احکام نماز
احکام نماز (واجبات نماز)
نسخه چاپی | ارسال به دوستان
برو به صفحه: برو

نوع ماده: کتاب فارسی

پدیدآورنده : خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، 1279-1368

محل نشر : تهران

ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)

زمان (شمسی) : 1391

زبان اثر : فارسی

احکام نماز (واجبات نماز)

‏واجبات نماز یازده چیز است: اول: نیت، دوّم: قیام یعنی (ایستادن)، سوّم:‏‎ ‎‏تَکبِیرَةُ الاحرامِ یعنی گفتن الله اکبر در اول نماز، چهارم: رکوع، پنجم: سجود، ششم:‏‎ ‎‏قراءت، هفتم: ذکر، هشتم: تشهد، نهم: سلام، دهم: ترتیب، یازدهم: موالات یعنی پی‏‎ ‎‏در پی بودن اجزاء نماز.‏

مساله 942ـ‏ بعضی از واجبات نماز رکن است، یعنی اگر انسان آنها را به جا‏‎ ‎‏نیاورد، یا در نماز اضافه کند عمداً باشد یا اشتباهاً، نماز باطل می شود. و بعضی دیگر‏‎ ‎‏رکن نیست، یعنی اگر عمداً کم یا زیاد شود، نماز باطل می شود و چنانچه اشتباهاً کم‏‎ ‎‏یا زیاد گردد نماز باطل نمی شود، و رکن نماز پنج چیز است: اول: نیت. دوم:‏‎ ‎‏تکبیرة الاحرام. سوم: قیام در موقع گفتن تکبیرة الاحرام و قیام متصل به رکوع، یعنی‏‎ ‎‏ایستادن پیش از رکوع. چهارم: رکوع. پنجم: دو سجده.‏

‏ ‏

نیت

‏ ‏

مساله 943ـ‏ انسان باید نماز را به نیت قربت، یعنی برای انجام فرمان خداوند‏‎ ‎‏عالم به جا آورد، و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند یا مثلاً به زبان بگوید که‏‎ ‎‏چهار رکعت نماز ظهر می خوانم قربةً الی الله.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 149

مساله 944ـ‏ اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت کند که چهار رکعت نماز‏‎ ‎‏می خوانم و معین نکند، ظهر است یا عصر، نماز او باطل است. و نیز کسی که مثلاً‏‎ ‎‏قضای نماز ظهر بر او واجب است، اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یا نماز‏‎ ‎‏ظهر را بخواند، باید نمازی را که می خواند، در نیت معین کند.‏

مساله 945ـ‏ انسان باید از اول تا آخر نماز به نیت خود باقی باشد، پس اگر در‏‎ ‎‏بین نماز بطوری غافل شود که اگر بپرسند چه می کنی، نداند چه بگوید، نمازش باطل‏‎ ‎‏است.‏

مساله 946ـ‏ انسان باید فقط برای انجام امر خداوند عالم نماز بخواند، پس کسی‏‎ ‎‏که ریا کند یعنی برای نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است خواه فقط‏‎ ‎‏برای مردم باشد، یا خدا و مردم هر دو را در نظر بگیرد.‏

مساله 947ـ‏ اگر قسمتی از نماز را هم برای غیرخدا به جا آورد، نماز باطل‏‎ ‎‏است، چه آن قسمت، واجب باشد مثل حمد وسوره، چه مستحب باشد مانند قنوت،‏‎ ‎‏بلکه اگر تمام نماز را برای خدا به جا آورد ولی برای نشان دادن به مردم در جای‏‎ ‎‏مخصوصی مثل مسجد، یا در وقت مخصوصی مثل اول وقت، یا به طرز مخصوصی،‏‎ ‎‏مثلاً با جماعت نماز بخواند، نمازش باطل است.‏

‏ ‏

تکبیرة الاحرام

‏ ‏

مساله 948ـ‏ گفتن الله اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف‏‎ ‎‏(الله) و حروف (اکبر) و دو کلمه (الله و اکبر) را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو‏‎ ‎‏کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلاً ترجمۀ آن را به‏‎ ‎‏فارسی بگوید صحیح نیست.‏

مساله 949ـ‏ احتیاط واجب آن است که تکبیرة الاحرام نماز را به چیزی که پیش‏‎ ‎‏از آن می خواند، مثلاً به اقامه یا به دعایی که پیش از تکبیر می خواند نچسباند.‏

مساله 950ـ‏ اگر انسان بخواهد (الله اکبر) را به چیزی که بعد از آن می خواند‏‎ ‎‏مثلاً به (بسم الله الرحمن الرحیم) بچسباند باید (ر) اکبر را پیش بدهد.‏

مساله 951ـ‏ موقع گفتن تکبیرة الاحرام، باید بدن آرام باشد و اگر عمداً در حالی‏‎ ‎‏که بدنش حرکت دارد، تکبیرة الاحرام را بگوید باطل است، و چنانچه سهواً حرکت‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 150

‏کند بنابر احتیاط واجب باید اول، عملی که نماز را باطل می کند انجام دهد و دوباره‏‎ ‎‏تکبیر بگوید.‏

مساله 952ـ‏ تکبیر و حمد و سوره و ذکر و دعا را باید طوری بخواند که خودش‏‎ ‎‏بشنود و اگر بواسطۀ سنگینی یا کری گوش یا سر و صدای زیاد نمی شنود، باید‏‎ ‎‏طوری بگوید که اگر مانعی نباشد بشنود.‏

مساله 953ـ‏ کسی که لال است یا زبان او مرضی دارد که نمی تواند (الله اکبر) را‏‎ ‎‏درست بگوید، باید به هر طور که می تواند بگوید و اگر هیچ نمی تواند بگوید باید در‏‎ ‎‏قلب خود بگذراند و برای تکبیر اشاره کند و زبانش را هم اگر می تواند حرکت دهد.‏

مساله 954ـ‏ مستحب است بعد از تکبیرة الاحرام بگوید: ‏«یا مُحسِنُ قَد اَتَاکَ‎ ‎المُسیئُ وَ قَد اَمَرتَ المُحسِنَ اَن یَتَجَاوَزَ عَنِ المُسِیئِ اَنتَ المُحسِنُ وَ اَنَا المُسیئُ‎ ‎بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَجاوَز عَن قَبیحِ مَا تَعلَمُ‎ ‎مِنّی»‏ یعنی ای خدایی که به بندگان احسان می کنی بندۀ گنهکار به در خانۀ تو آمده و‏‎ ‎‏تو امر کرده ای که نیکوکار از گنهکار بگذرد، تو نیکوکاری و من گناهکار به حق محمد‏‎ ‎‏و آل محمد ‏‏صلی الله علیه و آله وسلم‏‏رحمت خود را بر محمد وآل محمد بفرست و از بدیهایی که‏‎ ‎‏میدانی از من سر زده بگذر.‏

مساله 955ـ‏ مستحب است موقع گفتن تکبیر اول نماز، و تکبیرهای بین نماز،‏‎ ‎‏دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.‏

مساله 956ـ‏ اگرشک کند که تکبیرة الاحرام را گفته یانه، چنانچه مشغول خواندن‏‎ ‎‏چیزی شده، به شک خود اعتنا نکند و اگر چیزی نخوانده، باید تکبیر را بگوید.‏

مساله 957ـ‏ اگر بعد از گفتن تکبیرة الاحرام شک کند که آن را صحیح گفته یا نه،‏‎ ‎‏باید به شک خود اعتنا نکند.‏

‏ ‏

قیام (ایستادن)

‏ ‏

مساله 958ـ‏ قیام در موقع گفتن تکبیرة الاحرام و قیام پیش از رکوع که آن را قیام‏‎ ‎‏متصل به رکوع می گویند رکن است، ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام‏‎ ‎‏بعد از رکوع رکن نیست و اگر کسی آن را از روی فراموشی ترک کند، نمازش صحیح‏‎ ‎‏است.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 151

مساله 959ـ‏ واجب است پیش از گفتن تکبیر و بعد از آن مقداری بایستد تا یقین‏‎ ‎‏کند که در حال ایستادن تکبیر گفته است.‏

