رکوع

‏‏رکوع‏

‏‏مسأله 1 ـ ‏‏در هر رکعت از نمازهای واجب یومیّه، یک رکوع واجب است و آن رکن‏‎ ‎‏است که نماز با کم و زیاد کردن آن ـ عمداً و سهواً ـ باطل می شود، مگر در نماز جماعت‏‎ ‎‏به عنوان متابعت به تفصیلی که در جای خود می آید. و در رکوع باید به اندازۀ متعارف خم‏‎ ‎‏شود به طوری که دستش به زانویش برسد و احتیاط (مستحب) آن است که به طوری باشد‏‎ ‎‏که کف دست به زانو برسد، بنا بر این مسمّای خم شدن، کفایت نمی کند.‏

‏
‏‎

‎‏مسأله 2 ـ ‏‏کسی که بر خم شدن ـ به صورتی که گفته شد ـ قدرت نداشته باشد، باید‏‎ ‎‏تکیه دهد و اگر با تکیه کردن هم نتواند رکوع نماید، به هر مقداری که می تواند باید خم‏‎ ‎‏شود و نباید نشسته رکوع نماید، هر چند که به طور نشسته بر رکوع قادر باشد. البته اگر‏‎ ‎‏به طور کلّی از خم شدن (ایستاده) معذور باشد، باید نشسته رکوع نماید و احتیاطاً یک نماز‏‎ ‎‏دیگر با رکوع اشاره ای در حالت ایستاده بخواند. و اگر بر رکوع نشسته (هم) قدرت‏‎ ‎‏نداشته باشد، در این صورت اشاره کردن کفایت می کند، بنا بر این باید ایستاده برای رکوع‏‎ ‎‏به وسیلۀ سرش اشاره نماید و اگر توانایی آن را نداشته باشد، دو چشمش را به عنوان رکوع‏‎ ‎‏کردن می بندد و آن ها را به عنوان سر برداشتن از رکوع باز می کند. و رکوع شخص نشسته‏‎ ‎‏به این است که به طوری خم شود که صورتش مقابل زانوهایش قرار گیرد و افضل و ‏‎ ‎‏احوط آن است که بیشتر از این مقدار خم شود، به طوری که صورتش مقابل جای ‏‎ ‎‏سجده اش قرار بگیرد.‏

‏‏مسأله 3 ـ ‏‏در خم شدن شرط است که به قصد رکوع باشد، بنا بر این اگر مثلاً به قصد‏‎ ‎‏گذاشتن چیزی بر زمین خم شود، کفایت نمی کند که آن را رکوع قرار دهد، بلکه چاره ای‏‎ ‎‏نیست که بایستد، سپس به قصد رکوع خم شود. ‏

‏‏مسأله 4 ـ ‏‏کسی که کمرش مادرزادی یا به جهتی (مثلاً مریضی)، مانند شخص در حال‏‎ ‎‏رکوع خمیده است، اگر بتواند ـ ولو به وسیلۀ تکیه دادن ـ راست بایستد که قیام واجب‏‎ ‎‏حاصل شود تا از آن قیام به رکوع رود، واجب است چنین کند و اگر نتواند به طور کامل‏‎ ‎‏راست بایستد، باید به هر اندازه ای که به قیام نزدیک تر است راست بایستد. و اگر به طور‏‎ ‎‏کلی نتواند، باید کمرش را (به قصد رکوع) بیشتر از آنچه که خم است خم کند؛ به شرط‏‎ ‎‏آن که از حد رکوع خارج نشود. اما اگر توانایی آن را ندارد ـ یا به جهت آن که قدرت بر خم‏‎ ‎‏شدن بیشتر ندارد، یا آن که خمی کمرش به آخرین حد رکوع رسیده، به طوری که اگر بیشتر‏‎ ‎‏خم شود از حد رکوع خارج می شود ـ باید به همان خمی کمر، قصد رکوع نماید و احتیاط‏‎ ‎‏ترک نشود که با سر هم اشاره به رکوع نماید. و در صورتی که توانایی اشارۀ با سر را ندارد،‏‎ ‎‏بنابر احتیاط (واجب) باید چشم ها را برای رکوع ببندد و برای بلند شدن از آن، آن ها را باز‏‎ ‎
‏‎

‎‏کند و احتیاط بیشتر آن است که در صورت امکان با خمی کمر و اشارۀ سر و بستن چشم ها‏‎ ‎‏قصد رکوع نماید.‏

‏‏مسأله 5 ـ ‏‏اگر رکوع را فراموش کند و برای سجده خم شود و قبل از آن که پیشانی اش‏‎ ‎‏را بر زمین نهد یادش بیاید، باید به حالت ایستاده برگردد، سپس رکوع کند و کفایت‏‎ ‎‏نمی کند که به حالت خمیده برخیزد تا به حد رکوع برسد. و اگر بعد از آن که وارد سجدۀ‏‎ ‎‏اول شده و یا سر از سجدۀ اول برداشته یادش بیاید، احتیاط (واجب) آن است بدان گونه که‏‎ ‎‏گذشت به رکوع برگردد و نماز را تمام کند، سپس آن را اعاده نماید.‏

