[ پیشگفتار ]... 3
نورانیت کلمات ائمه علیهم السلام و دلیل آن... 4
وجه تعبیر به «حبل ممدود بین آسمان و زمین» دربارۀ قرآن... 4
دلیل نگارش شرح حدیث جنود عقل و جهل... 5
مقدّمة
دلائل عدم بحث دربارۀ جهات علمی حدیث... 7
مقصود از صدور احادیث... 8
تعبیر از علم کلام به «نشانه محکمه» در حدیث شریف کافی... 8
شرط حصول علم ربانی و حکمت الهی... 9
مقدمیت جمیع علوم برای توحید قلبی... 9
علم فقه باید مقدمه برای تجرید باشد... 10
مقصد اصلی قرآن و احادیث... 11
عدم توجّه شراح حدیث و مفسرین به مقصد اصلی... 11
دلیل تأثیر نکردن کتب اخلاقی موجود در تهذیب باطن... 12
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 467 شرط مفید بودن کتب اخلاقی، تفسیری و شرح حدیث... 13
ویژگی یک طبیب روحانی... 13
مقالۀ اُولیٰ
در نقل لفظ حدیث شریف است، تیمّناً و تبرّکاً... 15
ترجمۀ حدیث شریف... 19
مقالۀ دوّم
در بیان شمّه [ ای] از حقیقت عقل و جهل و بیان مراد حدیث شریف... 21
مراد از عقل در نظر اصحاب... 21
مراد از عقل در لسان شریف امام صادق(ع)... 21
عقل: تعیّن اوّل فیض مقدس... 22
عدم توجّه منکرین عقل به لوازم باطله سخنشان... 22
عدم تنافی حدوث زمانی عالم با قول به عالم عقلی... 22
موافقت قول به عقل مجرد و عوالم عقلیه با اشارات بعضی از آیات و احادیث... 23
وهم کل در انسان کبیر... 23
مقالۀ سوم
در شمه ای از خصایص و صفات این دو حقیقت عقلیه و جهلیه، به حسب آنچه در این حدیث شریف به آن اشاره فرموده... 25
وجه انتساب خلق به عقل در حدیث... 25
معنای عالم امر... 25
خلقت عقل از نور الهی... 26
مقصود از مشیت در حدیث «خلق الله المشیئة ...»... 26
عدم ارتباط حقایق متعیّنه با ذات مقدّس... 26
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 468 رفع شبهه از حدیث «خلق الله المشیئة ...»... 27
وجه انتساب خلق عقل به اسم اعظم الله... 29
سبب تعبیر از اولین مخلوق به نور نبی ختمی... 29
خصیصه دوم عقل: مخلوق اوّل بودن... 29
مقصود از روحانیین... 29
خصیصه سوم عقل: مخلوق از یمین عرش... 30
احتمالات موجود در متعلَّق «عن یمین العرش»... 30
اطلاقات و مصادیق کلمۀ عرش... 30
خصیصه چهارم عقل: مخلوق از نور الهی (تجلی ذاتی)... 31
خصیصه پنجم عقل: خلق عقل از نور منبسط... 31
وجه اختصاص عقل به خلق شدن از نور منبسط... 31
مقابله صفات جهل با صفات عقل... 32
در بیان صفات جهل... 32
صفت اوّل: تبعیت در خلق... 32
وجه خلق شدن جهل پس از عقل... 32
صفت دوم: خلق شدن از بحر... 33
صفت سوم و چهارم: خلق شدن از اجاج... 33
توجیه دیگر در معنی اجاج... 34
ناتمام بودن توجیه بعض اعاظم فلاسفه از معنای اجاج... 34
صفت پنجم: ظلمانیت جهل... 35
حکمة الهیّة در بیان سرّ آنکه عقل به نور حق نسبت داده شده وجهل به بحر اجاج... 35
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 469 مقصود از «اللّٰه نور السماوات و الأرض»... 35
رجوع همه نقایص و قصورات و ظلمات به نقص امکانی... 36
انتساب همه نقصها به ابلیس و همه کمالات به حق... 36
ذکر دو مثال برای تفهیم «کلٌ من عند الله»... 37
مقالۀ چهارم
در بیان شمه ای از حقیقت اقبال و ادبار عقل و جهل کلّی و جزئی... 39
معنای ادبار عقل کلّی... 39
تکوینی بودن قول حق به اقبال و ادبار عقل... 40
معنای اقبال عقل کلّی... 41
در توجیه دیگر از اقبال و ادبار عقل است... 41
معنای ادبار جهل... 41
معنای اقبال جهل... 42
معنای ادبار عقول جزئیه... 42
توجه به کثرات، یکی از معانی خطیئه آدم(ع)... 42
معنای اقبال عقول جزئیه... 43
انوار غیبیه الهیه در مرآت قلب سالک... 43
علت عدم تحقق اقبال در حقیقت جهلیه... 44
تقوّم اقبال به ترک انانیّت... 44
تقوّم اقبال به حسب کمال مطلق... 45
تنبیه شریف و تحقیق لطیف: بیان تفاوت بین ادبار عقل و جهل است... 45
علت منتفی شدن لهیب آتش برای مؤمن... 46
علت ورود «جزنا و هی خامدة» برای اولیاء کمّل... 46
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 470 فلاح مطلق در قول «لا اله الاّ الله»... 47
علت نورانی بودن جمیع حجابها برای امیرالمؤمنین(ع)... 48
تفاوت حجب نورانی و ظلمانی... 48
معنای ادبار جهل... 49
عبادت جهل کل... 50
لطیفةٌ عرفانیةٌ و حقیقةٌ إیمانیةٌ... 50
تشخیص مظاهر عقل و جهل با موازین قرآنیه... 50
قابل تغییر بودن همه صفات رذیله در انسان... 51
لزوم معرفت به حال باطن و نفس خویش... 51
عدم اعتماد به علم و تقویٰ و کمال خود... 52
لزوم همت و تلاش برای روزهای گرفتاری... 53
نتیجه غلبه حزب شیطانی در انسان... 53
وسایل باطنی و ظاهری هدایت... 54
حسرت انسان در دار آخرت... 54
عدم ایمان قلبی ما به اوضاع و احوال عالم غیب... 55
امکان اجتماع جنود عقل در انسان به واسطه ریاضات علمیه و عملیه... 55
مقالۀ پنجم
در شرح اجمالی از بعض الفاظ حدیث شریف... 57
مقدمیت معرفت جنود عقل و جهل برای معرفة اللّٰه... 57
غایة القصویٰ بودن توحید برای سیر انسانی و سلوک عرفانی... 58
حاصل نشدن معرفت جنود عقل وجهل به جمیع شؤون مگر برای اصحاب ولایت... 58
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 471 تفاوت بین مشاهده حضوریه و علوم کلیه الهیه... 58
عدم قدرت بر شهود برای عقلی که در عقال مفاهیم است... 59
عدم حصول احاطه به عوالم غیبیّه جز برای کمّل اولیاء... 59
معنای جَعل جنود عقلیه و جهلیه... 59
تبعی بودن جعل جهل و جنود آن... 60
