فصل دوم: ساده زیستی

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏فصل دوّم: ساده زیستی‏

‏
‏‎

‎
‏‎

‎‏اول کسی که صورت دارایی خود را داد‏

‏‏وقتی قرار شد طبق اصل قانون اساسی مسؤولین صورت دارایی خود را بدهند اول‏‎ ‎‏کسی که صورت دارایی خود و متعلقین خود را داد امام بود و تمام موجودیش را نوشت‏‎ ‎‏و فرستاد که الحمدلله هم موجودی درست و حسابی و چیزی نداشت!!. ما اقدام‏‎ ‎‏نکردیم از امام نخواستیم ولی امام خودش اول کسی بود که اقدام کرد. از تاریخش‏‎ ‎‏معلوم است. الآن در صندوق دیوانعالی کشور هست. درست مقابل این شیوۀ امام،‏‎ ‎‏بنی صدر قرار داشت که تا آخر نداد. هرچه گفتیم بابا این قانون است. گفت اگر بنای‏‎ ‎‏قانون باشد خیلی حرفها هست و از این جدلهایی که می کرد. جدل کرد و بالاخره نداد.‏‎ ‎‏لذا الان صورت دارایی او با اینکه رییس جمهور بود در دیوانعالی کشور نیست. البته‏‎ ‎‏غیر از او هم یک آقای وزیری بود که لازم نیست اسمش را بیاورم. او هم نداد بقیه‏‎ ‎‏دادند، منتها بقیه با اقدام ما دادند. ‏‎[1]‎

‏‏در وجوه شرعی هیچ تصرفی نکردند‏

‏‏امام به آنچه داشتند قانع بودند و چشمداشتی به مال دیگران نداشتند و به درآمد‏‎ ‎‏ مختصری که از املاک موروثی به دست می آمد، قناعت می کردند. ایشان در یکی از‏‎ ‎‏محلات قدیمی و دور افتادۀ قم، در منزلی با کمترین اجاره زندگی می کردند و در همین‏‎ ‎‏حال از کمک  به محرومان غافل نبودند. بعد از رحلت ایشان هم از وصیتنامه شان معلوم‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏شد که در این مدت ده سال بعد از انقلاب هم در وجوه شرعی هیچ تصرفی نکرده‏‎ ‎‏بودند. ‏‎[2]‎

‏‏اگر منزل مناسبی پیدا نکنید به قم می روم‏

‏‏بعد از مدتی که امام به قم تشریف بردند، دچار حمله قلبی شده به ناچار همان‏‎ ‎‏شب به تهران منتقل شدند. چون امکانات کافی برای معالجۀ ایشان در قم نبود و‏‎ ‎‏احتیاج به مراقبت بیشتری داشتند، بنا به دستور پزشکان، امام را بلافاصله به بیمارستان‏‎ ‎‏قلب منتقل کردند که حدود دو ماه در بیمارستان بودند و آن دو ماه مرتب پزشکان از‏‎ ‎‏ایشان مراقبت می کردند. آنها به هیچ وجه صلاح ندیدند که امام دوباره به قم برگردند و‏‎ ‎‏تأکید عجیبی داشتند که در اطراف بیمارستان قلب، منزلی داشته باشند. چندین منزل‏‎ ‎‏در اطراف بیمارستان قلب را تفحص کردیم، اما خانۀ مناسبی برای امام پیدا نشد.‏‎ ‎‏پزشکان تأکید زیادی داشتند که امام در شمال شهر که از هوای مناسبی برخوردار‏‎ ‎‏است، سکونت داشته باشند. چون شرایط قلب ایشان طوری بود که حتماً باید در‏‎ ‎‏مکانی که از هوای مساعدی برخوردار بود، ساکن می شدند. خلاصه منزل مناسب در‏‎ ‎‏اطراف بیمارستان قلب پیدا نشد و آنها ناچار شدند که تمام تجهیزات مراقبت را در‏‎ ‎‏جایی دورتر ترتیب دهند. در نتیجه در خیابان دربند برای امام جایی را گرفتند که چهار‏‎ ‎‏ماه در آنجا سکونت داشتند، منتها ایشان از ابتدا در آنجا ناراحت بودند. چون‏‎ ‎‏ساختمان بلندی بود که وقتی امام می آمدند با مردم ملاقات کنند، مردم را داخل یک‏‎ ‎‏کاخ می دیدند. البته نمای بیرونی خانه خیلی بزرگ به نظر می آمد، درحالی که درون آن‏‎ ‎‏چیزی نبود. به همین دلیل امام تأکید داشتند که حتماً منزلی مناسب با وضع خودشان‏‎ ‎‏پیدا شود. ولی منزل مناسبی که بتواند آمد و رفت امام را هم تأمین کند، پیدا نمی شد.‏‎ ‎‏بعد از چهار ماه امام تهدید کردند که: اگر برایم منزل مناسبی پیدا نکنید، به قم می روم. ‏

‏‏از یک طرف دکترها بر اقامت امام در تهران تأکید داشتند و از طرفی هم امام تهدید‏‎ ‎‏کردند که به قم می روند. ‏

‏‏یک روز حاج احمد آقا آمده بود منزل ما که برویم جای مناسبی برای سکونت امام‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏پیدا کنیم. جایی پیدا نشد. ظهر در منزل ما ناهار می خوردیم که به حاج احمد آقا گفتم:‏‎ ‎‏ «اگر منزل ما به دردتان بخورد، این دو منزل کوچک اخوی و همشیره مان را با حسینیه‏‎ ‎‏یکی می کنیم تا بتواند خواسته های ایشان را برآورده سازد.» ایشان برآوردی کردند و‏‎ ‎‏گفتند: «خوب است، منتها باید خانم بپسندند.» خانم همان روز عصر تشریف آوردند‏‎ ‎‏و آنجا را دیدند و با اینکه خیلی مطلوبشان نبود، به خاطر امام پذیرفتند. ‏

‏‏حسینیه در جداگانه ای داشت و آن در را فقط به خاطر امام باز کردند. سه چهار‏‎ ‎‏روز در حسینیه بنایی داشتیم، چون ساختمان هنوز تکمیل نبود. قرار شد کارها زودتر‏‎ ‎‏پیش برود. این تعمیرات جزیی چهار روز طول کشید. وقتی امام متوجه شدند که این‏‎ ‎‏تعمیرات لازم بود، راضی شدند و چهار روز مهلت دادند. بعد از چهار روز تشریف‏‎ ‎‏آوردند و گفتند: «منزل مناسب ما اینجاست.» و هفت یا هشت سال در آنجا سکونت‏‎ ‎‏داشتند. ‏

‏‏یادم است که آن حسینیه مملو از مصالح بود و برای ورود کسی آماده نبود، اما‏‎ ‎‏ظرف این چهار روز، تمامی اهل محل به عشق دیدار امام کمک کردند تا حسینیه تکمیل‏‎ ‎‏شود و آنجا را برای ملاقاتهای امام مهیا کنند. یادم هست که شب بیست و هشت‏‎ ‎‏اردیبهشت بود و مردم چراغانی عظیمی به راه انداخته بودند و همه شادمان بودند و‏‎ ‎‏هر کس سر در منزل خودش را چراغانی کرده بود. مردم محل اطلاع داشتند که امام‏‎ ‎‏تشریف می آورند ولی از ساعت و زمان ورود ایشان اطلاعی نداشتند. ظرف این چهار‏‎ ‎‏روز، چراغانیها، تعمیر حسینیه و حتی آسفالت کوچه ها و تمام کارهایی که باید بیش از‏‎ ‎‏یک ماه طول می کشید، انجام شد و امام فرمودند: «اول شب می رویم.» این مطلب را‏‎ ‎‏فقط من و چند نفر از اطرافیان ایشان می دانستیم. ‏

‏‏ساعت هفت شب بود که دیدیم امام با یک اتومبیل بلیزر وارد جماران شدند. با‏‎ ‎‏وجود اینکه هیچ کس از ساعت ورود ایشان اطلاع نداشت، وقتی وارد کوچۀ باریک‏‎ ‎‏منتهی به حسینیه شدیم، دیدم که تا چشم کار می کرد جمعیت با هیجان عجیبی فریاد‏‎ ‎‏ می زدند «صل علی محمد، رهبر ما خوش آمد.» و امام در میان این فریادها وارد‏‎ ‎‏جماران شدند. وقتی امام داخل خانه شدند و به اطراف و اتاقی که در آن می نشستند‏‎ ‎‏نگاهی کردند، فرمودند: ‏

‏
‏‎

‎‏من حالا راحت شدم. چون این چهار ماه همه اش در عذاب بودم.» ‏‎[3]‎

‏‏طلبه ها ندارند‏

‏‏امام در مورد استفاده از امکانات زندگی، هم راجع به خودشان و هم راجع به اهل‏‎ ‎‏منزل جز به قدر ضرورت استفاده نمی کردند. وقتی که ایشان در نجف بودند مانند سایر‏‎ ‎‏طلبه ها یخچال نداشتند. حتی راضی نشدند که شیخ نصرالله خلخالی از پول خودش‏‎ ‎‏برای منزل ایشان یخچال بخرد. خود امام تا دو سال با این کلمنهای دستی کوچک آب‏‎ ‎‏می خوردند و یخچال بزرگ نداشتند و می فرمودند: «طلبه ها ندارند.» پس از دو سه سال‏‎ ‎‏که وضع شهریه طلاب بهتر شد و همه قادر شدند که یخچال بخرند، امام فرمودند:‏‎ ‎‏ «حالا که همه دارند شما هم بیاورید و بگذارید.» ‏‎[4]‎‏ ‏

‏‏این را هم بیایید ببرید‏

‏‏اوایلی که من توفیق پیدا کردم در خدمت امام باشم سال 60 بود. امام در منزلشان‏‎ ‎‏یخچال نداشتند حاج احمد آقا فرمودند: «یک یخچال برای آقا تهیه کنید.» آقای‏‎ ‎‏کفاش زاده رفت و یک یخچال چهارده فوت تهیه کرد و آورد. وقتی من و یکی از برادرها‏‎ ‎‏آن را به آشپزخانه منتقل می کردیم امام که در حال قدم زدن در حیاط منزل بودند گفتند:‏‎ ‎‏ «چیه؟» گفتم: «یخچال» گفتند: «کجا بوده؟» گفتم: «حاج احمد آقا در جریانند.» ‏

‏‏امام دیگر چیزی نفرمودند و رفتند. بعد ما رفتیم و آن را به برق وصل کردیم. کمی‏‎ ‎‏بعد گفتیم نکند سیم آن اتصالی داشته باشد. تا به آشپزخانه برگشتیم، دیدم امام‏‎ ‎‏دو شاخه را از برق درآورده اند و روی یخچال گذاشته اند. بعد حاج احمد آقا گفت امام‏‎ ‎‏گفته اند این یخچال خیلی بزرگ است یک یخچال کوچکتر باشد بهتر است. ‏

