روزمرّگی، آفت روزنامه ها
□ حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی خسروی
«امام خمینی حتی در سنین کهولت جوان بود، جوان می اندیشید و جوان می نوشت»
5 / 6 / 92- در سالروز نطق تاریخی امام خمینی(س) در جمع کارکنان مؤسسه اطلاعات که به همراهی روحانی با فضیلت و دردآشنا حضرت حجت الاسلام والمسلمین حاج سید محمود دعایی به محضر امام شرفیاب شده بودند دریغم آمد که ارباب قلم را به مطالعه مجدد آن یادآوری نکنم. سخنانی بس فاخر، حکمت آمیز و تحّول آفرین که پس از گذشت سه دهه همچنان تازه و اثر بخش است. بخش هایی از این سخنرانی را تقدیم خوانندگان می کنم.
جالب این که امسال هم به سال قمری و هم به سال شمسی سالگرد آن حضور و سخنرانی است. می دانیم تعداد روزهای سال قمری یازده روز کمتر از سال شمسی است و لذا هر سی و سه سال یک سال به قمری افزوده می شود. ماه قمری و ماه شمسی که با هم مصادف اند پس از سی و سه سال بار دیگر به هم می رسند. کارکنان مؤسسه اطلاعات در تاریخ 5 شهریور 1359 مصادف با 16 شوال به حضور امام خمینی شرفیاب شدند. امسال نیز شهریور مصادف با شوال است و نزدیکترین تقارن را با آن ایام دارد. در گذشته گاهی سی سال را یک قرن می نامیدند و گاهی یکصد سال را. در تاریخ جهانگشای جوینی آمده است: «در غبطت و شادمانی سه قرن، نود و پنج سال روزگار گذرانید» اینجانب بعید نمی دانم که وجه نامگذاری سی و اندی سال به «قرن» همین مقارنت دوباره روزهای ماه قمری و شمسی باشد. به هر حال سی و سه سال قبل در چنین ایامی از ماه شهریور و شوال، جمعی از اصحاب قلم توفیق حضور در محضر رهبر انقلاب اسلامی را یافتند. حضرت امام در این سخنرانی به چند مطلب مهم اشاره کردند از جمله:
1) اهمیت مطبوعات برای رژیم شاه
مطبوعات ابزار و وسیله کارآمدی است که هر کس می تواند از آن به نفع مقاصد خود بهره
برداری کند. متأسفانه در رژیم گذشته برای پیشبرد اهداف غلط از آن بسیار استفاده شد و ما نیز باید از این وسیله البته در جهت اهداف الهی و انسانی بهره ببریم و از تأثیر گذاری آن غافل نباشیم. امام در ابتدای سخنرانی به این نکته توجه دادند: «ما یکی از گرفتاری های بزرگ مان در زمان طاغوت، گرفتاری به دست مطبوعات بود. طاغوت مهره هایی که در خدمت او بودند و در خدمت اجانب، انتخاب می کرد و زبده های آن ها را انتخاب می کرد برای اداره مطبوعات و برای تبلیغات به ضد اسلام و به ضد کشور، لکن با آب و رنگ اسلامی و ملّی. من نمی دانم که صدمه ای که کشور ما و اسلام از مطبوعات در زمان طاغوت دید بیشتر بود یا صدماتی که از سایر ارگان های طاغوتی!»
