پرتال امام خمینی(س):
هر انقلابی دارای شعارهایی است که ریشه در ایدئولوژی انقلاب و فرهنگ آن جامعه دارد. این شعارها بیان کننده نگرش ایدئولوژی انقلاب، انقلابیون و توده‌های انقلابی نسبت به وضع نابسامان موجود، اهداف و ویژگی‌های نظام آرمانی و نحوه انتقال جامعه از وضع موجود به وضع آرمانی هستند. (تاریخ ایرانی) از آنجا که شعارهای انقلاب اسلامی از اسناد گرانبها و یکی از مهمترین منابع مطالعه فرآیند، ارزش‌ها و زمینه‌های اجتماعی آرمان‌های انقلابی به شمار می‌روند. ضرورت دارد به عنوان یکی از اسناد مهم انقلاب حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل گردد. اساسا شعار یک پدیده سیاسی و اجتماعی است که در ادبیات انقلاب اسلامی ایران به جنبه فرهنگی تبدیل گردید و یکی از مهمترین منابعی است که می‌توان چیستی و ماهیت و علل وقوع انقلاب اسلامی را از دل آنها استخراج کرد؛ بر اساس تحقیقات انجام شده اغلب شعارها مربوط به دو وجه اصلی نگرش مردمیِ انقلاب یعنی «اهداف و ارزش‌های فرهنگیِ انقلاب اسلامی» و «وجهِ سیاسیِ آن» است. آنچه مسلم است این است که شعارهای انقلاب اسلامی یکی از مهمترین منابع مطالعه فرآیند انقلابی و ارزش‌ها و آرمان‌های انقلابِ ما و چگونگی رهبری آن است. بنابراین ضرورت دارد که شعارهای انقلاب با دقت جمع‌آوری شده و به عنوان یکی از اسناد مهم انقلاب حفظ شوند و به نسل‌های بعدی و محققان انقلاب سپرده شوند.
معیار شناخت شعارها
شعارها مهمترین ابزار بیان مطالبات در فرآیند انقلاب اسلامی بود؛ که منبعی مهم برای شناخت اهداف و مطالبات مردمی در دوران منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی است. شعارهای انقلاب دارای سیری منطقی و تکاملی بوده و بیانگر عصاره تجلی احساسات، عواطف، خواسته‌ها و مطالبات مردم بوده و به نوعی تفکر، ایدئولوژی و ماهیت انقلاب را متناسب با زمان و مکان مشخص می‌کند. شعارهای اوایل نهضت با شعارهای سال منتهی به پیروزی انقلاب تفاوت دارد؛ در این نوشتار به مرور شعارهایی پرداخته شده است که مردم به طور معمول با سر دادن آنها در خیابان‌ها و راهپیمایی‌ها، حمل پلاکاردها، نوشتن شعار بر روی دیوار‌ها و معابر عمومی، سعی داشتند تا اهداف و مطالبات خود را به صور غیر‌رسمی به مخاطبان برسانند.
با این برداشت، این یادداشت مروری کوتاه بر شعارهایی مورد توجه مردم در اجتماعات عمومی اظهار و بر دیوارنوشت‌ها و پلاکارد ها دارد؛ بدیهی است که بررسی دقیق این مقوله در این نوشتار نمی‌گنجد؛ و قصد این نوشتار بررسی ابعاد مختلف و انواع شعارها، اثرگذاری، اثر‌سنجی و اثر‌پذیری، و ماهیت شعارها نیست؛ بلکه مروری مختصری بر یادآوری اهمیت آن در روند پیروزی انقلاب اسلامی است.