‏‏ما بلافاصله رفتیم و یک یخچال کوچکتر تهیه کردیم خدمت امام عرض کردیم اگر‏‎ ‎‏اجازه بدهید این یخچال بزرگ را ببریم و آن کوچک را بیاوریم. امام فرمودند: «نه آن را‏‎ ‎‏نیاورید، این را هم بیایید ببرید.» ما هم به حکم وظیفه و دستور ایشان عمل کردیم و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏حاج احمد آقا که قضیه را فهمید ناراحت شد و گفت: «چرا شما یخچال را بیرون‏‎ ‎‏بردید؟» از طرف دیگر آن فردی که یخچال را از او تهیه کرده بودیم وقتی ماجرا را فهمید‏‎ ‎‏گفت: «من این یخچال را نذر امام می کنم و امام هم نذر را برنمی گردانند.» مطلب را‏‎ ‎‏به حاج احمد آقا عرض کردم که به امام بگویند برای این یخچال پولی داده نشده و‏‎ ‎‏نذر شخص ایشان است. وقتی حاج احمد آقا مطلب را به امام عرض کرد امام‏‎ ‎‏فرمودند: «حالا که نذر است اشکالی ندارد، ولی این کوچک را بگذارید و آن بزرگ را‏‎ ‎‏ببرید.» ‏‎[5]‎

‏‏اگر خودت پول داری، برو، بخر‏

‏‏خواهرم که در نجف خدمتکار منزل امام بود نقل می کرد که در نجف ایشان‏‎ ‎‏یخچالی در منزل نداشتند بلکه سردابی در منزل بود* که چند پله می خورد و اگر چیزی‏‎ ‎‏مثل گوشت اضافه می ماند برای اینکه در آن هوای گرم و طاقت فرسای نجف فاسد‏‎ ‎‏نشود، در سرداب می گذاشتیم که هوای آن نسبتاً خنک بود. لذا حاج آقا مصطفی‏‎ ‎‏سفارش می کرد آنقدر گوشت بگیرید که همان روز مصرف شود و برای فردا نماند که‏‎ ‎‏فاسد شود. چند روز بود که خانم به امام می گفت: «آقا ما یخچال نداریم.» امام گفتند:‏‎ ‎‏ «خوب من پول کسی را که نمی توانم به شما بدهم که بروید یخچال بخرید، اگر خودت‏‎ ‎‏پول داری، برو، بخر.» خانم هم به حاج آقا مصطفی گفت و او هم رفت و یک یخچال‏‎ ‎‏قسطی خرید و تمام قسطهایش را هم خود او داد. ‏‎[6]‎

‏‏شما به من نوشته ای می دهید؟‏

‏‏در کنار منزل امام در نجف – که یک منزل اجاره ای تا آخر اقامت ایشان بود – قطعه‏‎ ‎‏زمینی بود که آقای شیخ نصرالله خلخالی از آقا کسب اجازه کردند که به دلیل نزدیکی به‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏حرم آن را مسجدی بسازند و منزلی برای امام فراهم کنند که درسشان توی مسجدی‏‎ ‎‏باشد که بغل خانه شان است ولی آقا فرمودند: «نه!» هرچه اصرار شد آقا فرمودند: «نه،‏‎ ‎‏همین منزل را من هر ماه اجاره اش را می دهم، شما بیخود اصرار نکنید.» آقای خلخالی‏‎ ‎‏گفت: «آقا شما چند سال که اجاره اینجا را بدهید پول یک ساختمان می شود. این منزل‏‎ ‎‏را شما اجازه بدهید من درست کنم.» امام فرمودند: «شما به من نوشته ای می دهید که‏‎ ‎‏من تا فردا زنده باشم که من بروم منزل بخرم؟» آقای خلخالی گفت: «من که هیچی!‏‎ ‎‏پدر جد من هم نمی تواند چنین ضمانتی را بدهد.» آقا خندیدند و منزل ایشان تا آخر‏‎ ‎‏اقامتشان در نجف اجاره ای بود. ‏‎[7]‎

‏‏تا آخر عمر اجاره نشین بودند‏

‏‏امام از اول عمرشان، چه وقتی که در قم بودند و چه موقعی که به نجف تبعید‏‎ ‎‏شدند و چه بعد از انقلاب که تا آخر عمر شریفشان در تهران سکونت داشتند،‏‎ ‎‏به صورت اجاره نشین و مستأجر زندگی پربرکت خودشان را ادامه دادند. ‏‎[8]‎

‏‏خیر، لازم نیست‏

‏‏امام در نجف که بودند، یک بار یکی از ارادتمندان ایشان که کویتی بود دو‏‎ ‎‏ایرکاندیشن بزرگ که تمامی اتاقها و بیرونی منزل امام را خنک می کرد خریده (در منزل‏‎ ‎‏امام کولر نبود پنکه دستی بود) و رفته بود کسی را بیاورد که آن را نصب کند. به او گفتیم‏‎ ‎‏بگذارید به حاج آقا اطلاع بدهیم. تا خدمت امام عرض کردیم، فرمودند: «خیر، لازم‏‎ ‎‏نیست» وقتی ایشان می گفت نه، اگر دنیا جمع می شد حریف شان نمی شد که حرفشان‏‎ ‎‏را برگرداند. او هم مجبور شد آن را بردارد برود. علت احتیاط امام مصرف برق آن تنها‏‎ ‎‏نبود ایشان خیلی از تجملات بدشان می آمد. ‏‎[9]‎

‏
‏‎

‎‏به صاحبانشان برگردانید‏

‏‏یک وقتی برای امام از کویت کولرهایی را (با توجه به هوای بسیار گرم نجف و‏‎ ‎‏اینکه امام در منزل کولر نداشتند)  به عنوان هدیه فرستادند؛ هر چه سعی کردند که آنها را‏‎ ‎‏نصب کنند امام اجازه ندادند و گفتند به صاحبانشان برگردانید. امام در طول مدتی که‏‎ ‎‏در نجف بودند هیچ وقت حاضر نشدند یک ماشین خصوصی داشته باشند. بلکه ایشان‏‎ ‎‏با ماشین کرایه رفت و آمد می کردند. ‏‎[10]‎

‏‏چیزی لای دیوار بگذار‏

‏‏س: وضع منزل امام در نجف چگونه بود؟‏

‏‏ج: طبقه پایین سه اتاق داشتیم، طبقه بالا یک اتاق مال خود امام بود، که‏‎ ‎‏در حقیقت اتاق مطالعه و دفتر مراجعین بود. سقف اتاق آقا ترک خورده بود، خاک‏‎ ‎‏می ریخت. یک روز به آقا گفتم اجازه بدهید که یک گچی بزنیم. گفتند: «گچ لازم‏‎ ‎‏نیست یک چیزی بگذار لای دیوار.» ‏‎[11]‎

‏‏با هزار مکافات راضی شدند‏

‏‏اوایلی که امام به نجف آمدند حاضر نبودند در منزلشان کولر باشد تا آقای شیخ‏‎ ‎‏نصرالله خلخالی اصرار کردند که آقا، مردمی که به بیرونی شما می آیند و می نشینند‏‎ ‎‏گرمشان است. این را که گفت امام حاضر شدند برای منزل کولر خریداری شود و با‏‎ ‎‏هزار مکافات حاضر شدند که برای منزل چند پتو بخریم. ‏‎[12]‎‏ ‏

‏‏از شما توقع نداشتم‏

‏‏یک بار وقتی در نجف به ملاقات امام رفتم هوا خیلی گرم بود. رفتم دیدم در وسط‏‎ ‎‏حیاط نشسته اند. سلام کردم و دستشان را بوسیدم. دیدم ایشان یک دستمالی دارند و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏عرق صورتشان را پاک می کنند، گفتم آقا شما اینجا نشسته اید و می خواهید مطالعه کنید‏‎ ‎‏و بنویسید، یک کولر شاید کفایت همه منزل را بکند، بگویید یک کولر بیاورند تا شما‏‎ ‎‏بتوانید با خیال راحت مطالعه کنید. ‏

‏‏امام با کمال ناراحتی گفتند: «فلانی از شما توقع نداشتم این طوری بگویید.» ‏‎[13]‎

‏‏از بیت المال نمی توانم خرج کنم‏

‏‏ساختمان بیرونی منزل امام در نجف که ملاقاتهای ایشان در آنجا بود خرابه شده‏‎ ‎‏بود. مرحوم آیت الله اشراقی به امام گفتند این خانه را رنگی بزنید و درست کنید. امام‏‎ ‎‏فرمودند: «من از بیت المال نمی توانم خرج کنم.» آقای اشراقی گفتند من از پول خودم‏‎ ‎‏می دهم تا اینجا را رنگ کنند. آقای رضوانی هم قبول کردند. وقتی آقا به کربلا رفتند‏‎ ‎‏فرصت را غنیمت شمرده اتاق بیرونی را درست کردیم و اطراف آن را هم تشک‏‎ ‎‏گذاشتیم. وقتی امام از کربلا برگشتند و در بیرونی نشستند و آنجا را دیدند، اخمهایشان‏‎ ‎‏را توی هم کردند و به آقای رضوانی گفتند، من گفته بودم رنگ کنید. ولی نه این طور.» با‏‎ ‎‏اینکه ما جز چند تشک که پارچه آن را هم خیلی ارزان خریده بودیم، کاری نکرده‏‎ ‎‏بودیم!‏‎[14]‎

‏‏منزل ساده امام در نجف و تهران‏

‏‏امام در طول مدتی که در نجف اشرف اقامت داشتند در خانه ای محقر و فرسوده‏‎ ‎‏در یکی از کوچه های شارع الرسول همچون صدها طلبه معمولی اجاره نشین بودند. بعد‏‎ ‎‏از پیروزی انقلاب نیز چه ایامی که در قم بودند و چه در مدت نزدیک به ده سال که در‏‎ ‎‏جماران اقامت داشتند، همچون بسیاری از مستضعفان به صورت مستأجر زندگی‏‎ ‎‏می کردند. خانه کوچکی که امام در جماران اجاره کردند صد و بیست متر مربع مساحت‏‎ ‎‏و هفتاد متر زیربنا داشت. ‏‎[15]‎

‏
‏‎

‎‏به همین سبک باشد‏

‏‏خانه امام در نجف بسیار محقر و کوچک بود شاید حیاط آن به چهارده متر هم‏‎ ‎‏نمی رسید. اتاقهایی در پایین داشت و یک اتاق بزرگ در بالا که سالها بود رنگ آمیزی‏‎ ‎‏نشده و حالت ناراحت کننده ای در آن دیده می شد. البته این منزل اجاره بود. روزی به‏‎ ‎‏ مرحوم آقای اشراقی عرض کردم که ممکن است این خانه را یک قسمتش را تعمیر و یک‏‎ ‎‏قسمت را رنگ آمیزی بکنید و از این حالت فعلی بیرون بیاورید. ایشان گفت من این‏‎ ‎‏موضوع را به امام پیشنهاد کردم؛ حتی خدمتشان عرض کردم حاضرم از پول شخصی‏‎ ‎‏خودم که بیت المال نیست این کار را بکنم؛ لکن ایشان موافقت نفرمودند و گفتند به‏‎ ‎‏همین سبک باشد، خانه ای است که مال صاحبش است، مربوط به غیر است و هیچ‏‎ ‎‏وجهی ندارد که حالا ما این خانه را بیاییم و تعمیراتی در آن بکنیم و رنگ آمیزی  بکنیم‏‎ ‎‏و یک صورتی به آن بدهیم که تقریباً با زیّ روحانی مناسبت و موافقتی نداشته باشد. ‏‎[16]‎