2)برنامه ریزی
نکته دوم ضرورت طرح و برنامه است که در هر اقدامی بویژه امور فرهنگی باید مدّ نظر باشد. امام معتقد بودند مطبوعات در رژیم گذشته اهداف بلند مدتی را دنبال می کردند. طرح و نقشه آنان گسترش فساد در میان اقشار مختلف بود و آرام آرام از طریق جراید زمینه آن را فراهم می کردند. البته اصل وجود طرح و نقشه برای اهداف روزنامه یک امر ضروری است، بی برنامگی و روزمره گی آفت روزنامه است. مهم نوع هدف و سلامت راه و روش است. امام خمینی(س) در تبیین این امر چنین فرمودند:
«آنهایی که برای چاپیدن این کشورها نقشه کشیدند، آنها استادها و متفکّرینی بودند که می دانستند چطور یک کشور را می توانند به واسطه آن برنامه هایی که دارند خواب کنند و جوانهای ما را تهی کنند از آن انسانیت و اسلامیتی که باید داشته باشند. تا راه را باز کنند برای چاپیدن و برای بردن همه ذخایر کشور ما »
3) توجه به نسل جوان
اهل مطبوعات باید در بین مخاطبان خود بیش از همه، نسل جوان را در نظر بگیرند. آهنگ قلم در روزنامه و مجلات باید به سوی جذب جوانان باشد چه در ایده پردازی و طرح موضوع و چه
در شیوه نگارش و سبک نویسندگی و حتی استخدام الفاظ و بهره گیری از اصطلاحاتی که در محاورات نسل جدید جا افتاده و مرسوم شده است. آینده کشور و اسلام و انقلاب در گرو حفظ و رشد نسل جوان است. بی مهری و بی توجهی به این قشر مهم بی توجهی به آینده نظام اسلامی است. چه بسا عدّه ای می پندارند که ما باید راه خودمان را برویم و این جوانانند که موظفاند از ما پیروی کرده و در مسیر زندگی، خود را به ما برسانند غافل از این که هرگونه تبلیغات اعم از گفتاری و نوشتاری بدون در نظر گرفتن نیازها، آمال، آرزوها و اقتضائات نسل جوان جز تضییع عمر و به هدر دادن کاغذ و قلم و امکانات کشور حاصلی نداشته و تلاش های نویسندگان محترم مورد استقبال قرار نخواهد گرفت. تیراژ جراید می تواند یکی از شاخص ها برای سنجش این موضوع باشد.
امام خمینی(س) خود از معدود نویسندگانی است که دارای قلمی شیوا و روان و جوان پسند بود. کتاب کشف اسرار که امام آن را در سنین جوانی نوشته و در مقام پاسخگویی به سئوالات روز و نیازهای فکری جوانان است نمونه ای روشن است. امام خمینی حتی در سنین کهولت جوان بود، جوان فکر می کرد و جوان می نوشت و همین بود که نسل جوان عاشق و دلباخته او بودند. امام این انقلاب عظیم را به همت جوانان و برای نجات جوانان ایجاد کرد و تداوم آن هم به عهده همین قشر خواهد بود. امام در این سخنرانی برای کارکنان روزنامه اطلاعات چنین می فرماید: «جوان ها زود متأثر از امور می شوند. جوان ها یک نهال نورس هستند که این نهال نورس زود آسیب می بیند و زود هم تربیت می شود.... اگر مطبوعات متحوّل بشود- و ان شاء الله، می شود و شده است- متحول بشود به یک مراکزی که بخواهند تقوا را در جامعه منتشر کنند، وقتی جوانها و بچه های تازه رس ما وارد می شوند در میدان فعالیت اجتماعی، بروند دنبال روزنامه، روزنامه مربّی باشد، گوش کنند به رادیو، رادیو مربّی باشد، نگاه کنند به تلویزیون، تلویزیون مربّی باشد، نگاه کنند به مجلات، مجلات، مجلاتی باشد که تربیت بکند، این جوان وقتی که به هر جا توجه کرد، دید که گوش و چشمش پر شده از تربیت، این طور بار می آید. اگر رها بشود، هرزه بار می آید. اگر بِکشندش در طرف فساد، می رود آن طرف و اگر بکشندش در طرف صلاح، می آید این طرف.»
