فصل سوم در بیان بعضی مراتب اخلاص است

‏‏فصل سوم در بیان بعضی مراتب اخلاص است‏

‏‏به طریق اجمال به طوری که مناسب با وضع این اوراق است‏

‏‏ ‏

‏‏     یکی از مراتب آن، تصفیۀ عمل است ـ چه عمل قلبی یا قالبی ـ از شائبۀ‏‎ ‎‏رضای مخلوق و جلب قلوب آنها، چه برای محمدت یا برای منفعت یا برای‏‎ ‎‏غیر آن. و در مقابل این، اتیان عمل است ریائاً. و این ریاء فقهی، و از همۀ‏‎ ‎‏مراتب ریا پست تر و صاحب آن از همه مرائی ها بی ارزشتر و خسیستر است.‏

‏‏     مرتبه دوم، تصفیۀ عمل است از حصول مقصودهای دنیوی و مآرب‏‎ ‎‏زائلۀ فانیه، گرچه داعی آن باشد که خدای تعالی به واسطۀ این عمل عنایت‏‎ ‎‏کند؛ مثل، خواندن نماز شب برای توسعۀ روزی، و اتیان صلوة اوّل ماه مثلاً‏‎ ‎‏برای سلامت از آفات آن ماه، و دادن صدقات برای سلامتی، و دیگر‏‎ ‎‏مقصدهای دنیوی. و این مرتبه از اخلاص را بعضی از فقهاء علیهم الرحمة‏‎ ‎‏شرط صحت عبادات شمرده اند در صورتی که اتیان عمل برای رسیدن به آن‏‎ ‎‏مقصود باشد. و این،خلاف تحقیق است به حسب قواعد فقهیّه؛ گرچه پیش‏‎ ‎‏اهل معرفتْ این نماز را به هیچ وجه ارزشی نیست و مثل سایر کسبهای‏‎ ‎‏مشروعه است، بلکه شاید از آن نیز کمتر باشد.‏

‏‏     مرتبۀ سوّم، تصفیۀ آن است از رسیدن به جنّات جسمانیّه و حور و قصور‏‎ ‎‏و امثال آن از لذات جسمانیّه. و مقابل آن، عبادت اجیران است؛ چنانچه در‏‎ ‎‏روایات شریفه است. و این نیز در نظر اهل اللّه چون سایر کسبها است، الاّ آن‏‎ ‎‏که عمل این کاسب اجرتش بیشتر و بالاتر است در صورتی که قیام به امر کند و‏‎ ‎‏از مفسدات صوریّه عمل را تخلیص کند.‏

‏‏     مرتبۀ چهارم، آن است که عمل را تصفیه کند از خوف عقاب و‏‎ ‎‏عذابها ‏‏[‏‏ی‏‏]‏‏ جسمانی موعود. و مقابل آن، عبادت عبید است؛ چنانچه در‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏روایات است.‏‎[1]‎‏ و این عبادت نیز در نظر اصحاب قلوب قیمتی ندارد و از‏‎ ‎‏نطاق عبودیّت اللّه خارج است. و در نظر اهل معرفت فرق نکند که انسان‏‎ ‎‏عملی را بکند از خوف حدود و تعزیرات در دنیا، یا خوف عقاب و عذاب‏‎ ‎‏آخرتی، یا برای رسیدن به زنهای دنیائی، یا برای رسیدن به زنهای بهشتی، در‏‎ ‎‏این که هیچ یک برای خدا نیست، و داعی بر داعی امری است که مطابق قواعد‏‎ ‎‏فقهیّه عمل را از بطلان صوری خارج کند؛ ولی در بازار اهل معرفت این متاع‏‎ ‎‏را ارزشی نباشد.‏

‏‏     مرتبۀ پنجم، تصفیۀ عمل است از رسیدن به سعادات عقلیّه و لذّات‏‎ ‎‏روحانیّۀ دائمۀ ازلیّۀ ابدیّه و منسلک شدن در سلک کروبیّین و منخرط شدن در‏‎ ‎‏جرگۀ عقول قادسه و ملائکۀ مقرّبین. و در مقابل آن، عمل نمودن برای این‏‎ ‎‏مقصد است. و این درجه گرچه درجۀ بزرگ و مقصد عالی مهمی است، و‏‎ ‎‏حکماء و محقّقین به این مرتبه از سعادت خیلی اهمّیّت دادند و برای او ارزش‏‎ ‎‏قائل شدند، ولی در مسلک اهل اللّه این مرتبه نیز از نقصان سلوک و سالک آن‏‎ ‎‏نیز کاسب و از اجیران به شمار می رود، گرچه در متجر و مکسب با سایرین‏‎ ‎‏فرقها دارد.‏

‏‏     و در ازاء این مرتبه که مرتبۀ ششم است تصفیۀ آن است از خوف عدم‏‎ ‎‏وصول به این لذّات و حرمان از این سعادات. و در مقابل، عمل برای این‏‎ ‎‏مرتبه از خوف است. و این نیز گرچه مرتبۀ عالیه ای است و از حدّ اشتهای امثال‏‎ ‎‏نویسنده خارج است، ولی در نظر اهل اللّه این نیز عبادت عبید است و عبادت‏‎ ‎‏معلّل است.‏

‏‏     مرتبۀ هفتم، تصفیۀ آن است از وصول به لذّات جمال الهی و رسیدن به‏‎ ‎‏بهجتهای انوار سبحات غیر متناهی که عبارت از جنّت لقاء است. و این‏‎ ‎‏مرتبه، یعنی جنّت لقاء از مهمّات مقاصد اهل معرفت و اصحاب قلوب است‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏و دست آمال نوع از آن کوتاه است، و اوحدی از اهل معرفت به سعادت این‏‎ ‎‏شرف مشرّفند، و اهل حبّ و جذبه از کمّل اهل اللّه و اصفیاءاللّه هستند؛ و‏‎ ‎‏لکن این کمال مرتبۀ کمّل اهل اللّه نیست، بلکه از مقامات معمولی سرشار‏‎ ‎‏آنها است. و این که در ادعیه، مثل مناجات شعبانیّه، حضرت امیرالمؤمنین و‏‎ ‎‏اولاد طاهرینش این مرتبه را خواسته یا اشاره به داشتن آن نموده، نه آن که‏‎ ‎‏مقامات آنها منحصر به همین مرتبه است؛ چنانچه مرتبۀ هشتم که در ازاء این‏‎ ‎‏مرتبه است و آن عبارت است از تصفیۀ عمل از خوف فراق نیز از کمال مقامات‏‎ ‎‏کمّل نیست، و این که جناب امیرالمؤمنین ‏‏کَیْفَ اَصْبِرُ عَلی فِراقِکَ‏‎[2]‎‏ گوید از‏‎ ‎‏مقامات معمولی سرشار او و مثل او است.‏

‏‏     بالجمله، تصفیۀ عمل از این دو مرتبه نیز در نزد اهل اللّه لازم است، و‏‎ ‎‏عمل با آن معلّل و از حظوظ نفسانیّه خارج نیست؛ و این کمال خلوص است.‏‎ ‎‏و پس از این، مراتب دیگری است که از حدود خلوص خارج و درتحت میزان‏‎ ‎‏توحید و تجرید و ولایت است که بیان آن اینجا مناسب نیست.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