واجبات وضو
مسأله 1 ـ آنچه در وضو واجب است، شستن صورت و دست ها و مسح سر و پاها می باشد و منظور از صورت از نظر درازا ما بین رستنگاه موی سر و انتهای چانه است واز نظر پهنا مقداری است که بین انگشت ابهام (شست) و انگشت وسط کسی که دارای اعضای متناسب است، قرار گیرد و کسی که اعضایش متناسب با یکدیگر نباشد باید اندازۀ
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 26 افراد عادی و معمولی را مراعات کند. و شستن آنچه خارج از این مقدار است واجب نیست، ولی برای آن که یقین کند تمام حد را شسته باید مقداری بیشتر از حد مذکور را به عنوان مقدمه بشوید.
مسأله 2 ـ بنابر احتیاط (واجب) باید صورت از بالا به پایین شسته شود و شستن از پایین به بالا، بنابر احتیاط (واجب) جایز نیست. البته اگر آب را از پایین صورت به بالا برگرداند لیکن وقتی که آب به پایین بر می گردد نیّت شستن نماید، جایز است.
مسأله 3 ـ شستن آن مقدار از ریش که از حد صورت بیشتر است واجب نیست. اما شستن آن قسمت از ریش که داخل در حد صورت است واجب می باشد. و در شستن ریش واجب است ظاهر آن شسته شود چه پرپشت باشد چه کم پشت البته در صورتی که بگویند صورت را پوشانده، اگرچه بنابر احتیاط (مستحب) در صورتی که موی صورت کم پشت باشد باید آب را به زیر مو برساند. و در شستن دست ها واجب است که از مرفق تا سر انگشت ها شسته شود. و در شستن دست ها مانند صورت باید به عنوان مقدمه مقداری از بالای مرفق شسته شود و نشسته گذاشتن مقداری از صورت یا دست ها، حتی به اندازۀ جای یک مو جایز نیست.
مسأله 4 ـ شستن قسمت های داخلی، (که از ظاهر محسوب نمی شود) مانند (داخل) چشم و بینی و آن مقدار از لب ها که پس از برهم نهادن پیدا نمی باشد، واجب نیست. چنان که شستن داخل سوراخی که در بینی جای حلقه است واجب نیست؛ چه حلقه در آن باشد چه نباشد.
مسأله 5 ـ برطرف کردن چرک زیر ناخن ها واجب نیست، مگر قسمتی که جزء ظاهر حساب می شود، چنان که اگر ناخن های خود را بچیند و آنچه زیر ناخن ها است ظاهر شود شستن آن واجب است و باید قبل از شستن، چرک آن را برطرف نماید.
مسأله 6 ـ اگر از دست ها یا صورت گوشتی کنده شد، شستن جای آن، که ظاهر شده واجب است و نیز شستن گوشت قطع شده اگرچه به پوست نازکی متصل باشد واجب است.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 27 مسأله 7 ـ رساندن آب به ترک هایی که پشت دست پیدا می شوند اگر فراخ باشند ـ به طوری که داخل آن ها دیده شود ـ واجب است وگرنه واجب نیست.
مسأله 8 ـ برآمدگی پوست ـ مانند تاولی که موقع سوختن به وجود می آید ـ تا زمانی که باقی است اگرچه پاره شود شستن ظاهر آن کفایت می کند و رساندن آب به زیر پوست واجب نیست، بلکه اگر قسمتی از پوست جدا شده و قسمتی باقی مانده باشد، شستن ظاهر قسمت باقی مانده کفایت می کند و کندن تمام آن واجب نیست. و اگر زیر تمام پوست پیدا شود ولی پوست هنوز متصل است که گاهی می چسبد و گاهی نمی چسبد، شستن زیر آن واجب است و چنانچه (هنگام وضو گرفتن ) چسبیده باشد بلند کردن یا کندن آن واجب است.
مسأله 9 ـ وضو گرفتن به طریق ارتماس (فرو بردن دست و صورت در آب) با مراعات شستن از بالا به پایین صحیح است، لیکن در شستن دست چپ باید موقع بیرون آوردن دست از آب نیّت شستن کند تا مسح با آب جدید (که آب وضو نیست) نباشد، بلکه در شستن دست راست نیز باید به همین ترتیب عمل کند، مگر این که قسمتی از دست چپ را نشسته بگذارد که آن را با دست راست بشوید تا آبی که در دست راست می ماند از آب وضو باشد.
مسأله 10 ـ برطرف کردن و یا حرکت دادن چیزی که مانع رسیدن آب به مواضع وضو است به طوری که آب به زیر آن برسد واجب است. و در صورتی که در وجود مانع شک کند اگر شکّش منشأ عقلایی نداشته باشد نباید به شک خود اعتنا کند. ولی اگر در چیزی (که موجود است) شک کند که مانع از رسیدن آب هست یا نه، واجب است یا آن را برطرف نماید و یا آب را به زیر آن برساند.