مساله 960ـ‏ اگر رکوع را فراموش کند و بعد از حمد و سوره بنشیند و یادش‏‎ ‎‏بیاید که رکوع نکرده، باید بایستد و به رکوع رود و اگر بدون این که بایستد، به حال‏‎ ‎‏خمیدگی به رکوع برگردد، چون قیام متصل به رکوع را به جا نیاورده، نماز او باطل‏‎ ‎‏است.‏

مساله 961ـ‏ موقعی که ایستاده است، باید بدن را حرکت ندهد و به طرفی خم‏‎ ‎‏نشود و به جایی تکیه نکند ولی اگر از روی ناچاری باشد، یا در حال خم شدن برای‏‎ ‎‏رکوع پاها را حرکت دهد اشکال ندارد.‏

مساله 962ـ‏ اگر موقعی که ایستاده، از روی فراموشی بدن را حرکت دهد، یا به‏‎ ‎‏طرفی خم شود، یا به جایی تکیه کند، اشکال ندارد ولی در قیام موقع گفتن‏‎ ‎‏تکبیرة الاحرام و قیام متصل به رکوع اگر از روی فراموشی هم باشد، بنابر احتیاط‏‎ ‎‏واجب، باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند.‏

مساله 963ـ‏ باید در موقع ایستادن، هر دو پا روی زمین باشد، ولی لازم نیست‏‎ ‎‏سنگینی بدن روی هر دو پا باشد و اگر روی یک پا هم باشد اشکال ندارد.‏

مساله 964ـ‏ کسی که می تواند درست بایستد، اگر پاها را خیلی گشاد بگذارد که‏‎ ‎‏به حال ایستادن معمولی نباشد نمازش باطل است.‏

مساله 965ـ‏ موقعی که انسان در نماز می خواهد کمی جلو یا عقب رود، یا کمی‏‎ ‎‏بدن را به طرف راست یا چپ حرکت دهد، باید چیزی نگوید ولی ‏بِحَولِ الله وَ قُوَّتِهِ‎ ‎اَقُومُ وَ اَقعُدُ‏ را باید در حال برخاستن بگوید و در موقع گفتن ذکرهای واجب هم بدن‏‎ ‎‏باید بی حرکت باشد بلکه احتیاط واجب آن است که در موقع گفتن ذکرهای مستحبی‏‎ ‎‏نماز، باید بدنش آرام باشد.‏

مساله 966ـ‏ اگر در حال حرکت بدن ذکر بگوید، مثلاً موقع رفتن به رکوع یا رفتن‏‎ ‎‏به سجده تکبیر بگوید، چنانچه آن را به قصد ذکری که در نماز دستور داده اند‏‎ ‎‏بگوید، باید نماز را دوباره بخواند و اگر به این قصد نگوید، بلکه بخواهد ذکری گفته‏‎ ‎‏باشد نماز صحیح است.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 152

مساله 967ـ‏ حرکت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد، اشکال‏‎ ‎‏ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که آنها را هم حرکت ندهد.‏

مساله 968ـ‏ اگر موقع خواندن حمد و سوره، یا خواندن تسبیحات بی اختیار به‏‎ ‎‏قدری حرکت کند که از حال آرام بودن خارج شود، احتیاط واجب آن است که بعد از‏‎ ‎‏آرام گرفتن بدن، آنچه را در حال حرکت خوانده دوباره بخواند.‏

مساله 969ـ‏ اگر در بین نماز از ایستادن عاجز شود باید بنشیند و اگر از نشستن‏‎ ‎‏هم عاجز شود باید بخوابد ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.‏

مساله 970ـ‏ تا انسان می تواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند مثلاً کسی که در‏‎ ‎‏موقع ایستادن، بدنش حرکت می کند یا مجبور است به چیزی تکیه دهد، یا بدنش را‏‎ ‎‏کج کند، یا خم شود یا پاها را بیشتر از معمول گشاد بگذارد، باید به هر طور که‏‎ ‎‏می تواند ایستاده نماز بخواند ولی اگر به هیچ قسم حتی مثل حال رکوع هم نتواند‏‎ ‎‏بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.‏

مساله 971ـ‏ تا انسان می تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند‏‎ ‎‏راست بنشیند، باید هر طور که می تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند،‏‎ ‎‏باید بطوری که در احکام قبله گفته شد، به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی تواند، به‏‎ ‎‏پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد، بطوری که کف پاهای او رو به‏‎ ‎‏قبله باشد.‏

مساله 972ـ‏ کسی که نشسته نماز می خواند، اگر بعد از خواندن حمد و سوره‏‎ ‎‏بتواند بایستد، و رکوع را ایستاده به جا آورد، باید بایستد و از حال ایستاده به رکوع‏‎ ‎‏رود و اگر نتواند، باید رکوع را هم نشسته به جا آورد.‏

مساله 973ـ‏ کسی که خوابیده نماز می خواند، اگر در بین نماز بتواند بنشیند،‏‎ ‎‏باید مقداری را که می تواند، نشسته بخواند. و نیز اگر می تواند بایستد، باید مقداری‏‎ ‎‏را که می تواند، ایستاده بخواند، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.‏

مساله 974ـ‏ کسی که نشسته نماز می خواند اگر در بین نماز بتواند بایستد باید‏‎ ‎‏مقداری را که می تواند، ایستاده بخواند ولی تا بدنش آرام نگرفته، باید چیزی نخواند.‏

مساله 975ـ‏ کسی که می تواند بایستد اگر بترسد که به واسطۀ ایستادن مریض‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 153

‏شود یا ضرری به او برسد، می تواند نشسته نماز بخواند و اگر از نشستن هم بترسد،‏‎ ‎‏می تواند خوابیده نماز بخواند.‏

مساله 976ـ‏ اگر انسان احتمال بدهد که تا آخر وقت بتواند ایستاده نماز بخواند‏‎ ‎‏می تواند اول وقت نماز بخواند اگرچه احتیاط آن است که نماز را تاخیر بیندازد.‏

مساله 977ـ‏ مستحب است در حال ایستادن، بدن را راست نگهدارد، شانه ها را‏‎ ‎‏پایین بیندازد، دستها را روی رانها بگذارد، انگشتها را به هم بچسباند، جای سجده را‏‎ ‎‏نگاه کند، سنگینی بدن را بطور مساوی روی دوپا بیندازد، با خضوع و خشوع باشد،‏‎ ‎‏پاها را پس و پیش نگذارد، اگر مرد است پاها را از سه انگشتِ باز، تا یک وجب‏‎ ‎‏فاصله دهد، و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.‏

‏ ‏

قراءت

‏ ‏

مساله 978ـ‏ در رکعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اول حمد و‏‎ ‎‏بعد از آن یک سورۀ تمام بخواند.‏

مساله 979ـ‏ اگر وقت نماز تنگ باشد، یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند،‏‎ ‎‏مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند، دزد یا درنده، یا چیز دیگری به او صدمه بزند،‏‎ ‎‏نباید سوره را بخواند و اگر در کاری عجله داشته باشد می تواند سوره را نخواند.‏

مساله 980ـ‏ اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است و اگر‏‎ ‎‏اشتباهاً سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و‏‎ ‎‏بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.‏

مساله 981ـ‏ اگر حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به‏‎ ‎‏رکوع بفهمد نمازش صحیح است.‏

مساله 982ـ‏ اگر پیش از آن که برای رکوع خم شود، بفهمد که حمد و سوره را‏‎ ‎‏نخوانده باید بخواند. و اگر بفهمد سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند ولی‏‎ ‎‏اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، باید اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند، و‏‎ ‎‏نیز اگر خم شود و پیش از آن که به رکوع برسد، بفهمد حمد و سوره، یا سورۀ تنها، یا‏‎ ‎‏حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 154

مساله 983ـ‏ اگر در نماز یکی از چهار سوره ای را که آیۀ سجده دارد و در مساله‏‎ ‎‏355  گفته شد، عمداً بخواند نمازش باطل است.‏

مساله 984ـ‏ اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره ای شود که سجدۀ واجب دارد،‏‎ ‎‏چنانچه پیش از رسیدن به آیۀ سجده بفهمد، باید آن سوره را رها کند و سورۀ دیگر‏‎ ‎‏بخواند و اگر بعد از خواندن آیۀ سجده بفهمد باید در بین نماز با اشاره، سجدۀ آن را‏‎ ‎‏به جا آورد و به همان سوره که خوانده اکتفا نماید.‏

