حضور بسیط
هنوز «مرحوم» را نمی توان به عنوان پیشوند «هاشمی رفسنجانی» به کار برد. این لایتچسبک ثقیل ذهنی است؛ برای همین انگشتان روی کیبورد رایانه هم با آن کنار نمی آید. این البته تقصیر خود هاشمی است که حضورش بسیط بود و همه جا حس می شد. مجموعه خاطراتی که تاکنون از خود به یادگار گذاشته، او را بسیار به ما نزدیک کرده است. ما هاشمی را به واسطه همین خاطرات، بیش و پیش از همه سیاست مداران می شناسیم. می دانیم این شناسایی با مرگ او قطع نمی شود...؛ خاطرات سال های آینده در انتظارند. ده ها مصاحبه ای که با رسانه ها داشت و در مواجهه با اهل مطبوعات خست به خرج نمی داد، دیدارها و ملاقات های تقریبا هرروزه اش با افراد و گروه های مختلف که روی خط خبرها می رفت، او را همیشه در دسترس تصویر و تعبیر می کرد. یکی از افرادی که در این سال ها به هاشمی زیاد نزدیک بوده، شاید بیش از دیگران در احوالاتش غور کرده است، چهار مصاحبه با او انجام داده که در یک کتاب منتشر شده و حداقل هفته ای یک یادداشت با موضوعی که به نحوی به آیت الله هاشمی رفسنجانی مربوط بود،
در وبلاگ شخصی و روزنامه ها غلامعلی رجایی است.
روزنامه شرق درباره روزهای با هاشمی بودن، وضعیت سلامتی او، ماجراهای این روزها، وصیت نامه، انتخاب محل خاکسپاری، ریاست آینده مجمع تشخیص مصلحت نظام و... با او گفت وگو کرده است که مشروح آن در پی می آید:
سابقه آشنایی شما با آقای هاشمی به چه زمانی بازمی گردد؟ چه شد که مشاور آقای هاشمی شدید؟
- سابقه کاری نزدیک با آقای هاشمی نداشتم. زمان جنگ که در بخش تبلیغات جنگ مسئولیت داشتم، در این حد که رزمندگان را نزد ایشان می بردیم با ایشان ملاقات داشتم؛ اما ارتباط نزدیک من با آقای هاشمی به دوره احمدی نژاد باز می گردد. به خاطر انتقاداتم به دولت قبل، من را خواستند و گفتند ننویس. من گفتم من میرزا بنویس نیستم. به من گفتند شما را می توانیم بازنشسته کنیم، اگر از اینجا نروید. گفتم به من فرصت بدهید جایابی کنم و بعد از محل کار قبلی به مجمع تشخیص رفتم. اول رفتم دبیرخانه مجمع نزد آقای رضایی؛ اما آنجا هم به آقای رضایی اخطار داده شد که محترمانه به من پایان خدمت دهند. من سه ماهی خانه نشین بودم تا اینکه به آقای هاشمی ماجرا گفته شد و ملاقاتی ترتیب داده شد و بعد دعوت به کار شدم. سال ٩١ من به عنوان مشاور ایشان در مجمع تشخیص شروع به کار کردم.
در یک یادداشت نوشته بودید روزی دو، سه ساعت با ایشان هستید.
- دو، سه ساعت نه هر روز. گاهی بیشتر بود گاهی در حد یک سلام و علیک روزانه. محل دفترم جایی است که هر روز که ایشان به مجمع می آمدند، می دیدمشان. جلو می رفتم و سلام و احوالپرسی می کردیم. خیلی بامحبت برخورد می کردند. من نوشتم قبل از فوت ایشان من لبخند و بشاشت آقای هاشمی را با هیچ لذتی عوض نمی کنم.
در نوشته های شما یک جور شیفتگی به آقای هاشمی دیده می شود. این شیفتگی به زمانی که شما وارد مجمع شدید برمی گردد یا زودتر از شخصیت آقای هاشمی شناخت داشتید؟
- شناخت داشتم؛ ولی از وقتی به ایشان نزدیک تر شدم، عظمت شخصیت ایشان، گشاده دلی شان و رحمت و عطوفت ایشان را بیشتر حس کردم. ایشان مطرح می کردند که از خون و خون ریزی
و کشتن بدشان می آید. حتی آن زمان انقلاب که بحث اعدام ها مطرح بود، ایشان نگاه متفاوتی به اعدام ها داشتند. من به آقای هاشمی گفتم این صفت شما خیلی قشنگ است. برخلاف آنچه گفته شده که ایشان راجع به آن مباحث نظر مثبت داشته، این طور نبوده است. من از این جهت که در بیشتر ملاقات های خارجی یا برخی ملاقات های داخلی که خودم ترتیب می دادم، در خدمتشان بودم؛ یک فرصت تاریخی داشتم که نزد ایشان بودم. چون فقط یک ملاقات ساده نبود؛ قبل و بعد از آن هم بود، بحث هایی که می شد و غالبا استفاده می کردیم.
