تحقیق عرفانی

‏‏تحقیق عرفانی‏

‏‏     ‏‏علماء ادب گفته اند «رحمن» و «رحیم» مشتق از «رحمت» و برای مبالغه‏‎ ‎‏است؛ ولی در «رحمن» مبالغه بیشتر از «رحیم» است. و قیاس اقتضا می کرد‏‎ ‎‏که «رحیم» بر «رحمن» مقدم باشد، ولی چون «رحمن» به منزلۀ علَم شخصی‏‎ ‎‏و اطلاق بر دیگر موجودات نمی شود، از این جهت مقدم شده است. و بعضی‏‎ ‎‏هر دو را به معنی واحد گرفته و تکرار آن را محض تأکید دانسته اند. و ذوق‏‎ ‎‏عرفانی، که قرآن نیز به اعلی مراتب آن نازل شده است، مقتضی آن است که‏‎ ‎‏«رحمن» بر «رحیم» مقدم باشد، زیرا که قرآن شریف نزد اصحاب قلوب نازلۀ‏‎ ‎‏تجلّیات الهیّه و صورت کتبیّه اسماء حسنای ربوبیّه است. و چون اسم‏‎ ‎‏«رحمن» محیط ترین اسماء الهیّه است پس از اسم اعظم، و به تحقیق پیوسته‏‎ ‎‏است نزد اصحاب معرفت که تجلّی به اسماء محیطه مقدم است بر تجلّی به‏‎ ‎‏اسماء محاطه، و هر اسم که محیطتر است تجلی به آن نیز مقدّم است، از این‏‎ ‎‏جهت، اول تجلّی د رحضرت واحدیّت، تجلّی باسم اللّه الاعظم است؛ و‏‎ ‎‏پس از آن، تجلّی به مقام رحمانیّت. و تجلّی به رحیمیّت پس از تجلّی به‏‎ ‎‏رحمانیّت است؛ و همینطور، در تجلّی ظهوری فعلی نیز تجلّی به مقام‏‎ ‎‏«مشیت»، که اسم اعظم است در این مشهد و ظهور اسم اعظم ذاتی است،‏‎ ‎‏مقدّم بر همۀ تجلیّات است. و تجلّی به مقام رحمانیّت که احاطه بر جمیع‏‎ ‎‏موجودات عالم غیب و شهادت دارد ـ و اشاره به آن است: ‏‏رَحْمَتی وَسِعَتْ کُلَّ‏‎ ‎‏شَیْ ء‏‎[1]‎‏ مقدم است بر سایر تجلّیات؛ و اشاره به آن است: ‏‏سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ‏‎ ‎‏غَضَبَه‏‎[2]‎‏ به بعض وجوه.‏

‏‏    ‏‏بالجمله، چون «بسم اللّه » به حسب باطن و روحْ صورت تجلّیات فعلیّه‏‎ ‎‏است، و به حسب سرّ و سرّ السّرّ صورت تجلّیات اسمائیّه بلکه ذاتیّه است، و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏تجلّیات مذکوره به مقام «اللّه » اولاً و به مقام «الرّحمن» پس از آن و به مقام‏‎ ‎‏«الرّحیم» پس از آن است، باید صورت لفظیّه و کتبیّه نیز چنین باشد تا مطابق‏‎ ‎‏نظام الهی و ربّانی باشد. و اما «رحمن» و «رحیم» در سورۀ مبارکۀ «حمد» که‏‎ ‎‏متأخّر از «ربّ العالمین» است، شاید برای آن باشد که در «بسم اللّه » نظر به‏‎ ‎‏ظهور وجود از مکامن غیب وجود است؛ و در سورۀ شریفه نظر به رجوع و‏‎ ‎‏بطون است؛ و در این احتمال اشکالی است. و شاید برای اشارت به احاطۀ‏‎ ‎‏رحمت «رحمانیّه» و «رحیمیّه» باشد؛ و شاید نکتۀ دیگری داشته باشد. در هر‏‎ ‎‏صورت، این نکته که ذکر شد در «بسم اللّه » حقیق به تصدیق است؛ و شاید از‏‎ ‎‏برکات رحمت رحیمیّه باشد در قلب این ناچیز. ولهُ الْحَمْدُ عَلیٰ ما اَنْعَم.‏‎ ‎

‏‎

‎