‏‏ مگر منزل صدر اعظم است؟‏

‏‏بیرونی منزل امام در نجف که امام شبها به آن تشریف می آوردند، فرشهایش ناقص‏‎ ‎‏بود؛ یعنی قسمتی از اتاق خالی بود. خدمت آقا عرض کردم اجازه بدهید یک فرش برای‏‎ ‎‏اینجا تهیه شود. فرمودند: «توی اندرونی هست.» عرض کردم آنجا گلیم است و با این‏‎ ‎‏جور درنمی آید. فرمودند: «مگر منزل صدراعظم است؟» عرض کردم فوق صدر اعظم‏‎ ‎‏است، منزل امام زمان است. فرمودند: «امام زمان خودش هم معلوم نیست در منزلش‏‎ ‎‏چی افتاده است!» ‏‎[17]‎

‏‏دیوار منزل امام فرو ریخت‏

‏‏با بودن همه امکانات مادی و توجیه استفاده از همه آنها امام و فرزندانشان‏‎ ‎‏خودشان را به حد یک طلبه رسانده بودند. خانه شان بسیار قدیمی بود و هیچ تشریفات‏‎ ‎‏و تشکیلاتی نداشت، به طوری که در یک زمستان دیوار اتاق طبقه دوم منزل امام‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏فرو ریخت ولی ایشان راضی نشدند که خانه شان را عوض کنند. باز آن دیوار را ساختند‏‎ ‎‏و همانجا ماندند. ‏‎[18]‎

‏‏تنها مبلمان خانه یک میز کوچک است ‏

‏‏وقتی که (امام) خمینی در مدرسه فیضیه کار نمی کند یا مهمانان را نمی پذیرد به‏‎ ‎‏خانه فامیلش واقع در کوچه یخچال قاضی شماره 61 می رود که یک خانه گلی سفید‏‎ ‎‏یک طبقه است که شاید یکصد سال پیش ساخته شده است این خانه در یک کوچه‏‎ ‎‏باریک در مرکز قم قرار دارد و دارای یک صحن حیاط و حوض است دیوارهای خانه از‏‎ ‎‏پیچکهای مو پیچیده شده است. تنها تکه مبلمان قابل توجه در خانه اش یک میز چوبی‏‎ ‎‏است که سالها از آن استفاده می کرده است. ‏‎[19]‎

‏‏سادگی امام مرا مجذوب خود کرد‏

‏‏بیشتر از هر چیز زندگی ساده امام مرا مجذوب خود کرد امام در پاریس در یک‏‎ ‎‏خانه کوچک زندگی می کرد که دو اتاق بیشتر نداشت که یکی از آن اتاقها، اتاق خواب‏‎ ‎‏و دیگری اتاق کار و ملاقاتهای ایشان بود در زندگی ایشان فرشها و اشیاء گرانبهایی‏‎ ‎‏دیده نمی شد غذای ایشان هم بسیار ساده یعنی مقداری شیر و برنج بود. خیمه ای هم‏‎ ‎‏که در آن نماز می خواندند، بسیار ساده بود. ‏‎[20]‎

‏‏بیست سال اجاره نشین بودند‏

‏‏خانه ای که حضرت امام در آن زندگی می کردند، خانۀ متوسطی بود که از خشت‏‎ ‎‏ساخته شده بود و هم اکنون نیز موجود است. ‏

‏‏امام تا حدود بیست سال خانه نداشتند. یعنی برای زمانی میان سالهای 1301 تا‏‎ ‎‏ 1324 خانۀ امام اجاره ای بود. ایشان خانه را به مدت دو سال اجاره می کردند و در آن‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏سکونت می گزیدند، بعد صاحبخانه می گفت: «من خانه را لازم دارم.» پس از آن،‏‎ ‎‏ایشان خانه دیگری پیدا می کردند. ‏

‏‏در طول شصت و سه سالی که در خدمت امام بودم، غیر از مدتی که از نظر‏‎ ‎‏ظاهری ارتباط من با ایشان به خاطره تبعیدشان قطع شد، هرگز ندیدیم که ایشان آجری‏‎ ‎‏را بر روی آجر بگذارند. ‏‎[21]‎

‏‏آشپزخانه ای به اندازه یک تشک!‏

‏‏وسایل و لوازمی که برای منزل امام در نجف خریده بودند عبارت بود از فرش‏‎ ‎‏کهنه، گلیم کهنه، سه چهار دست رختخواب، سماور بزرگ، یک گونی شکر، یک‏‎ ‎‏صندوق چای، چهل دست استکان و نعلبکی جورواجور برای پذیرایی از جمعیت،‏‎ ‎‏چهار سینی چهار دست ظرف غذاخوری، به آقایان هم اطلاع دادند بیایند در همان‏‎ ‎‏حیاط که پنج متر در شش متر بود، بنشینند. آقا هم از کربلا به منزل محقر و اجاره ای‏‎ ‎‏خودشان وارد شدند و در آنجا چهارده سال زندگی کردند. منزل خیلی کوچک بود و‏‎ ‎‏آشپزخانه ای به اندازه یک تشک داشت. ما مجبور بودیم موقع کشیدن غذا، دیگ را‏‎ ‎‏بگذاریم در حیاط. دوتا اتاق سه در چهار پایین داشت و دوتا اتاق هم بالا که‏‎ ‎‏یکی شان قابل استفاده نبود. یکی از اتاقها را برای آقا فرش کردیم و خانۀ پهلویی را هم‏‎ ‎‏برای بیرونی آقا اجاره کردند. اصولاً خانه کوچک و کهنه ای بود. ‏‎[22]‎

‏‏در حیاط منزل جای قدم زدن نبود‏

‏‏منزل امام در نجف، یک خانه کوچک 45 متری بود. برنامه ایشان در آن خانه به‏‎ ‎‏این گونه بود که نیم ساعت قبل از غروب آفتاب در پشت بام مشغول قدم زدن می شدند،‏‎ ‎‏زیرا حیاط منزل کوچک بود و جای قدم زدن نداشت. ‏‎[23]‎

‏
‏‎

‎‏درسی برای همه طلبه های نجف‏

‏‏در تمام مدتی که امام در نجف اشرف به سر می بردند، در خانه ای محقر که‏‎ ‎‏مساحت آن شصت متر مربع بود، زندگی بسیار ساده ای را می گذراندند. این شیوۀ‏‎ ‎‏زندگی، خود درسی برای همۀ طلبه های ساکن نجف بود. ‏‎[24]‎

‏‏خانه امام مثل مسکن فقیرترین افراد نجف بود‏

‏‏در پیچ یکی از کوچه های تنگ نجف که خانه هایشان برای آنکه سپری در مقابل‏‎ ‎‏تابش سوزان آفتاب باشد، سخت به هم فرو رفته است، مسکن محقر آیت الله خمینی‏‎ ‎‏قرار دارد. این خانه نظیر مسکن فقیرترین افراد نجف است. ‏

‏‏در سه اتاق این خانه حداکثر دوازده تن از نزدیکان وی، حضور داشتند. در این‏‎ ‎‏مسکن محقر از قدرت رؤسای شورش و یا رؤسای جبهۀ مخالف که در تبعید بسر‏‎ ‎‏می برند، هیچ نشان و علامتی دیده نمی شود. ‏

‏‏اکنون ما در حضور آیت الله در اتاقی 2×3 متر و در خانه ای هستیم که در دورترین‏‎ ‎‏قسمت نجف واقع است. شهری که از لحاظ وضع جغرافیایی یکی از بدترین مناطق‏‎ ‎‏کویری عراق است. ‏‎[25]‎

‏‏مثل همه طلاب اجاره نشین بودند‏

‏‏امام در طول مدتی که در نجف اشرف بودند در یک منزل اجاره ای قدیمی که از‏‎ ‎‏جهت سادگی مثل منازل سایر مردم عادی و طلاب بود سکونت داشتند. ‏‎[26]‎

‏‏به خاطر مردم پذیرفتند‏

‏‏با اینکه امام به هوای گرم نجف عادت نداشتند و در نجف گاه هوا به قدری گرم‏‎ ‎‏می شد که ما که عادت به این هوا داشتیم حتی روی پشت بام نمی توانستیم بخوابیم (چون‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏ موسم وزیدن باد سموم بود) اما امام در عین حال که می توانستند کولر تهیه کنند و‏‎ ‎‏ عاشقان آن حضرت اصرار می کردند که با توجه به کهولت سن برای ایشان کولری تهیه‏‎ ‎‏کنند. راضی نمی شدند با اینکه ارزان بود. بعد بعضی به ایشان اصرار کردند که حداقل‏‎ ‎‏در بیرونی تان اجازه نصب کولر بدهید چون مردم خیلی در فشار گرما هستند تا امام‏‎ ‎‏ناچاراً به خاطر رعایت حال مردم راضی شدند و اجازه دادند در بیرونی شان کولر‏‎ ‎‏بگذارند. ‏‎[27]‎

‏‏حتی مثل طلبه ها به کوفه نمی رفتند‏

‏‏در سیزده سالی که امام در نجف زندگی کردند، ساده ترین شکل زندگی را داشتند.‏‎ ‎‏امام حتی به اندازۀ طلبه های معمولی هم از وسایل رفاهی بهره مند نمی شدند. حتی‏‎ ‎‏ساده ترین طلبه ها هم چند روزی در فصل تابستان برای هواخوری از نجف خارج‏‎ ‎‏می شدند و به کوفه می رفتند. چون هوای کوفه از نجف کمی مناسبتر بود. اما امام حتی‏‎ ‎‏همین مسأله ساده را هم نمی پذیرفتند. و تمام سال را در همان خانه نجف زندگی‏‎ ‎‏می کردند. ‏‎[28]‎

‏‏هیچ وقت به هواخوری نرفتند‏

‏‏حاج احمد آقا می گفتند امام در نجف تقریباً هیچ وقت به استراحت به معنای‏‎ ‎‏هواخوری و استفاده از ییلاق و رفتن به باغ و امثال آن نپرداخته اند و با وجود آنکه در‏‎ ‎‏لطافت روح و طبع و ذوق امام بحثی نیست، ایشان نهایت دقت را داشته اند که نظیر‏‎ ‎‏همه مردم ایران که زیر فشار هستند، زندگی کنند. در پاریس نیز امام به محض آنکه در‏‎ ‎‏نوفل لوشاتو مستقر شدند، همین رویه را از همان ابتدا پیش گرفتند و با وجود آنکه‏‎ ‎‏معلوم بود که حال و حوصله استفاده از لطافت هوا را دارند، تکلیف را مقدم بر این امر‏‎ ‎‏قرار دادند و به محض آنکه لازم دیدند که کنج اتاق بنشینند چنین کردند. روزهای اول‏‎ ‎‏که هنوز خانه ای برای محل اقامه نماز پیدا نشده بود از لحاظ زندگی به امام سخت‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏می گذشت. دو سه اتاق توی هم بود که بیش از یک در ورودی نداشت و حضرت امام‏‎ ‎‏در اتاق عقب می نشستند و البته همواره عده ای در اتاق جلو بودند و هنگامی که ایشان‏‎ ‎‏می خواستند وضو بگیرند، باید از این اتاق عبور می کردند، ولی ایشان همواره با نهایت‏‎ ‎‏آرامش و با روحیه طلبگی با این وضع برخورد می کردند. ‏‎[29]‎