شما خیلی به پرکاربودن آقای هاشمی اشاره کرده بودید. درهمین باره صحبت می کنید و اینکه آیا تا روز آخر حیاتشان هم کار می کردند؟
- بله، ایشان تا روز آخر زندگیشان هم تا پنج بعدازظهر کار کردند. صبح ها بین ساعت هشت تا ٩ می آمدند. حتی مشهد یا کیش هم که می رفتند، کار می کردند. کیش که می رفتیم گاهی ساحل می رفتند و شنا می کردند، ولی باقی ساعات بازدید از مؤسسات اقتصادی و ملاقات بود. روزی هفت تا هشت ساعت برنامه در کیش داشت. به تازگی کتابی درباره ایشان نوشته شده به نام «زمانه و زندگی هاشمی رفسنجانی»، یادم هست که این کتاب را با خودشان برده بودند کیش و آنجا می خواندند. یا وقتی منزل می رفت، کار با خودش می برد. صبح ها بالای ٩٠ درصد وقتی به مجمع می آمد، در دستش کاغذ و نوشته بود. معلوم بود شب خانه برده بوده. حتی در ماشین هم مطالعه می کرد. وقتی در جلسات مجمع شرکت می کرد، برخی آقایان برای تجدید قوا یا خستگی درکردن می آمدند بیرون و می رفتند؛ اما آقای هاشمی از روی صندلی اش تکان نمی خورد. در این بیست و چند سال که مجمع بودند، سؤال کنید یک روز باشد که مجمع را اداره نکرده باشند؛ یعنی مرخصی رفته باشند؛ چنین چیزی نیست؛ جز یکی، دو مورد که شاید بیمار بوده اند. ایشان از اول تا آخر جلسات مجمع را خودشان اداره می کردند. خستگی نمی شناخت. یک سفر کرمانشاه برای سالگرد آیت الله اشرفی اصفهانی رفته بودیم، واقعا ما همه بریده بودیم، خود من که واقعا خسته شده بودم، از صبح تا عصر برنامه بود که اواسط جلسه هرکس به یک بهانه ای در می رفت اما ایشان راحت نشسته بود. از این جهت بنیه بالایی داشت. من متولد ٣٦ هستم؛ جای فرزند ایشان می توانستم باشم اما شهادت می دهم که توان ایشان از من بیشتر بود. سفری اخیرا به بوشهر داشتند که من چون تدریس داشتم، نتوانستم بروم. به من گفتند
خوب شد نیامدی؛ همه بریدند.
در این سال های دولت روحانی به نظرم بر حجم دیدارها و کارهای آقای هاشمی با وجود افزایش سنشان افزوده شده بود. تا جایی که می دانیم در زمان احمدی نژاد، دولت مانع این دیدارها بود.
- بله، حتی یک بار در دوره احمدی نژاد مانع شده بودند که ملاقات شوندگان از مبدأ حرکت کنند. ملاقاتی با فعالان سیاسی مازندران بود. هرچه منتظر ماندیم دیدیم نیامدند، بعد گفتند از مبدأ به آنها گفته شده که حرکت نکنند. در دولت روحانی البته ایشان مراجعات دولتی نداشتند اما وزرا نزد ایشان می آمدند و مشاوره می گرفتند. ایشان دو دوره رئیس جمهوری و سه دوره رئیس مجلس بوده؛ بالاخره استفاده از مشورت ایشان خیلی راهگشا بود. در خیلی زمینه ها ایشان نظر کارشناسی داشت؛ مثلا یادم هست ایشان می گفت این حرف ها چیست که به من می گویند در زمینه دفاعی. من خودم پدر موشکی ایران هستم. در خاطرات من هست که در دولت من به سپاه پول داده شد که سیستم دفاع موشکی کشور تقویت شود. خودش را در این زمینه یا حتی بحث هسته ای صاحب عله می دانست که مقدمات کار در دوران ایشان شروع شد.
