موجبات خلود

‏‏ ‏

‏‏موجبات خلود‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏انطفای نور فطرت‏

‏‏خلود در جهنَّم، تابِعِ انطفاء نور فطرت است و آن از «إخْلادِ إلَی‏‎ ‎

‎

‏‏الْأَرْضِ»‏‎[2]‎‏ بطور مطلق حاصل شود.(322)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏نابودی فطرت‏‎ ‎‏توحید‏

‏‏اگر فطرت توحید از دست رفت، که فطره الله است، و به جای آن‏‎ ‎‏شرک و کفر جایگزین شد، دیگر شفاعت شافعین نصیب انسان‏‎ ‎‏نشود؛ و انسان مخلد در عذاب است.(323)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ملکات، زایل کننده‏‎ ‎‏ایمان‏

‏‏گاهی این ملکات اسباب می شود که انسان را مخلد در جهنم‏‎ ‎‏می کند، زیرا که ایمان را از انسان می گیرند؛ مثل حسد که در‏‎ ‎‏روایات صحیحه ماست که ایمان را حسد می خورد، همان طور که‏‎ ‎‏آتش هیزم را می خورد.‏‎[3]‎‏ و مثل حبّ دنیا و شرف و مال که در‏‎ ‎‏روایات صحیحه است که دو گرگ اگر در گله بی شبان رها شود،‏‎ ‎‏یکی از آنها در اوّل گله و یکی در آخرش، زودتر آنها را هلاک‏‎ ‎‏نمی کنند از حب شرف و حب دنیا که دین مؤمن را از او‏‎ ‎‏می گیرد.(324)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏عجب و استغنای‏‎ ‎‏از فضل حق‏

‏‏شخص معجب بداند که این رذیله تخم رذایل دیگر است، و منشأ‏‎ ‎‏اموری است که هر یک برای هلاک ابدی و خلود در عذاب خود‏‎ ‎‏سببی مستقل است... یک وقت که چشم دنیائی ملکی بسته شد و‏‎ ‎‏سلطان برزخ و قیامت طلوع کرد، ببیند حال اهل معاصی کبیره از او‏‎ ‎

‎

‏‏بهتر است: آنها را خداوند مستغرق بحار رحمت خود فرموده به‏‎ ‎‏واسطه ندامتی که داشتند یا اعتمادی که به فضل حق تعالی‏‎ ‎‏داشتند، و این بیچاره چون خود را مستقل دیده بود و در باطن‏‎ ‎‏ذاتش از فضل حق بی نیاز شمرده بود، خدای تعالی در حساب او‏‎ ‎‏نیز مناقشه فرمود و او را چنانکه خود او می خواست در تحت‏‎ ‎‏میزان عدل درآورده و به خود او بفهماند که هیچ عبادتی برای حق‏‎ ‎‏نکرده و تمام عباداتش بعد از ساحت حق آورده؛ اعمال و ایمانش‏‎ ‎‏باطل و ناچیز است، سهل است، خود آنها موجب هلاکت و تخم‏‎ ‎‏عذاب الیم و مایه خلود در جحیم است.(325)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏اخلاق و نیّات‏‎ ‎‏فاسده‏

‏‏اگر با آن خلق فاسد از این عالم، که نشئه تبدلات هیولانی و‏‎ ‎‏تغیرات مادی است، منتقل شد، قلع آن از دست خود او خارج‏‎ ‎‏می شود و تا در آخرت یا برزخ یک خلق از اخلاق نفسانی بخواهد‏‎ ‎‏تبدیل شود هیهات است؛ در حدیث است از رسول اکرم ـ صلی‏‎ ‎‏الله علیه و آله و سلم ـ که هر یک از اهل بهشت و جهنم مخلدند در‏‎ ‎‏آن به واسطه نیات خود.‏‎[4]‎‏(326)‏