‏‏اجاره را اشخاص بدهند‏

‏‏در نوفل لوشاتو (دهکده ای روستایی واقع در 25 کیلومتری پاریس) دو خانه‏‎ ‎‏کوچک در اختیار امام و همراهان بود. در خانه شماره یک که بسیار کوچک بود امام با‏‎ ‎‏اعضای خانوادۀ خود زندگی می کردند. خانۀ شمارۀ دو که روبروی خانۀ اول بود‏‎ ‎‏مخصوص اجتماعات و دانشجویان ایرانی و اعضای دفتر بود و در اینجا ایشان نماز‏‎ ‎‏جماعت و نماز شب را به جا می آوردند. ضمناً محلی نیز به عنوان مسافرخانه برای‏‎ ‎‏استراحت دانشجویان و مسافرین اجاره شده بود که ادارۀ آن به عهدۀ شهید مهدی‏‎ ‎‏عراقی بود و به دلیل کمبود فضا گاهی بیست تا سی نفر در یک اتاق آن می خوابیدند.‏‎ ‎‏افرادی که برای دیدار امام می آمدند می توانستند دو شبانه روز در این محل اقامت‏‎ ‎‏کنند. گفتنی است که امام با دقتی که در صرف وجوه شرعی داشتند اجازه ندادند کرایه‏‎ ‎‏آن از محل سهم امام پرداخت شود. و وجه آن به وسیله ایرانیانی که مکنت بیشتری‏‎ ‎‏داشتند پرداخت می شد تا دانشجویان در تنگنا نباشند. ‏‎[30]‎

‏‏این خانه تجملی است ‏

‏‏در اوایل ورود امام به قم یک روز حاج احمدآقا آمدند و به من گفتند آقا از این‏‎ ‎‏خانه ناراحتند. می گویند این خانه تجملی است. به من فرموده اند که بروید یک خانه‏‎ ‎‏تهیه کنید وگرنه من می روم خانه خود. خانۀ خود ایشان در کوچه پس کوچه بود و رفت و‏‎ ‎‏آمد مشکل بود و اصلاً امکان نداشت که در آن جمعیت رفت و آمد کنند. ‏‎[31]‎

‏
‏‎

‎‏من آنجا نمی روم‏

‏‏محل اقامت امام در دهکده نوفل لوشاتو به دلیل رفت و آمد دانشجویان و‏‎ ‎‏شخصیتها از سراسر دنیا کم کم کوچک و کوچکتر می شد بخصوص که بنا بود اهل بیت‏‎ ‎‏امام از نجف به پاریس بیایند. ایشان اجازه فرمودند منزلی وسیعتر و نزدیکتر اجاره شود.‏‎ ‎‏یکی از برادران تصمیم گرفت که این مهم را انجام دهد و خانه ای مناسب تهیه کند.‏‎ ‎‏منزل تهیه شد. بعضی از بستگان امام هم دیدند و پسندیدند و به آقا گزارش دادند. امام‏‎ ‎‏مبلغی بابت اجاره یک ماه فرستادند و اجازه دادند سند اجاره تنظیم شود. برای اطمینان‏‎ ‎‏بیشتر با بعضی از برادران دانشجو از منزل دیدن کردیم. منزل کوچک بود. ظاهراً زیبا و‏‎ ‎‏قشنگ می نمود و از کیفیت خوبی برخوردار بود. من فکر کردم برای امام مناسب نیست.‏‎ ‎‏بنا شد به ایشان گفته شود که ظاهر منزل مناسب شما نیست بخصوص که دیوارهای آن‏‎ ‎‏مخملی است (کاغذهای دیواری مخملی بود) وقتی امام اطلاع پیدا کردند، فرمودند:‏‎ ‎‏ «من آن جا نمی روم.»‏‎[32]‎

‏‏داخل منزل سطح بالا نمی شوم‏

‏‏وقتی امام در نوفل لوشاتو بودند به دلیل مراجعه زیاد مردم که هر روز شلوغ تر‏‎ ‎‏می شد از نظر جا در مضیقه قرار گرفتند. به جستجو پرداختیم و منزلی را در یکی از‏‎ ‎‏محله های خلوت پاریس انتخاب کردیم که منزل بسیار جالبی بود، هم از نظر پذیرایی‏‎ ‎‏از کسانی که به دیدار امام می آمدند جای وسیعی داشت و هم برای سکونت امام خیلی‏‎ ‎‏مناسب بود؛ دیگران هم آمدند و پسندیدند. برادرمان آقای مهری پول اجاره را پرداخت‏‎ ‎‏اما در همین اثنا امام سؤال کردند که وضع این منزل چطور است، منزلی عادی است یا‏‎ ‎‏در سطح بالا؟ عرض کردیم که این منزل در سطح بالاست و خیلی خوب و جالب‏‎ ‎‏می باشد؛ امام فرمودند: «نه، من داخل یک چنین منزلی که سطحش بالاست‏‎ ‎‏نمی روم.» ‏‎[33]‎

‏
‏‎

‎‏این اتاق تنگی است‏

‏‏یکی از مصاحبه های تاریخی امام در نوفل لوشاتو مصاحبه با تلویزیون آمریکا‏‎ ‎‏بود. آنها مدعی بودند که این مصاحبه زنده پخش می شود. سؤالات زیادی داشتند از‏‎ ‎‏ساعت نه صبح تا دو بعدازظهر که دوربینهایشان را تنظیم می کردند به ما اعتراض‏‎ ‎‏می کردند که این چه اتاق تنگ و کوچکی است که برای امام در نظر گرفته اید ما‏‎ ‎‏نمی توانیم درست فیلمبرداری کنیم. ‏‎[34]‎

‏‏محل اسکان من در شمال شهر نباشد‏

‏‏وقتی که مرحوم آیت الله بهشتی در پاریس خدمت امام شرفیاب شدند صحبتهایی‏‎ ‎‏شد و ایشان بیرون آمدند و عده ای از دوستان را برای تشکیل کمیته استقبال از امام به‏‎ ‎‏منزل خودشان دعوت کردند و طی صحبتهایی گفتند، برادران کمربندها را محکم‏‎ ‎‏ببندید، امام به زودی می آید؛ امامی که من ملاقات کردم ساعت رفتن شاه را هم می داند‏‎ ‎‏و آینده را هم می داند. در همانجا بود که کمیته استقبال درست شد و بعد از پاریس‏‎ ‎‏پیغام رسید که امام اراده کرده اند که اولاً محل اسکان ایشان شمال شهر نباشد، در‏‎ ‎‏اماکن خصوصی نباشد و جای پرزرق و برق هم نباشد. ‏‎[35]‎

‏‏منزل در قسمتهای جنوب تهران باشد‏

‏‏وقتی امام می خواستند به تهران بیایند، قرار گذاشته بودند که در قسمتهای جنوب‏‎ ‎‏تهران که مستضعف نشین است، ساکن شوند و جایی باشند که برای پذیرایی ایشان و‏‎ ‎‏یارانشان، ورود و خروج جمعیت ظرفیت داشته باشد. به جز مدرسه رفاه هیچ جایی به‏‎ ‎‏نظرمان نرسید. امام روز اول و یکی دور روز بعد هم در مدرسه رفاه بودند و بعد از آن به‏‎ ‎‏مدرسه علوی منتقل شدند. ‏‎[36]‎

‏
‏‎

‎‏محل اقامت باید پایین تر از توپخانه باشد‏

‏‏امام زمانی که از پاریس عازم تهران بودند پیغام دادند محل اقامت ایشان در تهران‏‎ ‎‏باید پایین تر از میدان توپخانه (امام خمینی) باشد نه در قسمت شمال شهر. قبلاً‏‎ ‎‏دوستان امام به خاطر هوای مناسب شمال تهران تصمیم داشتند در آن منطقه منزلی را‏‎ ‎‏تهیه نمایند که بعد از پیغام امام، مدرسه علوی واقع در میدان بهارستان، خیابان ایران‏‎ ‎‏انتخاب شد. در سال 58، که امام پس از پیدایش عارضۀ قلبی از قم به بیمارستان قلب‏‎ ‎‏تهران اعزام شدند، پس از آن برای مدتی محدود -  و به منظور مراقبتهای پزشکی – در‏‎ ‎‏خیابان دربند تهران ساکن بودند، ایشان حاضر به ادامه سکونت در آن منطقه نشدند و‏‎ ‎‏در منزل یکی از روحانیون در ده جماران ساکن گشتند. بازدیدکنندگان و خبرنگاران‏‎ ‎‏جهان بعد از رحلت آن حضرت از سادگی زندگی آن حضرت و محل سکونت محقر‏‎ ‎‏ایشان همواره با شگفتی یاد می کنند. ‏‎[37]‎‏ ‏

‏‏این منزل مناسب نیست‏

‏‏یک روز امام در بیمارستان قلب فرمودند که من باید از محیط بیمارستان بیرون‏‎ ‎‏بروم، اینجا بیشتر مرا بیمار می کند و من باکی ندارم، اگر وسایل را مهیا نکنید خودم‏‎ ‎‏می روم. چند مسأله برای بیرون آمدن امام وجود داشت. رفتن امام به قم خیلی بعید‏‎ ‎‏به نظر می رسید چون امام در قم منزل نداشتند. از طرفی در تهران نیز شورای پزشکی‏‎ ‎‏امام، با این شرط موافق بودند امام در خارج بیمارستان باشند به شرطی که بین منزل امام‏‎ ‎‏و بیمارستان قلب فاصله زیادی نباشد. جنوب تهران مشکل آلودگی هوا و فاصله زیاد‏‎ ‎‏داشت. تحقیقات زیادی شد، تا اینکه در خیابان دربند یک ساختمان سه طبقه اجاره‏‎ ‎‏شد. روزهای اول طبقه هم کف پاسداران می نشستند. طبقه دوم خانواده امام و طبقه‏‎ ‎‏سوم برای دیدار و ملاقات بود. مدتی گذشت امام فرمودند: «این منزل مناسب نیست و‏‎ ‎‏من باید از اینجا بروم.» شما شاید منزل را دیده باشید آنجا به درد یک فرد متوسط تهرانی‏‎ ‎‏می خورد و تنها مسأله خانه، داشتن سنگ در نمای بیرونی آن بود. امام به آقای رسولی‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏فرمودند: «بروید منزلی مانند خانه پدرتان برایم پیدا کنید مشکل شروع شد. تهیه منزل‏‎ ‎‏در قسمت شمالی شهر و نزدیک بیمارستان قلب، مثل منزل پدر آقای رسولی یعنی یک‏‎ ‎‏خانه خشت و گلی، کار آسانی نبود. امام هم تهدید کرده بودند که اگر تهیه نشود‏‎ ‎‏می روم به قم. تلاش زیادی شد. همه بسیج شدند که یک خانه پیدا کنند که هم‏‎ ‎‏خواسته ایشان را تأمین کند و هم اگر گروهی بخواهند ملاقات کنند جا باشد؛ نتیجتاً‏‎ ‎‏همین منزل کنونی پیشنهاد گردید که از حسینیه جماران نیز برای ملاقات عمومی‏‎ ‎‏استفاده شود. دو منزل که برای امام و دفتر گرفته شد مجموعاً صد و شصت متر زمین‏‎ ‎‏داشت. منزل خصوصی امام دارای دو اتاق یکی برای ملاقات با شخصیتها و دیگری‏‎ ‎‏برای استفاده و خواب داشت که گاهی که ملاقات کنندگان زیاد می شوند، مجبوریم از‏‎ ‎‏دیگری استفاده کنیم و دفتر هم با همین کیفیت با چند صندلی مختصر. ‏‎[38]‎

