امام مصداق انسان کامل
□ آیت الله فاضل لنکرانی
در طول تاریخ روحانیت تشیع و جهان اسلام نمی‌توانیم بدیلی برای حضرت امام خمینی(س) پیدا کنیم، ضرورت دارد تمامی آثار ایشان برای نسلهای آینده محفوظ بماند.
دروس امام خمینی(س) تنها یک سلسله مباحث علمی خشک نبود ایشان به روشی تدریس می‌کردند که یک طلبه واقعی را برای آینده اسلام تربیت کنند نه اینکه صرفاً مطالبی از استاد به شاگرد انتقال یابد.
رژیم شاه در تبعید امام به نجف در پی تحقق این هدف بود که در مقایسه با علمای نجف امام از مقام علمی پائینتری برخوردار است و در نتیجه از همه جوانب دچار شکست و تحقیر خواهد شد.
بعد از تبعید حوزه درسی امام از بهترین حوزههای درسی نجف بود و نه تنها شکست نخوردند بلکه مقام علمی و اخلاقی ایشان برای حوزه نجف روشن شد.
وجود شریف امام در حوزه نجف آنقدر گرانبها بود که بزرگان و فضلای قدیمی نجف در درسهای ایشان شرکت می‌کردند.
امام خمینی(س) مصداق «انسان کامل» بودند و در تمامی مراحل زندگیشان نسبت به شاگردان، دوستان و خانواده‌شان آنچه را که شایسته انسان کامل بود مراعات می‌کردند.
امام در حوزه نجف مشکلترین مباحث فقهی را برای تدریس انتخاب می‌کردند.
*میراث عظیمی که از حضرت امام خمینی(س) برای نسلهای آینده بر جا مانده است، مسلمانان را موظف می‌کند که برای شناخت ایشان تلاش کنند، با توجه به سابقه آشنایی ممتد و طولانی شما با این بزرگمرد تاریخ اسلام، در ابعاد اخلاقی، عرفانی، اعتقادی، سیاسی و اجتماعی حضرت ایشان را چگونه دریافته‌اید؟
ـ عظمت حیات و شخصیت حضرت امام خمینی رضوان‌الله علیه اقتضا می‌کند اگر یک جمله در مورد ایشان اظهار نظر شده است آن جمله در طول تاریخ برای تمام نسلهای آتیه محفوظ بماند. در بعد سیاسی، پیش‌بینیها و نظرات حضرت امام اعجاب آفرین بود به عبارت دیگر در آن لحظه‌ای که
حضرت امام راجع به یک مسألۀ سیاسی اعلام نظر می‌کردند انسان به دیده تردید و ناباوری به آن نگاه می‌کرد ولی به مرور زمان ثابت می‌شد که نکته‌سنجی حضرت ایشان تا چه حد دقیق و درست بوده است. اما در بعد سیاسی یک شخصیت استثنایی در تاریخ معاصر بودند و بدون آنکه کلاس سیاست دیده باشند و یا منحصراً در رشته سیاست تحصیل کرده باشند. در مسائل سیاسی بر تمام سیاستهای جهان فائق آمدند و همۀ سیاست‌بازان دنیای استکباری را زیر پا گذاشتند. شاید در طول تاریخ روحانیت تشیع و روحانیت جهان اسلام نتوانیم نظیر و بدیلی برای ایشان پیدا کنیم لذا ضرورت دارد تمامی آثار ایشان برای آیندگان محفوظ و در دسترس باشد.
ما از دو طریق با حضرت امام ارتباط و آشنایی داشتیم. از همان دوران کودکی در دوره دبستان بنده با شهید بزرگوار حضرت آیت‌الله حاج آقا مصطفی همدرس بودم و پدرم با حضرت امام رفاقت بسیار نزدیکی داشتند و به علت همین رفاقت و ارتباطی که پدرم با حضرت امام داشتند. ایشان مکرر به منزل ما تشریف می‌آوردند و متقابلاً پدرم به منزل ایشان می‌رفتند من از دوران بچگی تشخیص داده بودم که حضرت امام با سایر دوستان پدرم تفاوت خاصی دارند چون که در ایشان جاذبه مخصوصی وجود داشت و ما را جذب کرده بود و با دیده احترام فوق‌العاده که منحصراً این معنا در ایشان وجود داشت به ایشان نگاه می‌کردم.
