مصاحبه
زمان: 3 آبان 1357 / 22 ذی القعده 1398
مکان: پاریس، نوفل لوشاتو
موضوع: اوضاع آیندۀ ایران
مصاحبه کننده: خبرنگار خبرگزاری فرانسه
سؤال: [دربارۀ تحول وضع در ایران امروز چه فکر می کنید؟ فکر نمی کنید که به یک بن بست رسیده است و با انعطاف ظاهری سیاست شاه، تجدید نظری در استراتژی شما مؤثر خواهد بود؟]
جواب: وضعیت رژیم است که به بن بست کشیده شده است. رژیم می خواهد راه حل خود را به ملت تحمیل کند. مردم در بن بست نیستند؛ مردم می خواهند این رژیم نباشد. هر راه حلی که منجر به بقای این رژیم گردد مواجه با بن بست می شود؛ زیرا مردم آن را نخواهند پذیرفت.
ــ [شما گفته اید نمی ترسید که رشتۀ قیام عمومی به دست کمونیستها و چپیهای افراطی بیفتد. با وجود این یکشنبه (22 اکتبر 78) هزار و پانصد دانشجوی دانشگاه تهران با شعارهای کمونیستی تظاهر کردند. این امکان، این فرض را می دهد که کمونیسم اسطوره نیست بلکه وجود دارد و سازمان می یابد.]
ــ اگر فرض کنیم تمام این هزار و پانصد نفر ـ و حتی چند برابر این عده ـ مارکسیست واقعی بوده باشند، در برابر سی میلیون نفر که به نام اسلام قیام کرده اند نیرویی به حساب نمی آیند. اما مسئلۀ مهم این است که با توجه به گذشته، عدۀ مارکسیستها بسیار کمتر شده است. علت آن است که اسلام در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نیازهای مردم را برای ترقی واقعی برمی آورد. وقتی ما با وجود این رژیم که علیه اسلام است و کارش ناراضی تراشی است، به این کار بسیار با اهمیت از راه اقناع جوانان توانا شده ایم، همین امر نشان می دهد که در صورت استقرار یک حکومت اسلامی و بسط آزادیها و افزایش امکانات ترقی واقعی برای مردم، می توان از راه بحث و اقناع ـ با عملی کردن
اسلام ـ آنها را که خواهان حقیقت و عدالتند به دامن اسلام بازگرداند.
ــ [شما آقای مهندس بازرگان را به حضور پذیرفتید و آقای دکتر کریم سنجابی نیز به پاریس می آید؛ و گفته می شود آیت الله شیرازی هم خواهد آمد. معروف است که همۀ اینها هوادار سیاست آشتی هستند. آیا شما به این سیاست ملحق می شوید؟ آیا فکر می کنید در میان مخالفان سیاسی، جبهۀ ملی و دیگران، مردانی با وزن و اعتبار کافی برای جانشینی این دولت وجود دارد؟]
ــ من با روش آشتی و بینابینی مخالفم و از اول هم با این روش مخالف بودم. علت هم آن است که این کار نه رژیم شاه را از بن بست خارج می کند ـ چرا که علت در بن بست قرار گرفتنش برنامه هایی است که مأمور اجرایشان بوده است ـ و نه از فشار و اختناق و کشت و کشتار می کاهد. اگر همه به طور روشن و قاطع این موضع را اتخاذ کنند که رژیم شاه باید برود، دیگر رژیم ناگزیر می شود سیاست خسته کردن را از راه کشتارهای مستمر و روشهای تازۀ فشار و اختناق کنار بگذارد و پیروزی ملت نزدیکتر می شود. کسانی که لیاقت سرنگون کردن این رژیم را داشته باشند، البته با این کار خود ثابت می کنند که توانایی ادارۀ کشور را نیز دارند.
ــ [شما اظهار کردید که مقامات روحانی شیعه قصد ندارند خود حکومت کنند. آیا فکر می کنید که مخالفان سیاسی قادر به این کار هستند بدون آنکه خطر وخیمتر شدن جدی وضع در بین باشد؟]
ــ در صورتی که شرط فوق را به دست بیاورند ـ با حمایت مردم و روحانیت ـ مخالفانی که وصفشان در سؤال بالا گذشت به این کار قادر می شوند.
ــ [در غرب فکر می کنند که رفتن شاه یک خلأ خطرناک به وجود می آورد. آیا می توانید سازش موقتی رابا این سلسله، شاه یافرزندش،به شرط آنکه واقعاً سلطنت کند ونه حکومت، مورد توجه قرار دهید؟]
ــ این خلأی که شما از آن صحبت می کنید هم اکنون وجود دارد؛ و مشخصۀ رژیمهایی نظیر رژیم شاه، این است که کشور را میان بن بست و خلأ نگاه می دارند و کشور را به خرابی و تباهی می برند. برای خارج شدن از بن بست و خلأ، باید این رژیم جای خود را
به رژیمی بسپرد که مبعوث ملت مسلمان باشد.
ــ [مسلّم است که رژیم در پی آشتی است و جداً در آرزوی بازگشت شما به ایران است. آیا شما به طور قطعی این امر را تا وقتی شاه در ایران است منتفی می دانید؟]
ــ تا وقتی شاه در ایران است، من به ایران باز نمی گردم.
ــ [شما قدرتهای بزرگ را محکوم می کنید. این امر، این احساس را برانگیخته است که شما سرسخت و آشتی ناپذیرید. آیا نمی توانید در این محکومیت، محض اطمینان به افکار عمومی غرب که با قیام مردم کشور شما همدردی می کنند، تخفیف قائل بشوید؟]
ــ من دولتهای بزرگ رادرتجاوزبحقوق مردم کشورمحکوم می کنم، ونه مردم این کشورها را. ازمردم غرب که ازقیام مردم ایران حمایت می کنند اظهار سپاسگزاری کرده و می کنم.
ــ [از قرار، ترجیح شما یک جمهوری اسلامی است. از قول شما گفته اند که کار رژیم سلطنتی به استبداد می کشد، با وجود این هستند رژیمهای جمهوری اسلامی که از بعضی از رژیمهای سلطنتی استبدادی ترند. در این باره چه نظر دارید؟]
ــ دولتهای استبدادی را که وجود دارند نمی توان حکومت اسلامی خواند تا شما بتوانید سلطنتی آن را با جمهوری آن مقایسه کنید. رژیم اسلامی با استبداد جمع نمی شود. آن رژیمهای جمهوری هم که استبدادی هستند دراسم جمهوری هستند ودرمحتواسلطنتی.
ــ [آیا شما به طور دائم از همکاری مشاوران لایق که شما را در اتخاذ یک سیاست واقع بینانه در زمینۀ مسائل اقتصادی و سیاسی کمک کنند، برخوردارید؟]
ــ در کشور ایران، افراد لایق بسیار وجود دارند. رژیم حاضر مانع از آن است که این استعدادها در سازندگی کشور به کار دعوت شوند. این استعدادها موافق وظیفۀ اسلامی، اطلاعات و نظرهای خود را به اطلاع من می رسانند.
ــ[آیا شما می پذیرید شرایط جدید و مشخصی را برای تشکیل یک دولت گذرا و انتقالی پیشنهاد کنید؟]
ــ این حکومت انتقالی با سقوط شاه باید تشکیل گردد و البته شرایط آن اعلام خواهد شد.