روز آخر گفتید که شما هم در مجمع بودید. از آن روز چه خاطره ای دارید؟
- روز آخری که من ایشان را دیدم، خبری از فرزندان آیت الله طبسی به ایشان دادم. از من سؤال کرده بودند که آنها چه می کنند. گفتم زندگی خودشان را می کنند و سلام رساندند. ایشان هم چیزی فرمودند و طبق معمول پله ها را نیم دو بالا رفتند و بعد در کمیسیون نظارت جلسه داشتند. بعد نماز و ناهار و یک استراحت مختصر معمولا داشتند. به من می گفتند من یک ربع بیشتر استراحت نمی کنم. گاهی برخی روزها بعدازظهر هم ملاقات داشتند.
درباره وضعیت جسمانی آقای هاشمی چقدر اطلاعات دارید. ایشان بیماری خاصی داشتند؟ از وضعیت چکاپ پزشکی ایشان چقدر مطلع بودید؟ درباره مکان و زمان فوت ایشان چندان اخبار رسمی منتشر نشده است. صحبت هایی در شبکه های مجازی و اینترنت مطرح است؛ شما چقدر اطلاع دارید.
- از وضعیت سلامت ایشان بی خبر نبودم. چون یک شائبه ای درباره عروقشان مطرح شده بود. من چهار روز قبل از این اتفاق یک نشست خصوصی با ایشان داشتم. بحثی شد که به سلامتی ایشان ربط داشت. ایشان خودشان گفتند اخیرا یک پزشک از آلمان آمده و یک دستگاه جدید
هم با خودش آورده بود و قلب من را معاینه کرد و گفت شما قلب یک جوان ٢٠ساله را دارید. من دست هایم را بالا بردم و گفتم خدا را شکر. ایشان گفتند من هیچ چیزیم نیست.
اینکه گفته شده تیم پزشکی همراه ایشان نبوده است، آیا اصلا نیاز بوده که تیم پزشکی داشته باشند؟
- ایشان مشکلی نداشتند که نیاز باشد تیم پزشکی دائم همراشان باشد. من از فرزندانشان شنیدم که کافی بود ایشان دندانشان درد بگیرد یا فشارشان بالا برود، سریعا کنترل می کردند. یکی از دامادهایشان که دندان پزشک است. پس نیازی حس نمی کرده که در رفت و آمدها داخل ماشین پزشک باشد.
چرا ایشان را بیمارستان شهدای تجریش بردند؟ آیا در مسیر مجمع به خانه بوده اند؟
- بله، منزل نبوده اند؛ اگر منزل بودند که ایشان را به همان بیمارستان قلب جماران می بردند. ایشان به لحاظ تغذیه، ورزش و... کاملا حواسشان به سلامتی شان بود و کنترل می کردند. در ٨٢سالگی قاعدتاً عوارض جسمی خودش را نشان می دهد اما ایشان خیلی مراقبت می کردند. یعنی مدتی دکتر گفته بودند از پله ها بالا نروند؛ ایشان از آسانسور استفاده می کردند. بعد که آسانسور تعطیل شد، خوشحال شدیم دیدیم دوباره از پله ها بالا می روند. خود ایشان می گفتند در منزل تردمیل دارند و در محوطه بازِ خانه دور حوض خانه هم قدم می زنند. ایشان به من می گفتند وقتی در دریا شنا می کنم، پاسدارها کم می آورند و از حیث مسئولیتی که دارند با قایق می آیند جلوی من را می گیرند که من دیگر جلوتر نروم. با خنده می گفتند با قایق راه من را می بندند. من مقاله ای نوشتم که به این موارد اشاره کردم، به خودشان هم دادم اما ایشان مقاله را دیگر به من پس ندادند. می گفتند شما سیاسی اش کردید.
قبل از انتشار یعنی؟
- بله، چون می خواستم از نقطه نظرات ایشان استفاده کنم معمولا می دادم که ایشان نگاهی بیندازند. صدها دستخط از ایشان دارم که روی مطالب من نظری داده اند. یک بار به من گفتند که من در جوانی کشتی ام خوب بود. گفتم شما روستایی بودید، فوت و فن کشتی را از کجا یاد گرفتید. گفت من پایم قوی بود و متکی بر پایم طرف را ضربه فنی می کردم. می گفت الان هم پایم قوی است. غیر از پا، بحث نفس هم هست. تا عید که ما با ایشان کیش بودیم، یادم
هست در دریا شنا می کرد.