مساله 985ـ‏ اگر در نماز آیۀ سجده را بشنود و به اشاره سجده کند نمازش‏‎ ‎‏صحیح است.‏

مساله 986ـ‏ در نماز مستحبی خواندن سوره لازم نیست، اگرچه آن نماز بواسطۀ‏‎ ‎‏نذر کردن واجب شده باشد، ولی در بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز وحشت که‏‎ ‎‏سوره مخصوصی دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد، باید همان‏‎ ‎‏سوره را بخواند.‏

مساله 987ـ‏ در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است در رکعت‏‎ ‎‏اول بعد از حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم بعد از حمد، سورۀ منافقین بخواند و‏‎ ‎‏اگر مشغول یکی از اینها شود، بنابر احتیاط واجب نمی تواند آن را رها کند و سورۀ‏‎ ‎‏دیگر بخواند.‏

مساله 988ـ‏ اگر بعد از حمد مشغول خواندن سورۀ ‏قل هو الله احد‏ یا سورۀ ‏قل‎ ‎یا ایها الکافرون‏ شود، نمی تواند آن را رها کند و سورۀ دیگر بخواند ولی در نماز‏‎ ‎‏جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سورۀ جمعه و منافقین،‏‎ ‎‏یکی از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده، می تواند آن را رها کند و سورۀ‏‎ ‎‏جمعه و منافقین را بخواند.‏

مساله 989ـ‏ اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمداً سوره ‏قل هو الله‎ ‎احد‏ یا سورۀ ‏قل یا ایها الکافرون‏ بخواند، اگرچه به نصف نرسیده باشد بنابر احتیاط‏‎ ‎‏واجب نمی تواند رها کند و سورۀ جمعه و منافقین را بخواند.‏

مساله 990ـ‏ اگر در نماز، غیر سورۀ ‏قل هو الله احد‏ و ‏قل یا ایها الکافرون‏ سورۀ‏‎ ‎‏دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده می تواند رها کند و سوره دیگر بخواند.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 155

مساله 991ـ‏ اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا از روی ناچاری، مثلاً‏‎ ‎‏بواسطۀ تنگی وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید می تواند آن سوره را رها کند‏‎ ‎‏و سورۀ دیگر بخواند، اگرچه از نصف گذشته باشد یا سوره ای که می خوانده ‏قل هو‎ ‎الله احد،‏ یا ‏قل یا ایها الکافرون‏ باشد.‏

مساله 992ـ‏ بر مرد واجب است حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشا را بلند‏‎ ‎‏بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.‏

مساله 993ـ‏ مرد باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد که تمام کلمات‏‎ ‎‏حمد و سوره حتی حرف آخر آنها را بلند بخواند.‏

مساله 994ـ‏ زن می تواند حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا‏‎ ‎‏آهسته بخواند، ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود بنابر احتیاط واجب باید آهسته‏‎ ‎‏بخواند.‏

مساله 995ـ‏ اگر در جایی که باید نماز را بلند خواند عمداً آهسته بخواند، یا در‏‎ ‎‏جایی که باید آهسته خواند عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است ولی اگر از روی‏‎ ‎‏فراموشی یا ندانستن مساله باشد صحیح است و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم‏‎ ‎‏بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند.‏

مساله 996ـ‏ اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند‏‎ ‎‏کند، مثل آن که آنها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.‏

مساله 997ـ‏ انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسی که به هیچ قسم‏‎ ‎‏نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طور که می تواند بخواند و احتیاط مستحب‏‎ ‎‏آن است که نماز را به جماعت به جا آورد.‏

مساله 998ـ‏ کسی که حمد و سوره و چیزهای دیگر نماز را بخوبی نمی داند و‏‎ ‎‏می تواند یاد بگیرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ‏‎ ‎‏است، بنابر احتیاط واجب در صورتی که ممکن باشد، باید نمازش را به جماعت‏‎ ‎‏بخواند.‏

مساله 999ـ‏ احتیاط واجب آن است که برای یاد دادن واجبات نماز مزد نگیرند‏‎ ‎‏ولی برای مستحبات آن اشکال ندارد.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 156

مساله 1000ـ‏ اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را نداند، یا عمداً آن را نگوید یا‏‎ ‎‏به جای حرفی حرف دیگر بگوید، مثلاً به جای (ض) (ظ) بگوید یا جایی که باید‏‎ ‎‏بدون زیر و زبر خوانده شود، زیر و زبر بدهد، یا تشدید را نگوید نماز او باطل است.‏

مساله 1001ـ‏ اگر انسان کلمه ای را صحیح بداند و در نماز همانطور بخواند و‏‎ ‎‏بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند و یا اگر وقت گذشته قضا‏‎ ‎‏نماید.‏

مساله 1002ـ‏ اگر زیر و زبر کلمه ای را نداند باید یاد بگیرد ولی اگر کلمه ای را که‏‎ ‎‏وقف کردن آخر آن جایز است همیشه وقف کند یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست و‏‎ ‎‏نیز اگر نداند مثلاً کلمه ای به (س) است یا به (ص) باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا‏‎ ‎‏بیشتر بخواند، مثل آن که در ‏اهدنا الصراط المستقیم،‏ مستقیم را یک مرتبه با سین و‏‎ ‎‏یک مرتبه با صاد بخواند نمازش باطل است مگر آنکه هر دو جور قرائت شده باشد‏‎ ‎‏و به امید رسیدن به واقع بخواند.‏

مساله 1003ـ‏ اگر در کلمه ای واو باشد و حرف قبل از واو در آن کلمه پیش داشته‏‎ ‎‏باشد و حرف بعد از واو در آن کلمه همزه (ء) باشد مثل کلمۀ سوء بهتر است آن واو‏‎ ‎‏را، مدّ بدهد یعنی آن را بکشد و همچنین اگر در کلمه ای الف باشد و حرف قبل از‏‎ ‎‏الف در آن کلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از الف در آن کلمه همزه باشد مثل جاء‏‎ ‎‏بهتر است الف آن را بکشد و نیز اگر در کلمه ای (ی) باشد و حرف پیش از (ی) در آن‏‎ ‎‏کلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از (ی) در آن کلمه همزه باشد مثل (جی ء) بهتر آن‏‎ ‎‏است (ی) را با مدّ بخواند و اگر بعد از این واو و الف و (ی) به جای همزه (ء) حرفی‏‎ ‎‏باشد که ساکن است یعنی زیر و زبر و پیش ندارد باز هم بهتر آن است این سه حرف‏‎ ‎‏را با مدّ بخواند، مثلاً در ‏ولا الضالین ‏که بعد از الف حرف لام ساکن است، بهتر آن‏‎ ‎‏است الف آن را با مدّ بخواند.‏

مساله 1004ـ‏ احتیاط مستحب آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به‏‎ ‎‏سکون ننماید و معنی وقف به حرکت آن است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را‏‎ ‎‏بگوید و بین آن کلمه و کلمۀ بعدش فاصله دهد. مثلاً بگوید ‏الرحمن الرحیم ‏و میم‏‎ ‎‏الرحیم را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید ‏مالک یوم الدین‏. و معنی وصل‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 157

‏به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش کلمه ای را نگوید و آن کلمه را به کلمۀ بعد‏‎ ‎‏بچسباند مثل آن که بگوید ‏الرحمن الرحیم ‏و میم الرحیم را زیر ندهد و فوراً ‏مالک‎ ‎یوم الدین ‏را بگوید.‏

مساله 1005ـ‏ در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند یا‏‎ ‎‏سه مرتبه تسبیحات اربعه بگوید یعنی سه مرتبه بگوید ‏سُبحانَ الله وَ الحَمدُلله وَ لا‎ ‎اِلهَ اِلاَّ الله وَ الله اَکبَرُ ‏واگر یک مرتبه هم تسبیحات اربعه بگوید کافی است و می تواند‏‎ ‎‏در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید و بهتر است در هر دو رکعت‏‎ ‎‏تسبیحات بخواند.‏

مساله 1006ـ‏ در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید.‏

مساله 1007ـ‏ بر مرد و زن واجب است که در رکعت سوم و چهارم نماز، حمد یا‏‎ ‎‏تسبیحات را آهسته بخوانند.‏