علت بیان حقایق عقلیه در قرآن و حدیث به لسان عرف و عامّه... 60
لزوم ارجاع صورت به باطن توسط متعلّمان علوم ائمه... 61
امکان حصول علم به تأویل قرآن برای علماء... 61
علت تحدید جنود عقل و جهل به عدد هفتاد و پنج در حدیث... 61
علت عدم اشتمال قرآن بر ابواب، فصول، مقدمه و خاتمه... 62
اشتمال قرآن بر براهین و علوم عالیه با عبارات کوتاه... 63
معنای آنکه جهل جنود عقل را رؤیت می کند... 64
کیفیت رؤیت جنود عقل توسط حقیقت ابلیسیه... 64
کیفیت رؤیت جنود عقل توسط واهمه در انسان... 65
دعوای مماثلت جهل با عقل نظیر اشرفیت ابلیس از آدم... 65
ولادت ملکوتیه میزان در عالم انسانیت... 66
ارث آدم و ابلیس... 66
مقصود از مذاکره جهل و خواستن جنود برای معارضه عقل... 66
جعل عقل و جهل و جنود آنها... 66
عصیان جهل و اخراج از رحمت حق... 67
وجه عدم تنافی اعطاء جنود به جهل با اِبعاد از رحمت حق... 67
اختیار انسان با وجود جنود متقابل... 68
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 472 تأثیر عصیان در باطن انسان... 68
اهمیّت تهذیب نفس... 68
توضیح نشئات نفس... 68
سرایت احکام هر یک از نشئات ثلاثه بر دیگری... 69
آثار بی اعتنایی به نشئات... 69
دام شیطان برای اهل عبادات ظاهره... 69
دام شیطان برای اهل تهذیب باطن... 70
نتیجه رسوخ اعجاب به نفس در قلب... 70
دام شیطان برای حکیم و عارف... 71
آثار سیر صحیح در درون و برون... 71
مقالۀ ششم
در بیان وشرح جنود عقل وجهل از بعض وجوه که مقصود از تحریر این رساله است، نه از جمیع وجوه... 73
مقصد اوّل: در بیان «خیر» و «شرّ» است
فصل اوّل: [مقصود از خیر و شر]... 75
دو فطرت اصلی و تبعی در طینت آدم اوّل... 76
فطرت اصلی: عشق به کمال مطلق... 76
فطرت تبعی: تنفر از نقص و شقاوت... 77
فطرت، قبل و بعد از محجوب شدن... 77
مقصود از خیر و شرّ در حدیث شریف... 77
فصل دوّم: در توضیح و تشریح این مقصود است... 78
احاطه طبیعت و احکام آن بر انسان از ابتداء خلقت... 78
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 473 فلسفه ارسال انبیاء و کتب آسمانی برای انسان... 79
فطری بودن احکام الهی و دستورات انبیاء و ائمه... 79
رجوع جمیع احکام الهی به دو مقصد اصلی و فرعی... 79
مقصد اوّل: توجه دادن به کمال مطلق... 79
مقصد دوم: تنفر دادن از دنیا... 79
مطابقت این دو مقصد با فطرت انسان... 79
فصل سوّم: در بیان آنکه، فطرت مخمورۀ بی حجاب وزیر عقل و مبدأ خیرات است و خود خیر است، و فطرت محجوبۀ به طبیعت وزیر جهل و مبدأ شرور و خود شرّ است... 80
عشق به کمال مطلق در فطرت عائله بشر... 80
اختلاف انسانها در تشخیص کمال مطلق... 80
مثال برای اختلاف در تشخیص کمال... 80
عامل اختلاف انسانها در تشخیص کمال مطلق... 81
راه هویدا شدن اشتباه در تشخیص کمال مطلق... 82
فصل چهارم: [ ضرورت اصلاح نفس]... 83
سبب افزایش حُجب در انسان... 83
رابطه لذات نفسانیه در افزایش حجب و دلبستگیها... 84
سبب حسرت انسان در آخرت... 85
لزوم اقدام برای رفع حُجب و عذرخواهی از معاصی... 85
راه پاره شدن حجابهای طبیعت... 86
مقصد دوم: در بیان «ایمان» و «کفر» است
فصل اوّل: [ مقصود از ایمان]... 87
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 474 تفاوت بین علم و ایمان... 87
مثالی برای فهم تفاوت بین علم و ایمان... 88
معنای لغوی ایمان... 88
فصل دوّم: در توضیح و تتمیم این مطلب است... 89
شرط رسیدن به ایمان، قناعت نکردن به ادراکات عقلیه... 89
معنای حدیث «العلم نور یقذفه الله ...»... 89
مثالهایی برای توقف در مرتبه علم... 89
علت عدم تأثیر آیات قرآن در دل ما... 90
فصل سوم: در استشهاد برای این مقصد به دلیل نقلی... 91
صفات مؤمنین در قرآن کریم... 91
صفت اوّل: ترس از خداوند، هنگام ذکر او... 92
صفت دوم: زیاد شدن ایمان، هنگام تلاوت قرآن... 93
علت عدم تأثیر قرآن در قلب ما... 93
صفت سوم: توکل به خداوند... 94
ارکان توکل... 94
وجود ارکان توکل در انسانها علماً، نه قلباً... 95
روایاتی از اصول کافی پیرامون ایمان... 95
فصل چهارم: در بیان آنکه ایمان بر طبق فطرت است و کفر خارج از طریقۀ فطرت است... 98
کمال مطلق بودن حق تعالیٰ... 99
تعلق تبعی فطرت به حقیقت ولایت... 100
دلیل فطری بودن حقیقت ولایت... 100
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 475 تفسیر آیه فطرت در روایات... 100
فطری بودن عشق به بقای ابدی... 101
فطری بودن عشق به راحتی مطلقه... 101
فطری بودن عشق به حرّیت مطلقه... 102
لزوم بالفعل بودن معشوق برای عشق و عاشق فعلی... 103
معشوق نبودن صورتهای ذهنیه و خیالیه برای انسان... 103
فصل پنجم: [ راه تحصیل ایمـان]... 103
لزوم تحصیل ایمان... 103
راه تحصیل ایمان... 104
تفاوت ریاضات حقه و باطله... 104
اخلاص، راه تحصیل حقیقت... 105
تأثیر نمودن ذکر خدا و کتاب خدا پس از تخلیه... 105
تلقین آیات و اذکار به قلب... 106
توصیه به قرائت آیات آخر سوره حشر... 106
افضلیت ذکر «لا اله الاّ اللّٰه» از سایر اذکار... 106
عدم غفلت از شرایط عامّه ذکر و قرائت قرآن... 107
محاسبه نفس در هر شبانه روز... 107
مشکل بودن سلوک راه آخرت در ابتدای امر... 107
بی ضرر بودن عمل به این دستورات... 108
سهل انگاری انسان در تحصیل ایمان... 108
نشانه جهنّمیان... 109
دلیل گمراه تر بودن انسان منحرف از حیوان... 110
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 476 پایان نپذیرفتن طمع انسان... 111