‏‏تا آخر عمر اجاره نشین بودند‏

‏‏دفتر کار امام حدود سه چهار متر است که همه ملاقاتهای خارجی و داخلی در‏‎ ‎‏همین جا صورت می گرفت و رؤسای جمهور همین جا می آمدند؛ یعنی امام عملاً نشان‏‎ ‎‏می دادند که چگونه زندگی می کنند. لذا تا وقتی که امام در اینجا رحلت کردند این‏‎ ‎‏خانه ها اجاره ای بود و امام اجاره آنها را پرداخت می کردند. ‏‎[39]‎

‏‏شیشه نکرده بودند‏

‏‏حیاطی که امام از آن می گذرند و به حسینیه می آیند، از آنجا که اتاق‏‎ ‎‏مخصوصشان است، با پلاستیک سفید و معمولی پوشانده بودند؛ یعنی برای جلوگیری‏‎ ‎‏از سرما شیشه نکرده بودند. ‏‎[40]‎

‏
‏‎

‎‏باورشان نمی شد باید روی زمین بنشینند‏

‏‏یک روز یادم می آید کلیه مستشاران و کاردارهای خارجی به مناسبتی با لباسهای‏‎ ‎‏مخصوص خدمت آقا رسیده بودند. اینها فکر می کردند، الآن که به جماران بیایند با یک‏‎ ‎‏کاخ و دم و دستگاه آنچنانی مواجه خواهند شد. ما خودمان رفتیم و آنها را راهنمایی‏‎ ‎‏کرده و به حسینیه بردیم. وقتی من به آنها گفتم بفرمایید بنشینید، باورشان نمی شد که‏‎ ‎‏باید آنجا روی زمین بنشینند تا امام بعداً بیایند. ‏‎[41]‎

‏‏یک میز کوچک تمامی اسباب دفتر کار امام‏

‏‏آیت الله خمینی کسی است که به دعوتش در عرض چند دقیقه میلیونها ایرانی از‏‎ ‎‏خانه ها به خیابانها می آیند، با این حال وقتی فیض حضور او را در محل کار و یا‏‎ ‎‏اقامتگاهشان می یابی می بینی که بر زمین ساده نشسته اند و میز کوچکی پیش رویشان‏‎ ‎‏است، این تمامی اسباب و اثاثیه دفتر کار ایشان است. ‏‎[42]‎

‏‏واقعاً مثل موسی بن جعفر است!‏

‏‏وقتی من برای اولین بار رفتم خدمت آقا، نگاهم که به اتاقشان افتاد گفتم واقعاً آقا‏‎ ‎‏در سادگی مثل حضرت موسی بن جعفره!... یه میز خیلی معمولی، یه رومیزی‏‎ ‎‏پلاستیکی. شاید پشت سرشون چقدر چیزها می گفتند ولی من که آمدم اینجا‏‎ ‎‏– جماران – واقعاً ناراحت شدم، گفتم این چه اتاقیه که مردم این حرفها را می زنند!... ‏‎[43]‎

‏‏مثل همه مردم زندگی می کردند‏

‏‏یک بار که خداوند رحمن به این بنده توفیق عنایت فرمود که به دستبوسی امام‏‎ ‎‏تشرف حاصل کنم آن جناب در سرمای سوزان در رواق کوچک خانه خود روی یک‏‎ ‎‏صندلی کهنه نشسته بودند و سرمای آزاردهنده جماران دست و صورت ایشان را تقریباً‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏از سرخی به کبودی متمایل ساخته بود. علت را جویا شدم که چرا وسیله‏‎ ‎‏گرم کننده ای در این سرمای سخت و فضای باز نزد امام گذاشته نمی شود. پاسخ شنیدم‏‎ ‎‏که ایشان می خواهند با مردم همدرد باشند و به نمونه ای از این مواسات اشاره کردند که‏‎ ‎‏وقتی لباس امام را به بیت برای شستشو داده بودند و شسته نشده بود پاسخ دادند که‏‎ ‎‏هنوز نوبت دریافت پودر رختشویی برای بیت نرسیده است و پس از رسیدن شسته‏‎ ‎‏می شود. ‏‎[44]‎

‏‏ببین عبای من هم پاره است‏

‏‏گاهی که امام برای حرم یا کار دیگری از خانه خارج شده یا باز می گشتند‏‎ ‎‏می فرمودند: «آقای فلانی شما برای فلان شخص یک عبا بخرید» ؛ یعنی ایشان در حرم و‏‎ ‎‏خیابان مواظب بودند که اگر طلبه ای وضع خوبی ندارد فوری دستور می دادند که برای‏‎ ‎‏او عبا بخرید. یک روز شخصی پیش امام آمد عبای خود را نشان داد و گفت عبای من‏‎ ‎‏پاره است. امام دنبال عبای خود گشتند و بعد آن را به او نشان دادند و گفتند: «ببین عبای‏‎ ‎‏من هم پاره است.» * ایشان به بعضی اینطور جواب می دادند و در بعضی مواقع آنطور‏‎ ‎‏کمک می کردند. ‏‎[45]‎

‏‏اینجا طاغوت بازی در نیاورید‏

‏‏حیاطی که امام استفاده می کردند حیاطی بسیار قدیمی است و سالهای سال است‏‎ ‎‏که ساخته شده. به چهار طرف دیوار حیاط لامپ نصب بود. موقع باران ما احساس خطر‏‎ ‎‏می کردیم که مبادا برق بگیرد و تمام خانه اتصال برق پیدا کند؛ بنابراین من چهار تا لامپ‏‎ ‎‏حبابی که ضدباران است گرفتم روی آنها بستم که بعد از یکی دو ساعت امام نامه ای به‏‎ ‎‏بنده نوشتند در دو خط. خانمی که خدمت می کرد، آورد بیرون و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏به من داد. امام پیام داده بودند که هر کاری که اینجا می کنید با من مشورت بکنید و‏‎ ‎‏ کارهایی که طاغوت بازی است در اینجا درنیاورید، و این لامپها را هم باز کنید. ‏

‏‏این لامپها را که امام نظرشان بود که طاغوتی است ما صد تومان خریده بودیم.‏‎ ‎‏البته بعد ما رفتیم چهارتا لامپ دیگر را که شاید امنیت آنها هم بد نبود به هشتاد تومان‏‎ ‎‏خریدیم، امام گفتند چند خریدید گفتیم همه را هشتاد تومان، گفتند آنها را باز کنید و‏‎ ‎‏اینها را ببندید آنها را بردیم دادیم و پولش را پس گرفتیم بعد از آن جریان هم، کاری‏‎ ‎‏بدون مشورت نکردیم!‏‎[46]‎

‏‏مگر من مرده ام‏

‏‏امام در مدرسه آقای بروجردی در نجف نماز مغرب و عشا می خواندند در این‏‎ ‎‏مدرسه پنکه هایی بود که با هم روشن و خاموش می شدند یعنی درجه نداشتند که کم و‏‎ ‎‏زیاد شوند یکی از این پنکه ها پشت سر امام بود و خیلی تند کار می کرد. آقا در تابستان‏‎ ‎‏که به مدرسه می آمدند از شدت گرما عرق می کردند که قدری برای ایشان مضر بود.‏‎ ‎‏بعضی از رفقا کلیدی برای این پنکه درست کرده بودند که درجه داشته باشد. مرحوم‏‎ ‎‏حاج آقا مصطفی به من فرمود: «کلیدی که این رفقا درست کرده اند، مثل اینکه دوسه‏‎ ‎‏دیناری خرجش شده.» من دیگر حساب آن در دستم بود. * اگر یک وقت مرحوم‏‎ ‎‏حاج آقا مصطفی به من امر می کردند، من خدمت امام عرض می کردم و اگر اجازه‏‎ ‎‏می دادند، می پرداختم. حاج آقا مصطفی هم خودشان می دانستند که من اهل تخلف‏‎ ‎‏نبودم. در این قضیه هم امام بعد از نماز ظهر به منزل تشریف می آوردند. نزدیک منزل که‏‎ ‎‏رسیدند، این را خدمتشان عرض کردم. مثل اینکه من درست عرض نکردم و شاید‏‎ ‎‏این طور به گوش مبارک امام رسید که من پول را بدون اجازه داده ام. جمله ای گفتند که‏‎ ‎‏چون امام فرمودند، علی رغم میلم آن را نقل می کنم امام با خشونت فرمودند: مگر من‏‎ ‎‏خودم مرده ام؟‏

‏
‏‎

‎‏من دیگر جرأت نکردم حرف بزنم صبر کردم تا شب که با امام به مدرسه می رفتم،‏‎ ‎‏عرض کردم: «آقا! من آن پول را نداده بودم.» لبخندی زدند و تبسمی فرمودند. ‏‎[47]‎

‏‏این سجاده را ببر‏

‏‏امام در مدرسه آقای بروجردی در نجف روی یک قالیچه کلکی زبر نماز می خواند‏‎ ‎‏یک نفر یک قالیچه کاشانی مناسب سجاده آورد و خدمت ایشان تقدیم کرد آقا دو شب‏‎ ‎‏با آن نماز خواند شب سوم که با ایشان از خانه بیرون آمدیم که به مدرسه برویم فرمودند‏‎ ‎‏آقای فرقانی این سجاده را ببر آن قالیچه اولی را بیاور ما هم ناچار شدیم آن قالیچه‏‎ ‎‏نفیس را برداریم و همان قالیچه زبر و خشن اولی را انداختیم. ‏‎[48]‎

‏‏می خواهید از من رضاشاه درست کنید؟‏

‏‏خانه امام متعلق به آقای امام جمارانی است. خوب، چون رفت و آمد زیاد دارند.‏‎ ‎‏خانم هم رفت و آمد زیاد دارند، این خانه کوچک است و طبعاً امام نمی توانند به‏‎ ‎‏کارهای روزمره برسند. بعد از مدتی تصمیم گرفته شد، خانه ای جنب اینجا اجاره کنیم،‏‎ ‎‏که ایشان به کارهایشان برسند. اول ایشان اکراه داشتند، بعد ما رفتیم یک جایی را اجاره‏‎ ‎‏کردیم، یک ساختمان آجری قدیمی بود که فرش نداشت و فرشی هم در منزل امام نبود‏‎ ‎‏که آنجا را فرش کنند. من خودم رفتم، پنج – شش تا فرشهای 3×5 / 2 یا 4×5 / 3 از‏‎ ‎‏فرشهای بُته جِقّه ای که معمولاً در مساجد پهن می کنند و از ارزانترین فرشهای ایران‏‎ ‎‏است خریدم و آوردم. فرشها را من وقتی پهن کردم، حاج احمد آقا گفت امام فرموده اند‏‎ ‎‏مگر می خواهید از من رضاشاه درست کنید؟ احمد آقا گفته بودند، اینها ارزانترین‏‎ ‎‏فرشهاست و اینها را کفاش زاده آورده، شاید امام فکر کردند من از منزل آوردم، این بود‏‎ ‎‏که راضی شدند و نشستند، که هنوز هم مورد استفاده است، ما همه این فرشها را هزار و‏‎ ‎‏هفتصد تومان خریده بودیم. ‏‎[49]‎