مساله 1008ـ‏ اگر در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتیاط واجب باید‏‎ ‎‏بسم الله آن را هم آهسته بگوید.‏

مساله 1009ـ‏ کسی که نمی تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید‏‎ ‎‏در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند.‏

مساله 1010ـ‏ اگر در دو رکعت اول نماز به خیال این که دو رکعت آخر است‏‎ ‎‏تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر در‏‎ ‎‏رکوع یا بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.‏

مساله 1011ـ‏ اگر در دو رکعت آخر نماز به خیال این که در دو رکعت اول است‏‎ ‎‏حمد بخواند، یا در دو رکعت اول نماز با این که گمان می کرده در دو رکعت آخر است‏‎ ‎‏حمد بخواند، چه پیش از رکوع بفهمد چه بعد از آن نمازش صحیح است.‏

مساله 1012ـ‏ اگر در رکعت سوم یا چهارم می خواست حمد بخواند تسبیحات‏‎ ‎‏به زبانش آمد، یا می خواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد باید آن را رها کند‏‎ ‎‏و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند. ولی اگر عادتش خواندن چیزی بوده که به‏‎ ‎‏زبانش آمده، و در خزانه قلبش آن را قصد داشته می تواند همان را تمام کند و نمازش‏‎ ‎‏صحیح است.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 158

مساله 1013ـ‏ کسی که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند اگر‏‎ ‎‏بدون قصد مشغول خواندن حمد شود باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات‏‎ ‎‏را بخواند.‏

مساله 1014ـ‏ در رکعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار‏‎ ‎‏کند، مثلاً بگوید: ‏اَستَغفِرُ الله رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ ‏یا بگوید ‏اَللهمَّ اغفِرلِی‏، و اگر به گمان‏‎ ‎‏آنکه حمد یا تسبیحات را گفته مشغول گفتن استغفار شود و شک کند که حمد یا‏‎ ‎‏تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شک خود اعتنا ننماید ولی اگر نمازگزار پیش از خم‏‎ ‎‏شدن برای رکوع در حالی که مشغول گفتن استغفار نیست، شک کند که حمد یا‏‎ ‎‏تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.‏

مساله 1015ـ‏ اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم یا در حال رفتن به رکوع شک‏‎ ‎‏کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند.‏

مساله 1016ـ‏ هرگاه شک کند که آیه یا کلمه ای را درست گفته یا نه اگر به چیزی‏‎ ‎‏که بعد از آن است مشغول نشده، باید آن آیه یا کلمه را بطور صحیح بگوید و اگر به‏‎ ‎‏چیزی که بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چیز رکن باشد مثل آن که در رکوع‏‎ ‎‏شک کند که فلان کلمه از سوره را درست گفته یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند، و‏‎ ‎‏اگر رکن نباشد، مثلاً موقع گفتن ‏(الله الصمد)‏ شک کند که ‏(قل هو الله احد) ‏را‏‎ ‎‏درست گفته یا نه، بازهم می تواند به شک خود اعتنا نکند، ولی اگر احتیاطاً آن آیه یا‏‎ ‎‏کلمه را بطور صحیح بگوید اشکال ندارد، و اگر چند مرتبه هم شک کند، می تواند‏‎ ‎‏چند بار بگوید اما اگر به وسواس برسد و باز هم بگوید، بنابر احتیاط واجب باید‏‎ ‎‏نمازش را دوباره بخواند.‏

مساله 1017ـ‏ مستحب است در رکعت اول، پیش از خواندن حمد بگوید ‏اَعُوذُ‎ ‎بِالله مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ ‏و در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر ‏(بسم الله)‏ را بلند‏‎ ‎‏بگوید و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف کند یعنی آن را به آیۀ‏‎ ‎‏بعد نچسباند، و در حال خواندن حمد و سوره به معنای آیه توجه داشته باشد. اگر‏‎ ‎‏نماز را به جماعت می خواند، بعد از تمام شدن حمد امام، و اگر فرادی می خواند،‏‎ ‎‏بعد از آن که حمد خودش تمام شد بگوید ‏الحمدلله رب العالمین‏. بعد از خواندن‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 159

‏سورۀ ‏قل هو الله احد‏، یک، یا دو، یا سه مرتبه ‏کَذَلِکَ الله ربّی ‏یا سه مرتبه ‏کَذَلِکَ الله‎ ‎رَبُّنا‏ بگوید، بعد از خواندن سوره کمی صبر کند بعد تکبیر پیش از رکوع را بگوید یا‏‎ ‎‏قنوت را بخواند.‏

مساله 1018ـ‏ مستحب است در تمام نمازها در رکعت اول، سوره ‏انا انزلناه‏ و در‏‎ ‎‏رکعت دوم، سورۀ ‏قل هو الله احد‏ را بخواند.‏

مساله 1019ـ‏ مکروه است انسان در تمام نمازهای یک شبانه روز سورۀ ‏قل هو‎ ‎الله احد ‏را نخواند.‏

مساله 1020ـ‏ خواندن سورۀ ‏قل هو الله احد‏ به یک نفس مکروه است.‏

مساله 1021ـ‏ سوره ای را که در رکعت اول خوانده مکروه است در رکعت دوم‏‎ ‎‏بخواند ولی اگر سورۀ ‏قل هو الله احد ‏را در هر دو رکعت بخواند مکروه نیست.‏

‏ ‏

رکوع

‏ ‏

مساله 1022ـ‏ در هر رکعت بعد از قراءت باید به اندازه ای خم شود که بتواند‏‎ ‎‏دست را به زانو بگذارد و این عمل را رکوع می گویند.‏

مساله 1023ـ‏ اگر به اندازۀ رکوع خم شود، ولی دستها را به زانو نگذارد اشکال‏‎ ‎‏ندارد.‏

مساله 1024ـ‏ هرگاه رکوع را بطور غیرمعمول به جا آورد، مثلاً به چپ یا راست‏‎ ‎‏خم شود، اگرچه دستهای او به زانو برسد، صحیح نیست.‏

مساله 1025ـ‏ خم شدن باید به قصد رکوع باشد، پس اگر به قصد کار دیگر مثلاً‏‎ ‎‏برای کشتن جانور خم شود، نمی تواند آن را رکوع حساب کند بلکه باید بایستد‏‎ ‎‏دوباره برای رکوع خم شود و بواسطۀ این عمل، رکن زیاد نشده و نماز باطل‏‎ ‎‏نمی شود.‏

مساله 1026ـ‏ کسی که دست یا زانوی او با دست و زانوی دیگران فرق دارد،‏‎ ‎‏مثلاً دستش خیلی بلند است که اگر کمی خم شود به زانو می رسد یا زانوی او پایین تر‏‎ ‎‏از مردم دیگر است که باید خیلی خم شود تا دستش به زانو برسد، باید به اندازۀ‏‎ ‎‏معمول خم شود.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 160

مساله 1027ـ‏ کسی که نشسته رکوع می کند، باید بقدری خم شود که صورتش‏‎ ‎‏مقابل زانوها برسد و بهتر است به قدری خم شود که صورت نزدیک جای سجده‏‎ ‎‏برسد.‏

مساله 1028ـ‏ انسان هر ذکری در رکوع بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن‏‎ ‎‏است که به قدر سه مرتبه ‏سُبحانَ الله ‏یا یک مرتبه ‏سُبحانَ رَبِّیَ العَظِیمِ وَ بِحَمدِهِ ‏کمتر‏‎ ‎‏نباشد.‏

مساله 1029ـ‏ ذکر رکوع باید دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود و مستحب‏‎ ‎‏است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه بلکه بیشتر بگویند.‏

مساله 1030ـ‏ در رکوع باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و در ذکر‏‎ ‎‏مستحب هم اگر آن را به قصد ذکری که برای رکوع دستور داده اند بگوید بنابر احتیاط‏‎ ‎‏واجب، آرام بودن بدن لازم است.‏

مساله 1031ـ‏ اگر موقعی که ذکر واجب رکوع را می گوید، بی اختیار بقدری‏‎ ‎‏حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود باید بعد از آرام گرفتن بدن، بنابر‏‎ ‎‏احتیاط واجب دوباره ذکر را بگوید، ولی اگر کمی حرکت کند که از حال آرام بودن‏‎ ‎‏بدن خارج نشود، یا انگشتان را حرکت دهد اشکال ندارد.‏