شعارهایی با محوریت تایید امام
ذکر و ستایش امام خمینی نخستین بار در شعارهایی که ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در تظاهرات و راهپیمایی‌های مردم قم و شهرهای دیگر ایران سردادند، به ظهور می‌رسد. بازداشت امام خمینی موجب اعتراض مردم و راهپیمایی‌هایی در قم، تهران و شهرهای دیگر شد. در آن راهپیمایی‌ها مردم شعارهایی مانند «یا مرگ، یا خمینی»، را سردادند و آزادی فوری ایشان را خواستار شدند. سیر پیشرفت مفهومی شعارها در مقاطع بعدی نهضت که گویا بر اساس اتفاقات و عملکرد نامطلوب رژیم و پیشرفت در مبارزات تغییر می‌کرد؛ در ادامه به مرور چند شعار درباره محوریت تایید رهبریت امام خمینی می‌پردازیم:«درود بر خمینی، رهبر انقلاب، مدافع استقلال، آزادی و حقوق زحمت‌کشان»،« بی عشق خمینی نتوان عاشق مهدی شد»،« تا خون در رگ ماست، خمینی رهبر ماست »،« الله‌اکبر، خمینی رهبر»،« این است شعار ملی: خدا، قرآن، خمینی»،« با خون خود نوشتم، از جان خود گذشتم، یا مرگ یا خمینی»،« خمینی بت‌شکن، ریشه شاهو بکن»،« رهبر نهضت آزادگان است آیت‌الله خمینی، انقلابی‌ترین مرد جهان است آیت‌الله خمینی»،« درود بر خمینی بت‌شکن، مرگ بر این یزید قانون شکن»،« الله یاور ماست، خمینی رهبر ماست»،« ما همه سرباز توییم، خمینی، گوش به فرمان توییم، خمینی»،« شب تاریک ملت روز گردد، خمینی عاقبت پیروز گردد»،« لحظه به لحظه گویم، زیر شکنجه گویم، یا مرگ یا خمینی» در ادامه به چند شعار در باره وفاداری امت به امام نیز اشاره می‌شود: « خدایا خدایا، تا انقلاب مهدی خمینی را نگه‌دار»،« از عمر ما بکاه و بر عمر او بیفزا»،« صل علی‌محمد، رهبر ما خوش آمد»،« لحظه به لحظه گویم، زیر شکنجه گویم، یا مرگ یا خمینی»،« ایران کشور ماست، خمینی رهبر ماست»،« ایران وطن ماست، خاکش کفن ماست»،«»و...
نفی رژیم، شعارهای ضد شخص شاه
در میان مجموعه گسترده شعارهای دوران مبارزه علیه رژیم پهلوی، یکی از بیشترین محورها متعلق به شعارهایی است که علیه خاندان سلطنتی به خصوص شخص محمدرضا پهلوی سر داده می‌شد. در واقع فراوانی این شعارها به اندازه‌ای بود که تقریباً فریاد همیشگی مردم در تظاهرات‌های دوران انقلاب محسوب می‌شد؛ و مخالفت و کینه مردمی علیه رژیم پهلوی بیشترین کاربرد را در شعارهای انقلابی داشت بطوری که حدود نصف شعارهای سیاسی انقلاب، در محکوم کردن و دشمنی با خود شاه و اعمال و سیاست‌های او بوده است. (جامعه‌شناسی شعارهای انقلاب اسلامی، ص۲۸۰) برخی از این شعارها عبارت بودند از:«این شاه آمریکایی، اعدام باید گردد»،« شاه جنایت می‌کند، کارتر حمایت می‌کند»،« سلطنت پهلوی نابود باید گردد »،« پیروز باد ملت بر شاه ننگ و نفرت »،« می‌کشی جوانان را؛ حامیان قرآن را؛ مرگ بر این شاه »،« ای بی‌شرف حیا کن سلطنت را رها کن»،« به‌همت توده‌ها، شاه تو را می‌کشیم»،« تا مرگ شاه خائن نهضت ادامه دارد»،« تا شاه کفن نشود، این وطن، وطن نشود»،« امروز هوا بارونیه، کشتن شاه قانونیه»،« ما شیر و موز نمی‌خوایم، ما