متفکر بود و اهل سیاست. سیاستش به روز بود. شجاع بود و بی باک. مقابل حرف زور می ایستاد. می خواست شاه مقابلش باشد یا وزیر، برایش فرقی نداشت. قبای کرباسی می پوشید و روی زیلویی می خوابید. او مدرس بود.
امام در پیامی به ملت ایران در روز 9 /11/ 57 فرمودند: «ملت عزیزم! دوستان من! نه به وعده هاى پوچ دولت هاى غیر قانونى اعتنا کنید و نه از هیاهوى دژخیمان بهراسید. نهضت مقدس را به پیش برانید و به آخر رسانید و دست اجانب و نوکرهاى از خدا بی خبرشان را از کشور عزیز قطع کنید. خائن اصلى را با خفت بیرون کردید، همت کنید و این تتمه که حُشاشه اى بیش نیستند از صحنه خارج کنید. خداوند با شماست.»
روزنامه کیهان در روز هشتم بهمن ماه درباره این راهپیمایی نوشت: «از ساعت ۷ صبح مردم دسته دسته از نقاط مختلف شهر گردهم جمع شدند و به تدریج متشکل شدند و به راه افتادند. در این ساعت عده ای زن و مرد در حالی که بعضی از آن ها کودکان خود را به همراه داشتند در خیابان شهباز جنوبی گردهم آمدند و در حالی که این گروه عکس هایی از حضرت آیت الله العظمی خمینی و پلاکاردهایی را حمل می کردند، به سمت خیابان های شمالی شهر رفتند.»
شاه ناگزیر برای کاهش دامنه مخالفت ها در چهارم بهمن عازم قم گردید اما علی رغم و رفت و آمدهای مأمورین عالی رتبه امنیتی نظام و تلاش های فرماندار قم و به دنبال آن روحانیون درباری برای متقاعد کردن علما برای ملاقات با شاه، مخالفت شدید امام خمینی(س) با این امر و تحریم خروج از منازل و مدارس در این روز توسط معظم له چنان تأثیری داشت که حتی تولیت آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) یعنی مهمترین منصب حکومتی در این شهر به استقبال نرفت.
اساساً پیش آوردن رفراندم براى آن است که تخلفات قانونىِ قابل تعقیب که ناچار مقامات مسئول گرفتار آن مى شوند، لوث شود. و کسانى که در مقابل قانون و ملت مسئول هستند اعلیحضرت را اغفال کرده اند که به نفع آنان این عمل را انجام دهند. اینان اگر براى ملت مى خواهند کارى انجام دهند چرا به برنامه اسلام و کارشناسان اسلامى رجوع نکرده و نمى کنند تا با اجراى آن براى همه طبقات زندگى مرفه تأمین شود و در دنیا و در آخرت سعادتمند باشند؟!
حکم حضرت امام خمینی (س) به یدالله سحابی مبنی بر تشکیل هیأتی برای تقویت و تنظیم اعتصابات که در روز 28 دی 1357 صادر شد، برگی دیگر از هوشمندی و درایت ایشان در رهبری مبارزات ملت ایران است.
خروج شاه از ایران اولین مرحله پایان یافتن سلطه جنایت بار پنجاه ساله رژیم پهلوى مى باشد، که به دنبال مبارزات قهرمانانه ملت ایران صورت گرفته است. من این پیروزى مرحلهاى را به ملت تبریک مى گویم و بیانیه اى خطاب به ملت صادر خواهم کرد.
سلام و تحیت بر ملت قهرمان و شریف ایران! سلام بر شهدای راه حق! اکنون که روز پیروزی ملت شجاع نزدیک می شود، اکنون که خون های پاک عزیزان بیگناهی که برای دفاع از حق و حقیقت به دست جلادان خون آشام شاه بر زمین ریخته شده است بارور می گردد، لازم می دانم مراتب ذیل را به اطلاع ملت ایران و مردم جهان برسانم: ۱- به موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام «شورای انقلاب اسلامی» مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است؛ از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد. دولت موقت در اولین فرصت که مناسب و صلاح دانسته شود به ملت معرفی و شروع به کار خواهد نمود. دولت جدید موظف به انجام مراتب زیر است: الف- تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم به منظور تصویب قانون اساسی جدید جمهوری اسلامی. ب- انجام انتخابات بر اساس مصوبات مجلس مؤسسان و قانون اساسی جدید؛ ج- انتقال قدرت به منتخبین جدید. ۲- دولت کنونی، که منصوب شاه مخلوع و مجلسینْ غیر قانونی می باشد، هر گز مورد قبول مردم نخو
امام خمینی در پیام روز 1357/10/16خود، روز نهم صفر را عزای عمومی اعلام کردند و وظایف طبقات مختلف را در جریان مبارزات تعیین کردند و اطاعت از رژیم شاه را جرم دانستند. این پیام در حالی بود که حضرت امام در پیام دیگری در همین روز به اعتصاب کنندگان مطبوعات از آنها خواستند که به اعتصابشان پایان داده و به نشر حقایق بپردازند. این پیام نشان دهنده هوشیاری حضرت امام و درک ایشان از جایگاه رسانه ها در روشنگری جامعه بود.