مساله 1032ـ‏ اگر پیش از آنکه به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گیرد عمداً‏‎ ‎‏ذکر رکوع را بگوید، نمازش باطل است.‏

مساله 1033ـ‏ اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب، عمداً سر از رکوع بردارد‏‎ ‎‏نمازش باطل است و اگر سهواً سربردارد، چنانچه پیش از آن که از حال رکوع خارج‏‎ ‎‏شود، یادش بیاید که ذکر رکوع را تمام نکرده باید در حال آرامی بدن دوباره ذکر را‏‎ ‎‏بگوید و اگر بعد از آن که از حال رکوع خارج شد، یادش بیاید نماز او صحیح است.‏

مساله 1034ـ‏ اگر نتواند به مقدار ذکر در رکوع بماند، در صورتی که بتواند پیش‏‎ ‎‏از آن که از حد رکوع بیرون رود ذکر را بگوید، باید در آن حال تمام کند و اگر نتواند در‏‎ ‎‏حال برخاستن ذکر را به قصد رجاء بگوید.‏

مساله 1035ـ‏ اگر بواسطۀ مرض و مانند آن در رکوع آرام نگیرد نماز صحیح‏‎ ‎‏است ولی باید پیش از آنکه از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب یعنی ‏سبحان ربی‎ ‎العظیم و بحمده‏ یا سه مرتبه ‏سبحان الله‏ را بگوید.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 161

مساله 1036ـ‏ هرگاه نتواند به اندازۀ رکوع خم شود، باید به چیزی تکیه دهد و‏‎ ‎‏رکوع کند و اگر موقعی هم که تکیه داده نتواند بطور معمول رکوع کند باید به هر‏‎ ‎‏اندازه می تواند، خم شود و اگر هیچ نتواند خم شود باید موقع رکوع بنشیند و نشسته‏‎ ‎‏رکوع کند و احتیاط مستحب آن است که نماز دیگری هم بخواند و برای رکوع آن با‏‎ ‎‏سر اشاره نماید.‏

مساله 1037ـ‏ کسی که می تواند ایستاده نماز بخواند اگر در حال ایستاده یا‏‎ ‎‏نشسته نتواند رکوع کند، باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره کند و اگر‏‎ ‎‏نتواند اشاره کند، باید به نیت رکوع چشم ها را هم بگذارد و ذکر آن را بگوید و به نیت‏‎ ‎‏برخاستن از رکوع، چشمها را باز کند و اگر از این هم عاجز است باید در قلب، نیت‏‎ ‎‏رکوع کند و ذکر آن را بگوید.‏

مساله 1038ـ‏ کسی که نمی تواند ایستاده یا نشسته رکوع کند و برای رکوع فقط‏‎ ‎‏می تواند در حالی که نشسته است کمی خم شود یا در حالی که ایستاده است با سر‏‎ ‎‏اشاره کند، باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره نماید و احتیاط‏‎ ‎‏مستحب آن است که نماز دیگری هم بخواند و موقع رکوع آن بنشیند و هر قدر‏‎ ‎‏می تواند برای رکوع خم شود.‏

مساله 1039ـ‏ اگر بعد از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد و دو‏‎ ‎‏مرتبه به قصد رکوع به اندازۀ رکوع خم شود، نمازش باطل است، و نیز اگر بعد از‏‎ ‎‏آنکه به اندازۀ رکوع خم شد و بدنش آرام گرفت، به قصد رکوع بقدری خم شود که از‏‎ ‎‏اندازۀ رکوع بگذرد و دوباره به رکوع برگردد، بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است‏‎ ‎‏و بهتر آن است که نماز را تمام کند و از سر بخواند.‏

مساله 1040ـ‏ بعد از تمام شدن ذکر رکوع، باید راست بایستد و بعد از آن که‏‎ ‎‏بدن آرام گرفت به سجده رود و اگر عمداً پیش از ایستادن، یا پیش از آرام گرفتن بدن‏‎ ‎‏به سجده رود نمازش باطل است.‏

مساله 1041ـ‏ اگر رکوع را فراموش کند و پیش از آنکه به سجده برسد، یادش‏‎ ‎‏بیاید، باید بایستد بعد به رکوع رود و چنانچه به حالت خمیدگی به رکوع برگردد،‏‎ ‎‏نمازش باطل است.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 162

مساله 1042ـ‏ اگر بعد از آن که پیشانی به زمین برسد، یادش بیاید که رکوع‏‎ ‎‏نکرده بنابر احتیاط واجب باید بایستد و رکوع را به جا آورد و نماز را تمام کند و‏‎ ‎‏دوباره بخواند.‏

مساله 1043ـ‏ مستحب است پیش از رفتن به رکوع در حالی که راست ایستاده‏‎ ‎‏تکبیر بگوید و در رکوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگهدارد و گردن را‏‎ ‎‏بکشد و مساوی پشت نگهدارد و بین دو قدم را نگاه کند و پیش از ذکر یا بعد از آن‏‎ ‎‏صلوات بفرستد و بعد از آن که از رکوع برخاست و راست ایستاد، در حال آرامی بدن‏‎ ‎‏بگوید ‏سَمِعَ الله لِمَن حَمِدَهُ.

مساله 1044ـ‏ مستحب است در رکوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و‏‎ ‎‏زانوها را به عقب ندهند.‏

‏ ‏

سجود

‏ ‏

مساله 1045ـ‏ نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد از‏‎ ‎‏رکوع دو سجده کند و سجده آن است که پیشانی و کف دو دست و سر دو زانو و سر‏‎ ‎‏دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.‏

مساله 1046ـ‏ دو سجده روی هم یک رکن است که اگر کسی در نماز واجب‏‎ ‎‏عمداً یا از روی فراموشی هر دو را ترک کند، یا دو سجدۀ دیگر به آنها اضافه نماید،‏‎ ‎‏نمازش باطل است.‏

مساله 1047ـ ‏اگر عمداً یک سجده کم یا زیاد کند، نماز باطل می شود و اگر‏‎ ‎‏سهواً یک سجده کم کند حکم آن بعداً گفته خواهد شد.‏

مساله 1048ـ‏ اگر پیشانی را عمداً یا سهواً به زمین نگذارد، سجده نکرده است،‏‎ ‎‏اگرچه جاهای دیگر به زمین برسد ولی اگر پیشانی را به زمین بگذارد و سهواً جاهای‏‎ ‎‏دیگر را به زمین نرساند، یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است.‏

مساله 1049ـ‏ در سجده هر ذکری بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن‏‎ ‎‏است که مقدار ذکر از سه مرتبه ‏سبحان الله‏ یا یک مرتبه ‏سُبحانَ رَبِّیَ الاعلی وَ‎ ‎بِحَمدِهِ‏ کمتر نباشد و مستحب است ‏سُبحانَ رَبِّیَ الاعلی وَ بِحمَدِهِ‏ را سه یا پنج یا‏‎ ‎‏هفت مرتبه بگوید.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 163

مساله 1050ـ‏ در سجود باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن‏‎ ‎‏ذکر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذکری که برای سجده دستور داده اند بگوید، آرام‏‎ ‎‏بودن بدن لازم است.‏

مساله 1051ـ ‏اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمداً ذکر‏‎ ‎‏سجده را بگوید، یا پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل‏‎ ‎‏است.‏

مساله 1052ـ‏ اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام گیرد، سهواً ذکر‏‎ ‎‏سجده را بگوید و پیش از آنکه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده باید دوباره‏‎ ‎‏در حال آرام بودن، ذکر را بگوید.‏

مساله 1053ـ‏ اگر بعد از آنکه سر از سجده برداشت، بفهمد که پیش از آرام‏‎ ‎‏گرفتن بدن، ذکر را گفته یا پیش از آنکه ذکر سجده تمام شود سر برداشته نمازش‏‎ ‎‏صحیح است.‏

مساله 1054ـ‏ اگر موقعی که ذکر سجده را می گوید، یکی از هفت عضو را عمداً‏‎ ‎‏از زمین بردارد، نماز باطل می شود ولی موقعی که مشغول گفتن ذکر نیست، اگر غیر‏‎ ‎‏پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.‏

