سجده

‏‏سجده‏

‏‏مسأله 1 ـ ‏‏در هر رکعت دو سجده واجب است و این دو سجده با هم رکن می باشند‏‎ ‎‏که نماز با زیاد کردن دو سجده با هم در یک رکعت باطل می شود و کم کردن هر دو سجده‏‎ ‎
‏‎

‎‏نیز چنین است (که اگر هر دو سجده را در یک رکعت ترک کند نماز باطل می شود) خواه‏‎ ‎‏(این زیاد کردن و کم کردن) عمدی باشد و خواه سهوی، بنا بر این اگر سهواً یک سجده را‏‎ ‎‏اضافه یا کم کند، نماز باطل نمی شود. و لازم است برای سجده، خم شده و طوری پیشانی‏‎ ‎‏را (بر زمین) بگذارد که مسمّای سجده تحقق یابد و همین (خم شدن و نهادن پیشانی بر‏‎ ‎‏زمین) میزان رکن و معیار زیاد کردن عمدی و سهوی است. ‏

‏‏و در سجده چیزهای دیگری لازم است که در رکن بودنش دخالتی ندارند: ‏

‏‏از آن جمله: ‏‏سجده کردن روی شش عضو (که باید روی زمین گذاشته شود): دو کف‏‎ ‎‏دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پا. و باید باطن دو کف دست به زمین برسد و احتیاط‏‎ ‎‏(واجب) آن است که دست ها طوری بر زمین نهاده شود که عرفاً بگویند تمام کف دست ها‏‎ ‎‏روی زمین نهاده شده است و این در حال اختیار است. اما در صورت اضطرار، همین که‏‎ ‎‏گفته شود کف دست ها به زمین نهاده شده کفایت می کند و اگر فقط بر جمع نمودن‏‎ ‎‏انگشتان به سمت کف دست و سجده نمودن روی آن ها قدرت داشته باشد، به همان اکتفا‏‎ ‎‏می کند و اگر بر این مقدار هم توانایی نداشت، گذاشتن پشت دست (روی زمین) کافی‏‎ ‎‏است و چنانچه این هم به جهت قطع شدن دست و مانند آن، ممکن نبود، هرچه را که به‏‎ ‎‏کف دست نزدیک تر است روی زمین می گذارد. و اما زانوها واجب است طوری باشد که‏‎ ‎‏بگویند بر روی قسمت روی زانوها سجده نموده است اگرچه تمام آن را روی زمین‏‎ ‎‏نگذارد. و اما دو انگشت بزرگ پاها بنابر احتیاط (واجب) باید مراعات نوک آن ها را بنماید‏‎ ‎‏(که به زمین برسد). و واجب نیست همۀ پیشانی به زمین برسد، بلکه مسمّای سجده کردن‏‎ ‎‏با پیشانی کفایت می کند. و این مسمّی به مقدار سر انگشت تحقّق پیدا می کند، و احتیاط‏‎ ‎‏(مستحب) آن است که به مقدار یک درهم باشد، همچنان که احتیاط (مستحب) آن است‏‎ ‎‏که این مقدار از پیشانی که به زمین می رسد از یک قسمت باشد نه چند نقطۀ پراکنده؛‏‎ ‎‏هرچند که بنابر اقوی فرقی ندارد، بنا بر این سجده بر دانه های تسبیح، در صورتی که آنچه‏‎ ‎‏پیشانی به آن می رسد به مقدار سر انگشت باشد جایز است. و باید چیزی را که مانع‏‎ ‎‏مباشرت (و رسیدن پوست) پیشانی به محل سجود است برطرف نمود، خواه چرک باشد‏‎ ‎‏یا غیر چرک، و خواه در پیشانی باشد یا در محل سجود، حتی اگر در سجدۀ اول، به‏‎ ‎
‏‎

‎‏پیشانی اش تربت یا خاک یا سنگریزه و مانند این ها چسبیده باشد، بنابر احتیاط (واجب)،‏‎ ‎‏اگر اقوی نباشد، باید آن را برای سجدۀ دوم رفع نمود. و منظور از پیشانی در اینجا، از نظر‏‎ ‎‏درازا (درازای صورت) از رستنگاه موی سر تا قسمت بالای بینی و ابروها و از نظر پهنا،‏‎ ‎‏مابین دو جبین است.‏