کم کم دوران دبستان را پشت سر گذاشتیم با شادروان حاج آقا مصطفی وارد حوزه شدیم. به واسطه درس و بحثی که با یکدیگر داشتیم ارتباط ما با امام خیلی نزدیک بود، به طوری که گاهی اوقات حضرت ایشان وضعیت درسی حاج آقا مصطفی را از من می‌پرسیدند مثلاً سؤال می‌کردند: درس می‌خواند؟ نزد چه کسی درس می‌خواند؟ پس از اینکه ما وارد درس خارج شدیم چون مرحوم حضرت آیت‌الله بروجردی ـ رضوان‌الله تعالی علیه ـ یک درس بیشتر نمی‌گفتند و ما نیاز به سه درس داشتیم به خاطر جاذبه حضرت امام در درس ایشان شرکت کردیم، کلاس درس حضرت امام آنقدر در ما شوق و علاقه به وجود آورد که حدود ده سال در درسهای ایشان حضور یافتیم و هنوز شیرینی و حلاوت آن جلسات را در ذائقه‌ام احساس می‌کنم خاصه آنکه حضرت امام با یک فراغت بال و آسودگی خیال به جهات علمی می‌پرداختند و گاهی درس فقه ایشان حدود دو ساعت طول می‌کشید و ما اصلاً احساس خستگی نمی‌کردیم. امام بزرگوار در درسها مطالب علمی و اخلاقی را جدا از هم نمی‌دانستند، درس ایشان تنها یک سلسله مباحث علمی خشک نبود، در لابلای درس، ایشان به روشی تدریس و رفتار می‌کردند که یک طلبه واقعی را تربیت می‌کرد نه صرفاً یک
سلسله مطالبی از استاد به شاگرد انتقال یابد بلکه تربیت شاگردانی که برای آینده اسلام مفید فایده باشند مد نظر ایشان بود.
این ویژگی بارز امام باعث شده بود که همه ما سر تا پا ایمان و اعتقاد به ایشان پیدا کنیم و در طول مبارزات و نهضتی که رهبریش را به عهده داشتند هیچ‌گونه تردید و ابهامی به درستی راه امام نداشتیم و در زمانی که لازم دیدند طلاب، مدرسین و فضلا با ایشان همراهی داشته باشند با احساس مسئولیت شرعی این معنا را می‌پذیرفتند.
در زمینه علمی امام مقامات متعددی داشتند این از دیگر ویژگیهای ایشان بود که در رشتههای گوناگون، فلسفه، عرفان، اخلاق، تفسیر، فقه و اصول متخصص بودند. ولی از این رشتهها، آنی که با مقام مرجعیت تناسب داشت، فقه و اصول بود. متأسفانه افرادی آگاهانه یا ناخودآگاه در صدد بودند که برای جلوگیری از رشد و گسترش اندیشههای امام، مقام فقه و اصول ایشان را کوچک جلوه دهند و حتی صلاحیت مرجعیت تقلید را از ایشان سلب کنند. در این رابطه شخصاً حساسیت موضوع را درک کردم و از موقعیت تبعیدم در شهرستان یزد استفاده کردم و شرحی بر کتاب شریف «تحریرالوسیله» امام که در حقیقت یک دوره فقه از اول باب «طهارت» تا آخر باب «دیات» هست به رشته تحریر درآوردم. برای این کارم دو هدف در نظر داشتم اول اینکه اشتغالات علمی‌ام محفوظ باشد و دیگر تشریح موقعیت فقهی و اصولی امام و جایگاه بلندی که در این علم دارند. در همان اوایل تبعیدم تصمیم گرفتم که یک کاری که جنبه علمی و انقلابی دارد به انجام برسانم. البته با حفظ این معنا که ساواک پی به کارم نبرد.
