نکته مهمه
و نکته اینکه فرموده است: سلک الله به إلی الجنّة و سلوک علمی را به عبد نسبت داده و سلوک إلی الجنة را به ذات مقدس حق نسبت داده است، برای آن است که در مقام کثرت جنبه کسب عبد را غلبه داده، و در مقام رجوع به وحدت جنبه حق را غلبه داده، و الا با نظری توان گفت سلوک إلی الجنة نیز منسوب به عبد است: و وجدوا ما عملوا حاضرا. فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ. وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ. و با نظری توان گفت سلوک إلی العلم نیز به تأیید و توفیق حق و منسوب به ذات مقدس است: قل کلّ من عند الله. و جناب محقق فلاسفه و فخر طایفه حقه، صدر المتألهین، رضوان الله علیه، را در این مقام بیانی است که مبنی بر آن است که نفس ادراک ملایم و منافر جنّت و نار است، و علوم از ملایمات نفس، و جهل از منافرات آن است. و این مخالف با نظریه خود آن بزرگوار است در مسفورات حکمیه خود بر ردّ شیخ غزّالی که او را مسلکی است که جنّات و دوزخ را به لذات و آلام حاصله در نفس حمل کرده، و وجود عینی آنها را منکر شده است، چنانچه از او منقول است . و این مذهب با
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 413 آنکه مخالف برهان حکماست، خلاف اخبار انبیاء و کتب سماویه و ضرورت جمیع ادیان است. و حضرت فیلسوف عظیم الشأن او را ردّ و خیالش را إبطال فرموده، ولی شبیه آن معنی را خود آن بزرگوار در این مقام فرموده گر چه اصل مسلک غزّالی را انکار دارد. و در هر صورت، این کلام در نظر قاصر صحیح نیاید، ولی مناسب این اوراق بیش از این تفصیل نیست.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 414