رکن اول

‏‏رکن اول‏

‏‏رکن اول‏‏ «تذکر» است که باید در ‏‏بسم اللّه الرحمن الرحیم‏‏ حاصل شود؛ و عبد‏‎ ‎‏سالک تمام دار تحقّق را به نظر اسمی که فنای در مسمّی است نظر کند. و قلب‏‎ ‎‏را عادت دهد که در همۀ ذرّات ممکنات حق جو و حق خواه شود، و فطرت‏‎ ‎‏تعلّم اسمایی را، که در خمیرۀ ذات او ثبت است به مقتضای جامعیّت نشئه و‏‎ ‎‏ظهور از حضرت اسم اللّه الاعظم ـ که اشاره به آن است در قول خدای تعالی:‏‎ ‎‏وَ عَلَّمَ آدَمَ الاَسْماءَ کُلَّها‏‎[1]‎‏ ـ به مرتبۀ فعلیّت و ظهور آورد. و این مقام، از خلوت‏‎ ‎‏با حق و شدّت تذکّر و تفکّر در شئون الهیّه حاصل شود، تا جایی رسد که قلب‏‎ ‎‏عبد حقّانی شود و در تمام زوایای او اسمی جز از حق نباشد.‏

‏‏     و این یک مرتبه از فنای در الهیّت است که قلوب منکوسۀ قاسیۀ جاحدین‏‎ ‎‏آن را به این بیان که ما کردیم نتواند انکار کرد، مگر آنکه جحود آن، جحود‏‎ ‎‏ابلیسی باشد؛ که آنطور قلوب ـ والعیاذ باللّه ـ از اسم و ذکر حق تنفّر طبعی‏‎ ‎‏دارند؛ و اگر حرفی از معارف الهیّه یا ذکری از اسماءاللّه پیش آید، منقبض‏‎ ‎‏شوند، و جز از شهوات بطن و فرج به چیزی دیگر چشم دل باز نکنند. و در این‏‎ ‎‏طائفه کسانی هستند که برای انبیاء و اولیاء علیهم السلام نیز جز مقامات‏‎ ‎‏جسمانی و بهشت جسمانی، که قضای وَتَر حیوانی در آن شود، قائل نیستند؛‏‎ ‎‏و بزرگی مقامات اخرویّه را چون بزرگی دنیایی به سعۀ باغات و انهار جاریه و‏‎ ‎‏زیادی حور و غلمان و قصور دانند. و اگر از عشق و محبّت و جذبۀ الهیّه کلامی‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏بشنوند، با الفاظ رکیکه و کلمات قبیحه به صاحبانش حمله کنند؛ و گویی به‏‎ ‎‏آنها ناسزائی گفته شده که جبران می کنند. این مردم سدّ طریق انسانی و خار‏‎ ‎‏راه معرفت اللّه و شیطان آدم فریبند؛ و فوج فوج بندگان خدا را از حق و اسماء‏‎ ‎‏و صفات و ذکر و یاد او باز دارند و به مقاصد حیوانیّه و شهوات بطنیّه و فرجیّه‏‎ ‎‏متوجه کنند. اینها مأموران شیطانی هستند که به مقتضای ‏‏و لاَقْعُدَنَّ لَهُم‏‎ ‎‏صِراطَکَ الْمُسْتَقیم.‏‎[2]‎‏ سر راه مستقیم الهی نشسته و نگذارند کسی با خداوند‏‎ ‎‏خود انس حاصل کند و از ظلمتهای علاقه مندی به شهوات حیوانی، که از آن‏‎ ‎‏جمله علاقه مندی به حور و قصور است، رهایی یابد. اینها ممکن است شواهدی از‏‎ ‎‏ادعیۀ انبیاء و اهل بیت عصمت علیهم الصلوة و السلام آورند که آنها نیز حور و‏‎ ‎‏قصور می خواستند. و این از قصور این طائفه است که فرق بین حبّ کرامة‏‎ ‎‏اللّه ، که نظر به کرامت و اعطاء محبوب است که خود علامت محبّت و عنایت‏‎ ‎‏است، با حبّ به حور و قصور و امثال آن استقلالاً، که در خمیرۀ شهوت‏‎ ‎‏حیوانی است، نگذاشتند. حبّ کرامة اللّه حبّ اللّه است که بالتّبع به کرامت و‏‎ ‎‏عنایت نیز سرایت کند ـ (عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست.)‏‎[3]‎