مقصد سوم: در بیان «تصدیق» و ضد آن است که «جحود» است
فصل اول: [ مقصود از تصدیق و جحود]... 113
معنای اصطلاحی تصدیق و جحود... 113
علت شمردن تصدیق از جنود عقل... 113
تناسب علم و عالم و معلوم... 114
تفسیر طعام در آیه «فلینظر الإنسان إلی طعامه» به علم... 114
آثار ظلمانی شدن فطرت و غلبه شهوت و غضب بر آن... 115
فطری بودن انتقال از نظام بعید به منظِّم آن... 116
زوال نورانیت فطرت بواسطه اشتغال به عالم طبیعت... 117
آثار و لوازم فطرتهای اصلیه و فطرتهای محجوبه... 117
فصل دوم: [ اصلاح نفس از جحود]... 118
امکان تغییر حالت جحود و انکار بوسیله علم نافع... 118
علم نافع و حجاب بودن آن برای کاملین... 118
ساختمان و افعال بدن، طریق معرفة الله... 118
دلالت نظام دقیق ساختمان بدن بر منظِّم... 121
امکان تغییر حالت جحود و انکار بوسیله عمل صالح... 122
مراد از اعمال قلبیه و قالبیه... 123
آثار ذکر حقیقی... 124
مناسب بودن ذکر «یا حیُّ یا قیّوم» برای احیاء دل... 125
توصیه به گفتن ذکر «لا اله الاّ انت ...» در سجده... 125
سجده های طولانی ائمه و اولیاء... 126
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 477 ملال انگیز نبودن عبادات برای محبّین به آن ذات مقدّس... 127
خصوصیّت محبّین: رها کردن دو عالم و پیوستن به او... 127
مقصد چهارم: در «رجاء» و ضد آن است که «قنوط» است
فصل اول: در بیان آنکه رجاء و امیدواری از جنود عقل است، و قنوط و ناامیدی از جنود جهل و ابلیس است... 129
مبدأ حصول رجاء و قنوط... 130
ثمرۀ عدم توجه به شجره خبیثه طبیعت... 130
مضرات توجه به شجره خبیثه طبیعت... 130
فصل دوم: در بیان فرق مابین رجاء و غرور است... 131
مبدأ رجاء و غرور و آثار آنها... 132
تشبیه صاحبان رجاء به زارع... 133
رجاء در روایات... 133
توصیه به مطالعه نفس... 136
فطری بودن احترام عظیم و منعِم... 136
پرهیز از غرور شیطانی... 137
فصل سوم: در فرق میان خوف، که از جنود عقل و رحمان است، و میان قنوط، که از جنود جهل و شیطان است... 137
اختلاف مبادی خوف از حق تعالیٰ و یأس و قنوط و بیان آثار هر کدام... 137
آثار نومیدی و قنوط... 138
دام بزرگ ابلیس... 139
طریقه علاج یأس و نومیدی... 139
بیان برخی از رحمتهای خاصّه خداوند به انسان... 139
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 478 ساخته شدن جهنم بوسیله اعمال انسانها... 141
جهنم: رحمتی در صورت غضب... 142
فصل چهارم: در کیفیت جمع بین خوف و رجا است... 142
نحوه اول جمع بین خوف و رجاء... 142
اقسام قلوب اولیاء... 142
نقل و نقد کلام صدرالمتألهین(ره) پیرامون انقطاع خوف در آخرت... 144
نحوه دوم جمع بین خوف و رجاء... 145
خوف و رجاء در ادعیه و روایات... 145
مقصد پنجم: در بیان «عدل» و ضد آن است که «جور» است
فصل اول: [ مقصود از عدالت وجور] ... 147
معنای عدالت... 147
معنای جور... 148
مقصود از عدالت در معارف، عقاید و اخلاق... 148
ملازم بودن چهار قوه، با انسان... 149
انواع صورتهای ممسوخه ملکوتیه... 149
عدم افراط و تفریط در قوای ثلاثه... 150
سخن ارسطاطالیس پیرامون عدالت... 150
فصل دوّم: [ عدالت و جور در کتب اخلاقیّه] ... 151
چهارفضیلتی که اجناس همه فضایلند... 151
معنای حکمت، عدالت، شجاعت و عفّت... 151
عدالت، خط مستقیمی از نقص عبودیت تا کمال عزّ ربوبیت... 152
عدم حصول اعتدال حقیقی جز برای انسان کامل... 152
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 479 هشت رذیله که اجناس همه رذایلند... 153
فصل سوّم: [ در تحصیل فضیلت عدالت] ... 153
تعدیل قوای نفسانی، غایت کمال انسانی... 153
سهل بودن تعدیل قوای نفسانی در اوّل جوانی... 154
اهمیت تربیت در دوران طفولیت... 154
رابطه تربیت کودک با تربیت جامعه... 154
ضرورت تربیت عملی، توسط پدر و مادر... 155
سعادتها و شقاوتهای قهریه کودک... 155
لزوم انتخاب معلم متدین و مهذّب برای طفل... 156
سهولت تحصیل سعادت در دوران جوانی... 156
لزوم تذکیه و اصلاح نفس برای جوانان... 157
مأیوس نشدن از اصلاح نفس در پیری... 157
اصلاح نفس غیر اختیاری در عالم برزخ... 158
ظاهر شدن ملکات باطنه در عالم قبر و برزخ... 159
اصلاح نفس در قیامت و پس از آن در جهنم... 159
پاک شدن فطرت و باطن نفس به وسیلۀ عذاب جهنم... 160
مقصد ششم: در «رضا» و ضد آن است که «سخط» است
فصل اول: [ مقصود از رضا و سخط] ... 161
نقل و نقد کلام عارف انصاری در تعریف رضا... 161
نقل کلام شیخ الرئیس... 163
فصل دوم: در بیان آنکه رضا از جنود عقل و لازمه فطرت مخموره است؛ چنانچه سخط از جنود جهل و لازمه فطرت محجوبه است... 164
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 480 رضایت صاحب فطرت مخموره از ذات حق و همه انوار وجودیه... 164
عدم رضایت صاحب فطرت محجوبه از ذات حق و افعال او... 165
نقل کلام مرحوم شاه آبادی پیرامون محبت زیاد به دنیا... 165
فصل سوم: در بیان مراتب رضا است... 166
درجه اوّل: رضای بالله ربّاً... 166
شرط قدرت برگفتن «الله ربّی» در عالم قبر و برزخ... 167
نشانه رضا به مقام ربوبیّت... 167
رضایت حقیقی از نبوت و امامت یعنی عمل به تکالیف... 168
درجه دوّم: رضا به قضا و قدر الهی... 168
سؤال حضرت باقر(ع) از جابر و پاسخ او... 168
شرط رسیدن به این مقام... 169
[درجه سوم:] مقام محبت و جذبه... 169
فصل چهارم: [ مبادی مقام رضا] ... 170
مبدأ رضا معرفت عبد است... 170
