پرتال امام خمینی (س): یکی از مباحث کلیدی در حوزه فلسفه عرفان و اخلاق، مسئله‌ای است که تحت عنوان «نسبت عرفان و اخلاق» از آن یاد می‌شود و به موضوع سازگاری یا ناسازگاری میان این دو می‌پردازد. برخی فیلسوفان، به‌ویژه آنانی که دیدگاه وحدت‌گرایانه عرفان را بررسی کرده‌اند، معتقدند که عرفان با اخلاق ناسازگار است. این نظرگاه از سه منظر اصلی تحلیل می‌شود:
از منظر هستی‌شناختی، اخلاق مستلزم نگاه کثرت‌گرا و پذیرش واقعیات تمایز میان موجودات است. از منظر انسان‌شناختی، وجود هویت‌های فردی مستقل و پذیرش غیریت میان «خود» و «دیگری» برای شکل‌گیری روابط اخلاقی ضروری است. از منظر ارزش‌شناختی، مقولات ارزشی نظیر خیر و شر و بایدها و نبایدها بنیاد زبان و تفکر اخلاقی را تشکیل می‌دهند.
«مدعای اصلی منتقدان عرفان از منظر اخلاقی این است که لازمه وحدت عرفانی بی‌معنایی و امکان‌ناپذیری اخلاق و در نتیجه تضعیف آن است و درنهایت، عرفان و اخلاق با یکدیگر ناسازگارند یا حداقل عرفان به بی‌اعتنایی اخلاقی می‌انجامد. لذا آنها معتقدند که عرفان غیرثنوی ذاتاً غیراخلاقی است. این ادعا برخاسته از تعارض مفهومی میان آگاهی عرفانی غیرثنوی که در آن از وحدت فراگیر نافی جوهرهای متمایز سخن می‌رود و خصیصه اجتماعی اخلاق است. مدافعان این رأی مدعی‌اند کنار گذاشتن همه تمایزات جوهری میان افراد مستلزم کنار گذاشتن اخلاق است...»
بر اساس این دیدگاه، پیامدهای منطقی وحدت‌گرایی عرفانی شامل نفی واقعیات تمایز میان موجودات، انکار غیریت میان «خود» و «دیگری»، و بی‌اعتباری مقولات ارزشی چون خیر و شر است. این موارد با پیش‌فرض‌های بنیادین اخلاق ناسازگارند و شرایط تحقق اخلاق را از بین می‌برند. با این حال، بررسی این مسئله در قلمرو سنت عرفان اسلامی، به‌ویژه با اتکا بر منابع اصلی آن، شایسته توجه ویژه است.
از آنجایی‌که نقدهای مذکور عمدتاً به هستی‌شناسی رویکردهای وحدت‌گرا متمرکزند، لازم است دیدگاه عارفانی در سنت اسلامی مانند ابن عربی که از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان وحدت وجود است، مورد بررسی قرار گیرد. پرسش محوری اینجا است که آیا نظریه وحدت وجود در اندیشه ابن عربی نیز گرفتار همان نقدهایی است که منتقدان درباره ناسازگاری عرفان و اخلاق مطرح کرده‌اند؟ آیا پیش‌فرض‌ها و لوازم نظری ابن عربی نیز همان مواردی هستند که منتقدان آن را مانع تحقق اخلاق می‌دانند؟
به بیان دقیق‌تر، مسئله اصلی بررسی امکان و معناداری اخلاق در چارچوب نظام عرفانی وحدت وجود است. پاسخ به این مسئله نیازمند تحلیل مفاهیم هستی‌شناختی مربوط به «واقعیت»، «تمایز»، «دیگری»، و «ارزش» است تا مشخص شود آیا نظریه ابن عربی، همان پی‌آوردهایی را دارد که منتقدان ادعا می‌کنند یا اینکه می‌توان تبیین متفاوتی از آن ارائه داد که امکان سازگاری عرفان با اخلاق را فراهم سازد.
در همین راستا، کتاب «تبیین امکان اخلاق بر اساس نظریه وحدت وجود ابن عربی»، نوشته دکتر حسن مهدی‌پور، برای بررسی این مسئله نگاشته شده است. این کتاب در سه فصل و مجموعاً ۲۸۵ صفحه تدوین شده است. فصل اول به مسئله‌شناسی دلالت‌های اخلاقی عرفان وحدت‌گرا اختصاص دارد. فصل دوم اصول نظریه «وحدت وجود» در اندیشه ابن عربی را تحلیل می‌کند و فصل سوم به بحث «امکان اخلاق» در چارچوب این نظریه می‌پردازد.
این اثر در سال ۱۴۰۳ توسط انتشارات پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی با شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۲۸۵ هزار تومان منتشر شده است. این کتاب به طور خاص تلاش دارد امکان معنابخشی به اخلاق در نظام عرفانی مبتنی بر نظریه وحدت وجود را آشکار سازد و راه حلی برای تعارضات نظری احتمالی پیشنهاد دهد.
.
انتهای پیام /*