بازگردیم به اتفاقات بعد از فوت ایشان. آقای ناطق نوری در صداوسیما گفتند که وقتی چهره ایشان را دیدم، نه به خاطر فوتشان بلکه چون یاد تهمت ها و بداخلاقی ها و افتراهایی که به ایشان روا داشته شد، افتادم، نتوانستم جلوی گریه خودم را بگیرم. در این مدت شاهدیم که بسیاری که در این مدت علیه آقای هاشمی گفتند و نوشتند، ولی در مراسم ایشان برای اینکه زیر تابوت را بگیرند و خود را صاحب عزا نشان دهند، در حال سبقت گرفتن از هم بودند.
- به نکته خوبی اشاره کردید. آقای هاشمی تاجایی که من یادم هست از کسی شکایت نکرد. شاید مواردی بود درباره خانواده که وکیل ایشان دنبال می کرد اما اینکه خودشان دنبالش باشند، نبود. ایشان روح بزرگی داشت. من یک بار مقاله ای نوشتم و ١٨ رده و شخص را مشخص کردم که از قبل از انقلاب با ایشان مخالف بودند. از مارکسیست ها تا منافقین و اشخاصی که بعد از انقلاب از روحانی و غیرروحانی و دولتمرد و غیردولتمرد. من یاد ندارم به این حجم به کسی حمله شده باشد. قاعدتا هجمه ها سنگین بود. نمی گوییم به آقای هاشمی نقدی وارد نیست. فقط معصوم هست که مبرا از نقص و اشتباه است. نه آقای هاشمی خود را مصون از نقد می دانست و نه اگر کسی چنین اعتقادی داشته باشد، اعتقاد درستی است. ولی حقیقتا حرف هایی که درباره ایشان زده می شد درست نبود. مثل این ادعا که ایشان برای این با ادامه جنگ مخالفت کرد که فرزندانش در جنگ کشته نشوند! یا مثلا درباره اموال ایشان که رهبری شهادت دادند اموال ایشان بعد از انقلاب بیشتر نشده که کمتر هم شده است. منتشر شده بود که آقای هاشمی حقوق ارزی می گیرد و اعضا را بیرون می فرستد. ماجرا این بود که ایشان چکی را امضا کرده بود که می گفتند چون خودش امضا کرده یعنی حساب ارزی دارد. ایشان معمولا از خودش دفاعی نمی کرد. ما دستگاه نیت خوان درباره عملکرد فعلی افراد نداریم اما می گویند معمولا اشک صادق است.
در سال های اخیر مخالفان آقای هاشمی عمدتا در رسته اصولگرایی قرار می گرفتند.
- البته نه همه آنها. چون خیلی هایشان نزد ایشان رفت وآمد می کردند. ایشان بالاخره همچنان عضو جامعه روحانیت مبارز بودند.
رابطه آقای هاشمی با اصلاح طلبان و برعکس در طول زمان ترمیم شد اما درباره بخشی از اصولگرایان این ترمیم صورت نگرفت و آقای هاشمی رفت.
- با شناختی که از ایشان دارم آقای هاشمی را کسی می دانم که هم ایشان و هم اصلاح طلبان با هم تغییر موضع دادند و معتدل شدند. آقای هاشمی هیچ وقت اصولگرایان را رد نکرد البته در تصمیمات افراطی با هیچ کدام همراهی نکرد. نقشی را که ایشان در سلامت انتخابات ٧٦ ایفا کردند اصلاح طلبان باید باور می کردند. با آن اخطاری که ایشان داده بودند که من شخصا نظارت می کنم که رأی مردم خوانده شود کمااینکه ایشان در سال ٩٤ هم همان تذکر را دادند که آنچه مردم رأی دادند وزارت کشور بخواند. پیام جدی دادند به وزیر کشور و معاون سیاسی که مبادا شائبه ای پیش بیاید که برای برخی چهره های قدیمی صاحب عنوان نگاهی ویژه بشود و وزارت کشور به ایشان اطمینان دادند که چنین تصرفی نشده است. ایشان نسبت به اصولگرایان هم گارد بسته ای نداشت. ایشان آغوشش باز بود. مثلا اخیرا از مؤتلفه کسی مانند آقای بادامچیان یا مثلا آقای رفیق دوست با ایشان دیدار داشتند. حتی بحث این بود که هیئت مؤتلفه هم بیاید. برخی از آنها علیه آقای هاشمی تند صحبت کرده بودند.
