بدان که اهل ظاهر در نکته ذکر نعبد و نستعین به صیغه متکلّم مع الغیر، با آنکه عابد واحد است، نکاتی گفته اند.
از آن جمله آنکه عابد را حیله ای شرعیّه به نظر رسیده که به وسیله آن، عبادتش مقبول درگاه حق تعالی افتد؛ و آن، آن است که عبادت خود را در ضمن عبادت سایر مخلوق، که از جمله آنهاست کمّل از اولیا که حق تعالی عبادت آنها را قبول می فرماید، تقدیم بارگاه قدس و دستگاه رحمت کند تا به این وسیله عبادت او نیز ضمناً قبول شود؛ زیرا که از عادتِ کریم نیست که تبعّض صفقه کند.
و از آن جمله آنکه چون تشریع نماز در اول امر به جماعت بوده، از این جهت به لفظ جمع ادا شده؛ و ما در سرّ جملی اذان و اقامه، نکته ای گفتیم که از آن، کشف این سرّ تا اندازه ای می شود؛ و آن، آن است که اذان اعلان قوای ملکیّه و ملکوتیّه سالک است برای حضور در محضر؛ و اقامه بپاداشتن آنهاست در حضور؛ و چون سالک قوای ملکیّه و ملکوتیّه خود را در محضر حاضر نمود و قلب که پیشوای آنهاست به سمت امامت
کتابتفسیر سوره حمدصفحه 61 به پای خاست
فَقَد قامَت الصلاة و المُومِنُ وَحدَهُ جَماعَة،
پس نعبد و نستعین و اهدنا، تمام به واسطه این جمعیت حاضره در محضر قدس است؛ و در روایات و ادعیه صادره از اهل بیت عصمت و طهارت، که سرچشمه عرفان و شهودند، اشاره به این معنی شده است.
و وجه دیگر که به نظر نویسنده می رسد، آن است که چون سالک در الحَمدُ لله جمیع محامد و اثنیه را از هر حامد و ثناجویی در ملک و ملکوت، مقصور و مخصوص به ذات مقدّس حق نمود؛ و نیز در مدارک ائمّه برهان و قلوب اصحاب عرفان به ظهور پیوسته که تمام دایره وجود- بِمُلکِها وَ مَلَکوتِها وَ قَضِّها وَ قَضیضِهَا- حیات شعوری ادراکی حیوانی بل انسانی دارند و حامد و مسبِّحِ حق تعالی از روی استشعار و ادراکند و در فطرت تمام موجودات- خصوصاً نوع انسانی- خضوع در پیشگاه مقدّس کامل و جمیل علی الاطلاق ثبت، و ناصیه آنها در آستانه قدسش بر خاک است، چنانچه در قرآن شریف فرماید: وَ ان مِن شَی ءٍ الَّا یُسَبِّحُ بِحَمدِهِ وَ لکِن لا تَفقَهُونَ تَسبِیحَهُم ؛ و دیگر آیات شریفه و اخبار معصومین که مشحون از این لطیفه الهیّه است، مویّد برهان حکمی متین است، پس چون سالک الی الله به قدم استدلال برهانی یا ذوق ایمانی یا مشاهده عرفانی این حقیقت را دریافت، در هر مقامی که هست دریابد که جمیع ذرّات وجود و سکنه غیب و شهود عابدِ معبودِ علی الاطلاق و پدیدآرنده خود را طلبکارند؛ پس با صیغه جمع اظهار کند که جمیع موجودات در همه حرکات و سکنات خود، عبادت ذات مقدس حق تعالی کنند و از او استعانت جویند.
کتابتفسیر سوره حمدصفحه 62