انگیزه بعثت، تزکیه نفوس
اول آیه اى که به رسول اکرم، به حسب روایات و تواریخ، وارد شده است، آیه اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ است. این آیه اولین آیه اى است که، به حسب نقل جبرئیل بر رسول اکرم خوانده است و از اول به «قرائت» و به تعلم دعوت شده است. اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ و در همین سوره است که کَلَّا إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى ، أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى . این سوره اولین مورد وحى [است ] و در اولین نزول وحى این آیه در این سوره وارد شده است که کَلَّا إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى ، أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى .
معلوم مى شود که طغیان و طاغوت بودن از امورى است که در رأس امور است و براى طاغوت زدایى باید تعلیم «کتاب» و «حکمت» و تَعلّم «کتاب» و «حکمت» کرد و «تزکیه» کرد. انسان این طورى است، وضع روحى همه انسانها این طور است که تا یک استغنایى پیدا مى کند طغیان مى کند؛ استغناى مالى پیدا مى کند، به حسب همان مقدار طغیان پیدا مى کند، استغناى علمى پیدا مى کند، به همان مقدار طغیان پیدا مى کند، مقام پیدا مى کند، به مقدارى که مقام پیدا کرده است طغیان مى کند. فرعون را که خداى تبارک و تعالى «طاغى» مى گوید هست براى همین است که مقام پیدا کرده بود و انگیزه الهى در او نبود و این مقام او را به طغیان کشیده بود. کسانى که چیزهایى که مربوط به دنیاست و آنها را بدون تزکیه نفس پیدا مى کنند، هرچه پیدا بکنند، طغیانشان زیادتر خواهد شد و وبال این مال و این منال و این مقام و این جاه و این مسند از چیزهایى است که موجب گرفتاریهاى انسان است در
کتابآیین انقلاب اسلامی (ج.۱)صفحه 74
اینجا و بیشتر در آنجا. انگیزه بعثت این است که ما را از این طغیانها نجات دهد و ما تزکیه کنیم خودمان را، نفوس خودمان را مصفا کنیم و نفوس خودمان را از این ظلمات نجات بدهیم. اگر این توفیق براى همگان حاصل شد، دنیا یک نورى مى شود نظیر نور قرآن و جلوه نور حق. تمام اختلافاتى که بین بشر هست، اختلافاتى که بین سلاطین هست، اختلافاتى که بین قدرتمندان هست، ریشه اش همان طغیانى است که در نفس هست. ریشه این است که انسان دیده است که خودش یک مقام دارد طغیان کرده است و چون قانع نمى شود به آن مقام، این طغیان اسباب تجاوز مى شود، تجاوز که شد، اختلاف حاصل مى شود و این فرق نمى کند، از آن مرتبه نازلش طغیان است تا آن مرتبه عالى آن. از مرتبه نازلى که دریک روستا بین افراد اختلاف حاصل مى شود ریشه آن همین طغیان است، تا مرتبه بالاتر و هرچه بالاتر برود طغیان زیادتر مى شود. فرعونى که طغیان کرد و أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلى گفت، این انگیزه در همه است، فقط در فرعون نیست. اگر انسان را سر خود بگذارند، أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلى خواهد گفت. انگیزه بعثت این است که این نفوس سرکش را و این نفوس طاغى را و یاغى را از آن سرکشى و از آن طغیان و از آن یاغیگرى کنترل کند و تزکیه کند نفوس را.
همه اختلافاتى که در بشر هست براى این است که تزکیه نشده است. غایت بعثت این است که تزکیه کند مردم را تا به واسطه تزکیه، هم تعلم حکمت کند و هم تعلم قرآن و کتاب و اگر تزکیه بشوند، طغیان پیش نمى آید. کسى که تزکیه کرد خود را، هیچگاه خودش را مستغنى نمى داند و إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى ، أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى ؛ وقتى که خودش را مى بیند و براى خودش مقام قائل است و براى
کتابآیین انقلاب اسلامی (ج.۱)صفحه 75
خودش عظمت قائل است، این خودبینى اسباب طغیان است. اختلافاتى که بین همه بشر هست، اختلافاتى که سر دنیا بین همه بشر هست، این اختلافات ریشه اش این طغیانى است که در نفس هست و این گرفتاریى است که انسان دارد؛ گرفتارى به خود دارد و به هواهاى نفسانیه. اگر انسان تزکیه بشود و نفس انسان تربیت بشود، این اختلافات برداشته مى شود. 50
***
کتابآیین انقلاب اسلامی (ج.۱)صفحه 76