شما در جلسه ایشان با آقای بادامچیان بودید؟
- نه.
درباره ملاقات ایشان با اعضای مؤتلفه خبری از مجمع منتشر نشد؟
- ایشان روی سیاست های خبری هم نظارت می کردند. ایشان حساسیتی روی انتشار خبر نداشتند. خیلی وقت ها از ایشان سؤال می کردند که این خبر منتشر شود ایشان می گفتند از خودشان بپرسید. منظورشان ملاقات شونده بود. چون می گفتند شاید برخی ها که می آیند بعدا باید هزینه این دیدار را بدهند. هنوز هم شاید دیدار با آقای هاشمی برخی را درون لیست سیاه برده باشد. یکی از این شعرا به من می گفت من تا قبل از دیدار عمومی با آقای هاشمی در محرم، شبی دو، سه جا شعرخوانی داشتم امسال حتی یک جا هم دعوت نشدم. ایشان مانعی برای انعکاس اخبار دیدارهای خصوصی نداشتند اما اگر حس می کردند که ملاقات شوند معذوریتی دارد، می گفتند از خودشان سؤال کنید. آقای رفیق دوست می آمد، آقای معین می آمد، آقای تاجزاده یا بهزاد نبوی می آمد، آقای خزعلی می آمد اما اینها منعکس نمی شد. سیاست های کلی این بود که ملاقات های مهم عمومی چندنفره بیشتر منتشر می شد. مگر اینکه ملاقات شونده دولتمرد یا مقام خارجی بود.
از وزرای آقای احمدی نژاد کسی بعدا ملاقات ایشان آمد؟
- من آقای کاظمی را می دیدم. به جز ایشان کس دیگری را ندیدم.
فکر می کنید تأثیر شخصیت کلی و نگاه آقای هاشمی بر رویکردهای مجمع تشخیص مصلحت نظام چقدر بود. من یکی، دو یادداشت و گزارش به تازگی می خواندم که افراد معتقد بودند روح کلی حاکم بر تصمیمات مجمع با شخصیت و منش سیاسی آقای هاشمی ارتباط مستقیم دارد. با وجود اینکه خوب تصمیمات در مجمع تشخیص از سوی اعضا گرفته می شود که برخی شخصیت حقوقی و برخی حقیقی هستند.
- از دو منظر می شود نگاه کرد؛ یکی اینکه آقای هاشمی یک شخصیت منفردی است که هم رئیس مجلس هم شورای عالی دفاع و هم مجمع و هم رئیس جمهوری بوده است. ما فضایی را به جز قوه قضائیه نداریم که ایشان به آن ورود نکرده باشند. این تجربه بسیار غنی است. ایشان در بسیاری از مسائل نظر کارشناسی داشت. معروف است که وزرایشان می گفتند ما نمی توانستیم به ایشان آمار اشتباه بدهیم. من از یکی از وزرایشان شنیدم که ایشان شخصاً پشت کامپیوتر می نشسته و وضعیت انرژی دنیا را چک می کرده است. آدمی بود که در برخی از این مذاکرات دیدارهای خارجی خصوصی، می شنیدم می گفتند خدایی او یک آخوند است که این حرف ها را می زند؟
زبان انگلیسی آقای هاشمی چطور بود؟ در خاطرات رئیس زندان قصر آمده است آقای هاشمی در زندان کتاب انگلیسی می خوانده است.
- خودشان به من می گفتند که من ٦٠ درصدی می فهمم؛ البته مستمر نبود. البته من ندیدم ایشان انگلیسی صحبت کنند؛ اما عربی را صحبت می کردند. گاهی به مترجم عربی می گفتند ترجمه نکن؛ چون می فهمید و مترجم صحبت های آقای هاشمی را ترجمه می کرد. اما اگر بازگردیم به همان صحبت شما، یعنی تأثیر شخصیت ایشان روی مجمع، به نظرم باز می گردد به تجربه گران سنگ ایشان در مسئولیت های گذشته. تعداد زیادی از کسانی که در مجمع هستند، زمانی وزیر ایشان بودند و پرورش یافته ایشان هستند و بقیه هم اگر مستقیم تحت مدیریت ایشان نبودند، در دوره امام متأثر از نقش عملکرد آقای هاشمی بودند. خاطرات ایشان در همان دوره امام حاکی از این است که ایشان در سیاست داخلی و خارجی، اقتصاد و بحث جنگ و برخی برهه های مهم جنگ نقش آفرینی می کرده است. حتی من دیدم اینکه این هفته چه کسی خطبه
را بخواند، ایشان تعیین می کرده است.
