تنبیه عرفانی

‏‏تنبیه عرفانی‏

‏‏     ‏‏بدان که از برای شهادت مراتبی است که ما به بعض مراتب آن اکتفا‏‎ ‎‏می کنیم به حسب مناسبت این اوراق.‏

‏‏     اول، شهادت قولیّه است. و آن معلوم است. و این شهادت قولیّه اگر‏‎ ‎‏مشفوع با شهادت قلبیه نشود، ولو به بعض مراتب نازلۀ آن، شهادت نخواهد‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏بود، بلکه خدعه و نفاق خواهد بود؛ چنانچه در باب تکبیر از حضرت صادق‏‎ ‎‏حدیث شد.‏‎[1]‎‏ ‏

‏‏    ‏‏دوم، شهادت فعلیّه است. و آن چنان است که انسان به حسب عملهای‏‎ ‎‏جوارحی شهادت دهد؛ مثلاً، در طرز اعمال و جریان افعال خود حقیقت ‏‏لا‏‎ ‎‏مُؤَثِّرَ فی الوجودِ اِلاَّ اللّه ‏‏ را داخل کند؛ و چنانچه لازمۀ شهادت قولیّه اش آن است‏‎ ‎‏که کسی را مؤثّر نداند، نقشۀ اعمالش نیز چنان باشد؛ پس، دست احتیاج‏‎ ‎‏خود را جز در محضر مقدس حق جلّ و علا دراز نکند و چشم امید خود را به‏‎ ‎‏موجودی از موجودات باز ننماید، و پیش بندگان ضعیف اظهار غنا و استغنا‏‎ ‎‏کند و از ضعف و ذلت و عجز کناره گیرد. و این مطلب در احادیث شریفه بسیار‏‎ ‎‏است؛ چنانچه در روایت ‏‏کافی‏‏ شریف است که «عزّ مؤمن استغناء اوست از‏‎ ‎‏مردم.»‏‎[2]‎‏ و اظهار نعمت و غنیٰ نمودن خود یکی از مستحبّات شرعیّه است و‏‎ ‎‏طلب حوائج از مردم از مکروهات است. بالجمله، انسان باید لطیفۀ ‏‏الهیّۀ لا‏‎ ‎‏مُؤثّرَ فی الْوجودِ اِلاَّ اللّه ‏‏ را در مملکت ظاهر خود اجرا کند.‏

‏‏     سوم، شهادت قلبیّه است. و آن سرچشمۀ شهادات افعالیّه و اقوالیّه‏‎ ‎‏است؛ و تا آن نباشد، اینها صورت نگیرد و حقیقت پیدا نکند. و آن، چنان‏‎ ‎‏است که توحید فعلی حق در قلب تجلّی کند و قلب به سرّ باطنی خود دریابد‏‎ ‎‏حقیقت این لطیفه را و از دیگر موجودات منقطع و منفصل شود. و عمدۀ‏‎ ‎‏اخباری که از اهل بیت عصمت راجع به ترک طمع از دست مردم و یأس از‏‎ ‎‏بندگان و ثقه و اعتماد به خدای تبارک و تعالی وارد شده، راجع به این مقام‏‎ ‎‏است. ‏

‏‏     عن ‏‏الکافی ‏‏ باسناده عن علی بن الحسین علیهما السلام، قال: ‏‏رَاَیْتُ‏‎ ‎‏الخَیْرَ کُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فی قَطْعِ الطَّمَعِ عَمّا فی أَیْدیِ النّاسِ؛ وَ مَن لَمْ یَرْجُ النّاسَ فی‏‎ ‎‏شَی ءٍ وَرَدَّ اَمْرَهُ اِلی اللّه تَعالیٰ فی جَمیعِ اُمُورِهِ، اِستَجابَ اللّه تَعٰالی لَهُ فی کُلِّ‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏شَی ء.‏‎[3]‎‏ و از این قبیل احادیث بسیار است.‏

‏‏    ‏‏چهارم، شهادت ذاتیه است؛ و مقصود شهادت وجودیّه است. و آن در‏‎ ‎‏کمّل اولیاء تحقق یابد. و در نظر اولیاء در جمیع موجودات به یک معنی این‏‎ ‎‏شهادت هست. و شاید آیۀ شریفۀ ‏‏شَهِدَاللّه اَنّهُ لاٰ اِلهَ اِلاّ هُوَ و الْمَلاٰئِکةُ و اُولوا‏‎ ‎‏الْعِلْم.‏‎[4]‎‏ اشاره به شهادت ذاتیّه باشد؛ زیرا که حق تعالی در مقام احدّیتِ‏‎ ‎‏جمع شهادت ذاتیّه به وحدانیّت خود دهد، زیرا که صرفِ وجودْ احدیّت ذاتیّه‏‎ ‎‏دارد و در طلوع یوم القیمة ظهور به وحدانیّت تامّه کند. و این احدیّتْ اول در‏‎ ‎‏مرآت جمع، و پس از آن در مرآت تفصیل ظهور کند؛ ولهذا فرموده:‏‎ ‎‏وَالمَلائِکَةُ و اولُوا الْعِلْم‏‏. و در اینجا مقاماتی از معارف است که از عهدۀ این‏‎ ‎‏اوراق خارج است.‏