مراتب معرفت عبد، مرتبه اوّل: علم به جمیل بودن حق... 170
مرتبه دوم: رساندن جمیل بودن حق به قلب... 171
روایت حضرت امیر(ع) راجع به ارکان چهارگانه ایمان... 171
مرتبه سوّم: درجه اطمینان... 171
معنای «ارجعی إلی ربّک ...» ... 171
مرتبه چهارم: مقام مشاهده... 171
درجات مقام مشاهده... 172
فصل پنجم: [ در بیان ابتلاء مؤمنین] ... 172
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 481 سخط، لازمه فطرت محجوبه... 172
علّت روگردانی انسان از ابتلائات... 172
ابتلاء در احادیث... 173
رکون در دنیا بواسطه ناز و نعمت... 174
بیان یک احتمال راجع به سخن جابر و پاسخ حضرت... 174
بلا، تحفه ای الهی برای اولیاء... 175
فصل ششم: در فضیلت رضا و ذم سخط از طریق نقل... 175
ارائه محبوبترین مخلوق به حضرت موسی(ع) ... 177
آثار سخطناکی و غضب از تقدیرات الهیه... 178
علامت مؤمن در کلام امام صادق(ع) ... 179
مقصد هفتم: در «شکر» و ضد آن است که «کفران» است
فصل اول: در معنی شکر است... 181
ارکان شکر... 182
اقسام سه گانه عمل... 182
شکر در نظر نویسنده... 182
فصل دوم: [در مراتب شـکر] ... 182
عدم حصول حقیقت شکر جز برای کمّل اولیاء... 183
مراتب کفر... 183
انواع شکر... 184
نقل و نقد نظر برخی از محققین درباره شکر... 184
فصل سوم: در بیان آنکه شکر از جنود عقل و لازمۀ فطرت مخموره است، چنانچه کفران از جنود جهل و لازمه فطرت محجوبه است... 185
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 482 فطری بودن تعظیم منعِم... 185
فطری بودن شکرگزاری و ثناجویی از منعم علی الاطلاق... 186
رجوع همه شکرها و حمد و ثناها به ذات حق تعالیٰ... 186
بیانی در «من لم یشکر ...» ... 188
فصل چهارم: در نقل بعض احادیث شریفه در این باب... 188
تلازم شکر با زیاد شدن نعمت... 189
شکر وظیفه قلب است قبل از لسان... 190
شکر مخلوق، شکر مجرای نعمت الهی... 191
مقصد هشتم: در «طمع» و ضد آن است که «یأس» است
فصل اوّل: [ مقصود از طمع و یأس] ... 193
تفاوت بین رجاء و طمع... 193
امید بدون رؤیت عمل، از مقامات عارفین بالله... 194
رابطۀ یأس و قنوط... 194
وجه فطری بودن طمع و خلاف فطرت بودن یأس... 194
فصل دوم: [در بیان تأثیر طمع و یأس] ... 195
تفاوتی دیگر بین رجاء و طمع... 195
طمع در آیات... 195
طمع در روایات... 195
استفاده از این روایات در طریق ارتیاض قلوب... 198
اجتماع تمامی خیرات در قطع طمع از مردم... 198
مقصد نهم: در «توکل» است، و ضد آن که «حرص» است
فصل اوّل: در بیان معنی توکل است... 199
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 483 فصل دوم: در ارکان توکل است... 200
عدم تأثیر علم برهانی بدون حصول ایمان در ایجاد توکل... 201
مثال برای تفاوت علم برهانی با ایمان... 201
شرط رسیدن به مقام توکل و تفویض و تسلیم... 203
طریق تحصیل توکل و رساندن آن به قلب... 203
تلقین ذکر «لا اله الاّ الله» به قلب... 203
تأثیر تذکر سعه رحمت و لطف حق تعالیٰ به قلب... 204
آثار رساندن ارکان توکل به قلب... 204
افسوس نویسنده از ضایع کردن عمر... 205
فصل سوم: در تعقیب این باب و موعظت اُولوا الألباب است... 206
روش اهل برهان برای اثبات علم فعلی حق تعالیٰ به موجودات... 206
روش اهل معرفت برای اثبات علم ذاتی و فعلی حق به موجودات... 207
روش متعبدین به قرآن و احادیث در اثبات علم ازلی حق... 207
تنزیه حق تعالیٰ از نقائص و اَعدام... 207
اختصاص رحمانیت مطلقه و رحیمیت تامّه به حق تعالیٰ... 208
نمونه هایی از نعمتهای واسعه الهی به انسان... 208
گرفتار شدن انسان به شرک خفی یا جلی... 210
مناجات با خداوند متعال... 211
فصل چهارم: در معرفت بعض مراتب و درجات توکل است... 212
اختلاف معرفت به ارکان، دلیل اختلاف درجات توکل... 212
تمامی موجودات عالم غیب و شهادت وسیله رساندن انسان به کمال... 212
ثمره وسیله دانستن موجودات... 213
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 484 شرک دانستن مقام توکل و گذر از آن... 213
عدم تنافی توکل با کسب و کار... 213
نقد سخن غزالی پیرامون توکل خاصه... 214
راه تصحیح مقام توکل... 214
نقل و توجیه کلام خواجه انصاری راجع به توکل... 214
فصل پنجم: در بیان آنکه توکل از جنود عقل و از لوازم فطرت مخموره است، و اشارۀ به معنی حرص و این که از جنود جهل و ابلیس و از لوازم فطرت محجوبه است... 215
فطری بودن افتقار در تمام عائله بشری... 215
احتیاج و افتقار همه ممکنات... 216
فطری بودن توجه ناقص به کامل برای رفع نقص... 217
حقیقت حرص... 217
فصل ششم: در مدح توکّل و ذمّ حرص از طریق نقل... 217
توکل در آیات... 218
مرتبه اول توکل با استفاده از آیات... 218
مرتبه دوم توکل با استفاده از آیات... 218
بالاترین مرتبه توکل با استفاده از آیات... 219
توکل در روایات... 219
ذکر ارکان توکل در حدیث... 221
ارکان ایمان در حدیث... 222
منتهی شدن توکل به یقین... 223
تتمّـةٌ... 224
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 485 حرص و آثار آن... 224
تحکیم ریشه های حب دنیا بوسیله حرص... 225
حرص در آیات... 225
عدم منافات سلامت فطری با آیه «إنّ الإنسان خلق هلوعاً»... 226
حرص در روایات... 226
مقصد دهم و یازدهم: در «رأفت» و «رحمت» و ضد آنها است که «قسوت» و «غضب» است
فصل اوّل: [مقصود از رأفت و قسوت]... 229
معنای رأفت... 229
نقل و نقد نظر بعض از اهل تحقیق راجع به رابطه رحمت و رأفت... 229
