فصل دوم

‏‏فصل دوم‏

‏‏ ‏

‏‏     ‏‏عن ‏‏مِصباحِ الشَّریعَةِ‏‏. قالَ الصّادِقُ علیه السّلام: مَعْنَی «السَّلام»ِ فِی دُبْرِ‏‎ ‎‏کُلِّ صَلوٰةٍ، الْأَمَانُ؛ أَیْ، مَنْ أَدَّی أَمْرَ اللّه ِ وَ سُنَّةَ نَبِیِّهِ صلی اللّه علیه و آله خَاشِعاً مِنْهُ‏‎ ‎‏قَلْبُهُ، فَلَهُ الْأَمَانُ مِنْ بَلاءِ الدُّنْیَا وَ بَرَاءَةٌ مِنْ عَذَابِ الاْخِرَةِ. وَ «السَّلامُ» اِسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ‏‎ ‎‏اللَّهِ تَعَالَی، أَوْدَعَهُ خَلْقَهُ لِیَسْتَعْمِلُوا مَعْنَاهُ فِی الْمُعَامَلاتِ وَ الْأَمَانَاتِ وَ الاِضَافَاتِ‏‎ ‎‏وَ تَصْدِیقِ مُصَاحَبَتِهِمْ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ صِحَّةِ مُعَاشَرَتِهِمْ. واِذا أَرَدْتَ أَنْ تَضَعَ السَّلامَ‏‎ ‎‏مَوْضِعَهُ وَ تُؤَدِّیَ مَعْنَاهُ، فَاتَّقِ اللَّهَ، وَ لْیَسْلَمْ مِنْکَ دِینُکَ وَ قَلْبُکَ وَ عَقْلُکَ، وَ لا تُدَنِّسْهَا‏‎ ‎‏بِظُلْمَةِ الْمَعَاصِی، وَ لْتَسْلَمْ حَفَظَتُکَ أَنْ لا تُبْرِمَهُمْ ‏‏[‏‏اَی، لاتُضجِرَهُمْ‏‏]‏‏ وَ لا تُمِلَّهُمْ‏‎ ‎‏وَ تُوحِشَهُمْ مِنْکَ بِسُوءِ مُعَامَلَتِکَ مَعَهُمْ، ثُمَّ صَدِیقُکَ ثُمَّ عَدُوُّکَ؛ فَإِنَّ مَنْ لَمْ یَسْلَمْ مِنْهُ‏‎ ‎‏مَنْ هُوَ الاَْقْرَبُ إِلَیْهِ، فَالْأَبْعَدُ أَوْلَی. وَ مَنْ لاٰ یَضَعُ «السَّلامَ» مَوَاضِعَهُ هذِهِ، فَلا سَلامَ‏‎ ‎‏وَ لاٰ تَسْلیمَ (سِلْمَ ـ خ)؛ وَ کَانَ کَاذِباً فِی سَلامِهِ وَ إِنْ أَفْشَاهُ فِی الْخَلْقِ.‏‎[1]‎

‏
‏‎

‎‏    ‏‏فرماید: «معنای «سلام» در دنبالۀ نمازها، «امان» است؛ یعنی، کسی‏‎ ‎‏که اوامر الهیّه و سنن نبویّه را ادا کند با خشوع قلبی، ایمن از بلاء دنیا و عذاب‏‎ ‎‏آخرت شود.» یعنی از تصرّفات شیطانیّه در دنیا مأمون شود؛ چه که اداء اوامر‏‎ ‎‏الهیّه با خشوع قلبی موجب قطع تصرّف شیطان است ـ ‏‏ان الصلوة تنهی عن‏‎ ‎‏الفحشاء و المنکر.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏پس از آن، اشاره به سرّی از اسرار «سلام» فرماید و گوید: «سلام یکی‏‎ ‎‏از اسماءاللّه است که خدای تعالی به ودیعت در موجودات قرار داده.» و این‏‎ ‎‏اشاره به مظهریّت موجودات از اسماء الهیّه است. و باید عبد سالک این لطیفۀ‏‎ ‎‏الهیه را که در باطن ذات و خمیرۀ او به ودیعت نهفته است، اظهار کند، و در‏‎ ‎‏جمیع معاملات و معاشرات و امانات و ارتباطات استعمال کند، و در مملکت‏‎ ‎‏باطن و ظاهر خود نیز سرایت دهد؛ و در معاملات با حق و دین حق تعالی‏‎ ‎‏استعمال نماید تا خیانت به ودیعت الهیه نکرده باشد. پس، حقیقت «سلام»‏‎ ‎‏را سرایت دهد در جمیع قوای ملکیّه و ملکوتیّۀ خود و در جمیع عادات و عقاید و‏‎ ‎‏اخلاق و اعمال خویش تا خود از همۀ تصرّفات سالم ماند. و طریق تحصیل‏‎ ‎‏این سلامت را تقوی معرفی فرموده.‏

‏‏     و باید دانست که تقوی را مراتب و منازلی است:‏

‏
‏‎

‎‏     پس، تقوای ظاهر، نگاهداری ظاهر است از قذارت و ظلمت معاصی‏‎ ‎‏قالبیّه. و این تقوای عامّه است.‏

‏‏     و تقوای باطن، نگاهداری و تطهیر آن است از افراط و تفریط و تجاوز از‏‎ ‎‏حد اعتلال در اخلاق و غرائز روحیّه. و این تقوای خاصّه است.‏

‏‏     و تقوای عقل، نگاه داری و تطهیر آن است از صرف آن در علوم غیر‏‎ ‎‏الهیّه. و مراد از علوم الهیّه علومی است که مربوط به شرایع و ادیان الهیّه‏‎ ‎‏باشد. و جمیع علوم طبیعه و غیر آنها که برای شناخت مظاهر حق است الهیه‏‎ ‎‏است و اگر برای آن نباشد، نیست، هر چند مباحث مبدأ و معاد باشد. و این‏‎ ‎‏تقوای اخصّ خواص است.‏

‏‏     و تقوای قلب، و آن نگاه داری آن است از مشاهده و مذاکرۀ غیر حق. و‏‎ ‎‏این تقوای اولیاء است. و مقصود از حدیث شریف که فرماید حق تعالی: ‏‏اَنَا‏‎ ‎‏جَلیسُ مَنْ جَلَسَنی،‏‎[3]‎‏ همین خلوت قلبی است. و این خلوت بهترین خلوات‏‎ ‎‏و خلوتهای دیگر مقدمۀ حصول همین است.‏

‏‏     پس، کسی که متصّف به همۀ مراتب تقوا شد، دین و عقل و روح و قلب‏‎ ‎‏او و جمیع قوای ظاهره و باطنه اش سالم ماند؛ و حَفَظه و موکّلین او نیز سالم‏‎ ‎‏مانند و از او ملول و منضجر و وحشتناک نشوند. و معاملات و معاشرات چنین‏‎ ‎‏شخصی با صدیق و عدوّش به طریق سلامت شود؛ بلکه ریشۀ عداوت از‏‎ ‎‏باطن قلبش منقطع شود، هر چند مردم با او عداوت ورزند. و کسی که به‏‎ ‎‏جمیع مراتبْ سلامت نباشد، به همان اندازه از فیض «سلام» محروم و به افق‏‎ ‎‏نفاق نزدیک شود، نعوذباللّه منه. والسّلام.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