تحقیقاً اگر ساواک پی می‌برد مانع این کار می‌شد. آنقدر جانب احتیاط را رعایت می‌کردم که حتی مسئولین کتابخانه وزیری علی رغم اینکه افراد بسیار متدین و انقلابی بودند متوّجه نوع کار من (که هر روز حدود چهار ساعت طول می‌کشید) نمی‌شدند. تقریباً دو سال و نیم در این کتابخانه مشغول نگارش بخش اعظم کتابها بودم و کسی در کتابخانه متوجه نشد. بعضی از بزرگان روحانی یزد که از هر نظر مورد اعتماد بودند از جریان فعالیت تحقیقی من آگاهی داشتند و گاهی به کتابخانه می‌آمدند و نوشته‌ای مرا مطالعه می‌کردند و نظراتی ابراز می‌کردند و نهایتاً در حال حاضر حدود چهارده جلد در شرح «تحریرالوسیله» امام نوشته‌ام که هشت جلد آن به چاپ رسیده است و بقیه آماده چاپ است. غرض بحث از این توضیح و تفصیل این بود که مقام علمی امام را دشمنان می‌خواستند خدشه‌دار بکنند ولی بحمدالله به دلیل عظمت علمی و اخلاقی حضرت امام موفق به این کار نشدند،تا حدی که رژیم شاه تنها به علت همین معنا امام را از ترکیه به نجف تبعید کرد. در نجف بزرگان و
علمایی وجود داشتند و رژیم به این نتیجه رسیده بود که اگر ایشان وارد نجف بشوند، در ردیف آنها نمی‌توانند ابراز وجود کنند یا به تعبیر آنان مقام علمی امام پائینتر از علمای نجف خواهد بود و تبعاً شکست می‌خورد و در نتیجه شکست علمی ایشان در همه جوانب دیگر (جنبههای سیاسی، اخلاقی و...) دچار شکست و تحقیر خواهد شد.
ولی دشمنان کوردل در این نقشه خود دچار اشتباه شدند وقتی امام بزرگوار وارد حوزه نجف شدند و تدریس را آغاز کردند حوزه درسی امام از بهترین حوزههای درسی نجف شد و در آنجا علاوه بر اینکه شکست نخوردند، مقام علمی و اخلاقی ایشان نیز برای حوزه روشن شد و به عظمت مقام علمی امام در فقه و اصول آگاهی یافتند. وجود شریف امام در حوزه نجف آنقدر گرانبها بود که حتی بزرگان و فضلای قدیمی نجف هم در درس امام شرکت می‌کردند. تصادفاً امام در نجف مشکلترین مباحث فقهی را انتخاب کردند. اما بحث کتاب مکاسب را که از نظر فقهی از مشکلترین مباحث شناخته می‌شود در نجف مطرح کردند و تمامی آن را در قالب پنج جلد به تقریر در آوردند که جداً از آثار ارزنده امام به شمار می‌رود. در رابطه با ابعاد دیگر علمی ایشان، کتابها و آثار ایشان از علو مقام ایشان حکایت می‌کند. در عرفان و فلسفه و اخلاق امام آثار گرانبهایی بر جای گذاشتند. در زمینه اخلاق از همان دوران جوانی کتابهای ارزنده‌ای را به نگارش در آوردند.
امام بزرگوار جداً مصداق «انسان کامل» بودند یعنی همه فضایل انسانی را داشتند. امام در تمامی مراحل زندگانیشان نسبت به شاگردان، دوستان و خانواده‌شان آنچه را که شایسته یک انسان کامل بود، مراعات می‌کردند. به واسطه آشنایی و رفاقتی که با مرحوم حاج آقا مصطفی داشتم از ایشان کسب اطلاع کردم که امام در منزل هیچ‌گونه تحمیل و استبدادی نسبت به همسر و فرزندان نداشتند. کاشف عرض این است که نوعی آزادی برای خانواده قائل بودند که حتی به وسیله سؤال نمی‌خواستند عقیده‌شان را
تحمیل کنند اعتقاد به آزادی به تمام معنا داشتند تنها محدودیتی که در چارچوب آزادی قائل بودند، مسائل دینی بود که نباید دچار لطمه بشوند مثلاً افراد را شدیداً از غیبت، تهمت و نظایر آن برحذر می‌داشتند.