اختلاف احکام و آثار رأفت و رحمت بحسب اختلاف درجات وجودی... 230
نقل و نقد کلام صدرالمتألهین پیرامون رحمت و رأفت در حق تعالیٰ... 231
فصل دوم: [در بیان تأثیر رأفت] ... 232
رحمت و رأفت از جلوه های جمالیه حق برای حفظ انواع حیوانی... 232
آثار وجود رحمت و رأفت در انسان و حیوان... 232
رحمت بودن حدّ و قصاص و جهنم... 233
اسمهای رحمان و رحیم از اُمّهات اسماء الهی... 233
علت تکرار رحمت در سُور قرآنیه... 234
رأفت و رحمت در آیات و روایات... 235
فصل سوم: [فرق میان قساوت و غضب] ... 237
معنای قساوت و کلمه مقابل آن... 237
تمثیل ابن مسکویه برای غضب... 239
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 486 بیان بقراط حکیم در مورد غضب... 239
فصل چهارم: [در بیان آنکه رأفت از لوازم فطرت مخموره و از جنود عقل است] ... 240
انتساب خلق انسان به اسم رحمان در قرآن... 240
تنفّر فطرت انسان از ظلم... 241
فصل پنجم: [در بیان ثمرات قوّه غضبیه] ... 241
مبارزه با مفسدات درونی و برونی... 241
مبارزه با مفسدات و مخلاّت عائله بشری... 242
مذمّت غضب نکردن در موقع لزوم در روایات... 243
فصل ششم: [در بیان انحراف قوّه غضبیّه] ... 244
غضب نکردن در وقت لزوم، کفران نعمت الهی... 244
غضب بیجا، کفران نعمت و هتک حرمت الهی... 245
تفاوت سبعیت انسان با سایر حیوانات... 245
همزمانی تألیف کتاب با جنگ متفقین و آلمان... 245
تأثیر اختراعات در نورانی و یا ظلمانی شدن عالم... 246
فصل هفتم: در ذکر جمله[ ای] از احادیث شریفه در این باب... 246
فاسد شدن ایمان به واسطه غضب... 247
غضب، سوق دهنده انسان به سوی هلاکت... 248
دو روایت دیگر راجع به غضب... 248
روایاتی پیرامون غضب الهی و راه ایمن شدن از آن... 249
فصل هشتم: در ذکر مختصری برای علاج غضب... 250
علاج اساسی نفس پیش از غضب... 251
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 487 لزوم تغییر حالت در هنگام غضب... 251
علاج غضب در روایات... 251
معالجه توسط دیگران... 251
فصل نهم: در ذکر علاج غضب، در حال سکونت نفس به قلع مادّۀ آن، و علاج اسباب مهیّجۀ آن... 253
حب دنیا مهمترین مادّه و سبب غضب... 253
راه تحصیل طمأنینه و آرامش قلب... 254
راه قلع حب دنیا و رفع این مرض... 254
مقصود از «فاخلع نعلیک» در آیه شریفه... 255
حب دنیا: مانعی برای تصفیه قلب و تعمیر آخرت... 255
استفاده از فرصتهای باقیمانده عمر در از بین بردن ام الامراض... 256
دلیل فرستادن وحی و زحمت انبیا و فداکاری اولیاء... 256
مقصد دوازدهم: در «علم» است و ضد آن که «جهل» است
فصل اوّل: [مقصود از علم و جهل] ... 257
مقصود از علم جهل در این موضع از حدیث... 257
دو وجهۀ نورانی و ظلمانی تمامی ممکنات... 258
فصل دوّم: [در بیان آنکه علم از افضل فضایل است] ... 259
افضلیت علم از تمامی کمالات و فضائل... 259
برخورداری همه موجودات از علم و شعور... 259
تصریح قرآن و روایات به علم و تسبیح موجودات... 260
قابل حمل نبودن تسبیح موجودات بر تسبیح تکوینی... 260
محجوبیت انسان از عوالم مافوق، مادون و حتی خود... 260
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 488 مقدمه بودن همه علوم برای علم بالله... 261
فصل سوّم: در بیان آنکه علم، از لوازم فطرت مخموره و از جنود عقل است و جهل، از لوازم فطرت محجوبه و از جنود ابلیس است... 261
خارج بودن علم به مفاهیم و عناوین از فطرت... 262
فطری بودن علم و معرفت به نحو مشاهدۀ حضوریه... 262
فصل چهارم: در ذکر شمّۀ مختصری در فضایل علم از طریق نقل... 263
آیه «و علّم آدم ...» و فضیلت آدم بر ملکوتیان... 263
مقصود از علم آدم به اسماء... 263
آیات اوّل سورۀ علق و ذکر سه وجه برای تقدم علم نسبت به سایر فضایل... 264
وجه چهارم (نظر نویسنده): تعلیم بوسیله ربّ محمد... 265
آیات پیرامون «ربّ محمّد»... 265
آیه «شهد الله ... و اولوا العلم» و شرافت علم... 266
آیه «و ما یعلم تأویله ... و الراسخون فی العلم» و شرافت علم... 266
ذکر منابعی برای رجوع به روایات شرافت علم... 267
مقصد سیزدهم: در «فهم» است و ضد آن که «حُمْق» است
فصل اوّل: [مقصود از فهم و حمق] ... 269
ثمرات مواجه شدن نفس انسانی با عالم انوار... 270
مقصود از هجرت در آیه «و من یخرج ...» ... 270
وجه مفرد آوردن «نور» و جمع آوردن «ظلمات» در آیۀ «یخرجهم من الظلمات ...» ... 271
مضرّات مواجه شدن نفس انسانی با کدورات... 271
فصل دوّم: در تعقیب این مقصد و موعظت در این باب... 271
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 489 تشبیه حبّ دنیا به ریشۀ درخت... 272
خطر محبّت به دنیا... 273
روایتی از امام صادق(ع) ... 273
دیدن انسان، برخی از مقامات خویش را قبل از خروج از این عالم... 274
مشکل به نظر رسیدن طیّ مقامات در ابتدای امر... 274
فصل سوّم: در بیان آنکه «فهم» از لوازم فطرت مخموره و از جنود عقل است، و «حمق» از لوازم فطرت محجوبه و از جنود جهل است... 274
دلیل فطری بودن فهم با توجه به دو معنای آن... 274
بیان احتمالی راجع به آیه «سلام هی حتّیٰ ...» ... 275
مقصود از قلب سلیم در آیه «إلاّ من أتی ...» با استفاده از روایت... 275
رجوع حمق به فطرت محجوبه... 276
دوری از خود و روحانیات، بالاترین مرتبه حمق... 276
مقصد چهاردهم: در «عفت» است و ضد آن «هتک» است
فصل اوّل: در بیان معنی عفّت است... 277
فضیلت اعتدال و رذیله بودن افراط و تفریط در هر سه قوّه... 277