مساله 1055ـ ‏اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده سهواً پیشانی را از زمین بردارد‏‎ ‎‏نمی تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولی اگر جاهای‏‎ ‎‏دیگر را سهواً از زمین بردارد، باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.‏

مساله 1056ـ‏ بعد از تمام شدن ذکر سجدۀ اول باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و‏‎ ‎‏دوباره به سجده رود.‏

مساله 1057ـ‏ جای پیشانی نمازگزار باید از جاهای زانوهایش پست تر و بلندتر‏‎ ‎‏از چهار انگشت بسته نباشد، بلکه احتیاط واجب آن است که جای پیشانی او از جای‏‎ ‎‏انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.‏

مساله 1058ـ‏ در زمین سراشیب که سراشیبی آن درست معلوم نیست احتیاط‏‎ ‎‏واجب آن است که جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتهای پا و سر زانوهای او بیش‏‎ ‎‏از چهارانگشت بسته بلندتر نباشد.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 164

مساله 1059ـ‏ اگر پیشانی را سهواً به چیزی بگذارد که از جای انگشتهای پا و سر‏‎ ‎‏زانوهای او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندی آن بقدری است که‏‎ ‎‏نمی گویند در حال سجده است، می تواند سر را بردارد و به چیزی که بلندی آن به‏‎ ‎‏اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و می تواند سر را به روی آن، که به‏‎ ‎‏اندازۀ چهار انگشت یا کمتر است بکشد، و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند‏‎ ‎‏در حال سجده است احتیاط واجب آن است که پیشانی را از روی آن به روی چیزی‏‎ ‎‏که بلندی آن به اندازۀ چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد، و اگر کشیدن پیشانی‏‎ ‎‏ممکن نیست، بنابر احتیاط واجب باید پیشانی را بلند کند و بر موضعی که بلندی‏‎ ‎‏زایدی ندارد بگذارد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند.‏

مساله 1060ـ‏ باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده می کند چیزی نباشد پس اگر‏‎ ‎‏مهر به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد، سجده باطل است ولی اگر‏‎ ‎‏مثلاً رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.‏

مساله 1061ـ‏ در سجده باید کف دست را بر زمین بگذارد ولی در حال ناچاری‏‎ ‎‏پشت دست هم مانعی ندارد، و اگر پشت دست ممکن نباشد، باید مچ دست را‏‎ ‎‏بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند، باید تا آرنج هر جا که می تواند بر زمین بگذارد و‏‎ ‎‏اگر آن هم ممکن نیست، گذاشتن بازو کافی است.‏

مساله 1062ـ‏ در سجده بنابر احتیاط واجب باید سر دو انگشت بزرگ پاها را به‏‎ ‎‏زمین بگذارد، و اگر انگشتهای دیگر پا، یا روی پا را به زمین بگذارد، یا بواسطۀ بلند‏‎ ‎‏بودن ناخن، سر شست به زمین نرسد نمازش باطل است.‏

مساله 1063ـ‏ کسی که مقداری از شست پایش بریده، باید بقیۀ آن را به زمین‏‎ ‎‏بگذارد، و اگر چیزی از آن نمانده، یا اگر مانده خیلی کوتاه است باید بقیۀ انگشتان را‏‎ ‎‏بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد، باید هر مقداری از پا باقی مانده به زمین بگذارد.‏

مساله 1064ـ‏ اگر بطور غیر معمول سجده کند، مثلاً سینه و شکم را به زمین‏‎ ‎‏بچسباند، بنابر احتیاط مستحب باید نماز را دوباره بخواند، ولی اگر پاها را دراز کند،‏‎ ‎‏اگرچه هفت عضوی که گفته شد به زمین برسد، بنابر احتیاط واجب، باید نماز را‏‎ ‎‏دوباره بخواند.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 165

مساله 1065ـ‏ مهر یا چیز دیگری که بر آن سجده می کند، باید پاک باشد، ولی‏‎ ‎‏اگر مثلاً مهر را روی فرش نجس بگذارد، یا یک طرف مهر نجس باشد و پیشانی را به‏‎ ‎‏طرف پاک آن بگذارد اشکال ندارد.‏

مساله 1066ـ‏ اگر در پیشانی دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است باید با‏‎ ‎‏جای سالم پیشانی سجده کند، و اگر ممکن نیست باید زمین را گود کند و دمل را در‏‎ ‎‏گودال و جای سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر زمین بگذارد.‏

مساله 1067ـ‏ اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد باید به یکی از دو‏‎ ‎‏طرف پیشانی سجده کند و اگر ممکن نیست به چانه و اگر به چانه هم ممکن نیست‏‎ ‎‏بایدبه هر جای از صورت که ممکن است سجده کند و اگر به هیچ جای از صورت‏‎ ‎‏ممکن نیست باید با جلو سر سجده نماید.‏

مساله 1068ـ‏ کسی که نمی تواند پیشانی را به زمین برساند باید بقدری که‏‎ ‎‏می تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است روی چیز‏‎ ‎‏بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است، ولی‏‎ ‎‏باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمین بگذارد.‏

مساله 1069ـ‏ کسی که هیچ نمی تواند خم شود باید برای سجده بنشیند و با سر‏‎ ‎‏اشاره کند و اگر نتواند باید با چشمها اشاره نماید و در هر دو صورت احتیاط واجب‏‎ ‎‏آن است که اگر می تواند بقدری مهر را بلند کند که پیشانی را بر آن بگذارد و اگر‏‎ ‎‏نمی تواند احتیاط مستحب آن است که مهر را بلند کند و به پیشانی بگذارد، و اگر با‏‎ ‎‏سر یا چشمها هم نمی تواند اشاره کند، باید در قلب نیت سجده کند، و بنابر احتیاط‏‎ ‎‏واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.‏

مساله 1070ـ‏ کسی که نمی تواند بنشیند، باید ایستاده نیت سجده کند و چنانچه‏‎ ‎‏می تواند، برای سجده با سر اشاره کند و اگر نمی تواند، با چشمها اشاره نماید و اگر‏‎ ‎‏این را هم نمی تواند، در قلب نیت سجده کند، و بنابر احتیاط واجب با دست و مانند‏‎ ‎‏آن برای سجده اشاره نماید.‏

مساله 1071ـ‏ اگر پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود، چنانچه ممکن‏‎ ‎‏باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد، و این یک سجده حساب می شود،‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 166

‏چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بی اختیار دوباره به‏‎ ‎‏جای سجده برسد، روی هم یک سجده حساب می شود و اگر ذکر نگفته باشد باید‏‎ ‎‏بگوید.‏

مساله 1072ـ‏ جایی که انسان باید تقیه کند می تواند بر فرش و مانند آن سجده‏‎ ‎‏نماید و لازم نیست برای نماز به جای دیگر برود.‏

مساله 1073ـ‏ اگر روی چیزی که بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده کند باطل‏‎ ‎‏است ولی روی تشک پَر، یا چیز دیگری که بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن‏‎ ‎‏آرام می گیرد سجده کند اشکال ندارد.‏

مساله 1074ـ‏ اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند بنابر احتیاط‏‎ ‎‏واجب باید در حالی که ایستاده است، برای سجده با سر اشاره کند و تشهد را‏‎ ‎‏ایستاده بخواند.‏

مساله 1075ـ‏ در رکعت اول و رکعت سومی که تشهد ندارد، مثل رکعت سوم‏‎ ‎‏نماز ظهر و عصر و عشا اگر بعد از سجده دوم بدون آن که مقداری بنشیند برای‏‎ ‎‏رکعت بعد برخیزد نمازش صحیح است، ولی بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجدۀ‏‎ ‎‏دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.‏

‏ ‏

چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است

‏ ‏

مساله 1076ـ‏ باید بر زمین و چیزهای غیرخوراکی که از زمین می روید، مانند‏‎ ‎‏چوب و برگ درخت سجده کرد و سجده بر چیزهای خوراکی و پوشاکی صحیح‏‎ ‎‏نیست و نیز سجده کردن بر چیزهای معدنی مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل‏‎ ‎‏است اما سجده کردن بر سنگهای معدنی مانند سنگ مرمر و سنگهای سیاه اشکال‏‎ ‎‏ندارد.‏

