مقدمه
بسم اللّه الرحمن الرحیم
اَلْحَمْدُللّه رَبِّ الْعٰالَمینَ وَ صَلَّی اللّه عَلٰی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ وَ لَعْنَةُ اللّه عَلٰی اَعْداٰئِهِمْ
اَجْمَعینَ مِنَ الآنَ اِلٰی قِیٰامِ یَوْمِ الدّین.
خداوندا، قدم سیر ما از وصول به بارگاه قدس تو کوتاه است و دست طلب ما از دامن انس تو قاصر، حجابهای شهوت و غفلتْ بصیرت ما را از جمال جمیل تو محجوب کرده، و پرده های غلیظ حبّ دنیا و شیطنتْ قلوب ما را از توجّه به عزّ جلال تو مهجور نموده؛ راه آخرت باریک و طریق انسانیّت حدید، و ما بی چاره ها چون عنکبوتان در فکر قدید، متحیّرانی هستیم که چون کرم ابریشم از سلسله های شهوات و آمال بر خود تنیده و یکسره از عالم غیب و محفل انس چشم بریده؛ جز آن که از بارقۀ الهیّه چشم دل ما را روشنی بخشی و از جذوۀ غیبیّه ما را از خود بی خود فرمایی.
اِلٰهی هَبْ لِی کَمالَ الاِنْقِطاعِ اِلَیْکَ، وَ اَنِرْ اَبْصارَ قلوبِنا بِضِیاءِ نَظَرِها اِلَیْکَ
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 1 حَتّیٰ تَخْرِقَ اَبْصارُ القُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ، فَتَصِلَ اِلیٰ مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ، وَ تَصِیرَ اَرْواحُنا مُعَلَّقةً بِعِزِّ قُدْسِک.
و بعد، ایّامی چند پیش از این، رساله ای فراهم آوردم که به قدر میسور از اسرار صلوة در آن گنجانیدم، و چون آن را با حال عامّه تناسبی نیست در نظر گرفتم که شطری از آداب قلبیّۀ این معراج روحانی را در سلک تحریر درآورم، شاید برادران ایمانی را از آن تذکّری و قلب قاسی خود را تأثّری حاصل آید. و به خدای تبارک و تعالی پناه می برم از تصرّف شیطان و حصول خذلان اِنَّهُ وَلیٌّ قَدیر. و مرتب نمودم آن را بر یک مقدّمه و چند مقاله و یک خاتمه.
امّا مقدّمه
بدان که از برای نماز غیر از این صورتْ معنایی است و غیر از این ظاهر باطنی است؛ و چنانچه ظاهر را آدابی است که مراعات ننمودن آنها یا موجب بطلان نماز صوری یا نقصان آن گردد، همینطور از برای باطن آدابی است قلبیّۀ باطنیه که با مراعات ننمودن آنها نماز معنوی را بطلان یا نقصان دست دهد؛ چنانچه با مراعات آنها نماز دارای روح ملکوتی شود. و ممکن است پس از مراقبت و اهتمام به آداب باطنیّۀ قلبیّه، شخص مصلّی را نصیبی از سرّ الهی نماز اهل معرفت و اصحاب قلوب حاصل شود که آن قرّة العین اهل
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 2 سلوک و حقیقت معراج قرب محبوب است. و آنچه گفته شد که برای نماز باطن و صورت غیبیّۀ ملکوتیّه است، علاوه بر آنکه موافق ضربی از برهان و مطابق مشاهدات اصحاب سلوک و ریاضت است، آیات و اخبار کثیره عموماً و خصوصاً نیز دلالت بر آن دارد؛ و ما به ذکر بعضی از آن این اوراق را متبرّک می کنیم.
از آن جمله قول خدای تعالی است: یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً و ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ اَنَّ بَیْنَهٰا وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعیداً. آیۀ شریفه دلالت کند که هر کسی اعمال خوب و بد خود را حاضر می بیند و صورت باطنیّۀ غیبیّۀ آنها را مشاهده کند. چنانچه در آیۀ شریفۀ دیگر فرماید: و وَجَدُوا مٰا عَمِلوُا حٰاضِراً. و در آیۀ دیگر فرماید: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَه ... الخ دلالت کند بر آن که نفسْ اعمال را معاینه کند.
و اما احادیث شریفه در این مقام بیشتر از آن است که در این صفحات بگنجد و ما به ذکر بعض آن اکتفا می کنیم.
از آن جمله در وسائل سند به حضرت صادق سلام اللّه علیه رساند؛ قالَ: مَنْ صَلَّی الصَّلواٰتِ الْمَفْرُوضٰاتِ فِی اَوَّلِ وَقْتِها وَ أقامَ حُدودَهٰا، رَفَعَهَا الْمَلَکُ اِلَی السَّمٰاءِ بَیْضٰاءَ نَقِیَّةً؛ تَقُولُ: حَفَظَکَ اللّه کَما حَفَظْتَنی اِسْتَودَعْتَنی مَلَکاً کَریماً. وَ مَنْ صَلاّهٰا بَعْدَ وَقْتِها مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ وَ لَمْ یُقِمْ حُدودَها، رَفَعَهٰا المَلَکُ سَوْداءَ مُظْلِمَةً؛ وَ هِیَ تَهْتِفُ بِهِ: ضَیَّعْتَنی ضَیَّعَکَ اللّه کَمٰا ضَیَّعْتَنی وَ لا رَعاکَ اللّه کَما لَمْ تَرْعَنی.