‏‏مسأله 2 ـ ‏‏بنابر احتیاط (واجب) باید بر مواضع هفتگانه تکیه کند، بنا بر این مجرّد‏‎ ‎‏تماس دادن آن ها با زمین کفایت نمی کند و لازم نیست بر همۀ آن ها به اندازۀ هم تکیه‏‎ ‎‏نماید، همچنان که اگر در ضمن تکیه نمودن بر این مواضع به مواضع دیگر نیز تکیه نماید‏‎ ‎‏اشکالی ندارد، مانند این که ذراع همراه کف دست ها باشد و بقیه انگشت های پاها همراه‏‎ ‎‏دو انگشت بزرگ پا باشند. ‏

‏‏و از آن جمله: ‏‏گفتن ذکر در سجده، همان گونه که در رکوع گذشت واجب است، البته‏‎ ‎‏تسبیح کبری در اینجا «سبحان ربی الاعلی وبحمده» است.‏

‏‏و از آن جمله: ‏‏طمأنینه (آرامش بدن) در حال ذکر واجب به نحوی که در رکوع شنیدی‏‎ ‎‏واجب است.‏

‏‏و از آن جمله: ‏‏در حال گفتن ذکر، باید مواضع هفتگانه در جای خود قرار گرفته باشد،‏‎ ‎‏بنا بر این اگر در اثنای ذکر واجب در وقتی که مشغول گفتن ذکر نیست، جای آن ها را ـ به‏‎ ‎‏استثنای پیشانی ـ تغییر دهد اشکالی ندارد. پس اگر «سبحان الله » را گفت و بعد دستش را‏‎ ‎‏برای کاری و یا بی جهت از زمین بردارد، سپس به زمین گذارد و بقیۀ ذکر را بگوید،‏‎ ‎‏ضرری ندارد.‏

‏‏و از آن جمله: ‏‏پیشانی را روی چیزی بگذارد که سجده بر آن صحیح باشد، همان طور‏‎ ‎‏که در بحث مکان نمازگزار گذشت.‏

‏‏و از آن جمله: ‏‏سر را از سجدۀ اول بردارد و به طور معتدل و آرام بنشیند.‏

‏‏و از آن جمله: ‏‏برای سجده کردن به مقداری خم شود که محل قرار گرفتن پیشانی اش با‏‎ ‎‏موقف او مساوی باشد، بنا بر این اگر یکی از آن ها بلندتر از دیگری باشد، سجده صحیح‏‎ ‎‏نیست، مگر آن که تفاوت میان آن ها به اندازۀ ضخامت یک خشت معمولی که سطح‏‎ ‎‏بزرگ ترش روی زمین قرار گرفته یا چهار انگشت متعارف به هم چسبیده باشد. و لازم‏‎ ‎
‏‎

‎‏نیست که سایر مواضع نسبت به یکدیگر و یا نسبت به پیشانی مساوی باشند، بنا بر این بالا‏‎ ‎‏یا پایین بودن جای آن ها تا وقتی که باعث این نباشد که از صدق نام سجده خارج شود‏‎ ‎‏اشکالی ندارد.‏

‏‏مسأله 3 ـ ‏‏منظور از موقف، که واجب است میان آن و جایی که پیشانی بر آن نهاده‏‎ ‎‏می شود، به آن اندازه ای که گفته شد تفاوت نباشد، بنابر احتیاط (واجب) زانوها و دو‏‎ ‎‏انگشت بزرگ پاها است، بنا بر این اگر انگشت ها را بر جایی که بیشتر از آن مقداری که‏‎ ‎‏گذشت پایین تر یا بالاتر از جای پیشانی اش است بگذارد، بنابر احتیاط (واجب) نمازش‏‎ ‎‏باطل است؛ اگرچه جای زانوهایش با جای پیشانی اش مساوی باشد.‏

‏‏مسأله 4 ـ ‏‏اگر پیشانی اش بر جایی قرار گیرد که بلندی آن بیشتر از مقداری است که‏‎ ‎‏بخشیده شده، چنانچه بلندی آن به قدری باشد که با آن بلندی، عرفاً صدق سجده نکند،‏‎ ‎‏احتیاط و بهتر آن است که پیشانی را بردارد و به جای مجاز بگذارد، البته کشیدن پیشانی‏‎ ‎‏هم تا محل مجاز (بدون برداشتن پیشانی) مانع ندارد، ولی اگر بلندیش به اندازه ای باشد که‏‎ ‎‏با آن عرفاً صدق سجده بکند، بنابر احتیاط (واجب) باید پیشانی را به طرف جای پایین تر‏‎ ‎‏بکشد و اگر کشیدن آن ممکن نبود، بنابر احتیاط (واجب)، باید پیشانی را بلند کند و به‏‎ ‎‏جای مجاز بگذارد و بعد از تمام کردن نماز، آن را اعاده نماید.‏