4) تخدیر جوانان خیانت است
جوان ذاتاً حق جو و آزادیخواه است و دارای روحیه آرمانی است. حق گرایی و آرمانخواهی لازمه سنین جوانی است. مستبدان و استعمارگران به خوبی می دانند که این شعله مقدس که در دل پاک جوانان است اگر زبانه بکشد خرمن هستی زورگویان را به آتش خواهد کشید. از این رو برای تداوم سلطه گری و عیاشی های خود ناگزیر از مقابله با انرژی متراکم جوانان هستند و برای تخلیه این انرژی از برنامه های گسترده ای چون گسترش فساد و فحشا و اعتیاد استفاده می کنند و گاهی هم به دلیل شرایط ویژه جامعه و عدم پذیرش فساد، از طرق دیگر وارد شده با ایجاد سرگرمی های متنوع بی حاصل سعی می کنند دوران جوانی در غفلت بگذرد و آن شعله مقدس کم کم به خاموشی بگراید و اشتغالات گوناگون زندگی آنان را از حق جویی و حقیقت طلبی و پیگیری اهداف بلند الهی و انسانی باز بدارد تا آنان بتوانند به راحتی به حکومت جائرانه خود ادامه دهند. امام در همین سخنرانی می فرماید: «.... در سال های طولانی، همه جهاتی که در ایران بود و اسباب را فراهم کرده بودند، همه جهات برای این بود که جوان های ما را بِکشند طرف فساد. و نظر اصلی آنها این بود که یک جمعیتی در اینجا وجود داشته باشد که هر چه سرش می آورند توجه نداشته باشد؛ مملکتش به باد می رود، او عیش و عشرتش باشد، اشکالی ندارد؛ مذهبش عقب می رود، چون عیش و عشرتش به کار است، مانعی ندارد؛ اختناق در مملکت هست، اختناق در فحشا نیست، این اشکال ندارد؛ هر بساطی سرش درآورند، بی تفاوت باشد.»
5) وظیفه مطبوعات تصفیه و صفا بخشیدن به دل و جان است
امام در ادامه سخنرانی مذکور بالاترین هدف روزنامه ها را تهذیب نفس و صفا بخشیدن به دل و جان و ایجاد امید و آرامش در خود و مخاطبان می داند و می فرماید: «برادران عزیز، خواهران محترم که در این دستگاه مشغول خدمت هستید و بحمد الله آن گردانندگان کذایی متبدّل شدند به امثال آقای دعایی و دیگر اشخاص سالم و خدمتگزار، توجه کنید که راه را درست
بروید و مستقیم و متعهد باشید و مصمم باشید که برای کشور خودتان خدمت کنید و نگذارید دیگر دست آنهایی که می خواهند فساد ایجاد کنند و باز کشور شما را برگردانند به حال سابق.... اگر یک همچو مملکتی ایجاد کردید و شما که مسئولید در- مثل- روزنامه اطلاعات و دیگران که در سایر روزنامه های مملکت و مطبوعات مملکت هستند، توجه بکنند به این معنا که باید همه شان در این راه باشند که بخواهند کشور خودشان را از همه چیزهایی که غیر انسانی است تصفیه بکنند- همه به فکر تصفیه باشند، همه به فکر تهذیب باشند- اگر این طور بشود و امید است که باشند، مطمئن باشید که کشور شما دیگر آسیب نخواهد دید.»
6) عقیده، اخلاق، احکام
امام در پایان سخنرانی به سه حقیقت اساسی که مبانی دین و اصول اسلام اند، توجه می دهد. چنانکه می دانیم آیات قرآن مجید در سه بخش قابل دسته بندی است. 1ـ احکام و فروع دین مانند نماز، روزه، حج، زکات...که تقریباً پانصد آیه در این موضوع نازل شده است.2ـ اعتقادات و اصول دین مانند خداشناسی، توحید، عدل، نبوت که این بخش بیشترین آیات و سوره ها را به خود اختصاص داده است. 3ـ اصول اخلاقی و تربیتی مانند عفو، احسان، ایثار، وفای به عهد، راستگویی، امانت داری، صله رحم، نیکی به والدین، تواضع .... امام خمینی(س) وظیفه مطبوعات را حفظ این اصول می داند و می فرماید: « حفظ کنید این معنا را، این الهیّت را حفظ کنید، در عمل حفظ کنید و موافق با احکام خدا عمل کنید. در اخلاق، حفظ کنید و مطابق اخلاق الهی حفظ کنید و در عقاید هم حفظ کنید و عقاید انسانی را یاد بگیرید و توجه کنید. اگر این طور شد و همه جا این طور شد، ان شاء الله، شما مطمئن باشید که هیچ کس نمی تواند یک همچو کشوری را آسیب به آن برساند» (صحیفه امام، ج 13، ص159 تا 161)