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 3 دلالت کند بر آن که نماز را ملائکة اللّه بالا برند به سوی آسمان یا با صورت پاکیزۀ سفید. و آن در وقتی است که در اوّل وقت به جا آورد و ملاحظۀ آداب آن نماید؛ و در این صورت دعای خیر به نمازگزار کند. و یا با صورت تاریک سیاه. و آن در وقتی است که آن را بی عذر تأخیر اندازد و اقامۀ حدود آن نکند؛ و در این صورت او را نفرین کند. و این حدیث علاوه بر آنکه دلالت بر صور غیبیّۀ ملکوتیّه کند دلالت بر حیات آنها نیز کند؛ چنانچه برهان نیز قائم است بر آن و آیات و اخبار دلالت بر آن کند. چنانچه حق تعالی فرماید: وَ إِنَّ الدّاٰرَ الآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوان. و به مضمون این حدیث شریف احادیث دیگری است که ذکر آنها موجب تطویل است.
و از حضرت صادق سلام اللّه علیه روایت است که . «چون بندۀ مؤمن داخل قبر شود، نماز در جانب راست او و زکات در جانب چپ او است، و خوبی او بر او سایه افکند و صبر در گوشه ای قرار گیرد؛ و چون دو ملکی که موکّل سؤالند داخل شوند، صبر به نماز و زکات و نیکویی گوید: «با شما باد یاری رفیقتان و اگر شما عاجز شدید من با او هستم». و این حدیث شریف را در کافی شریف به دو طریق نقل فرموده و شیخ صدوق رحمه اللّه در ثواب الاعمال حدیث فرموده. و دلالت آن بر صور غیبیّۀ برزخیّه و حیات و شعور آنها واضح است. و احادیث تمثّل قرآن به صورت ملکوتیّه و تمثّل نماز بسیار است.
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 4 و اما آنچه گفته شد که از برای نماز و سایر عبادات جز این آداب صوریّه آداب قلبیه ایست که بدون آن آدابْ نماز ناقص است یا اصلاً مقبول درگاه نیست، در خلال این اوراق، که شمارۀ آداب قلبیّه می شود، مذکور خواهد شد اِن شاءاللّه .
و آنچه در این مقام باید دانست آن است که اکتفا نمودن به صورت نماز و قشر آن و محروم ماندن از برکات و کمالات باطنیّۀ آن، که موجب سعادات ابدیّه بلکه باعث جوار ربّ العزّة و مرقاة عروج به مقام وصول به وصال محبوب مطلق ـ که غایت آمال اولیاء و منتهای آرزوی اصحاب معرفت و ارباب قلوب بلکه قرّة العین سیّد رسل صلّی اللّه علیه و آله است از اعلا مراتب خسران و زیان کاری است که پس از خروج از این نشأه و ورود در محاسبۀ الهیّه موجب حسرتهایی است که عقل ما از ادراک آن عاجز است. ما تا در حجاب عالم ملک و خدر طبیعت هستیم از آن عالم نمی توانیم ادراکی نماییم و دستی از دور بر آتش داریم. کدام حسرت و ندامت و زیان و خسارت بالاتر از آن است که چیزی که وسیلۀ کمال و سعادت انسان و دوای درد نقایص قلبیّه است و در حقیقت صورت کمالیّۀ انسانیّه است، ما پس از چهل پنجاه سال تعب در راه آن از آن به هیچ وجه استفادۀ روحیّه نکرده سهل است مایۀ کدورت قلبیّه و حجابهای ظلمانیّه شود، و آنچه قرّة العین رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلم است موجب ضعف بصیرت ما گردد یا حَسْرَتی علَیٰ مٰا فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللّه .
پس ای عزیز، دامن همّت به کمر زن و دست طلب بگشای و با هر تعب و زحمتی است حالات خود را اصلاح کن و شرایط روحیّۀ نماز اهل معرفت را تحصیل کن؛ و از این معجون الهی که با کشف تامّ محمدی صلّی اللّه علیه و آله برای درمان تمام دردها و نقصهای نفوس فراهم آمده استفاده کن؛ و خود را
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 5 تا مجال است از این منزلگاه ظلمت و حسرت و ندامت و چاه عمیق بُعد از ساحت مقدس ربوبیّت جلّ و علا کوچ ده و مستخلص کن و به معراج وصال و قرب کمالْ خود را برسان؛ که اگر این وسیله از دست رفت وسایل دیگر منقطع است: اِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مٰا سِوٰاها؛ وَ إنْ رُدَّتْ رُدَّ ما سِواها.
و ما آداب باطنیّۀ این سلوک روحانی را به مقدار میسور و مقتضی بیان می کنیم، شاید یکی از اهل ایمان را نصیبی از آن اتّفاق افتد، و این خود شاید موجب رحمت الهی و توجّه غیبی شود نسبت به این بازمانده از طریق سعادت و انسانیّت و مغلول در زندان طبیعت و انانیّت. اِنّه ولّی الْفضلِ والعنایة.
کتابآداب الصلوة - آداب نمازصفحه 6