شَرَه، جهت افراطی نفس بهیمه... 277
خمود، جهت تفریطی نفس بهیمه... 278
معنای هتک... 278
فطری بودن عفّت و تنفّر از هتک... 279
فصل دوّم: [در بیان ثمرات قوّه شهویّه] ... 279
وابستگی سعادت انسان به قوه شهویه... 280
مفاسد طبیعی و ماورای طبیعی عنان گسیختگی در شهوت... 281
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 490 فصل سوّم: [در بیان تأثیر اعمال در قلب] ... 281
وجود صورت غیبیه ملکوتیه برای هر یک از اعمال... 281
آباد شدن ارض ملکوت بوسیله اعمال انسان... 281
ذکر دو آیه در اثبات مطلب... 282
مسلّم بودن تمثّل اعمال و صور غیبیه در نزد اهل معرفت... 282
نقطه بیضاء و سوداء در قلب... 282
ظهور انواع صور ملکوتیه انسان در عالم آخرت... 283
ثمره تعدیل سه قوّه و تبعیت آنها از عقل... 283
مفاسد غلبه هر یک از سه قوّه بر عقل و قوای دیگر... 284
امکان وجود چند صورت برای انسان... 284
استفاده از آیه و روایت برای اثبات یکی بودن صورت انسانیه... 285
فصل چهارم: [موعظت برای اصلاح نفس]... 285
علامت جهنّمی بودن در قرآن... 287
دلیل سبقت انسان منحرف از بهایم و سباع و شیاطین... 287
مقصود خداوند از ذکر قِصص قرآنیه... 288
عدم خروج از افق حیوانیت با داشتن مقاصد شهوانی دنیوی و اخروی... 289
آدمزاده یعنی معلَّم به تعلیم اسماء... 289
فصل پنجم: در ذکر بعضی روایات در فضیلت عفّت... 289
مصداق شیعه در کلام امام صادق(ع) ... 290
ابراهیم(ع) شیعه امیرالمؤمنین(ع) ... 291
مقصد پانزدهم: در «زهد» است و ضد آن که «رغبت» است
فصل اول: در معنی زهد و رغبت است... 293
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 491 معنای لغوی زهد... 293
احتمالات چهارگانه در معنای اصطلاحی زهد... 294
نظر نویسنده راجع به احتمالات چهارگانه... 294
فصل دوّم: در درجات و مراتب زهد است... 294
درجۀ اوّل: زهد عامّه... 295
درجه دوم: زهد خاصّه... 296
درجه سوم: زهد اخصّ خواص... 296
اوّل درجۀ فنا پس از درجۀ سوم... 296
فصل سوّم: در بیان منزلت زهد نسبت به مقام سلوک انسانیّت و کمال روحانیّت... 297
مقصد و غایت بعثت... 297
اقبال و ادبار دو امر لازم برای تحقّق غایت بعثت... 298
مقدمه بودن زهد برای وصول به جمال جمیل... 298
زهد در روایات... 299
فصل چهارم: [در بیان آنکه رغبت به دنیا موجب احتجاب ازحق است]... 300
مقصود از دنیا... 300
تفسیر حجب نورانیه و ظلمانیه به وجود و تعیّن اشیاء... 300
ذکر تعداد حجب با استفاده از روایات... 300
خار طریق بودن وجود هر موجود و تعیّناتش... 301
فصل پنجم: در بیان آنکه «زهد» از فطریات و لوازم فطرت مخموره است، و «رغبت» از لوازم احتجاب فطرت است... 302
وجود دو فطرت اصلیه و فرعیه در انسان... 302
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 492 زهد از بزرگترین جنود عقل و رغبت به دنیا از بزرگترین جنود جهل... 303
فصل ششم: در استشهاد به ادلّۀ نقلیّه، در این باب... 304
آیه «لکیلا تأسوا ...»... 305
آیات 79 و 80 سورۀ قصص راجع به فرعون... 305
معنای شرح صدر در آیه «فمن یرد الله ...» و رابطۀ آن با زهد... 306
استشهاد به روایات در باب زهد... 307
برقراری نور حکمت در قلب و زبان بر اثر زهد... 307
ندیدن معایب دنیا بواسطه محبت به آن... 308
حصول سلامت مطلقه با زهد در دنیا... 308
روایتی دیگر از امام صادق(ع) ... 308
اوّل درجۀ زهد در کلام امام صادق(ع) ... 309
چشیدن حلاوت ایمان پس از گذشتن از مرتبه حیوانیت... 309
روایت سوم از امام صادق(ع) ... 310
تشبیه دنیا به مار در کتاب حضر امیر(ع) ... 310
نتیجه آمیخته شدن فطرت خالصه با محبت به دنیا... 311
عدم امکان تأویل کتاب الهی مگر برای راسخان در علم... 311
مقصد شانزدهم: در «رفق» و ضدّ آن است که «خرق» است
فصل اوّل: [در بیان معنی رفق و خرق] ... 313
نقل و نقد کلام مجمع البحرین راجع به حدیث «اذا کان الرفق ...» ... 313
فصل دوّم: [در بیان دخالت رفق در امور انسان] ... 315
مدخلیّت رفق و مدارا در پیشبرد امور... 315
امکان تصرّف قلوب بوسیله رفق و مدارا... 315
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 493 دستور خداوند به حضرت موسی(ع) راجع به رفق و مدارا با فرعون... 316
معاشرت با جاهلان بزرگترین زحمت هادیان راه حق... 316
اهمیت رفق و مدارا در باب امر به معروف و نهی از منکر... 317
توصیه های حضرت خضر به حضرت موسی(ع) ... 317
اهمیّت رفق و مدارا با نفس در باب سلوک... 318
فصل سوّم: در بیان آنکه «رفق» و «مدارا» از جنود عقل و از لوازم فطرت مخموره است، و «خرق» و «عنف» ازجنود جهل و ابلیس واز لوازم فطرت محجوبه است... 318
مخمور بودن قلوب عائله بشری به رحم... 319
فصل چهارم: درذکر بعض ازاخبار شریفه دراین باب وبیان اجمالی آنها... 320
رفق بودن تشریع شرایع و حدود و تعزیرات... 320
دو روایت در مرافقت با نفس در سلوک الی الله... 321
دستوری کلّی برای خواص در کلام امام صادق(ع) ... 322
اختلاف مردم در تحمّل علوم و معارف... 322
دلیل احتراز مردم و حتّی علماء ظاهر از علوم الهیه... 322
تسهیم ایمان به سهم های مختلف در روایات... 323
مَثل نصرانی تازه مسلمان در روایت... 323
مقصد هفدهم: در «رهبت» است و ضد آن «جرئت» است
فصل اوّل: [در بیان معنی رهبت] ... 325
معنای لغوی رهبت... 325
معنای اصطلاحی رهبانیت... 326
فصل دوّم: در بیان اختلاف درجات خوف است... 326
