معاد روحانی

‏‏معاد روحانی‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏معاد روحانی قبل از قیامت‏

‏‏نفـس به خراب بـدن و مفارقت از آن فاسد و خراب نشود؛ بلکه‏‎ ‎‏باقی در عالـم دیگری است و فنـا برای آن نیست. و ایـن معاد‏‎ ‎‏روحـانی است از بـرای نفـوس و ارواح که قبـل از قیـامت برای‏‎ ‎‏آنها حاصل است، تا آنکه اراده حق تعلق گیرد به عود آنها به‏‎ ‎‏ابدان.(197)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏فعلیّت عقل فطری برای تحقّق معاد روحانی‏

‏‏آخوند ـ قدس سره ـ می فرماید: اقلّ مراتبی که برای «معاد روحانی»‏‎ ‎

‎

‏‏لازم است، آن است که انسان با عقل نظری بداند و تعقّل کرده باشد.‏‎ ‎‏آخوند در این رابطه تقریبا یک دوره فلسفه را بیان کرده سپس‏‎ ‎‏می گوید: اقلّ مراتب در به کار بردن عقل نظری این است که انسان‏‎ ‎‏مبدأ و صرف الوجود و غنی بی نیاز را بشناسد، و نسبت عالم با حقّ‏‎ ‎‏تبارک و تعالی را بداند، و بداند که عالم، شؤون و جلوات اوست، و‏‎ ‎‏از خود هیچ استقلالی ندارد. نیز بداند که مبدأ اعلا، استکمالی از‏‎ ‎‏موجودات نمی یابد، و با این که مستکمل به موجودات نیست آنها را‏‎ ‎‏برای خود خلق فرموده است؛ و معنی ‏‏خَلَقْتُکَ لاَِجْلی‏‎[2]‎‏ را بداند، یعنی‏‎ ‎‏بداند که چون واجب تعالی تامّ الفاعلیّه، و واجب الوجود من جمیع‏‎ ‎‏الجهات است اثر و فعل خواهد داشت؛ نه این که فعل انجام می دهد‏‎ ‎‏تا تامّ الفاعلیّه باشد، بلکه چون تامّ الفاعلیّه است فعل و اثر خواهد‏‎ ‎‏داشت؛ و بداند که اشیا حیثیّتی از خود ندارند، و در وجود منبسط‏‎ ‎‏(که ظلّ و اثر اوست) فانی اند، و آنها را با وجهه فنای ظلّ در ذی ظلّ‏‎ ‎‏ببیند، و بداند که مبدأ اَعلا، تامّ الفاعلیّه است و لذا دائم الفیض است،‏‎ ‎‏و با این که فیض حادث است، ولی ابدی است. نیز علم ذات را‏‎ ‎‏بفهمد، و بداند که ممکن نیست ذرّه ای از علم حقّ غایب باشد ولو‏‎ ‎‏متغیّر و حادث باشد، بدون این که تغیّر و حدوثی در علم حقّ در‏‎ ‎‏مرتبه ذات، حاصل آید.‏‏(198)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏معاد روحانی مخصوص دارندگان عقل بالفعل‏

‏‏بعضی از مردم بی مطالعه می گویند: فلاسفه به معاد جسمانی قائل‏‎ ‎‏نیستند و فقط به معاد روحانی قائلند، و حال این که معاد روحانی‏‎ ‎‏فقط برای کسانی رخ می دهد که دارای «عقل بالفعل» باشند و قوّه‏‎ ‎

‎

‏‏عاقله شان کاملاً بالفعل شده باشد، و بندرت اتّفاق می افتد که در‏‎ ‎‏بین مردم کسی پیدا شود که عقلش بالفعل شده باشد. نوع مردم،‏‎ ‎‏مثل حیوانات، فقط معادی جسمانی دارند، و هرگز نمی توانند از‏‎ ‎‏مرتبه حیوانات جدا شوند. آنان از لحاظ عقلی با اصناف حیوانات‏‎ ‎‏از قبیل اسب و الاغ و گاو و میمون هم افق هستند و لذا در برزخ هم‏‎ ‎‏همنشین آنها خواهند بود.(199)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏توقّف حرکت در عالم مثال و وقوع معاد جسمانی‏

‏‏رها کردن جنبه لاجسمیّت، به مرتبه «جسم مثالی» رسیدن است، و‏‎ ‎‏وقتی موجودی به آن مرتبه رسید، حرکت در حقیقت امتدادیّه‏‎ ‎‏جوهریّه اش توقف پیدا می کند، چون اگر فرض شود که آن جا هم‏‎ ‎‏این حرکت ادامه دارد، یعنی اگر ممکن باشد که جسم حرکت را‏‎ ‎‏ادامه بدهد و از مرتبه مثالی بگذرد و موجودی مجرّد و بدون‏‎ ‎‏جسم شود، دیگر امتداد جوهری (طول و عرض و عمق) نخواهد‏‎ ‎‏داشت و اگر این فرض درست باشد، دیگر معاد، جسمانی‏‎ ‎‏نخواهد بود بلکه معاد روحانی واقع خواهد شد. چنانکه بعضی،‏‎ ‎‏از انجیل نقل کرده اند که: «بعد از چند هزار سال همه تبدیل به‏‎ ‎‏ملائکه می شوند».‏‎[3]‎‏ ولی اینطور نیست، زیرا عالم مثال، حرکت‏‎ ‎‏ندارد.(200)‏

‎

‏‏ ‏

‏‏حرکت در عالم مثال نافی معاد جسمانی‏

‏‏اگر در عالم مثال هم حرکت می بود و آنجا، عالم وقوف و توقّف در‏‎ ‎‏حرکت نبود و وجود، همان طور که با حرکت کمالی خود از افق‏‎ ‎‏طبیعت گذشته، می توانست باز هم در حرکت باشد و به افق عالم‏‎ ‎‏عقل برسد و به عقل تبدیل شود، باز هم همان هویّت و هذیّت و‏‎ ‎‏وحدت را می داشت، در این صورت، برای احدی معاد جسمانی‏‎ ‎‏نبود و همه معاد روحانی می داشتند.(201)‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‎

‏‎ ‎

‏‎

‎