بله، ایشان رئیس مجلس بودند؛ اما نقش آفرینی ایشان خیلی خیلی بیش از شخصیت حقوقی ایشان بوده است. من مقایسه می کردم با مثلا آقای لاریجانی و فکر می کردم اگر آقای لاریجانی هم بخواهد خاطراتش را در پوزیشن رئیس مجلس بنویسد، یحتمل فقط ١٠ درصد آن می تواند شبیه آقای هاشمی شود.
- بله، حتی سفیرها پیش ایشان می آمدند و مشورت می گرفتند. من به ایشان گفتم تعبیر من این است که با وجود چتر گسترده و نافذ امام، نقش شما در اداره کشور موثر بود. نقل شد در سندی از پدر بشار اسد که به او توصیه کرده هر وقت در مسائل کشورداری دچار مشکل شدی، با آقای هاشمی مشورت کن. آقای هاشمی می گفت وقتی به امام گفتم من مسئولیت اتمام جنگ را می پذیرم، من را محاکمه کنید؛ امام یک چیز عاطفی گفت که من نمی توانم بگویم که خود من هم یک بار خصوصی اصرار کردم آقای هاشمی گفت اگر می خواستم می گفتم و از تأسف های من این است که من نتوانستم از خود ایشان به عنوان یک حقیقت تاریخی بشنوم.
شاید در بخش منتشرنشده خاطراتشان نوشته باشند.
احتمالا. شما که مستحضر هستید ایشان هم روزانه خاطرات خود را می نوشتند و هم مسائل خصوصی را که جنبه محرمانه داشت و تا مدت ها امکان انتشار ندارد می نوشته اند. حدس من این است که ایشان قبل از اینکه به منزل بروند، خاطراتشان را می نوشته اند. اینکه روز آخر هم خاطراتشان را نوشته اند یا نه را هم نمی دانم؛ چون دفاتر در اختیار پسرشان است. ما هر وقت از ایشان سؤال می کردیم تا کی خاطرات خود را نوشته اید، می گفتند تا امروز.
این حضور همه جانبه آقای هاشمی در آن دوران می تواند درون خود حامل یک نقد هم باشد که چرا چتر آقای هاشمی در آن دوره این قدر گسترده بوده است. چرا فراتر از شخصیت و جایگاه حقوقی خود به حوزه های دیگر ورود داشتند. شاید علت برخی دشمنی ها و کینه های سال های بعد، ریشه در همان زمان داشته باشد. کسانی که زمانی زیر چتر ایشان بودند و از این مسئله دلخور...
- چند عامل نقش داشته است؛ یکی شخصیت خود ایشان بوده. ایشان خیلی سنگ صبور بود. ایشان بیرون از دولت بود؛ اما به ایشان مکرر مراجعاتی می شد و مسائلی از بدنه اقتصادی کشور
به ایشان گفته می شد و ایشان قول می دادند با آقای روحانی مطرح کنند.
با آقای روحانی این مدت چقدر دیدار داشتند؟
- تعدادش را نمی دانم؛ اما منظم دیدار داشتند.
آقای روحانی به مجمع می آمدند؟
- در این سال ها آقای روحانی به دلیل مشغله کاری خیلی نتوانستند به مجمع بیایند؛ اما دیدارهایشان گاهی در منزل آیت الله هاشمی بوده و گاهی آقای هاشمی به پاستور می رفتند و به آقای روحانی سر می زدند؛ البته محدود.
شما به صبر آقای هاشمی اشاره کردید. من چند روز قبل گزارشی درباره هاشمی از نگاه خانواده می نوشتم، متوجه شدم خیلی به این بحث صبر آقای هاشمی از زبان اعضای خانواده به انحای مختلف اشاره شده است.