‏
‏‎

‎‏پارچه ارزانتر را انتخاب کردند‏

‏‏یک وقت در نجف از طرف امام به من امر شد که برای ایشان قبایی تهیه کنم. رفتم‏‎ ‎‏پیش خیاطی و به او گفتم که: قبایی می خواهم که برای آقا مناسب باشد. چند نمونه‏‎ ‎‏پارچه داشت. گرفتیم و همراه خیاط رفتیم خدمت امام تا ببینیم ایشان کدام یک را‏‎ ‎‏انتخاب می کنند تا اینکه آن پارچه را بخریم. دیدم اتفاقاً امام آن پارچه ای را انتخاب‏‎ ‎‏کردند که به نظر من خیلی جنس بدی بود و من آن را نمی خواستم. البته دیدم لباسشان‏‎ ‎‏همیشه تمیز و مرتب بود اما از جهت جنس و کیفیت خیلی مراعات می کردند و جنس‏‎ ‎‏خوب را نمی گرفتند. از این جهت که مواظب بودند وجوه کمتری مصرف شود. ‏‎[50]‎

‏‏زاهد واقعی‏

‏‏امام به معنای واقعی کلمه زاهد بودند ولی سعی می کردند که ظاهرشان این صفت‏‎ ‎‏را نشان ندهد و تا جایی در این مورد پیش می رفتند که ظواهر را به گونه ای مهیا‏‎ ‎‏می کردند که اصلاً زهد ایشان بروز نکند. امام زاهدی بود که نشان می داد زاهد نیست‏‎ ‎‏یعنی هیچ وقت لباس بد در انظار نمی پوشید. اگر به بیرونی ایشان می رفتید ملاحظه‏‎ ‎‏می کردید که فرشهای خوب را در آنجا انداخته اند و فرشهای دیگر را در اندرونی. ‏‎[51]‎

‏‏این پارچه ها را چه کسی خریده؟‏

‏‏امام واقعاً در مسایل شرعی دقیقند؛ مثلاً ما اگر بخواهیم دو متر پارچه بخریم امام‏‎ ‎‏ما را صدا می زنند و می گویند: «این پارچه ها را – اشاره به پارچه هایی که بین منزل امام‏‎ ‎‏و کوچه حایل بود – چه کسی خریده؟ می خواهید آخرت ما را چه کار بکنید؟» من گفتم:‏‎ ‎‏آقا این پارچه ها را که ما نخریده ایم. شما رهبر انقلاب هستید، سپاه هم موظف است از‏‎ ‎‏شما نگهبانی کند و پارچه را آنها تهیه کرده اند. حالا شما خیال می کنید که این چند متر‏‎ ‎‏پارچه ای را که سپاه زده است قیمتش چقدر است که امام به خرید آن اعتراض داشتند. ‏‎[52]‎

‏
‏‎

‎‏قالیها را پس بدهید‏

‏‏وقتی مرحوم حاج آقا مصطفی به مکه مشرف شد مرحوم حاج شیخ نصرالله‏‎ ‎‏خلخالی از حاجی خان قالی فروش برای دید و بازدید ایشان که از مکه برگشته بود چند‏‎ ‎‏فرش کرایه کرد که در اندرونی و اتاقها پهن بکنند دوتا از این فرشها را هم به منزل‏‎ ‎‏حاج آقا مصطفی بردند که تا مدتی چون در منزل ایشان قالی نبود، همانجا بودند. و بقیه‏‎ ‎‏را برگرداندند. حاجی خان قالی فروش هم نگفته بود که دو قالی دیگر را که اجاره شده‏‎ ‎‏برگردانید. لابد خیال می کرد چون نیاز بوده آنها را پس نداده اند! لذا وقتی خواسته بود‏‎ ‎‏حساب خمس خود را با آقای خلخالی بکند این دو قالی را هم حساب کرده بود وقتی‏‎ ‎‏قضیه به امام رسید فرموده بودند قالیها را پس بدهید و اجاره آنها را هم پرداخت کنید و‏‎ ‎‏برای منزل مصطفی به جای قالی موکت بخرید. هرچه مرحوم آقای خلخالی اصرار کرده‏‎ ‎‏بود که آقا، اجاره دو سال اینها زیاد می شود. اجازه بدهید پس از دو سال اینجا باشند آقا‏‎ ‎‏قبول نکردند و لذا پس از دو سال قالیها را جمع کردیم و تحویل صاحبش دادیم و‏‎ ‎‏به جای آنها موکت خریدیم و این در حالی بود که مرتباً قالیهای نفیسی برای امام ارسال‏‎ ‎‏می شد ولی ایشان حتی یکی از آنها را به آقا مصطفی یا خانم که نیاز داشتند نمی داد. ‏‎[53]‎

‏‏من هیچ چیز ندارم‏

‏‏اولین خبرنگاری که توانست از آیت الله خمینی عکس بگیرد که لبخندی بر لب‏‎ ‎‏داشت، من بودم، لبخند آیت الله به خاطر سؤالی بود که یک خبرنگار فرانسوی از ایشان‏‎ ‎‏کرد، که شایع است آیت الله خمینی خیلی پولدار هستند و حتی از شاه هم بیشتر پول‏‎ ‎‏دارند آیا این درست است؟ ایشان لبخندی زدند و اظهار داشتند: «من هیچ چیز ندارم و‏‎ ‎‏آنچه را هم که دارم متعلق به مردم ایران است.» ‏‎[54]‎

‏‏نگفتم آیینه نخرید‏

‏‏بعد از انقلاب اولین نوه امام که ازدواج کرد دختر خود من بود. این قدر آقا سفارش‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏کرده بودند که ساده باشد، تجملاتی نباشد، که دو سه روز قبل از اینکه عقد باشد مادرم‏‎ ‎‏به من گفت: آخر شما نمی خواهید خریدی کنید، آیینه و شمعدانی بخرید؟ گفتم آخر،‏‎ ‎‏خانم حرفی نزدند من هم دیگر حرفی نزدم. بعد خانم برادرم که وارد شد، چون خواهر‏‎ ‎‏داماد بود، مادرم به او گفتند شما چه وقت می خواهید برای عروس چیزی بخرید؟ ایشان‏‎ ‎‏گفتند که امام گفته اند این کار را نکنید. مادرم چیزی جواب ندادند بعد که سفره پهن‏‎ ‎‏شد و همه دور هم بودیم، خانم از آقا پرسیدند که شما سفارش فرموده اید آیینه و‏‎ ‎‏شمعدان نخرند؟ شگون عروس به آیینه است. امام گفتند: من نگفتم آیینه نخرید ولی‏‎ ‎‏می گویم ساده باشد؛ یعنی آن قدر سفارش شده بود که خواهر داماد فکر کرده بود حتی‏‎ ‎‏باید آیینه هم نخرند. ‏‎[55]‎

‏‏همیشه به سادگی توصیه می کردند‏

‏‏امام در مورد مهریه فرزندانشان حد متعارف را در نظر داشتند ایشان همیشه در امور‏‎ ‎‏مربوط به ازدواج سفارش به سادگی می کردند. ‏‎[56]‎

‏‏عروسی ما ساده برگزار شد‏

‏‏مقداری ملک از پدری به امام ارث رسیده بود. آقا چنین نبود که طلبه ای باشند که‏‎ ‎‏فقط زندگی شان از درآمد طلبگی بگذرد. از این جهت در ابتدای ازدواجشان با خانم‏‎ ‎‏یک منزل کوچک اجاره کرده و در این منزل تنها بودند – با مستأجرهای دیگر در یک منزل‏‎ ‎‏نبودند – اثاث منزل را هم خانم آوردند. امام جز همان اثاث که بعد از یکی دو ماه از‏‎ ‎‏حجره خود در مدرسه فیضیه آوردند، اثاث دیگری نداشتند. خانم تعریف می کرد مراسم‏‎ ‎‏عروسی ما بسیار ساده برگزار شد. کل اثاثیه امام گلیمی بود و یک دست رختخواب‏‎ ‎‏و یک چراغ خوراک پزی دوفتیله ای و یک قوری و استکان نعلبکی و یک عدد قابلمه خیلی‏‎ ‎‏کوچک، تا اینکه بعد از یکی دو سال اثاثیه ای که از پدر امام به ارث رسیده بود آقای‏‎ ‎‏پسندیده به امانت نزد خود نگه داشته بودند، برای امام فرستادند. خانم می گفتند آنها‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏هم اثاثی نسبتاً قدیمی بود. مقداری ظروف خیلی قدیمی و چند تکه فرش قدیمی که‏‎ ‎‏نسبتاً کهنه بودند. مجموعاً زندگی امام یک زندگی طلبگی اما نسبتاً آبرومند بود. ‏‎[57]‎

‏‏سکوت کردند و هیچ چیز نگفتند‏

‏‏یکی از روحانیون طی نامه ای اجازه خواسته بود که مبلغ هفتاد هزار تومان از وجوه‏‎ ‎‏شرعیه ای را که دریافت می کند بابت خرید یک دستگاه پیکان پرداخت کند، امام‏‎ ‎‏سکوت کردند و هیچ چیز نگفتند که به معنی عدم اجازه بود. ‏‎[58]‎

‏‏چه لزومی دارد همه ماشین داشته باشند؟‏

‏‏یکی از روحانیون محترم که از شاگردان قدیمی امام بود طی نامه ای به ایشان‏‎ ‎‏نوشت که از سهمیه فلان تشکیلات مربوط به روحانیت یک دستگاه اتومبیل برای‏‎ ‎‏اینجانب منظور شده ولی پولی ندارم و حضرتعالی... که امام با اظهار تعجب توأم با‏‎ ‎‏ناخشنودی از این که تشکیلات روحانیت هم سهمیه اتومبیل دارد در مورد درخواست‏‎ ‎‏شخص مزبور فرمودند: «چه لزومی دارد که آقایان همه ماشین داشته باشند؟» ‏‎[59]‎

‏‏به تشریفات نپردازید‏

‏‏در زمان مصدق برای کنترل شهرهایی که در آنها انقلاب می شد کمیسیونی به نام‏‎ ‎‏امنیت شهری درست شد که رییس ساواک، رییس شهربانی و فرماندار هر شهر اعضای‏‎ ‎‏آن بودند و کسانی را که فعال تشخیص می دادند از یک ماه تا سه سال تبعید می کردند‏‎ ‎‏برخی از آقایان حوزه علمیه را که بیست نفر می شدند این کمیسیون در قم به مدت سه‏‎ ‎‏سال تبعید کرد که بنده جزو آنها بودم. پس از گذشت سه سال که آقایان را مرخص‏‎ ‎‏کردند سه نفر از آنها که به قم بازگشتند برایشان امکاناتی پیدا شد و منزلشان را عوض‏‎ ‎‏کردند امام این را که شنیدند از نجف پیام دادند که آقایان به تشریفات نپردازید با عمل‏‎ ‎‏خودتان مردم را به سلف صالح ما بدبین نکنید ما می گوییم وقتی شیخ انصاری از دنیا‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏رفت هفت تومان بیشتر دارایی نداشت. به دنیا نپردازید مردم را به سلف صالح بدبین‏‎ ‎‏نکنید. ‏‎[60]‎