‏‏مسأله 6 ـ ‏‏اگر به قصد رکوع خم شود و وقتی که به حد رکوع رسید، رکوع را فراموش‏‎ ‎‏کند و به سوی سجده خم گردد، چنانچه قبل از آن که از حد رکوع خارج شود یادش بیاید،‏‎ ‎‏باید به همان حالت، با طمأنینه باقی بماند و ذکر رکوع را بگوید. و اگر پس از آن که از حد‏‎ ‎‏رکوع خارج شده است یادش بیاید، در صورتی که (ولو) به مقدار یک لحظه، در حد رکوع‏‎ ‎‏توقف داشته، سپس رکوع را فراموش نموده باشد، بنابر اقوی بدون آن که راست بایستد‏‎ ‎‏باید سجده کند وگرنه باید احتیاط را ترک نکند، به این که راست بایستد، سپس به سجده‏‎ ‎‏رود و نمازش را تمام کند و بعد هم اعاده نماید.‏

‏‏مسأله 7 ـ ‏‏گفتن ذکر در رکوع واجب است و می توان بنابر اقوی، به گفتن هر ذکری‏‎ ‎‏اکتفا کرد و احتیاط (واجب) آن است که ذکرش برابر با سه بار تسبیح صغری یا یک بار‏‎ ‎‏تسبیح کبری باشد، چنان که احتیاط (واجب) آن است که در صورت اختیار نمودن تسبیح،‏‎ ‎‏یا سه مرتبه تسبیح صغری را که عبارت از «سبحان الله » است و یا یک مرتبه تسبیح کبری را‏‎ ‎‏که عبارت از ‏‏«سبحان ربی العظیم وبحمده»‏‏ است، اختیار کند و احتیاط بهتر آن است که آخری‏‎ ‎‏(یعنی سبحان ربی العظیم وبحمده) را انتخاب کند و احتیاط بیشتر آن است که همین ذکر‏‎ ‎‏را سه مرتبه بگوید.‏

‏‏مسأله 8 ـ ‏‏هنگام گفتن ذکر واجب، باید بدن در حال طمأنینه و آرامش باشد، پس اگر‏‎ ‎‏عمداً طمأنینه را ترک کند نمازش باطل می شود، بر خلاف این که سهواً ترک نماید، هر چند‏‎ ‎‏احتیاط آن است که اگر سهواً هم طمأنینه را ترک کند نماز را از نو بخواند. و اگر قبل از‏‎ ‎
‏‎

‎‏رسیدن به حد رکوع یا پس از رسیدن به آن و قبل از آرام گرفتن بدن، عمداً شروع به گفتن ذکر ‏‎ ‎‏نماید، یا آن که گفتن ذکر را در حال بلند شدن از رکوع، قبل از آن که از مسمّای رکوع خارج ‏‎ ‎‏شود یا بعد از آن تمام کند، قطعاً چنین ذکری کفایت نمی کند و بنابر اقوی، نمازش باطل است ‏‎ ‎‏و احتیاط (مستحب) آن است که آن نماز را تمام کند، سپس از نو به جا آورد، بلکه اگر ‏‎ ‎‏ذکر مستحبی را هم به قصد خصوصیت که در حال رکوع وارد شده است از روی عمد بدون ‏‎ ‎‏طمأنینه بگوید، بنابر احتیاط (واجب)، نمازش باطل است و اگر قصد خصوصیت نداشته ‏‎ ‎‏باشد اشکال ندارد. و اگر به جهت بیماری یا غیر آن، بر طمأنینه قدرت نداشته باشد، ‏‎ ‎‏طمأنینه ساقط می شود، لیکن بر او واجب است که ذکر واجب را قبل از آن که از مسمّای ‏‎ ‎‏رکوع خارج شود تمام کند. و همچنین واجب است از رکوع بلند شده و راست و آرام ‏‎ ‎‏بایستد، بنا بر این اگر قبل از آن که چنین بایستد عمداً به سجده رود، نمازش باطل می شود.‏

‏‏مسأله 9 ـ ‏‏گفتن تکبیر برای رکوع، در حالی که راست ایستاده مستحب است و احتیاط‏‎ ‎‏(مستحب) آن است که ترک نشود، و مستحب است دست ها را در حال گفتن تکبیر بلند‏‎ ‎‏کند و نیز مستحب است کف دست ها را با انگشتان باز در حال رکوع روی زانوها بگذارد‏‎ ‎‏و احتیاط (مستحب) آن است که در صورت امکان آن را ترک ننماید و همچنین مستحب‏‎ ‎‏است زانوها را به عقب کشیده کمر را صاف نگاه دارد و گردن را بکشد، و آرنج دست ها را‏‎ ‎‏مانند دو بال قرار دهد و زن دست هایش را روی ران ها، بالای زانوها بگذارد و (همچنین‏‎ ‎‏مستحب است) تسبیح کبری را انتخاب کند، و آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه بلکه بیشتر‏‎ ‎‏تکرار کند و دست ها را وقتی که از رکوع بر می خیزد بلند کند و پس از آن که راست ایستاد‏‎ ‎‏بگوید: «سمع الله لمن حمده» و برای رفتن به سجده تکبیر بگوید و دست ها را هنگام‏‎ ‎‏تکبیر گفتن بالا آورد. و مکروه است که در حال رکوع سرش را پایین اندازد، و یا‏‎ ‎‏دست هایش را به پهلوهایش بچسباند و یا آن که دست هایش را میان زانوهایش قرار دهد.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