‏‏     ‏‏وصل‏‏: عن محمد بن مسعود العیاشی فی تفسیره عن عبدالصمد بن بشیر،‏‎ ‎‏قال: ‏‏ذُکِرَ عند اَبی عبداللّه بَدْءُ الاَْذانِ اِلیٰ اَن قال: اِنَّ رَسولَ اللّه صلّی اللّه عَلَیْهِ وَآلِهِ‏‎ ‎‏کانَ نائِماً فی ظِلِّ الْکَعْبَةِ؛ فاَتَاهُ جِبْرَئیلُ، وَ مَعَهُ طٰاسٌ فیهِ ماءٌ مِنَ الْجَنَّةِ؛ فَاَیْقَظَهُ وَاَمرَهُ‏‎ ‎‏اَنْ یَغْتَسِلَ بِهِ. ثُمَّ وُضِعَ فی مَحْمِلَ لَهُ اَلْفُ اَلْفِ لَوْنٍ مِنْ نورٍ؛ ثُمَّ صُعِدَ بِهِ حَتَّی انْتَهیٰ‏‎ ‎‏اِلی اَبْوابِ السَّماءِ. فَلَمّا رَاَتْهُ الْمَلاٰئِکُة، نَفَرَتْ عَنْ اَبْواِب السَّماءِ وَ قالَتْ: اِلٰهَیْنِ:‏‎ ‎‏اِلهٌ فیِ الاَْرضِ وَ اِلهٌ فیِ السَّماءِ. فَاَمَرَ اللّه جِبْرَئیلَ، فَقالَ: اللّه اَکْبَرُ، اللّه َاکْبَرُ.‏‎ ‎‏فَتَراجَعَتِ الْمَلاٰئِکةُ نَحْوَ اَبْوابِ السَّماءِ؛ فَفُتِحَتِ الْبابُ، فَدَخَلَ حَتَّی انْتُهَی ٰاِلی‏‎ ‎‏الَّسماءِ الثّانِیَةِ؛فَنَفَرَتِ الْمَلائِکَةُ عَنْ اَبْوابِ الَّسماءِ، فَقٰالَ: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلَه اِلاَّ اللّه ،‏‎ ‎‏اَشْهَدُ اَنْ لا اِلَه اِلاَّ اللّه فَتَراجَعَتِ الْمَلائِکة، وَ عَلِمَتِ اَنّهُ مَخْلوُقُ؛ ثُمَّ فُتِحَ الْبٰابُ،‏‎ ‎‏فَدَخَل ‏‏... ‏‏الحدیث‏‎[5]‎

‏
‏‎

‎‏    ‏‏و در حدیث ‏‏علل ‏‏نیز قریب به این مضمون وارد است.‏‎[6]‎‏ و از این‏‎ ‎‏حدیثها معلوم شود که شهادت به الوهیّت موجب فتح ابواب سماء و خرق‏‎ ‎‏حجاب است، و باعث اجتماع ملائکة اللّه می باشد. و این حجاب که‏‎ ‎‏به واسطۀ شهادت به الوهیّت و قصر آن در ذات مقدّس خرق می شود، از‏‎ ‎‏حجب غلیظۀ ظلمانیّه است که تا سالک در آن حجاب است، راهی به حضور‏‎ ‎‏محضر ندارد؛ و تا فتح این باب بر او نشده، طریقی بر سلوک نخواهد داشت.‏‎ ‎‏و آن، حجاب کثرت افعالی است، و وقوع در احتجابِ تکثیری است که‏‎ ‎‏نتیجۀ آن رؤیت فاعلیّت و مؤثّریّت موجودات است، که ثمرۀ آن رؤیت‏‎ ‎‏استقلال آنها است در فاعلیّت، و تفویض محال و شرک اعظم است؛ چنانچه‏‎ ‎‏نتیجۀ شهادت به الوهیّت و حصر آن در حق تعالی، توحید افعالی و افناء‏‎ ‎‏کثرات در فعل حق و نفی تأثیر و فاعلیّت از غیر و طرد استقلال از غیر حق تعالی‏‎ ‎‏است؛ و از این جهت ملکوتیّین از حجاب کثرت ‏‏اِلٰهٌ فیِ السَّمٰاءِ و اِلٰهٌ فیِ‏‎ ‎‏الاْرْضِ ‏‏بیرون آمدند به واسطۀ این شهادت؛ و از نفور و تفرقه به انس و‏‎ ‎‏اجتماع برگشتند و فتح ابواب آسمان گردید. پس، سالک نیز باید با این‏‎ ‎‏شهادت خرق حجاب ظلمانی خویش نماید و ابواب آسمان را به روی خود‏‎ ‎‏مفتوح کند، و از حجاب بزرگ استقلال قدمی بردارد تا راه عروج به معراج‏‎ ‎‏قرب نزدیک شود. و این حقیقت با لقلقۀ لسان و ذکر قولی حاصل نشود؛ و از‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏این جهت، عبادات ما از حدّ صورت و دنیا تجاوز نکند و فتح باب و رفع‏‎ ‎‏حجاب به روی ما نکند.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