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 494 درجه اوّل: خوف از عقاب یا فقدان ثواب... 327
درجه دوم: خوف از عتاب... 327
درجه سوم: خوف از احتجاب... 328
درجه چهارم: خوف اولیاء... 328
تقابل درجات جرئت با درجات رهبت... 328
فصل سوّم: در بیان آنکه خوف و رهبت از فطریات مخموره و جنود عقل ورحمان است، وجرئت ازاحتجاب فطرت وجنود جهل وشیطان است... 329
علت عدم وجود خوف و رهبت از حق تعالی در قلوب ما... 329
غشوه های رسول اکرم(ص) در لیله معراج... 330
تفاوت خوف محتجبین با خوف انبیاء و اولیاء... 331
مقصد هیجدهم: در «تواضع» است و ضدِّ آن «کبر» است
فصل اوّل: در معنی تواضع و کبر است... 333
دلیل اینکه در مقابل تواضع کبر آمده، نه تکبر... 333
سیر بوجود آمدن کبر و نیز تواضع در درون نفس... 333
فصل دوّم: در بیان درجات تواضع و تکبر است... 334
درجه اوّل: تواضع اولیاء کمّل و انبیاء عظام... 335
درجه دوم: تواضع اهل معرفت... 335
درجه سوم: تواضع حکماء... 335
درجه چهارم: تواضع مؤمنین... 336
تفاوت تواضع با تملّق و تکبر با عزّت نفس... 336
فصل سوّم: [شرح صدر و ضیق صدر] ... 336
ثمرات سعه صدر... 337
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 495 تواضع نتیجۀ خداخواهی... 337
معرفة الله مبدأ همه کمالات و حب نفس مبدأ همه نقایص... 338
فصل چهارم: [موعظت در این باب] ... 339
نشانه علم و عمل نافع و غیر نافع... 339
ضرورت تفتیش اهل علم نسبت به خود و ملکات خود... 339
تلبیسات نفس و شیطان برای اهل معرفت... 340
علم معارف بدون تواضع، از پست ترین علوم... 341
مغرور نشدن به علم و کمالات خویش... 342
تمسّک به قرآن و اهل بیت برای تهذیب باطن... 343
عجب نشانۀ کم ظرفیتی و جهل... 343
لزوم تفتیش زهّاد و عبّاد از احوال نفوس خویش... 344
نشانه های نمازی که معراج مؤمن است... 344
مناسبتر بودن ایام جوانی برای اصلاح نفس... 345
فصل پنجم: در شمه[ ای] از احادیث شریفه در این باب... 346
روایت اوّل: نزدیکترین و دورترین افراد به خداوند... 346
روایت دوم: شسته شدن پای حواریین توسط حضرت عیسی(ع) ... 347
لزوم تفکر علما در تواضع حضرت عیسی(ع) ... 348
مقصود از جمله: «به تواضع آبادان شود حکمت»... 348
نورانیت قلب و تواضع، شرط ارشاد و تعلیم... 349
روایت سوم: زوال خاصیت علم بوسیله صفات ذمیمه... 349
آثار اخلاق ناهنجار و عمل خلاف از عالِم... 350
فصل ششم: در شمه[ ای از] احادیث دربارۀ تکبُّر... 350
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 496 روایت اوّل: صورت غیبیه تکبّر در قیامت... 350
روایت دوم: وادی متکبران در جهنم... 351
با احتمال صدق این روایات هم باید درصدد علاج بود... 351
مناجات و دعای نویسنده... 352
چهار روایت دیگر... 353
فصل هفتم: در بیان آنکه «تواضع» از جنود عقل و از لوازم فطرت مخموره است، و «تکبّر» از جنود جهل و از لوازم فطرت محجوبه است... 353
فطری بودن تواضع نزد عظیم... 353
رجوع تکبّر و تملّق به فطرت محجوبه... 355
مقصد نوزدهم: در «تُؤَدَه» و ضد آن است که «تسرّع» است
فصل اوّل: [در بیان آنکه تؤده و تسرّع از صفات ظاهره و باطنه است]... 357
معنی تؤده و تسرّع... 357
شمول جنود عقل و جهل بر هر خیر و شرّ ظاهری و باطنی... 358
سرایت همه احکام باطن به ظاهر و ظاهر به باطن... 358
علت توجّه شریعت به حفظ ظواهر... 358
فصل دوّم: [در بیان مقصود از تؤده و تسرع] ... 359
دو احتمال برای بیان مقصود از تؤده... 359
ویژگیهای نفس دارای ثبات... 359
دلیل فرموده پیامبر که «سورۀ هود مرا پیر کرد»... 359
مقصود از تسرع... 360
مفاسد تسرع... 360
آثار ثبات قدم و طمأنینه نفس... 361
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 497 ملت واحده بودن انسان با طمأنینه... 361
فصل سوّم: در بیان آنکه تأنّی و تثبُّت از فطریات مخموره و از جنود عقل است، و تسرّع و شتابزدگی و بی ثباتی و بی قراری از جنود جهل و ابلیس و از فطریات محجوبه است... 362
اقسام دعا در نظر اهل معرفت... 363
تفاوت دعای اولیاء خدا با عامّه مردم... 364
عشق عاشقان الهی به دار کرامت... 365
مقصد بیستم: در «حلم» است و ضد آن که «سَفَه» است
فصل اوّل: [در بیان معنی حلم و سفه] ... 367
فصل دوّم: [در بیان ثمرات قوّۀ غضبیّه] ... 368
قوّه غضبیه وسیله رسیدن به بسیاری از کمالات... 368
دستور کیفیت خروج از تفریط در این قوّه... 368
عبث نبودن قوه غضبیه... 369
بزرگ شمردن درجه شجاعان در قرآن کریم... 369
فصل سوّم: [در بیان خطرات انحراف قوّۀ غضبیّه] ... 370
خطرناکتر بودن این قوه از سایر قویٰ... 371
تمثیل حکماء راجع به انسان غضبناک... 371
نقل کلام بقراط راجع به غضب... 371
«نار الله الموقده» باطن آتش غضب... 372
کیفیت احاطۀ نار جهنم به انسان... 372
ملکه شدن غضب موجب محشور شدن به صورت سَبُع... 373
عدم قیاس انسان با سایر موجودات در جهت هدایت و ضلالت... 373
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 498 ضرورت اصلاح نفس از این رذیله... 374
بیان روایت پیامبر که فرمود: «من ذخیره کردم شفاعت ...» وشرح مرحوم شاه آبادی... 374
فصل چهارم: در بیان علاج غضب در حال فَوَران آن... 375
روشهای منصرف نمودن نفس... 375
روایاتی در این مورد... 376
اصلاح توسط دیگران، هنگام سرکشی نفس... 376
فصل پنجم: درعلاج اساسی سفه وافراط غضب به علاج اسباب مهیِّجه آن 377
حبّ دنیا، امّ الأمراض... 377
طریق تطهیر نفس از حب دنیا... 378