مساله 1077ـ‏ احتیاط واجب آن است که بر برگ درخت مو، اگر تازه باشد‏‎ ‎‏سجده نکنند.‏

مساله 1078ـ‏ سجده بر چیزهایی که از زمین می روید و خوراک حیوان است‏‎ ‎‏مثل علف و کاه صحیح است.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 167

مساله 1079ـ‏ سجده بر گُلهایی که خوراکی نیستند، صحیح است ولی سجده بر‏‎ ‎‏دواهای خوراکی که از زمین می روید، مانند گل بنفشه و گل گاوزبان صحیح نیست.‏

مساله 1080ـ‏ سجده بر گیاهی که خوردن آن در بعضی از شهرها معمول است و‏‎ ‎‏در شهرهای دیگر معمول نیست و نیز سجده بر میوه نارس صحیح نیست.‏

مساله 1081ـ‏ سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحیح است بلکه به گچ و‏‎ ‎‏آهک پخته و آجر و کوزه گلی و مانند آن هم می شود سجده کرد.‏

مساله 1082ـ‏ اگر کاغذ را از چیزی که سجده بر آن صحیح است مثلاً از کاه‏‎ ‎‏ساخته باشند، می شود بر آن سجده کرد و سجده بر کاغذی که از پنبه و مانند آن‏‎ ‎‏ساخته شده اشکال ندارد.‏

مساله 1083ـ‏ برای سجده بهتر از هر چیز تربت حضرت سیدالشهداء ‏‏علیه السلام‏‎ ‎‏می باشد، بعد از آن خاک، بعد از خاک سنگ و بعد از سنگ گیاه است.‏

مساله 1084ـ‏ اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است ندارد، یا اگر دارد بواسطۀ‏‎ ‎‏سرما یا گرمای زیاد و مانند اینها نمی تواند بر آن سجده کند، باید به لباسش اگر از‏‎ ‎‏کتان یا پنبه است، سجده کند و اگر از چیز دیگر است بر همان چیز سجده کند و اگر‏‎ ‎‏آن هم نیست باید بر پشت دست و چنانچه آن هم ممکن نباشد به چیز معدنی مانند‏‎ ‎‏انگشتر عقیق سجده نماید.‏

مساله 1085ـ‏ سجده بر گل و خاک سستی که پیشانی روی آن آرام نمی گیرد اگر‏‎ ‎‏بعد از آن که مقداری فرو رفت آرام بگیرد اشکال ندارد.‏

مساله 1086ـ‏ اگر در سجده اول، مهر به پیشانی بچسبد و بدون این که مهر را‏‎ ‎‏بردارد دوباره به سجده رود اشکال دارد. بلکه نماز باطل است و باید اعاده کند.‏

مساله 1087ـ‏ اگر در بین نماز چیزی که بر آن سجده می کند گم شود و چیزی که‏‎ ‎‏سجده بر آن صحیح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد، باید نماز را‏‎ ‎‏بشکند و اگر وقت تنگ است باید به لباسش اگر از پنبه یا کتان است سجده کند و اگر‏‎ ‎‏از چیز دیگری است بر همان چیز و اگر آن هم ممکن نیست بر پشت دست، و اگر آن‏‎ ‎‏هم نمی شود به چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید.‏

مساله 1088ـ‏ هرگاه در حال سجده بفهمد پیشانی را بر چیزی گذاشته که سجده‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 168

‏بر آن باطل است، اگر ممکن باشد، باید پیشانی را از روی آن به روی چیزی که سجده‏‎ ‎‏بر آن صحیح است بکشد و اگر وقت تنگ است، به دستوری که در مسالۀ پیش گفته‏‎ ‎‏شد عمل کند.‏

مساله 1089ـ‏ اگر بعد از سجده بفهمد پیشانی را روی چیزی گذاشته که سجده‏‎ ‎‏بر آن باطل است، اشکال ندارد.‏

مساله 1090ـ‏ سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام می باشد و بعضی از‏‎ ‎‏مردم عوام که مقابل قبر امامان ‏‏علیهم السلام‏‏ پیشانی را به زمین می گذارند، اگر برای شکر‏‎ ‎‏خداوند متعال باشد، اشکال ندارد وگرنه حرام است.‏

‏ ‏

مستحبات و مکروهات سجده

‏ ‏

مساله 1091ـ‏ در سجده چند چیز مستحب است:‏

‏1ـ کسی که ایستاده نماز می خواند بعد از آن که سر از رکوع برداشت و کاملاً‏‎ ‎‏ایستاد و کسی که نشسته نماز می خواند، بعد از آن که کاملاً نشست، برای رفتن به‏‎ ‎‏سجده تکبیر بگوید.‏

‏2ـ موقعی که مرد می خواهد به سجده برود، اول دستها را و زن اول زانواها را به‏‎ ‎‏زمین بگذارد.‏

‏3ـ بینی را به مُهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد.‏

‏4ـ در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد،‏‎ ‎‏بطوری که سر آنها رو به قبله باشد.‏

‏5ـ در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند:‏

یا خَیرَ المَسوولینَ وَ یا خَیرَ المُعطِینَ اُرزُقنِی وَ ارزُق عَیالی مِن فَضلِکَ فَاِنَّکَ‎ ‎ذُوالفَضلِ العَظِیمِ.‏ یعنی ای بهترین کسی که از او سوال می کنند و ای بهترین عطا‏‎ ‎‏کنندگان، روزی بده به من و عیال من از فضل خودت، پس بدرستی که تو دارای فضل‏‎ ‎‏بزرگی.‏

‏6ـ بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ‏‎ ‎‏بگذارد.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 169

‏7ـ بعد از هر سجده وقتی نشست و بدنش آرام گرفت تکبیر بگوید.‏

‏8ـ بعد از سجدۀ اول بدنش که آرام گرفت ‏اَستَغفِرُالله رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ‏ بگوید.‏

‏9ـ سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روی رانها بگذارد.‏

‏10ـ برای رفتن به سجدۀ دوم، در حال آرامی بدن (الله اکبر) بگوید.‏

‏11ـ در سجده ها صلوات بفرستد و اگر آن را به قصد ذکری که در سجده ها‏‎ ‎‏دستور داده اند بگوید اشکال ندارد.‏

‏12ـ در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد.‏

‏13ـ مردها آرنجها و شکم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه‏‎ ‎‏دارند وزنها آرنجها وشکم را برزمین بگذارند واعضای بدن را به یکدیگر بچسبانند.‏‎ ‎‏و مستحبات دیگر سجده در کتابهای مفصل گفته شده است.‏

مساله 1092ـ‏ قرآن خواندن در سجده مکروه است. و نیز مکروه است برای‏‎ ‎‏برطرف کردن گرد و غبار، جای سجده را فوت کند. و اگر در اثر فوت کردن، دو حرف‏‎ ‎‏از دهان بیرون آید، نماز باطل است و غیر اینها مکروهات دیگری هم در کتابهای‏‎ ‎‏مفصل گفته شده است.‏

‏ ‏

سجده واجب قرآن

‏ ‏

مساله 1093ـ‏ در هر یک از چهار سورۀ ‏والنجم، اقرء، الم تنزیل‏ و ‏حم سجده،‎ ‎‏یک آیۀ سجده است، که اگر انسان بخواند یا گوش به آن دهد، بعد از تمام شدن آن‏‎ ‎‏آیه، باید فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت یادش آمد باید سجده نماید.‏

مساله 1094ـ‏ اگر انسان موقعی که آیۀ سجده را می خواند، از دیگری هم بشنود‏‎ ‎‏چنانچه گوش داده دو سجده نماید و اگر به گوشش خورده یک سجده کافی است.‏

مساله 1095ـ‏ در غیر نماز اگر در حال سجده آیۀ سجده را بخواند یا به آن گوش‏‎ ‎‏بدهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.‏

مساله 1096ـ‏ اگر آیۀ سجده را از کسی که قصد خواندن قرآن ندارد، بشنود، یا‏‎ ‎‏از مثل گرامافون آیه سجده را بشنود لازم نیست سجده نماید، ولی اگر از آلتی که‏‎ ‎‏صدای خود انسان را می رساند بشنود واجب است سجده کند.‏


کتابرساله توضیح المسائلصفحه 170

مساله 1097ـ‏ در سجدۀ واجب قرآن نمی شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی‏‎ ‎‏سجده کرد، ولی سایر شرایط سجده را که در نماز است لازم نیست مراعات کنند.‏

مساله 1098ـ‏ در سجده واجب قرآن باید طوری عمل کند که بگویند سجده‏‎ ‎‏کرد.‏

مساله 1099ـ‏ هرگاه در سجدۀ واجب قرآن پیشانی را به قصد سجده به زمین‏‎ ‎‏بگذارد، اگرچه ذکر نگوید کافی است و گفتن ذکر، مستحب است و بهتر است‏‎ ‎‏بگوید:‏

لا اِلهَ اِلاَّ الله حَقّاً حَقّا لا اِلهَ اِلاَّ الله اِیماناً وَ تَصدِیقاً لاَ اِلَهَ اِلاَّ الله عُبُودِیَّةً وَ رِقّاً‎ ‎سَجَدتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً لاَ مُستَنکِفاً وَ لاَ مُستَکبِراً بَل اَنَا عَبدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ‎ ‎خَائِفٌ مُستَجِیرٌ.