برای وقوف بر دوران جوانی حضرت امام، از برخی دوستان دوران جوانیشان متفقاً کسب اطلاع کرده‌ام که ایشان حتی در دوران بحرانی جوانی نیز یک لغزشی هم از ایشان صادر نشده است برای مثال در جلسات خودمانی که برای مزاح مطالبی می‌گفتند، اگر در لابلای شوخیها یک جمله‌ای منظور غیبت را داشت، امام فوراً ناراحت می‌شدند و تذکر می‌دادند که غیبت امر حرامی است و جایز نیست و این صفت برای جوانهای ما بخصوص جوانان طلبه بسیار دارای اهمیت است که یک کسی در دوران جوانی اینقدر مقید به حلال و حرام باشد و این حکایت از این کشف عظیم می‌کند که اسلام خیلی بر قلب ایشان حاکم بوده است. یک خاطره‌ای که تقید امام را به مسائل اخلاقی روشن می‌کند مربوط به دوران طلبگی ما می‌شود. امام آن موقع در مدرسه فیضیه تدریس داشتند، طلبهها به درس ایشان می‌آمدند یک روزی هنگام درس امام بود مشاهده کردیم که ایشان وارد مَدْرس شدند و بلافاصله برگشتند ما تعجب کردیم که چرا ایشان درس نگفتند؟ بعداً معلوم شد که ایشان وقتی وارد مدْرَس شدند دیدند چند تا طلبه در آنجا در حال درس و بحث هستند وقتی که از حضرت امام سؤال کردیم که چرا درس نگفتید و برگشتید؟ فرمودند ما با آنها چه فرقی داریم! همه ما طلبه‌ایم ما می‌خواستیم درس بگوییم آنها زودتر از ما آمدند، حق آنهاست که امروز در آنجا مشغول درس و بحث باشند. فردا ما می‌آییم اگر آنها هم باز بودند درس نخواهیم گفت. امام به معنای واقعی کلمه زاهد بودند و سعی می‌کردند که ظاهرشان این صفت را نشان ندهد و تا جایی در این مورد پیش می‌رفتند که ظواهر را به گونه‌ای مهیا می‌کردند که اصلاً زهد ایشان بروز پیدا نمی‌کرد و زاهدی بود که نشان می‌داد زاهد نیست یعنی هیچ وقت لباس بد در انظار نمی‌پوشید، اگر به بیرونی ایشان می‌رفتید ملاحظه می‌کردید که فرشهای خوب را در آنجا انداخته‌اند و فرشهای دیگر را در اندرونی. به این خاطر که باطناً زاهد بودند و نمی‌خواستند زهدشان جلوه‌ای داشته باشد لذا ظواهر را به حالت عادی در می‌آوردند و این بالاترین مقامی است که در زهد انسان می‌تواند متصور شد. ایشان در زندگی خصوصیشان به اندازۀ سر سوزنی مرتکب اسراف و تبذیر نشدند.
به حسب مسئولیتهایی که در حوزه داشتیم، در رابطه با شورای مدیریت حوزه گاهی ضرورت داشت که به خدمت حضرت امام(س) مشرف شویم و گزارشی از امور جاری حوزه را به اطلاع ایشان برسانیم. در یکی از گزارشهایی که از امور حوزه تهیه کرده
بقیه مطالب در صفحۀ 144
دنباله مطالب از صفحۀ 80
بودم و جهات مختلف را از قبیل آمار طلاب، پایههای درسی، تعداد قبولیها و نظایر آن را به استحضار حضرت امام رساندم تا اینکه نوبت به آمار شهدای حوزه رسید و ایشان از تعداد شهدای حوزه مطلع شدند، اشک از دیدگان مبارکشان جاری شد و فرمودند: بس است.