- در سفر مشهد که خانم آقای هاشمی هم بود، بحثی مطرح شد. ایشان گلایه داشتند از برخوردی که با مهدی شد. من به ایشان گفتم خوب است صبر را از آقای هاشمی یاد بگیرید. خانمشان گفتند او دیگر صبرش خیلی زیاد است. مواردی بود که به ایشان می گفتم باید پاسخ دهید، ایشان می گفتند پاسخ ندهید؛ یعنی در برابر حملاتی که به ایشان می شد، عموما پاسخی داده نمی شد؛ مگر اینکه دیگر خیلی غیرمنصفانه بود. معتقد بود برخی از این نقدها شخصی است؛ مثلا توقع داشتند در دوره ایشان وزیر بشوند و نشده بودند. یادم هست یک موردی که اسم نمی برم، پرسیدم ایشان مسئله اش با شما چیست، گفتند ایشان نگاه تندی داشت، من دیدم اگر وزیر بشود، مشکلاتی برای کشور درست می شود. با توجه به سابقه اش توقع داشتند وزیر بشود، ولی من این سمت را به کسی دیگر دادم. ایشان از همان وقت این طور شد؛ وگرنه من مشکل شخصی با ایشان نداشتم.
یک موردی که ایشان این اواخر تقریبا در هر سخنرانی خود به آن اشاره داشت، دولت گذشته بود. گلایه و نقد و اعتراض خود به رخدادهای دولت قبل تقریبا مصراع تکراری همه صحبت های ایشان بود. علت چه بود؟ یک تصور این است که دلخوری ایشان از سال ٨٤ و شکست از احمدی نژاد و بعد هم حوادث ٨٨ و بی مهری ها و حملات خود احمدی نژاد و یارانش در آن سال ها باعث این گلایه ها بود، یک دلیل دیگر هم می توان گفت عملکرد مخرب دولت گذشته و پیامدهای بدی که برای کشور داشت، باعث شده بود آقای هاشمی مدام به آن اشاره کند.
- نگاه آقای هاشمی به دولت گذشته اصلا شخصی نبود. یکی از ایراداتی که به آقای هاشمی گرفته می شد، این بود که آقای احمدی نژاد برآمده از دولت شماست. می گفتند ایشان استاندار نمونه دولت هاشمی شده بود. من خودم به آقای بشارتی زنگ زدم و گفتم ماجرای این چیست؟ آقای هاشمی ایشان را استاندار نمونه کرد یا شما؟ گفتند من وزیر کشور بودم و برنامه ام این بود که هر استانداری را که کار خوبی می کرد، نمونه معرفی کنیم. ایشان هم چند پروژه انجام داده بود و آن سال ما چند استاندار نمونه داشتیم و این هیچ ربطی به آقای هاشمی نداشت. اینکه در زیرمجموعه من چه کسی را انتخاب می کنم، آقای هاشمی دخالتی نداشت. این یک مورد بود. مورد دومی که من مکرر از آقای هاشمی شنیدم، این بود که آقای احمدی نژاد به خاطر ماجرای نفت و سوآپ از استانداری اردبیل برداشته می شود. ایشان بعد از آن اتفاق کلا از چرخه اجرائی دولت حذف می شود؛ بنابراین نگاه آقای هاشمی به احمدی نژاد اصلا شخصی نبود. نکته دوم اینکه آقای احمدی نژاد با روندی که در آن هشت سال انجام داد، دیدیم که از ورود به انتخابات دوباره منع شد. اگر آن طور که ادعا می شد، کارنامه درخشانی داشت، چرا باید منع می شد؟ باید می آمد کارنامه اش را تکرار می کرد؛ اما رهبری گفتند که ورودشان به مصلحت خودش و کشور نیست. وضع بد اقتصادی ای که ایشان برای دولت بعد به ارث گذاشت، هم که کتمان کردنی نیست. من از معاون اول دولت شنیدم که می گفت آقای رجایی تا ١٨ سال آینده ما باید نیرو جذب نکنیم. بعد از چهار سال دولت هنوز طرح های نیمه تمام دولت قبلی را افتتاح می کند. از آقای جنتی وزیر قبلی ارشاد همان اوایل پرسیدم وضعیت چگونه است. گفت آقای رجایی الان مرداد است، وزیر قبلی تا اسفند را پیش خور کرده و ما وزارت بدهکاری هستیم. یادم هست ما به بیمه هنرمندان و اتحادیه هنرمندان بدهکار بودیم و چیزی هم نداشتیم. یادم هست از برخی کتاب ها باید ارشاد ٢٠٠ جلد می خریده؛ اما امضا هست که پنج هزار جلد خریده بودند. اگر دولت منعی نداشت، می گفت که چه چیزی را تحویل گرفته است؛ چون محذوریت داشت؛ اما آقای هاشمی یا نداشت یا کمتر داشت و به علت خطری که حس می کرد شاید احمدی نژاد دوباره قصد بازگشت داشته باشد که معلوم هم شد درست بوده، سعی می کرد این خطر را گوشزد کند؛ یعنی آقای هاشمی از این
محذوریت آقای روحانی استفاده می کرد.