مسأله 11 ـ برداشتن پوسته ای که موقع خوب شدن زخم روی آن می بندد واجب نیست و شستن ظاهر آن اگرچه برداشتنش آسان باشد کفایت می کند. اما دارویی که روی زخم چسبیده تا زمانی که برداشتنش ممکن نباشد مانند جبیره است که شستن ظاهر آن کافی است ولی اگر برداشتن آن آسان باشد باید برداشته شود.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 28 1مسأله 12 ـ برطرف کردن چرک روی پوست اگر جرمی که به چشم می آید، نباشد ـ اگرچه با کیسه کشیدن جمع شود و زیاد باشد ـ مادامی که شستن بشره صدق کند، واجب نیست و همچنین برطرف کردن سفیدی روی دست که از گچ و مانند آن باقی می ماند در صورتی که شستن بشره صدق کند، واجب نیست، ولی اگر شک کند در این که این سفیدی مانع از رسیدن آب هست یا نه ازالۀ آن واجب است.
اما مسح سر: مسح مقداری از قسمت جلوی سر واجب است و احتیاط (مستحب) آن است که به کمتر از پهنای یک انگشت اکتفا نکند و احتیاط بیشتر از آن این است که به اندازۀ سه انگشت به هم چسبیده مسح بکند، بلکه بهتر آن است که با سه انگشت مسح نماید و در این حکم، زن مثل مرد است.
مسأله 13 ـ واجب نیست مسح سر بر روی پوست آن باشد، بنا بر این مسح بر روی مویی که در قسمت جلوی سر روییده کفایت می کند. البته اگر مویی که در قسمت جلوی سر روییده به اندازه ای بلند باشد که با کشیدن آن (با شانه زدن مثلاً) از قسمت جلوی سر بگذرد مسح روی آن مقدار که از جلوی سر می گذرد جایز نیست؛ چه این موها آویزان باشد و چه روی قسمت جلوی سر جمع شده باشد.
مسأله 14 ـ احتیاط (مستحب) آن است که مسح سر با کف دست راست باشد اگرچه بنابر اقوی با پشت دست نیز جایز است، بلکه دست راست هم خصوصیتی ندارد ( و با دست چپ هم جایز است ) و مسح با ذراع نیز جایز است، ولی بهتر است با انگشتان دست راست مسح کند. و ( در هر حال ) باید با رطوبتی که از آب وضو در دست باقی مانده مسح کند و با آب جدید جایز نیست.
مسأله 15 ـ باید محلی که مسح می شود به طوری خشک باشد که اجزای آب از آن به ماسح (مثل دست) منتقل نشود.
اما مسح پاها: بنابر اقوی از نظر درازا مسح از سر انگشتان تا کعب ـ که همان برآمدگی روی پا است ـ کفایت می کند؛ اگرچه مسح تا مفصل احوط (استحبابی) است. و اما از نظر پهنا اندازۀ معیّنی ندارد، بنا بر این به هر اندازه ای که مسح صدق کند کافی است و افضل
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 29 بلکه احتیاط (مستحب) این است که مسح پا با تمام کف دست باشد. و آنچه در مسح سر گذشت که باید ممسوح (محل مسح) خشک بوده و مسح با باقی ماندۀ آب وضو باشد در مسح پاها نیز جاری است.
مسأله 16 ـ احتیاط (مستحب) آن است که مسح با کف دست باشد و اگر نتوانست، آنگاه با پشت دست مسح نماید و اگر این هم ممکن نباشد با ذراع مسح کند، اگرچه اقوی این است که اختیاراً (و بدون عذر) نیز، می تواند با پشت دست بلکه با ذراع مسح کند.
مسأله 17 ـ اگر رطوبت دست خشک شود باید از سایر مواضع وضو مانند ابرو، ریش و غیره رطوبت بگیرد و با آن مسح کند و اگر گرفتن رطوبت از آن مواضع ممکن نباشد باید وضو را اعاده کند. و اگر به خاطر گرمای هوا و یا حرارت بدن اعادۀ وضو مفید نباشد ـ به طوری که هر بار وضو بگیرد، آب وضو خشک می شود ـ باید با آب جدید (آب غیر وضو) مسح کند، و احتیاط (مستحب) آن است که اول با همان دست خشک و سپس با آب جدید مسح کند و بعد هم تیمّم نماید.
مسأله 18 ـ در مسح، باید ماسح (مثلاً دست) بر روی ممسوح (سر، پاها) کشیده شود، پس اگر برعکس عمل کند (و سر یا پا را به دست بکشد) کافی نیست. البته حرکت مختصر ممسوح (سر، پا) ضرر نمی رساند.
مسأله 19 ـ در مسح پاها واجب نیست انگشتان کف دست را روی انگشتان پا بگذارد و تا حد معیّن (برآمدگی روی پا یا مفصل) بکشد، بلکه اگر تمام کف دست را بر تمام روی پا بگذارد سپس کمی ـ به مقداری که مسح صدق کند ـ بکشد، کفایت می کند.
مسأله 20 ـ در وقت ضرورت ـ مانند تقیه، سرما، درنده، دشمن و هر آنچه که به سبب آن از برداشتن حائل (که روی سر و پاها را گرفته است) می ترسد ـ مسح بر مقنعه، کفش، جوراب و مانند آن ها جایز است، البته آنچه که در مسح پوست معتبر است مانند آن که مسح با کف دست و با رطوبت وضو و غیر این ها باشد، در مسح بر روی حائل هم معتبر می باشد.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 30