‏‏مسأله 5 ـ ‏‏اگر به طور غیر عمدی، پیشانی را روی چیزی بگذارد که سجده بر آن‏‎ ‎‏صحیح نیست، باید پیشانی را از روی آن، به روی چیزی که سجده بر آن جایز است بکشد‏‎ ‎‏و نمازش صحیح است و نباید پیشانی را از روی آن بردارد. و اگر به جز برداشتن پیشانی‏‎ ‎‏که موجب زیاد شدن سجده است ممکن نبود، احتیاط (واجب) آن است که نمازش را‏‎ ‎‏تمام کند و سپس از نو بخواند؛ خواه قبل از گفتن ذکر واجب متوجّه شود (که جای سجده‏‎ ‎‏صحیح نیست) یا بعد از گفتن آن. البته اگر بعد از سر برداشتن از سجده متوجّه شود، تمام‏‎ ‎‏کردن همین نماز کافی است. ‏

‏‏مسأله 6 ـ ‏‏کسی که به پیشانی او علّتی مانند دمل باشد، چنانچه همۀ پیشانی را نگرفته و‏‎ ‎‏گذاشتن جای سالم آن بر زمین ـ ولو به این که قسمتی از زمین، کمی گود شود تا دمل در آن‏‎ ‎
‏‎

‎‏قرار گیرد ـ ممکن باشد، واجب است جای سالم را بر زمین بگذارد. و اگر دمل همۀ‏‎ ‎‏پیشانی را گرفته و یاآن که گذاشتن جای سالم پیشانی روی زمین ممکن نباشد، باید بر یکی‏‎ ‎‏از دو جبین سجده نماید و بهتر آن است که جبین راست را بر چپ مقدّم دارد و اگر این هم‏‎ ‎‏امکان نداشت، باید بر روی چانه سجده کند و اگر آن هم ممکن نبود، بنابر احتیاط‏‎ ‎‏(واجب) باید صورت سجده را به وجود آورد به این ترتیب که قسمتی از صورتش یا‏‎ ‎‏جلوی سرش را بر زمین نهد و در صورتی که این هم امکان ندارد، احتیاط (واجب) آن‏‎ ‎‏است که آنچه را که به شکل سجده نزدیک تر است به وجود آورد.‏

‏‏مسأله 7 ـ ‏‏اگر بدون اختیار، پیشانی اش از زمین بلند شود و بدون اختیار به زمین‏‎ ‎‏برگردد، بعید نیست که این عمل، برگشتن به سجدۀ اول باشد، بنا بر این یک سجده حساب‏‎ ‎‏می شود، خواه قبل از قرار گرفتن پیشانی بلند شده باشد یا بعد از آن، پس باید ذکر واجب‏‎ ‎‏را انجام دهد. و چنانچه پس از بلند شدن پیشانی بتواند جلوی آن را بگیرد تا به زمین‏‎ ‎‏برنگردد، همان (مجرد) نهادن پیشانی بر زمین خودش به هر حال یک سجده حساب‏‎ ‎‏می شود، خواه بلند شدن پیشانی قبل از قرار گرفتن آن باشد یا بعد از آن.‏

‏‏مسأله 8 ـ ‏‏کسی که از سجده نمودن عاجز باشد، چنانچه بتواند بعضی از مراتب میسور‏‎ ‎‏و ممکن سجده را انجام دهد، انجام آن واجب است به شرط آن که بر انجام چیزهایی که‏‎ ‎‏وجوب آن را دانستی مواظبت نماید که مواضع (هفتگانه) سجده را اگر بتواند در جایشان‏‎ ‎‏بگذارد و بر آن ها تکیه نموده و ذکر بگوید و طمأنینه داشته باشد و مانند این ها. بنا بر این اگر‏‎ ‎‏بتواند خم شود، باید به مقداری که می تواند، خم شود و جای گذاشتن پیشانی (مثلاً مهر)‏‎ ‎‏را با رعایت سایر واجباتی که گذشت به سمت پیشانی بالا بیاورد و پیشانی را بر روی آن‏‎ ‎‏قرار دهد. و اگر اصلاً نتواند خم شود، باید با سر برای سجده اشاره کند و اگر بر آن هم‏‎ ‎‏قدرت نداشته باشد، باید با چشم هایش اشاره کند، و احتیاط (مستحب) برای او آن است‏‎ ‎‏که علاوه بر اشاره، جای گذاشتن پیشانی (مثلاً مهر) را در صورتی که بتواند پیشانی را روی‏‎ ‎‏آن قرار دهد بالا بیاورد. و در صورتی که کسی نتواند مرتبه ای از مراتب میسور و ممکن‏‎ ‎‏سجده را به جا آورد (بلکه با اشاره سجده می کند)، لازم نیست (بقیه) مواضع سجده را در‏‎ ‎‏جاهایشان بگذارد، هرچند موافق احتیاط است.‏

