نماز جماعت
نماز جماعت از مستحبات مؤکّد در تمام نمازهای واجب، مخصوصاً در نمازهای یومیه است و در نماز صبح و مغرب و عشا تأکید بیشتری شده است. و نماز جماعت دارای ثواب عظیمی است، ولی اصالتاً واجب نیست نه به وجوب شرعی (که واجب مستقل باشد) و نه وجوب شرطی (که به عنوان شرط چیز دیگری واجب شود)، مگر در نماز جمعه با وجود شرایطی که در محل آن ذکر شده است. و در هیچ یک از نافله های اصلی ـ جز نماز استسقاء ـ مشروع نیست، اگرچه که این نافله ها به واسطۀ نذر و مانند آن واجب شود و قبلاً گذشت که احتیاط آن است که نماز دو عید (فطر و قربان) فرادا خوانده شود و جماعت در آن ها رجاءً بدون اشکال است.
مسأله 1 ـ در صحیح بودن جماعت لازم نیست نوع و کیفیت نماز امام و مأموم یکی باشد. بنا بر این، کسی که می خواهد یکی از نمازهای یومیه را بخواند، می تواند به کسی که یکی از نمازهای یومیه را می خواند اقتدا کند، اگرچه یکی تمام می خواند و دیگری شکسته، یا نماز یکی ادا است و نماز دیگری قضا. و همچنین کسی که می خواهد نماز آیات بخواند، می تواند به کسی که او هم نماز آیات می خواند اقتدا کند، اگرچه چیزی که برای آن نماز می خوانند مختلف باشد (و مثلاً یکی برای زلزله و دیگری برای کسوف نماز می خواند). ولی کسی که می خواهد نماز یومیه بخواند، نمی تواند به کسی که نماز عید و آیات و نماز میّت، بلکه نماز احتیاط و طواف می خواند یا بالعکس اقتدا کند همچنین در خواندن یکی از پنج نمازی که گفته شد، نمی توان به کسی که یکی دیگر از آن پنج نماز را می خواند اقتدا کرد، بلکه مشروع بودن خواندن نماز طواف و نماز احتیاط به جماعت محل اشکال است.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 300 مسأله 2 ـ کمترین عددی که در غیر نماز جمعه و عید، جماعت با آن منعقد می شود، دو نفر است: یکی امام و دیگری مأموم، چه مأموم مرد باشد یا زن، بلکه بنابر اقوی اگر مأموم بچه ممیّز هم باشد کفایت می کند.
مسأله 3 ـ در غیر نماز جمعه و نماز عید فطر و قربان و بعض فروع نماز معاده (نمازی که خوانده شده و دوباره خوانده می شود) بنابر این که مشروع باشد، منعقد شدن نماز جماعت مشروط به این نیست که امام، جماعت و امامت را نیّت کند، اگرچه حصول ثواب برای امام، متوقف بر چنین نیّتی است، ولی مأموم باید نیّت اقتدای به امام را بکند، بنا بر این اگر مأموم نیّت اقتدا نکند، جماعت منعقد نمی شود، اگرچه در افعال و اقوال از امام تبعیّت کند. و امام باید یکی باشد، پس اگر کسی اقتدای به دو نفر را نیّت کند، اگرچه آن دو با هم (و به صورت هماهنگ) نماز بخوانند، جماعت منعقد نمی شود. همچنین باید امام را ـ با اسم یا وصف یا اشارۀ ذهنی یا اشارۀ خارجی تعیین کند ـ مثل این که اقتدای به شخص حاضر را نیّت نماید، اگرچه او را نشناسد، ولی بداند که عادل است و برای اقتدا صلاحیت دارد، بنا بر این اگر نیّت کند به یکی از این دو نفر اقتدا نماید، جماعت منعقد نمی شود، اگرچه قصدش این باشد که بعداً او را مشخص کند.
مسأله 4 ـ اگر شک کند که نیّت اقتدا کرده یا نه، باید بنا را بر اقتدا نکردن بگذارد، هر چند که بداند به قصد داخل شدن در جماعت ایستاده است، بلکه حتی اگر حالت مأموم را داشته باشد. البته اگر مشغول به کاری از کارهای مأمومین است ـ ولو مانند گوش دادنی که در جماعت مستحب می باشد ـ بنا را بر این که اقتدا کرده می گذارد.
مسأله 5 ـ اگر نیّت اقتدا به شخصی نماید به قصد این که زید است و بعداً معلوم شود که عمرو بوده، چنانچه عمرو عادل نباشد، جماعت او باطل است و نمازش هم اگر رکنی را به خیال اقتدا کردن، زیاد کرده باشد باطل است، وگرنه صحّت نماز خالی از قوّت نیست و احتیاط (مستحب) آن است که همان نماز را تمام کند، سپس اعاده نماید. و اگر عمرو عادل باشد، بنابر اقوی نماز و جماعتش صحیح است، چه قصدش این باشد که به زید اقتدا نماید و خیال کرده که شخص حاضر زید است، یا قصدش این بوده که به شخص حاضر
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 301 اقتدا نماید، ولکن خیال کرده شخص حاضر زید است و در صورت اول اگر با نماز فرادا متفاوت باشد احتیاط (مستحب) تمام کردن نماز واعادۀ آن است.