‏‏آقایان طلبه باشند‏

‏‏یکی از ائمه جمعه مرکز استان طی نامه ای نوشته بود مبلغ مختصری که به عنوان‏‎ ‎‏شهریه به ائمه جمعه داده می شود به جایی نمی رسد و فقط هزینه اجاره دفتر یا حقوق‏‎ ‎‏آبدارچی دفتر آنان می شود و درخواست افزایش کرده بود. امام در پاسخ فرمودند:‏‎ ‎‏ «آقایان طلبه باشند.» ‏‎[61]‎

‏‏فقط آقای خمینی پنج ریال کرایه می دهد‏

‏‏قبل از پانزده خرداد امام عادتشان این بود که از مسجد اعظم که خارج می شدند‏‎ ‎‏پیاده به منزل تشریف می بردند. ما با التماس گاهی ایشان را قسم می دادیم که تاکسی‏‎ ‎‏سوار شوند. کرایه تاکسی هم آن موقع پنج ریال بود که ایشان گاهی با تاکسی تشریف‏‎ ‎‏می بردند ولی وقتی سوار می شدند دم در بیمارستان پیاده می شدند و تا توی کوچه با‏‎ ‎‏ماشین نمی آمدند و همان کرایه پنج ریالی می دادند یک روز من سوار یک تاکسی شدم‏‎ ‎‏چند مسافر دیگر هم بودند راننده که مرا نمی شناخت برای آنها تعریف می کرد که‏‎ ‎‏بعضی آقایان وقتی سوار می شوند دو تومان کرایه می دهند ولی فقط آیت الله خمینی‏‎ ‎‏است که پنج ریال کرایه می دهد. دو تومان هم آن موقع خیلی زیاد بود. ‏‎[62]‎

‏‏منهم مثل دیگران‏

‏‏یک روز جنازه ای را از ایران به نجف آورده بودند. که شخصی محترم و از دوستان‏‎ ‎‏امام بود. آقا می خواستند به تشییع جنازه او بروند. رسم معمول نجف این بود که جنازه را‏‎ ‎‏تا مسجد تشییع کنند و بعد مراجع می رفتند و جنازه در مسجد می ماند. جنازه دیر رسید‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏و گرما طاقت فرسا بود. برای اینکه امام زیاد در گرما معطل نشوند، احتیاط کردیم و‏‎ ‎‏ماشین گرفتیم، یک دینار دادیم و منتظر ماندیم، چند روز بعد که صورت حسابها را‏‎ ‎‏خدمت امام ارایه کردیم، ایشان به من اشکال گرفتند، خدمتشان گفتم: «آقا به لحاظ‏‎ ‎‏اینکه گرما برای شما خوب نیست این کار را کردم.» فرمودند: من هم مثل دیگران. مگر‏‎ ‎‏من با دیگران چه فرقی دارم؟ امام برای اینکه در مصرف بیت المال صرفه جویی شود‏‎ ‎‏بیشتر سوار درشکه می شدند. ‏‎[63]‎

‏‏یک درشکه بگیر‏

‏‏یک روز امام می خواستند تشریف ببرند منزل، به من فرمودند: یک درشکه‏‎ ‎‏بگیر. – کرایه آن کمتر از ماشین بود – ماشین نگیری ها!. درشکه های نجف خیلی تمیز و‏‎ ‎‏مرتب نبود. باور کنید من خودم خجالت می کشیدم، امام می خواستند تا آنجا که‏‎ ‎‏می شد، از سهم امام کمتر مصرف کنند. من سه چهار سال آخر، در نجف نبودم. اما در‏‎ ‎‏مدتی که بودم، تا آنجایی که می شد شاهد بودم که امام با درشکه می رفتند. البته گاهی که‏‎ ‎‏لازم می شد، با ماشین می رفتند. خلاصه در مصرف سهم امام خیلی مواظب بودند. ‏‎[64]‎

‏‏نیازی به اتومبیل شخصی ندارم‏

‏‏ظهر روز یکشنبه 19 / 1 / 58 دفتر کار خود را ترک کرده عازم منزل بودم که با یکی‏‎ ‎‏از آشنایان بازاری که در بازارچه نوروزخان تهران تجارتخانه دارد در خیابان ارم روبرو‏‎ ‎‏شدم، او با چند نفر از دوستان آذربایجانی خود به قصد زیارت امام و دیگر رهبران‏‎ ‎‏عالیقدر تشیع به قم شرفیاب شده بود. ‏

‏‏آقای عبادی دوست قدیمی ما همراهان خود را معرفی کرد و اظهار داشت که آقای‏‎ ‎‏رضوی از تجار و کارخانه دارهای معروف تبریز است و می خواهد یک دستگاه اتومبیل‏‎ ‎‏بیوک ساخت ایران را که هنوز نمره نشده بر اساس عهد و پیمان و نذری که کرده است به‏‎ ‎‏پیشگاه امام هدیه کند. اگر بتوانید از حضور امام درخواست وقت ملاقات و شرفیابی‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏بنمایید بسیار ممنون و خوشحال خواهیم بود و در حقیقت احسانی در حق ما کرده اید.‏‎ ‎‏خواستم بدون بررسی حقیقت مطلب گامی برنداشته باشم، از این رو از خود طرف‏‎ ‎‏حقیقت را پرسیدم او که جوان پاک سرشت و پرشور و متدینی به نظر می رسید اینچنین‏‎ ‎‏تعریف کرد: در آن روزهای بحرانی که امام در پاریس بودند و قافله دلها با او و پرواز با‏‎ ‎‏آن کارشکنیهای دولت شاپور بختیار روبرو بود من این اتومبیل بیوک را تازه از کمپانی‏‎ ‎‏خریداری کرده بودم. روزی که تحویل گرفتم در بحرانی ترین روزهای حرکت امام بود که‏‎ ‎‏دولت به بهانه هایی مانع از پرواز گردید و فرودگاهها را بست. من در آن روز در یک‏‎ ‎‏شرایط خاص روحی به سر می بردم و از این تصادم و تضاد و از این کارشکنیهای دولت‏‎ ‎‏رنج می بردم. در دل با خدای خود عهد و پیمان بستم که اگر حضرت آیت الله العظمی‏‎ ‎‏امام خمینی صحیح و سالم به ایران برگردد من قبل از سوار شدن این اتومبیل آن را‏‎ ‎‏در اختیار ایشان قرار می دهم تا افتخار رانندگی امام را پیدا کند و همیشه در اختیار او‏‎ ‎‏باشد. لذا از این جهت هنوز ماشین را نمره نکرده ام، که نمره قم را بگیرم. امیدوارم امام‏‎ ‎‏این هدیه ناقابل را که از شهرستان تبریز آورده ام بپذیرند و من هم به آن عهد و پیمان و‏‎ ‎‏نذر و نیازی که با خدای خود دارم برسم؛ چون لطف و کرم خداوند متعال شامل حال ما‏‎ ‎‏ملت ایران شد و وجود پربرکت ایشان پس از پانزده سال دوری و تبعید صحیح و سالم‏‎ ‎‏وارد کشور شد. در تهران نتوانستم به حضورشان برسم، اکنون که تا حدودی فرصت‏‎ ‎‏مناسبتر است خواستم هدیه را به حضورشان تقدیم کنم، و چون می دانم امام از وجوه‏‎ ‎‏شرعیه نمی پذیرند از مال خالص خودم به عنوان هدیه تقدیم می کنم. ‏

‏‏پس از استماع توضیحات آن جوان پرشور و با ایمان که با علاقه و آرامش قلب‏‎ ‎‏خاصی بیان می داشت، به حضور یکی از دوستان قدیمی خودم که شاگرد فداکار و یار‏‎ ‎‏وفادار امام هستند رسیدم. او که خوشبختانه در تنظیم برنامه های ملاقات امام مشارکت‏‎ ‎‏دارد با کمال لطف و صفا ساعت هشت و نیم شب را تعیین وقت نمودند. من به اتفاق‏‎ ‎‏دوستان که تا لحظۀ دیدار ثانیه شماری می کردند، نیم ساعت جلوتر در اطراف منزل‏‎ ‎‏بودیم. افراد با کمال سادگی و بی آلایشی گروه گروه به حضورشان می رسیدند و با‏‎ ‎‏جهانی از شور و شعف از محضرشان برمی گشتند. ما پنج نفر هم پس از نیم ساعت‏‎ ‎‏تأخیر اجباری ساعت نه شب به حضور امام شرفیاب شدیم. امام با کمال سادگی و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏ بی آلایشی در گوشه ای از اتاق نشسته بودند و هاله ای از عظمت و صلابت و‏‎ ‎‏جوانمردی سیمای نورانی ایشان را احاطه کرده بود. سیمای جوانمردانۀ او هر بیننده را‏‎ ‎‏به یاد عظمت اسلام و یاد مجاهدین و رزمندگان صدر اسلام می افکند. جمعیت کثیری‏‎ ‎‏دور او را فراگرفته بودند. یک روحانی محترم از شهرستانهای شمال گزارشی از‏‎ ‎‏گرفتاریهای محل مأموریت خود را تقدیم کرد و امام با کمال دقت و عنایت پاسخهای‏‎ ‎‏اختصاصی او را بیان فرمودند. نوبت به ما رسید، دورِ امام خلوت شده بود من کنار‏‎ ‎‏ایشان دوشادوش نشستم و جریان را تعریف کردم و سویچ اتومبیل را به پیشگاه‏‎ ‎‏ارجمندشان تقدیم داشتم. امام با تبسم و خوشرویی خاصی آن را پذیرفته و تفقدی از‏‎ ‎‏دوستان و همراهان کردند ولی دوباره سویچ را به صاحب آن برگرداندند و این چنین‏‎ ‎‏فرمودند: من از احساسات و عواطف شما ممنونم که از تبریز متحمل این همه زحمت‏‎ ‎‏و ناراحتی شده اید، من اتومبیل را به خودتان می دهم و شما از طرف من وکیل هستید که‏‎ ‎‏از آن استفاده کنید.» ‏

‏‏جوان باایمان و عشق و علاقه و شور خاصی که از این دیدار نصیبش شده بود با‏‎ ‎‏اصرار و علاقه فراوان درخواست کرد که امام این افتخار را به ایشان بدهند که هدیه‏‎ ‎‏ناقابل او را بپذیرند و برای یک بار هم که شده سوار آن بشوند، بعد هرطور خواستند‏‎ ‎‏عمل کنند، به نیازمندی بدهند یا بفروشند تا او به عهد و پیمان قلبی خود برسد. از این‏‎ ‎‏رو اصرار می کرد. امام در جواب اصرار او فرمودند: «من در شرایط فعلی نیازی به‏‎ ‎‏اتومبیل شخصی ندارم و تعهدی هم دارم که تا احساس نیاز نکنم اتومبیل شخصی‏‎ ‎‏نداشته باشم. چون اکنون احساس نیازی نمی کنم به شما وکالت می دهم آن را از طرف‏‎ ‎‏من خودتان بخرید و با پول آن خانه ای برای یکی از مستضعفین کشور تهیه کنید چون‏‎ ‎‏اگر ما اقدام به فروش کنیم ممکن است به قیمت واقعی آن به فروش نرسانیم، این کار را‏‎ ‎‏بهتر است خودتان انجام دهید و اگر برایتان ممکن نشد و خواستید حتماً به وسیلۀ خود‏‎ ‎‏ما صورت گیرد می توانید اتومبیل را بفروشید و پول آن را به حساب خاصی که بزودی‏‎ ‎‏اعلام می شود بریزید (حساب شماره 100 بانک ملی جهت کمک به محرومین که‏‎ ‎‏دو سه روز بعد اعلام شد) تا به لطف الهی به زودی برای عموم مستضعفین در سراسر‏‎ ‎‏کشور خانه و مسکن تهیه کنیم.» جوان این سخن امام را پذیرفت و بنابراین شد که‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏توسط خودش یا به وسیله امام خانه ای برای یکی از مستضعفان ساخته شود. ‏‎[65]‎