‏
‏‎

‎‏مسأله 9 ـ ‏‏بعد از آن که سر از رکوع برداشت و راست ایستاد، مستحب است برای‏‎ ‎‏رفتن به سجده تکبیر بگوید و مستحب است برای سر برداشتن از سجده تکبیر بگوید و‏‎ ‎‏مستحب است وقتی که به طرف سجده خم می شود، اول دست هایش را بر زمین قرار دهد‏‎ ‎‏و تمام پیشانی را بر آنچه که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بینی خود را بر چیزی که‏‎ ‎‏سجده بر آن صحیح است بگذارد به طوری که گذاشتن بر آنچه سجده بر آن صحیح است‏‎ ‎‏بر آن صدق کند و احتیاط (مستحب) آن است که این عمل را ترک نکند و همچنین‏‎ ‎‏مستحب است جای پیشانی را با موقفش (یعنی جای زانوها و انگشتان) بلکه با جای همۀ‏‎ ‎‏مواضع سجده مساوی بنماید و کف دست ها را بگشاید در حالی که انگشتان آن ها ـ حتی‏‎ ‎‏شست ـ به هم چسبیده باشد و دو دست را مقابل گوش ها، رو به قبله قرار دهد و در حال‏‎ ‎‏سجده تجافی نماید؛ یعنی شکم را از زمین بالا بگیرد و همچنین مستحب است برای‏‎ ‎‏خودش بال قرار دهد به این ترتیب که آرنج ها را از زمین بلند کرده میان بازوان و‏‎ ‎‏پهلوهایش فاصله اندازد و دستانش را از بدنش دور نموده دستانش را مانند دو بال قرار‏‎ ‎‏دهد و مستحب است دعاهایی را که روایت شده است، پیش از شروع در ذکر و پس از‏‎ ‎‏سربرداشتن از سجدۀ اول بخواند و تسبیح کبری را انتخاب و آن را تکرار نماید و بر شمارۀ‏‎ ‎‏طاق ختم کند و در سجده و یا در سجدۀ آخر، برای آنچه از حاجات دنیا و آخرتش‏‎ ‎‏می خواهد، مخصوصاً در طلب روزی حلال دعا کند، به این که بگوید: ‏‏«یا خَیْرَ الْمَسْئُولینَ ویا‏‎ ‎‏خَیْرَ الْمُعْطینَ اُرْزُقْنی وَارْزُقْ عَیالی مِنْ فَضْلِکَ فَاِنَّکَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظیم» ‏‏و مستحب است به طور تورک‏‎ ‎‏بین دو سجده و بعد از آن ها بنشیند؛ یعنی روی ران چپ بنشیند در حالی که پشت قدم‏‎ ‎‏راستش را به کف قدم چپش قرار داده باشد، و میان دو سجده بگوید: ‏‏«استغفر الله ربّی واتوب‏‎ ‎‏الیه»‏‏ و هر دو دست را هنگام نشستن روی ران ها قرار دهد ـ دست راست روی ران راست‏‎ ‎‏و دست چپ روی ران چپ ـ و بعد از سر برداشتن از سجدۀ دوم، قبل از آن که بایستد با‏‎ ‎‏آرامش بدن بنشیند و این نشستن را جلسۀ استراحت می گویند و احتیاط لازم آن است که‏‎ ‎‏آن را ترک نکند و مستحب است در وقتی که خواست بلند شود بگوید: ‏‏«بحول الله وقوّته اقوم‏‎ ‎‏واقعد» ‏‏و هنگام بلند شدن تکیه بر دست هایش نماید بدون آن که آن ها را بسته باشد بلکه‏‎ ‎‏آن ها را بر زمین باز نماید.‏

‏
‏‎

‎‏مسأله 10 ـ ‏‏برای زن در نماز آداب و مستحبات مخصوصی است: خود را با زیورآلات‏‎ ‎‏زینت دهد و خضاب بنماید و کلمات را آهسته بگوید و در موقع ایستادن، میان پاهایش را‏‎ ‎‏جمع کند و در حال قیام با دست هایش پستان هایش را به هم بچسباند و دست هایش را در‏‎ ‎‏حال رکوع روی ران هایش بگذارد و زانوهایش را به عقب نکشد و قبل از سجده رفتن‏‎ ‎‏بنشیند و در حال سجده خود را جمع نموده و به زمین نزدیک کند و شکم خود را بالا‏‎ ‎‏نگیرد و در هر حال هنگام نشستن چهار زانو بنشیند.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