مسأله 6 ـ کسی که فرادا نماز می خواند، بنابر احتیاط (واجب) جایز نیست که در اثنا به جماعت عدول نماید.
مسأله 7 ـ ظاهر این است که در جمیع حالات نماز جماعت، قصد فرادا کردن نماز ـ ولو با اختیار ـ جایز باشد هرچند که چنین قصدی را از اول داشته باشد، لکن احتیاط (مستحب) آن است که خصوصاً در صورت دوم، عدول به فرادا نکند، مگر آن که ضرورت ـ ولو دنیوی ـ پیش آید.
مسأله 8 ـ اگر بعد از قرائت امام، قبل از رکوع قصد فرادا کند، قرائت بر او واجب نیست، بلکه اگر در اثنای قرائت امام قصد فرادا کند، کافی است که بقیّۀ قرائت را خودش بخواند، اگرچه احتیاط (مستحب) به خصوص در صورت دوم آن است که قرائت را از ابتدا به قصد قربت و رجاء بخواند.
مسأله 9 ـ اگر در اثنای نماز قصد فرادا کند، بنابر احتیاط (واجب) جایز نیست دوباره قصد جماعت نماید.
مسأله 10 ـ اگر قبل از آن که امام سر از رکوع بردارد ـ ولو این که بعد از ذکر ـ به رکوع امام برسد، یا قبل از رکوع برسد، ولی داخل نماز نشود تا امام به رکوع رود، جایز است که با امام وارد نماز شود و برای مأموم یک رکعت حساب می شود. و این حد نهایی رسیدن به یک رکعت در ابتدای وارد شدن به نماز جماعت است، بنا بر این رسیدن به یک رکعت در ابتدای نماز جماعت، توقف دارد که به رکوع امام ـ قبل از شروع نمودن او در سربرداشتن ـ برسد و اما در رکعت های دیگر نرسیدن به رکوع امام ضرری نمی رساند به این که بعد از آن که امام سر از رکوع برداشته باشد رکوع نماید، لکن شرط است که به قسمتی از رکعت امام قبل از رکوع برسد و اگر نرسد، مورد اشکال است.
مسأله 11 ـ ظاهر این است که اگر در اول رکعت یا در اثنای قرائت، داخل نماز جماعت شود و اتفاقاً از رکوع امام عقب افتاده و در رکوع به امام نرسد، نماز و جماعتش صحیح
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 302 است و یک رکعت حساب می شود و آنچه که در مسألۀ سابق گفتیم، اختصاص به موردی دارد که در حال رکوع امام یا قبل از رکوع، بعد از تمام کردن قرائت، داخل نماز جماعت شود.
مسأله 12 ـ اگر به خیال آن که به امام در حال رکوع می رسد، رکوع کند، ولی به امام نرسد، یا شک کند که رسیده یا نه، بعید نیست که نمازش به طور فرادا صحیح باشد و احتیاط (مستحب) آن است که آن را تمام کند و اعاده نماید.
مسأله 13 ـ کسی که اطمینان به رسیدن به رکوع امام ندارد، بنابر اقوی، اشکالی ندارد که رجاءً به قصد رکوع با امام وارد نماز جماعت شود، پس چنانچه به امام برسد، نمازش صحیح است، وگرنه در صورتی که به رکوع رفته باشد، باطل است. چنان که اشکالی ندارد که تکبیرة الاحرام را بگوید به قصد این که اگر به امام برسد، ملحق به او شود و اگر به امام نرسد قبل از رکوع، نماز را فرادا نماید یا منتظر رکعت دوم امام ـ با شرطی که در مسألۀ آینده می آید ـ بماند.
مسأله 14 ـ اگر نیّت اقتدا کند و تکبیر بگوید و قبل از آن که به رکوع برود، امام سرش را بلند کند، لازم است که به طور فرادا نماز بخواند یا در همان حال ایستاده، منتظر رکعت دیگر امام بماند و آن رکعت را رکعت اول قرار دهد به شرط آن که امام در نماز خواندن طول ندهد به طوری که (در اثر طول کشیدن) صدق کند که اقتدا نکرده است و اگر امام طول بدهد، انتظار جایز نیست.
مسأله 15 ـ اگر به سجدۀ اول یا دوم رکعت آخر امام برسد و بخواهد که به فضیلت نماز جماعت برسد، نیّت کرده و تکبیر می گوید و با امام یک سجده یا دو سجده را انجام داده و تشهد می خواند، سپس بعد از سلام امام می ایستد و احتیاط را ترک نکند به این که این نماز را تمام کند و اعاده اش نماید، اگرچه اکتفا به نیّت و تکبیر و به حساب نیاوردن غیر از نیّت و تکبیر از چیزهایی که به خاطر تبعیّت از امام زیاد نموده (سجده و تشهد) و صحّت نمازش، خالی از وجه نیست و بهتر است که در این جماعت داخل نشود. و اگر در تشهد آخر به امام برسد، جایز است که داخل جماعت شود به این صورت که نیّت کند و تکبیر بگوید و
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 303 با امام بنشیند و تشهد بخواند و وقتی که امام سلام داد بایستد و نماز بخواند و به این نیّت و تکبیر اکتفا کند و فضیلت جماعت حاصل می شود، اگرچه رکعتی را هم نرسیده باشد.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 304