‏ ‏

تشهّد

‏ ‏

مساله 1100ـ‏ در رکعت دوم تمام نمازهای واجب و رکعت سوم نماز مغرب و‏‎ ‎‏رکعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا باید انسان بعد از سجده دوم بنشیند و در حال‏‎ ‎‏آرام بودن بدن تشهد بخواند یعنی بگوید: ‏اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلاَّ الله وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ‎ ‎اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ اَللهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.

مساله 1101ـ‏ کلمات تشهد باید به عربی صحیح و بطوری که معمول است‏‎ ‎‏پشت سر هم گفته شود.‏

مساله 1102ـ‏ اگر تشهد را فراموش کند و بایستد و پیش از رکوع یادش بیاید که‏‎ ‎‏تشهد را نخوانده، باید بنشیند و تشهد را بخواند و دوباره بایستد و آنچه باید در آن‏‎ ‎‏رکعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام کند و اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید،‏‎ ‎‏باید نماز را تمام کند و بعد از سلام نماز، تشهد را قضا کند، و بنابر احتیاط واجب‏‎ ‎‏برای تشهد فراموش شده دو سجده سهو به جا آورد.‏

مساله 1103ـ‏ مستحب است در حال تشهد بر ران چپ بنشیند و روی پای‏‎ ‎‏راست را به کف پای چپ بگذارد و پیش از تشهد بگوید: ‏اَلحَمدُلله ‏یا بگوید: ‏بِسمِ‎ ‎الله وَ بِالله وَ الحَمدُلله وَ خَیرُ الاسماء لله‏ و نیز مستحب است دستها را بر رانها‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 171

‏بگذارد و انگشتها را به یکدیگر بچسباند و به دامان خود نگاه کند و بعد از تمام شدن‏‎ ‎‏تشهد بگوید ‏و تَقَبَّل شَفاعَتَهُ وَ ارفَع دَرَجَتَهُ.

مساله 1104ـ‏ مستحب است زنها در وقت خواندن تشهد، رانها را به هم‏‎ ‎‏بچسبانند.‏

‏ ‏

سلام نماز

‏ ‏

مساله 1105ـ‏ بعد از تشهد رکعت آخر نماز مستحب است در حالی که نشسته و‏‎ ‎‏بدن آرام است بگوید:‏ اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ ‏و بعد از آن باید‏‎ ‎‏بگوید: ‏اَلسَّلامُ عَلَیکُم ‏و احوط استحبابی آن است که ‏وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ ‏را اضافه‏‎ ‎‏نماید، یا بگوید: ‏اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلَی عِبادِ الله الصّالِحِینَ.

مساله 1106ـ‏ اگر سلام نماز را فراموش کند و موقعی یادش بیاید که صورت‏‎ ‎‏نماز به هم نخورده و کاری هم که عمدی و سهوی آن نماز را باطل می کند مثل پشت‏‎ ‎‏به قبله کردن انجام نداده، باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.‏

مساله 1107ـ‏ اگر سلام نماز را فراموش کند و موقعی یادش بیاید که صورت‏‎ ‎‏نماز به هم خورده است، چنانچه پیش از آن که صورت نماز به هم بخورد کاری که‏‎ ‎‏عمدی و سهوی آن نماز را باطل می کند، مثل پشت به قبله کردن انجام نداده باشد‏‎ ‎‏نمازش صحیح است، و اگر پیش از آن که صورت نماز به هم بخورد، کاری که عمدی‏‎ ‎‏و سهوی آن نماز را باطل می کند انجام داده باشد بنابر احتیاط نمازش باطل است،‏‎ ‎‏گرچه صحیح بودن آن خالی از قوّت نیست.‏

‏ ‏

ترتیب

‏ ‏

مساله 1108ـ‏ اگر عمداً ترتیب نماز را به هم بزند، مثلاً سوره را پیش از حمد‏‎ ‎‏بخواند، یا سجود را پیش از رکوع به جا آورد، نماز باطل می شود.‏

مساله 1109ـ‏ اگر رکنی از نماز را فراموش کند و رکن بعد از آن را به جا آورد،‏‎ ‎‏مثلاً پیش از آن که رکوع کند دو سجده نماید، نماز باطل است.‏

مساله 1110ـ‏ اگر رکنی را فراموش کند و چیزی را که بعد از آن است و رکن‏‎ ‎‏نیست به جا آورد، مثلاً پیش از آن که دو سجده کند تشهد بخواند، باید رکن را به جا‏

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 172

‏آورد و آنچه را اشتباهاً پیش از آن خوانده دوباره بخواند.‏

مساله 1111ـ‏ اگر چیزی را که رکن نیست فراموش کند و رکن بعد از آن را به جا‏‎ ‎‏آورد، مثلاً حمد را فراموش کند و مشغول رکوع شود، نمازش صحیح است.‏

مساله 1112ـ‏ اگر چیزی را که رکن نیست فراموش کند و چیزی را که بعد از آن‏‎ ‎‏است و آن هم رکن نیست به جا آورد، مثلاً حمد را فراموش کند و سوره را بخواند‏‎ ‎‏چنانچه مشغول رکن بعد شده باشد، مثلاً در رکوع یادش بیاید که حمد را نخوانده،‏‎ ‎‏باید بگذرد و نماز او صحیح است، و اگر مشغول رکن بعد نشده باشد، باید آنچه را‏‎ ‎‏فراموش کرده به جا آورد وبعد ازآن، چیزی را که اشتباهاً جلوترخوانده دوباره بخواند.‏

مساله 1113ـ‏ اگر سجدۀ اول را به خیال این که سجدۀ دوم است، یا سجدۀ دوم‏‎ ‎‏را به خیال این که سجدۀ اول است به جا آورد، نماز صحیح است و سجدۀ اول او‏‎ ‎‏سجدۀ اول و سجدۀ دوم او سجدۀ دوم حساب می شود.‏

‏ ‏

مُوالات

‏ ‏

مساله 1114ـ‏ انسان باید نماز را با موالات بخواند، یعنی کارهای نماز مانند‏‎ ‎‏رکوع و سجود و تشهد را پشت سر هم به جا آورد و چیزهایی را که در نماز می خواند‏‎ ‎‏بطوری که معمول است پشت سرهم بخواند و اگر به قدری بین آنها فاصله بیندازد که‏‎ ‎‏نگویند نماز می خواند نمازش باطل است.‏

مساله 1115ـ‏ اگر در نماز سهواً بین حرفها یا کلمات فاصله بیندازد و فاصله‏‎ ‎‏بقدری نباشد که صورت نماز از بین برود چنانچه مشغول رکن بعد نشده باشد، باید‏‎ ‎‏آن حرفها یا کلمات را بطور معمول بخواند و اگر مشغول رکن بعد شده باشد، نمازش‏‎ ‎‏صحیح است.‏

مساله 1116ـ‏ طول دادن رکوع و سجود و خواندن سوره های بزرگ، موالات را‏‎ ‎‏به هم نمی زند.‏

‎ ‎

کتابرساله توضیح المسائلصفحه 173