شما وصیت نامه آقای هاشمی را دیدید؟ همان که متعلق به سال ٧٩ است. آیا اطلاع بیشتری دارید که وصیت نامه جدیدی نوشته شده یا خیر و اینکه اگر نوشته نشده، چرا؟ عجیب است که چرا ایشان آن سال این وصیت نامه را نوشته؛ اما در این سال ها احساس نکرده که باید تجدید شود.
- من وصیت نامه را با خط خود ایشان دیدم و فکر می کنم با خودکار آبی روی یک صفحه A٤ نوشته شده بود و پایین آن هم یک خط خوردگی داشت و تاریخش هم ٩ / ٩ / ٧٩ بود. نوشته بود که وصی من محسن هاشمی بهرمانی است. ایشان آخر وصیت نامه نوشته بوده که چون من دارم می روم آنژیو کنم، این را نوشتم و در آینده مفصل تر می نویسم. آقای مهندس هاشمی گفتند که ما نمی دانیم که ایشان بعدا وصیت نامه مفصل تری نوشته اند یا خیر. داریم می گردیم.
یعنی خانم هاشمی یا فرزندان اصلا در جریان نیستند که وصیت نامه جدیدی نوشته شده یا نه؟
- بله، خانواده چیزی نمی دانند. در این وصیت نامه بیشتر بحث کتاب ها و مباحث مالی است. اینکه چیزی توصیه شده باشد به فرزندان یا مباحثی از این قبیل نیست. در هر عمل جراحی هر اتفاقی ممکن است بیفتد و ایشان هم به همین اشاره کرده که چون دارد برای عمل می رود، این را فعلا نوشته است.
درباره محل دفن ایشان هم می توانید توضیحی بدهید که اول قرار بود گویا در قم دفن شوند، بعد حرم انتخاب شد. علت این تغییر چه بود. بحثی اول مطرح بود مبنی بر اینکه خودشان وصیت کرده اند در قم دفن شوند.
- تاجایی که من می دانم و با پسرشان هم صحبت کردم، درباره محل دفنشان هیچ وقت صحبتی نکرده بودند. پسرشان گفتند من یک روز لابه لای حرف هایم به شوخی گفتم که رفسنجان هم برای دفن بد نیست، ایشان اصلا ورود نکردند. از همان اول دو نظر مطرح بود همان شب اول که جنازه شان به جماران منتقل شد، گفتند که بحث قم مطرح شده است. داشتند مقدمات کار را می چیدند. یک نظر دیگر هم مطرح شد که چرا تهران نه و بحث حرم مطرح شد. بالاخره ایشان به امام خیلی نزدیک بودند و دفن ایشان در حرم معنی خاصی قطعا می توانست داشته باشد. این یکی، دو روز بازتاب ها هم نشان می داد که دفن ایشان در حرم امام معنی دار بوده است.
این تصمیمات هم از سوی خانواده گرفته می شد؟
- بله، این قضیه فقط تصمیم خانواده بود و این دو گزینه در آن شرایط قبل از دفن، شورومشورت درون خانواده بود. نظر خانم ایشان خیلی مهم بود و با برادران ایشان هم صحبت کردند؛ با سیدحسن آقا و تولیت هم صحبت شد که آنها هم استقبال کردند که در کنار امام دفن شوند و به گمانم تصمیم بجا و تاریخی ای بود چون از این به بعد هاشمی مثل قبل، با امام دیده و زیارت می شود و استقبال مردمی را هم شاهدیم.
پیش بینی شما از ریاست آینده مجمع چیست؟
- من فکر می کنم هرکسی که بیاید قطعا آقای هاشمی نمی شود. این نسخه حداقل در این چند دهه دیگر تکرار نمی شود؛ چه در مجمع، چه در جای دیگر. چون هاشمی شخصیتش سنتزی بود از دوره بروجردی و امام و به ویژه دوره بعد از امام. نمی شود حدس زد، اما احتمال می دهم که از داخل مجمع یک نفر انتخاب شود.