پیشنهاد شد که در رابطه با یادواره شهید معظم حجت الاسلام و المسلمین مرحوم آقاى حاج سید عبد الحسین دستغیب - قدس سره- کلمه اى بنویسم. یاد این شهید در دل عاشقان فضیلت و ملت وفادار ایران زنده است. مسجد و محراب و منبر شیراز نغمه ملکوتى این شهید راه اسلام را از یاد نمى برند. درس هاى انسان ساز ایشان که در قلب انسان هاى متعهد غوغا برپا مى کرد جاویدان است.
مأمورین ساواک به دستور ریاست ساواک تهران، سید مصطفى را از لحظۀ آزادى و رفتن وى به قم زیر نظر داشتند و تمام دیدارها و مذاکرات و گفتگوهاى وى را با روحانیون و سایر طرفداران امام خمینى(س) کنترل مى کردند. آنها از این نکتۀ مهم آگاه بودند که اگر وى در قم به مدت طولانى بماند، چون ماه رمضان نیز نزدیک بود، در این ماه تبلیغات گسترده اى به نفع امام خمینى(س) صورت خواهد گرفت.
رژیم بعث، پس از تهدید امام خمینى(س) به خروج از عراق، از بیم لطمه خوردن به حیثیت خویش با تمهیداتى از هجرت امام ممانعت به عمل آورد. رنج امام تنها از تنگناها و تضییقات اعمال شده از سوى رژیم بعث عراق نبود؛ رژیم ایران هم که توسط عمال نفوذى و سرسپردۀ خود از وجود اختلاف بین امام و بعثى ها اطلاع داشت، به سمپاشى هایى علیه امام دست مى زد و به اقداماتى دست مى یازید که شخص امام را بیازارد.
تأثیر پیام حضرت امام و شعارهایى که تظاهرکنندگان به هنگام برخورد با نظامیان سر مى دادند، بر تمایل آنها به گسستن از طاغوت و پیوستن به ملت مى افزود. شعار مهیج و محرک «برادر ارتشى، چرا برادر کشى؟» تا اعماق روح نظامیان نفوذ مى کرد و هر روز دهها نفر، خود را از ظلمت خدمت به ظلم نجات داده و به نور اطاعت از امام مى رساندند.
تظاهرات مردم ادامه داشت و صداى اللّه اکبرشان فضاى شبهاى محرم را مى شکافت و صفیر ممتد گلوله ها حکایت از رشد و بالندگى روزافزون انقلاب داشت. آتش انقلاب با شهید و مجروح شدن مردم یزد، کرمانشاه، خوانسار و کرمان زبانه مى کشید. در شهر قم، چند مزدور رژیم به دست مبارزین مسلمان به هلاکت رسیده بودند و مردم نجف آباد کلانترى شهر را مورد حمله قرار داده بودند؛ و در همدان یک سرگرد شهربانى ترور شده بود.
راهپیمایى روز عاشورا (20 آذر 57) از لحاظ حجم و ابعاد پرشکوه تر از روز قبل بود. انعکاس اخبار راهپیمایى دیروز باعث شرکت افزون تر جمعیت در این مانور سرنوشت ساز شده بود. شعارها کوبنده تر و متنوع تر از روز قبل بود. اغلب شعارها به «مرگ بر شاه» ختم مى گشت و شعار «استقلال، آزادى، جمهورى اسلامى» بیش از دیروز تکرار مى شد. نظم و ترتیب دستجات و گروهها همانند روز تاسوعا بود و پلاکاردهایى پیشاپیش هر دسته و گروه حمل مى گردید.
ابراز مخالفتهاى امام خمینى (س) با برنامه هاى رژیم محمدرضا شاه، بسیار گسترده تر و کلى تر از موضوع لایحۀ انجمن هاى ایالتى و ولایتى بود. شیوۀ اعتراضها و مخالفت ها به گونه اى بود که نشان مى داد امام، مردم را جهت مبارزه اى طولانى با رژیم پهلوى براى آینده آماده مى کنند.
در این موقع که بحمد اللَّه تعالى قانون اساسى نوشته شد و به تصویب علماى اعلام و روشنفکران رسید، عناصر توطئه گر که با قدم و قلم مى خواستند جمهورى اسلامى تصویب نشود و رأى نیاورد، اینک مى خواهند به ثمر نرسد. قانون اساسى یکى از ثمرات عظیم، بلکه بزرگتر [ین] ثمره جمهورى اسلامى است، و رأى ندادن به آن به هدر دادن خون شهیدان ماست.
مشى امام خمینى در ادوار و مراحل مختلف مبارزه منحصر به فرد بود و همین امر موجب سردرگمى رژیم شاه و حامیان وى شده بود. خبرنگاران و شخصیتهاى سیاسى در ملاقاتهاى خود مى کوشیدند روشهاى بعدى مبارزۀ امام را جویا شوند. حضرت امام ضمن بیان اصول خدشه ناپذیر خود، به گونه اى دقیق و ظریف پاسخ مى دادند که هیچگونه امکانى براى بهره بردارى و تهیه طرحهاى خنثى سازى از سوى سرویسهاى اطلاعاتى رژیم و حامیان غربى و آمریکایى شاه فراهم نیاید.
کلیه حقوق برای موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) محفوظ است.