‏‏مگر من می توانم به کوفه بروم؟‏

‏‏امام در طول مدتی که در نجف اشرف بودند، در یک منزل اجاره ای قدیمی که‏‎ ‎‏از جهت سادگی مثل منازل سایر مردم عادی و طلاب بود، سکونت داشتند. ‏

‏‏مرسوم بود که بزرگان نجف هرکدام یک منزل در کوفه و نزدیک شط فرات داشتند تا‏‎ ‎‏شبها – مخصوصاً در فصل تابستان – به آنجا بروند. کوفه 10 کیلومتری نجف و دارای‏‎ ‎‏هوایی مطبوع است که معمولاً هوای آنجا بیشتر از پنج درجه خنک تر از هوای نجف‏‎ ‎‏است. ‏

‏‏امام با هوای بسیار گرم و خشک نجف مأنوس نبودند و با توجه به کهولت سن، از‏‎ ‎‏این هوا بیشتر از افراد مشابه که از سالهای دور ساکن نجف بودند، رنج می بردند. همه‏‎ ‎‏دوستان نیز از این مسأله نگران بودند. یک شب، مرحوم حاج شیخ نصرالله خلخالی پس‏‎ ‎‏از مقدمه چینی، مثالهایی زد در این باره که به افرادی که مریض بوده اند، پزشکان‏‎ ‎‏گفته اند که هوای نجف سمی است که تریاق (داروی ضدّ سم) آن، هوای کوفه است.‏‎ ‎‏آنها نیز با رفتن به کوفه کاملاً بهبود یافته بودند. او با این شیوه سعی کرد که امام اجازه‏‎ ‎‏دهند که منزلی برایشان در کوفه اجاره کنند. ‏

‏‏همین که سخنان مرحوم حاج شیخ نصرالله تمام شد – در حالی که همه بعد از‏‎ ‎‏آن همه صحبت و مقدمه چینیها فکر می کردند امام قانع شده و منتظر جواب مثبت‏‎ ‎‏ایشان بودند – ناگهان امام سرشان را بلند کردند و به مرحوم خلخالی نگاه کردند؛ بدون‏‎ ‎‏اینکه حتی یک کلمه سخن بگویند، فقط تبسمی زیبا و در عین حال تلخ، بر لبهای‏‎ ‎‏مبارکشان نقش بست. تبسمی تشکرآمیز از مرحوم خلخالی و تلخ به خاطر کراهت از‏‎ ‎‏مظهر دنیا و رفاه زندگی. در رابطه با همین موضوع شنیدیم که در پاسخ دیگری فرموده‏‎ ‎‏بودند: «آیا من می توانم به کوفه بروم و دنبال رفاه خودم باشم درحالی که بسیاری از مردم‏‎ ‎‏ایران در سیاهچالها به سر می برند؟» ‏‎[66]‎

‏
‏‎

‎‏با همین ماشین می رویم‏

‏‏امام در قم که بودند خیلی از شبها به خانه شهدا و فضلای حوزه سر می زدند یک‏‎ ‎‏شب بنا بود به منزل یکی از روحانیونی برویم که خانه اش در کوچه ای بود که ماشینهای‏‎ ‎‏بزرگ و یا معمولی نمی توانستند به آن وارد بشوند. ما قبلاً کوچه را بررسی کردیم و به این‏‎ ‎‏نتیجه رسیدیم که غیر از ژیان ماشین دیگری به آن کوچه نمی تواند برود. یک ژیان تهیه‏‎ ‎‏کرده و امام را حرکت دادیم. در مراجعت باز در همان ماشین نشستیم و از کوچه ای تنگ‏‎ ‎‏بیرون آمدیم یکی از برادران یک پیکان تهیه کرده و به امام پیشنهاد شد که بفرمایید در‏‎ ‎‏ماشین دیگر سوار شوید چون وضع این ماشین خوب نیست و هوا هم گرم است.‏‎ ‎‏امام فرمودند: «این ماشین دارد می رود و هیچ طوریش نیست با همین ماشین‏‎ ‎‏می رویم.» ‏‎[67]‎

‏‏من از اینجا می روم‏

‏‏زندگی امام از هر جهت بسیار ساده بود. نه تنها ایشان در زندگی شخصی خود‏‎ ‎‏ساده زیست بودند، بلکه نسبت به آنچه به ایشان مرتبط می شد نیز، مراقبت می کردند.‏‎ ‎‏از باب نمونه، حسینیۀ جماران، با اینکه به شخص ایشان زیاد ارتباط نداشت و هر نوع‏‎ ‎‏تغییری در آن در نهایت به نام امام حسین(ع) تمام می شد ولی امام نگذاشتند که تغییری‏‎ ‎‏به منظور تجمل و زیبایی در آن ایجاد شود. حتی وقتی آقای امام جمارانی خواست آنجا‏‎ ‎‏را سفیدکاری کند. امام به او فرمود: اگر می خواهید من اینجا بمانم، تزیینات‏‎ ‎‏نکنید. ‏

‏‏یک وقت امام متوجه شدند که می خواهند کاشی کاری کنند، عصبانی شدند، فرمودند،‏‎ ‎‏ من از اینجا می روم. به خاطر این، حسینیه تا به آخر به همین صورت باقی ماند. ‏‎[68]‎

‏‏به فکر ساختمان و ظواهر نباشید‏

‏‏یک بار ملاقاتی برای هیأت امنا و هیأت اجرایی مهدیه گرفتیم و خدمت امام رفتیم‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏تا گزارشی از مجموعۀ کارهای مهدیه خدمتشان ارایه دهیم. در این گزارش به عرضشان‏‎ ‎‏رساندیم وضع ساختمان مهدیه مطلوب نیست و ما علاقه داریم که تجدید بنا شود و‏‎ ‎‏ساختمان مطلوبی داشته باشد. امام مثل کسی که از حجم کارهای انجام شده تعجب‏‎ ‎‏کرده باشد، فرمودند: علت اینکه این همه کار در آنجا انجام شده این است که در بین‏‎ ‎‏مردم مستضعف تهران واقع شده و وضع ظاهری آن وضع عادی و معمولی است. شما‏‎ ‎‏به فکر ساختمان و ظواهر نباشید و بدانید این مردم با همین وضع، بهتر کار می کنند‏‎ ‎‏الآن نمی خواهد این کار را بکنید. تا می توانید با همین مسأله کار بکنید. ‏‎[69]‎

‏‏مسجد کوچکی را انتخاب کردند‏

‏‏امام در قم ابتدا در مسجد کوچکی که نزدیک سه راه موزه بود، تدریس می کردند.‏‎ ‎‏چون مکان کوچک بود و شاگردان زیاد، پیشنهاد شد که جای دیگری را برای تدریس‏‎ ‎‏انتخاب بفرمایند. ایشان مسجد سلماسی را انتخاب کردند که این نشان دهندۀ تقوای‏‎ ‎‏امام بود. زیرا کسی که نزدیک حرم تدریس می کند، قاعدتاً باید به مسجد اعظم و یا‏‎ ‎‏حداقل مسجد امام برود، نه جایی مانند مسجد سلماسی که دور از حرم و داخل کوچه‏‎ ‎‏است!‏‎[70]‎

‏‏این مسجد را باید احیا کرد‏

‏‏امام در یکی از سفرهایشان به محلات که مصادف با ماه رمضان در مسجدی‏‎ ‎‏دورافتاده، متروک و بسیار کوچک که بیش از یک اتاق گلی نداشت به اقامه جماعت‏‎ ‎‏می پرداخت و این در حالی بود که عده ای از علما به ایشان پیشنهاد کردند که در مسجد‏‎ ‎‏جامع شهر اقامه جماعت بفرمایند. اما آن بزرگوار قبول نکرده و فرموده بودند در مسجد‏‎ ‎‏جامع کسی هست که اقامه جماعت کند ولی در این مسجد کسی نیست که اقامه‏‎ ‎‏جماعت کند از این روی این مسجد را باید احیا کرد. ‏‎[71]‎

‏
‏‎

‎‏در بین راه منزل خرید می کردند‏

‏‏ما گاهی که از جلسۀ درس بیرون می آمدیم تا به منزل برویم، گاهی در بین راه‏‎ ‎‏می دیدیم که امام چیزی برای منزل می خرند. ما که در خدمتشان بودیم، می دیدیم که‏‎ ‎‏زندگی ایشان خیلی ساده است. ‏‎[72]‎

‏‏وقتی آمدند روی زمین نشستند‏

‏‏زمانی که کمیته استقبال از امام در مدرسه رفاه مستقر بود چون منزل ما نزدیک‏‎ ‎‏کمیته بود مرتب با شهید رجائی در تماس بودم و دستوراتی را از ایشان می گرفتم و‏‎ ‎‏انجام می دادم. روز دوازدهم بهمن بود که شهید رجائی زنگ زد و گفت فلانی بیا اینجا‏‎ ‎‏یک پیرزنی گم شده چون من کارم زیاد است شما بیا و مشکل ایشان را حل کن (کمیته‏‎ ‎‏استقبال از امام که در مدرسه رفاه مستقر بود در آن شرایط هم دادگاه بود هم صدا و‏‎ ‎‏سیما بود هم انبار مهمات بود و هم کلانتری و...) من رفتم و چند دقیقه با این خانم‏‎ ‎‏صحبت کردم، دیدم این خانم یکی از آشناهای شهید رجایی را می شناسد. رفتم که از‏‎ ‎‏شهید رجایی شماره تلفن آن بنده خدا را بگیرم، یکدفعه دیدم وضع آنجا تغییر کرد و یک‏‎ ‎‏حالت غیرعادی به خود گرفت. شهید رجائی گفت مثل اینکه امام تشریف آوردند. ما‏‎ ‎‏هم ذوق زده از اینکه امام را می بینیم یک گوشه ایستادیم. امام وقتی وارد راهرو شدند‏‎ ‎‏چند پله که بالا آمدند همانجا روی زمین بدون فرش نشستند و چند دقیقه برای افراد‏‎ ‎‏حاضر در آنجا صحبت کردند و رفتند به اتاقشان. چند چیز در آنجا اثر زیادی روی من‏‎ ‎‏گذاشت اول اینکه امام بدون اطلاع قبلی آمدند دوم اینکه روی زمین بدون فرش‏‎ ‎‏نشستند. ‏‎[73]‎