احکام مسافر
پیش از این معلوم شد که با محقق شدن شرایط، دو رکعت از هر نماز ظهر و عصر وعشای مسافر ساقط می شود، همچنان که نافله های ظهر و عصر از او ساقط می شود و بقیۀ نافله ها باقی می مانند و احتیاط آن است که نماز وتیره، (نافلۀ عشا) رجاءً خوانده شود.
مسأله 1 ـ اگر مسافر با وجود شرایط قصر، نماز را تمام بخواند، اگر حکم و موضوع را بداند، نمازش باطل است و باید آن را در وقت و یا در خارج وقت اعاده نماید. و اگر اصل حکم مسأله و این که مسافر باید قصر بخواند را نداند، اعاده بر او واجب نیست، تا چه رسد به قضای آن. و اگر اصل حکم را می داند، ولی بعضی از خصوصیات ـ مثل این که سفر چهار فرسخی با قصد برگشتن، موجب قصر می شود، یا کسی که شغلش سفر است اگر ده روز در شهرش اقامت نماید، در سفر اول بر او قصر واجب است و مانند این ها ـ را نداند و
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 297 نماز را تمام بخواند، واجب است که در وقت اعاده کند و در خارج وقت قضا نماید. و همچنین است اگر حکم مسأله را بداند، ولی موضوع آن را نداند، مثل این که خیال کند که مقصد او به مقدار مسافت نیست و حال آن که مسافت باشد و نماز را تمام بخواند. و اما اگر فراموش کند که مسافر است و نماز را تمام بخواند، چنانچه در وقت متوجّه شود، واجب است اعاده نماید و اگر در خارج وقت متوجّه گردد، قضا بر او واجب نیست.
مسأله 2 ـ بنابر اقوی، آنچه (در مسألۀ قبل دربارۀ نماز) گفته شد، دربارۀ روزه هم جاری است، پس اگر مسافری که نباید روزه بگیرد، عالماً و عامداً روزه بگیرد، روزه اش باطل است و اگر به جهت ندانستن اصل حکم روزه بگیرد، روزه اش صحیح است، ولی اگر به جهت ندانستن بعضی جزئیات مسأله یا به جهت جهل به موضوع، روزه گرفته باشد، باطل است، ولی در صورتی که به جهت فراموشی روزه بگیرد به نماز ملحق نمی شود، بنا بر این قضای آن واجب است.
مسأله 3 ـ کسی که وظیفه اش تمام خواندن نماز است، در صورتی که قصر بخواند نمازش مطلقا باطل است، حتی کسی که قصد اقامت کرده و نماز را چون نمی دانسته است که حکم او تمام خواندن می باشد، قصر خوانده است.
مسأله 4 ـ اگر کسی که فراموش کرده در سفر است، در اثنای نماز یادش بیاید، چنانچه قبل از داخل شدن در رکوع رکعت سوم باشد، باید نماز را به طور قصر پایان دهد و به همان اکتفا کند و اگر بعد از آن یادش بیاید، نمازش باطل است و اگر حتی برای یک رکعت وقت داشته باشد، واجب است آن را اعاده نماید.
مسأله 5 ـ اگر وقت نماز فرا رسد و او در حضر باشد و توانایی خواندن نماز را هم داشته باشد و قبل از آن که نماز بخواند، مسافرت نماید و از حد ترخّص بگذرد و وقت هنوز باقی باشد، واجب است قصر بخواند. لکن ترک احتیاط به این که تمام هم بخواند سزاوار نیست. و اگر وقت فرا رسد و او در سفر باشد و قبل از خواندن نماز به حضر بیاید و وقت باقی باشد، واجب است تمام بخواند و احتیاط (مستحب) آن است که قصر هم بخواند.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 298 مسأله 6 ـ اگر در حضر نمازی از او فوت شود، واجب است آن را به طور تمام ـ ولو در مسافرت ـ قضا نماید، چنانکه اگر نمازی از او در سفر فوت شود، واجب است آن را به طور قصر ـ ولو در حضر ـ قضا نماید.
مسأله 7 ـ در صورتی که اول وقت در حضر و در آخر وقت در مسافرت باشد یا عکس آن، نمازی که از او فوت شود، بنابر اقوی باید رعایت وقت فوت نماز ـ یعنی، آخر وقت ـ را بنماید؛ پس در فرض اول باید آن را به طور قصر و در فرض دوم باید آن را چهار رکعتی قضا کند، لکن ترک احتیاط به این که در هر دو فرض جمع بخواند سزاوار نیست.
مسأله 8 ـ مسافری که قصد اقامت نکرده، در چهار جا، بین قصر و تمام مخیّر است که عبارتند از: مسجد الحرام، مسجد النبیّ صلی الله علیه و آله وسلم، مسجد کوفه، و حائر حسینی ـ علی مشرّفه السلام ـ و تمام خواندن افضل است. و در الحاق دو شهر مکه و مدینه به دو مسجد آن ها محل تأمل است، پس احتیاط به این که در شهرهای مذکور قصر بخواند ترک نشود. و سایر مساجد و مشاهد به این ها ملحق نمی شود. و در این مساجد بین پشت بام و صحن و جاهای پایین آن ها، مانند بیت الطشت در مسجد کوفه فرقی نیست. و بنابر اقوی تمام روضۀ شریفه جزء حائر حسینی علیه السلاممحسوب می شود، بنا بر این از طرف بالای سرتا شبکه های متّصل به رواق و از طرف پا تا درب متّصل به رواق و از پشت سر تا حد مسجد، جزء حرم است و خالی از قوّت نیست که مسجد و رواق شریف هم جزء حرم شمرده شود (و مسافر در آن جاها هم مخیّر باشد) ولی ترک احتیاط به این که در این دو مورد قصر خوانده شود سزاوار نیست.
مسأله 9 ـ در چهار موردی که گفته شد، تخییر در شکسته یا تمام خواندن نماز، استمراری است، بنا بر این کسی که به نیّت قصر شروع به نماز کرده، می تواند به تمام عدول کند و همچنین کسی که به نیّت تمام شروع نموده می تواند به قصر ـ مادامی که از محل عدول نگذشته ـ عدول نماید، بلکه اگر بدون آن که قصر و یا تمام را از اول نماز در نیّت معیّن کند، می تواند در اثنای آن، یکی از آن دو را اختیار کند.
مسأله 10 ـ روزه در موارد تخییر مذکور، به نماز ملحق نمی شود، بنا بر این مادامی که در
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 299 آن ها قصد اقامت نکند، یا سی روز مردّد باقی نمانده باشد، روزه صحیح نیست.
مسأله 11 ـ مستحب است بعد از هر نماز قصری، سی مرتبه «سُبْحانَ الله وَالْحَمْدُ لله ِِ وَلا اِلهَ إِلاّ الله ُ وَالله ُ اَکْبَرُ» بگوید.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 300