مقایسه مقدار زندگی در دنیا و آخرت... 378
خسران انسان در کسب دنیا... 378
فصل ششم: در بیان تحصیل ملکه حلم است... 379
امکان تغییر ملکات در دنیا و دلیل آن... 379
تخلیه نفس از ملکات خبیثه، مقدمۀ کسب ملکات روحانیه... 380
راه تحصیل ملکۀ حلم... 381
تأثیرپذیری روح از ظاهر... 381
دو روایت در تأیید تأثیرپذیری... 381
فصل هفتم: در ذکر فضایل حلم از طریق منقول... 382
دلیل آنکه تمام اوصاف کمالی، جنود رحمان هستند... 382
مدح حلم در روایات... 383
مقصد بیست و یکم: در «صَمت» است، و ضد آن که «هَذَر» است
فصل اوّل: [در بیان فوائد صمت است] ... 385
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 499 معنی لغوی صمت و مراد از صمت در حدیث... 385
داشتن اختیار زبان از بزرگترین هنرها... 386
دلیل ترجیح صمت بر بیان... 386
رجحان اعتزال بر معاشرت نزد مشایخ اهل ریاضت... 387
نظریه حق در اعتزال و معاشرت و صمت و تکلّم... 387
فصل دوّم: در بیان زیانهای هذر و هذیان و اشتغال به کلام باطل و لغو، و سخنان بیهودۀ بی فائده... 388
تأثیر و تأثّر ظاهر و باطن بر یکدیگر... 388
سرایت احکام باطن به ظاهر... 388
مشکل بودن حفظ اسرار روح در دنیا... 389
ظهور همه سرایر و روحیات در آخرت... 389
سرایت اعمال ظاهر در روح و باطن... 390
علت جلوگیری شدید شرایع از اعمال قبیحه... 390
علت دستور شرع به تکرار اذکار و اعمال حسنه... 390
آثار سخنان لغو و بیهوده در روح... 391
فصل سوّم: در ذکر فضایل «صمت» و عیوب «هَذَر» از طریق نقل... 391
فصل چهارم: در بیان آنکه «صمت» به آن معنی که مقصود در این حدیث است، از جنود عقل و لازمۀ فطرت مخموره است؛ و «هَذَر» و هذیان از جنود جهل و ابلیس و از فطریات محجوبه است... 395
مقصد بیست و دوّم: در «استسلام» است، و ضد آن «استکبار» است
فصل اوّل: [مقصود از استسلام و استکبار]... 397
خصوصیّت قلب سالم: تسلیم در برابر حق... 397
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 500 خصوصیّت قلب معیوب: استکبار در برابر حق... 398
فصل دوّم: [در بیان آنکه استسلام از جنود عقل و استکبار از جنود جهل است] ... 398
مقصد بیست و سوّم: در «تسلیم» و ضد آن است که «شک» است
فصل اوّل: [مقصود از تسلیم و شک] ... 401
نقل و نقد کلام صدرالمتألهین پیرامون دلیل تقابل تسلیم و شک... 401
بیان احتمال نویسنده پیرامون دلیل تقابل... 402
فصل دوّم: [در بیان فوائد تسلیم] ... 402
نزدیکتر بودن مؤمنین نسبت به حکماء به مقصد از نظر بعض عرفا... 402
تسلیم در برابر هادی طریق، شرط رسیدن به هدف... 403
عجز عقل از کشف فلسفه احکام... 403
فصل سوّم: در بیان آنکه «تسلیم» از جنود عقل و رحمان است و لازمه فطرت مخموره است، و ضد آن از جنودِ جهل و لازمه فطرت محجوبه است... 404
صقع مطلق، از بالاترین مقامات اهل تسلیم... 405
روایتی از کافی شریف راجع به عقل سلیم... 406
ریشه شک و شرک، عدم تسلیم در برابر ولی مطلق... 406
شک و مراتب آن... 407
مقصد بیست و چهارم: در «صبر» و ضد آن است که «جزع» است
فصل اوّل: [مقصود از صبر و جزع] ... 409
ارکان صبر... 410
نقل کلام شیخ عبدالرزّاق کاشانی... 410
روایتی از امام باقر(ع) و شرح آن... 410
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 501 فصل دوّم: در بیان مراتب صبر است... 411
روایتی از حضرت امیر(ع) دربارۀ درجات صبر... 411
درجه اوّل: صبر بر بلیّات... 412
نقص نبودن جزع نزد خالق... 412
سیصد درجه ثواب برای صبر در مصیبات... 413
درجه دوم: صبر در اطاعت... 413
مشکل بودن صبر در ترک طاعت... 413
مقام اوّل از درجه دوم... 413
مقام دوم از درجه دوم... 413
مشکل تر بودن صبر پس از اطاعت و اتیان عمل... 413
ششصد درجه ثواب برای صبر در طاعات... 414
وجود مقامات دیگری برای صبر در طاعات... 414
درجه سوم: صبر در معصیت... 415
مشکل ترین درجه صبر، صبر در معصیت... 415
نهصد درجه ثواب برای صبر در معاصی... 416
دو احتمال دربارۀ مقصود از جنّت در قرآن... 416
فصل سوّم: در بعض مراتب صبر، که مخصوص به اهل سلوک و کُمَّل اولیاء است... 417
نقل کلام مولیٰ عبدالرزّاق کاشانی در مراتب صبر... 417
شرح مراتب صبر ـ صبر لله: انسلاخ از خود و آمال نفسانیه... 418
صبر علی الله: بری دیدن خویش از تصرّفات... 419
صبر فی الله: صبر در مشاهده جمال اسمائی... 419
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 502 صبر مع الله: صبر در مشاهده جمال ذات... 419
صبر عن الله: صبر مشتاقین و محبوبین... 420
یکی از معانی «ما اُوذی نبی مثل ما اوذیت»... 420
فصل چهارم: در بیان آنکه «صبر» از جنود عقل و از لوازم فطرت مخموره است، و «جزع» و بی تابی از جنود جهل و لوازم فطرت محجوبه است... 420
مبدأ اصلی احتجابات... 421
فصل پنجم: [در بیان احادیث در این باب] ... 421
مقصد بیست و پنجم: در «صفح» و ضد آن است که «انتقام» است
فصل اوّل: [در بیان ثمرات صفح و مضرّات انتقام] ... 425
عفو از بزرگترین کمالات انسانی و از صفات جمالیه... 425
دلیل انتخاب سؤال «من ربّک» در قبر... 426
ریشه صفح و تجاوز... 426
فصل دوّم: در ذکر بعضی از احادیث شریفه در این باب... 427
فهارس
1ـ فهرست آیات... 433
2ـ فهرست روایات... 443
3ـ فهرست معصومین علیهم السلام... 449
4ـ فهرست اعلام... 453
5ـ فهرست کتب... 455
6ـ فهرست منابع... 457
7ـ فهرست تفصیلی مطالب... 467
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 503