‏‏ ‏

‏‏و ما حُبُّ الدِّیارِ شَغَفْنَ قَلْبی‏  ‏ ‏‏وَ لٰکِنْ حُبَّ مَنْ سکنَ الدِّیارا‏‎[4]‎

‏‏    ‏‏و الاّ علی بن ابی طالب علیه السلام با حور و قصور چه سر و کاری دارد؟ آن‏‎ ‎‏سرور را با هواهای نفسانیّه و شهوات حیوانیّه چه تناسب است؟ کسی که‏‎ ‎‏عبادتش عبادت احرار است، جزای او جزای تجّار نخواهد بود. عنان قلم‏‎ ‎‏گسیخته شد و از مطلب دور افتادم.‏

‏‏     بالجمله، کسی که خود را عادت داد به قرائت آیات و اسماء الهیّه از‏‎ ‎‏کتاب تکوین و تدوین الهی، کم کم قلب او صورت ذکری و آیه ای به خود‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏گیرد، و باطن ذات محقّق به ذکر اللّه و اسم اللّه و آیت اللّه شود؛ چنانچه «ذکر»‏‎ ‎‏به رسول اکرم و علی بن ابی طالب صلوات اللّه علیهما و آلهما و «اسماء‏‎ ‎‏حسنی» به ائمۀ هدی و «آیة اللّه » نیز به آن بزرگواران تفسیر و تطبیق شده؛ آنها‏‎ ‎‏آیات الهیّه و اسماء اللّه حسنی و ذکر اللّه اکبرند. و مقام «ذکر» از مقامات عالیۀ‏‎ ‎‏بزرگی است که به حوصلۀ بیان و به حیطۀ تقریر و تحریر بر نیاید؛ و کفایت کند‏‎ ‎‏برای اهل معرفت و جذبۀ الهیّه و اصحاب محبّت و عشق آیۀ شریفۀ الهیّه که‏‎ ‎‏می فرماید: ‏‏فَاذْکُرُونی اَذْکُرْکُم.‏‎[5]‎‏ و می فرماید خدای تعالی به موسی: یا‏‎ ‎‏موسی، ‏‏اَنَا جَلیسُ مَنْ ذَکَرَنی.‏‎[6]‎‏و در روایت ‏‏کافی ‏‏رسول خدا فرماید: ‏‏مَن‏‎ ‎‏اَکْثَرَ ذِکْرَ اللّه اَحَبَّهُ اللّه .‏‎[7]‎

‏‏    ‏‏و در ‏‏وسائل‏‏ سند به حضرت صادق رساند که فرمود: ‏‏قٰالَ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ: یا‏‎ ‎‏بْنَ آدَمَ اَذْکُرْنی فی نَفْسِکَ، اَذْکُرْکَ فی نَفْسی. یَابْنَ آدَمَ اَذْکُرْنی فی خَلأٍ، اَذْکُرْکَ فی‏‎ ‎‏خَلإٍ. یابْنَ آدَمَ اَذْکُرْنی فی مَلإٍ اَذْکُرْکَ فی مَلإٍ خَیْرٍ مِنْ مَلإِکَ. وَ قٰال: ما مِنْ عَبْدٍ ذَکَرَ‏‎ ‎‏اللّه فی مَلإٍ مِنَ النّاسِ اِلاّ ذَکَرَهُ اللّه فی مَلإٍ مِنَ الْمَلائِکَة.‏‎[8]‎

‏‎ ‎

‏‎

‎