‎

‏‏چگونگی ایجاد‏‎ ‎‏بهشت و جهنّم‏

‏‏بدان که ظاهر این حدیث که می فرماید: ‏‏عمرتم الدنیا و اخربتم الاخرة‏‎[5]‎‎ ‎‏آن است که دار آخرت و بهشت معمور و آبادان است و به اعمال ما‏‎ ‎‏خراب می شود. ولی معلوم است که مقصود تشابه در تعبیر است و‏‎ ‎‏چون نسبت به دنیا «تعمیر» تعبیر فرموده، به مناسبت آن نسبت به‏‎ ‎‏دار آخرت «تخریب» تعبیر فرموده. و عالم جهنم و بهشت گرچه‏‎ ‎‏مخلوق هستند، تعمیر دار جنت و مواد جهنم تابع اعمال اهل آن‏‎ ‎‏است. و در روایت است که زمین بهشت ساده است و مواد تعمیر‏‎ ‎‏آن اعمال بنی الانسان. و این مطابق است با برهان و کشف اهل‏‎ ‎‏مکاشفه؛ چنانچه بعضی از عرفای محققین گوید:‏

‏‏     ‏‏«بدان، عصمنا الله و ایاک، که جهنم از اعظم مخلوقات است؛ و‏‎ ‎‏آن زندان خداوند است در آخرت. و او را «جهنم» گویند برای بعید‏‎ ‎‏بودن قعر آن؛ چنانچه چاهی را که قعرش بعید است بئر «جهنام»‏‎ ‎‏گویند. و آن شامل حرارت و زمهریر است. و در آن برودت است‏‎ ‎‏به آخر درجه آن، و حرارت است به آخر درجه آن؛ و بین اعلای‏‎ ‎‏آن و قعر آن هفتصد و پنجاه سال راه است. و مردم اختلاف دارند‏‎ ‎‏که آن مخلوق است یا غیرمخلوق. و خلاف مشهور است در آن و‏‎ ‎‏همین طور در بهشت نیز اختلاف کردند. و اما پیش ما و پیش‏‎ ‎‏اصحاب ما، اهل مکاشفه و معرفت، آنها مخلوق هستند و مخلوق‏‎ ‎‏نیستند. اما اینکه گفتیم مخلوق اند، مثل آن است که مردی خانه ای‏‎ ‎‏را بنا کند و دیوارهای محیطه به فضای آن را فقط بر پا کند؛ در این‏‎ ‎‏صورت گفته شود که این خانه است؛ و وقتی که داخل آن شوی‏‎ ‎‏دیده نشود در آن مگر دیواری که بر فضا و ساحتی دایر است. پس‏‎ ‎

‎

‏‏از آن، انشاء خانه ها و بیوت آنرا نمایند به حسب اغراض ساکنان‏‎ ‎‏آن از غرفه ها و قصرها و مخزنها و آنچه سزاوار است در آن‏‎ ‎‏باشد.»‏‎[6]‎‏ انتهی.‏

‏‏    ‏‏... و تواند بود که عالم بهشت و جهنم دو نشئه و دار مستقلی‏‎ ‎‏باشند که بنی آدم به حرکات جوهریه و سوقهای ملکوتی و‏‎ ‎‏حرکات ارادیه عملیه و خُلقیه به سوی آنها مسافرت می کنند،‏‎ ‎‏گرچه هر یک از آنها حظوظشان از صور اعمال خودشان باشد. ‏

‏‏     و بالجمله، عالم ملکوت اعلی عالم بهشت است که خود عالم‏‎ ‎‏مستقلی است، و نفوس سعیده سوق ‏‏[‏‏داده‏‏]‏‏ می شود به سوی آن؛‏‎ ‎‏و عالم جهنم ملکوت سفلی است که نفوس شقیه به سوی آن‏‎ ‎‏مسافرت کند. ولی آنچه به آنها در هر یک از دو نشئه رجوع‏‎ ‎‏می کند، صورت بهیه حسنه یا مولمه مدحشه اعمال خود آنها‏‎ ‎‏است.(327)‏

‏‏*  *  *‏

‏‎ ‎

‏‎

‎