شاهِ دزد نمی‌خوایم (در مدارس)»،« ای شاه خائن آواره گردی، خاک وطن را ویرانه کردی، کشتی جوانان وطن آه و واویلا، کردی هزاران تن کفن آه و واویلا»،« نصرُ من‌الله و فتحٌ قریب، مرگ بر این سلطنت پرفریب»،« ما می‌گیم شاه نمی‌خوایم، نخست‌وزیر عوض می‌شه! نه شاه می‌خوایم نه شاپور، لعنت به هرچی مزدور!» و... و البته همانگونه که پیش تر گفته شد شعار «مرگ بر شاه» که شعار ثابت همه وقایع سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، و شعار راهبردی مبارزات بود که مسوولیت همه حوادث اعم از کشتار مردم، دستگیری مبارزان، سرکوب مخالفان را نتیجه سیاست‌های شاه می‌دانست و خشم و نفرت ملت از شخص شاه را فریاد می‌زد. از سوی دیگر اوج تأثیرگذاری این شعارها در فرار محمدرضا پهلوی از کشور در ۲۶ دی ۵۷ و خوشحالی وصف‌ناپذیر مردم از آن واقعه به چشم می‌خورد.«گویی ملت ایران همه فشارهای سیاسی تاریخ خود و استبداد و اختناق و تحقیر شدن چندهزارساله خود را در قالب این شعارها ریخته، آنها را شجاعانه و بی‌پروا نثار شاه، به عنوان سمبل نظام استبدادی چندهزارساله کرده‌اند.(فرهنگ شعارهای انقلاب اسلامی،ص ۲۸۰)
شعارهای تاکتیکی و تهییجی
برخی شعارهای انقلاب جنبه ارعاب دشمن، تهییج نیروهای خودی، تبیین ایدئولوژی و اندیشه‌های مختلف داشته و در واقع می‌توان گفت این شعارها، وسیله‌ای مناسب برای توصیف و تبیین اوضاع و احوال اجتماعی و روانشناختی زمان خویش برای ایجاد همبستگی و قدرت روحی و روانی و هدایت شعار دهندگان به سوی اهدافی خاص بوده است. در ادامه به برخی از این شعارها اشاره می‌شود: «می‌کشم، می‌کشم، آنکه برادرم کشت»،« سکوت هر مسلمان خیانت است به قرآن»،« برادر مجاهد، شهادتت مبارک»،« برادر شهیدم، راهت ادامه دارد»،« سکوت هر مسلمان، خیانت است به قرآن»،« توپ، تانک، مسلسل دیگر اثر ندارد، حتی اگر شب و روز بر ما گلوله بارد»،«توپ، تانک، مسلسل دیگر اثر ندارد، به مادرم بگویید دیگر پسر ندارد»،« مردم چرا نشستین؟ ایران شده فلسطین»،« وای اگر خمینی حکم جهادم دهد، ارتش دنیا نتواند که جوابم دهد»،« تنها ره سعادت: ایمان، جهاد، شهادت»،« استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی»،« یا مرگ یا خمینی»،« با خون خود نوشتم، از جان خود گذشتم، یا مرگ یا خمینی»،« اینست شعار ملی: خدا، قرآن، خمینی».
شعارهای تهییجی و تشویقی برای ارتش
پس از راهپیمایی‌های مکرّر مردم علیه رژیم دیکتاتوری شاه، درگیریهای وسیعی بین نظامیان و مردم به وقوع پیوست. در این حال، برخی از نظامیان که به حقانیت مبارزات مردم پی برده بودند، در پی فرمان امام خمینی پادگانها را ترک کرده، به مردم پیوستند. پیوستن نظامیان به نیروهای مردمی، نویدبخش تحولات اساسی در روحیه و ساختار بدنه ارتش رژیم بود. مردم که از روزها و ماه‌های قبل درگیری مستقیم با ارتش شاهنشاهی داشتند، نفرت عمیق خود را در شعارهای خود صدا می‌زدند. اما بدنه ارتش مخالف کشتار مردم و سرکوب بود و با شعار های تهیجی و تشویقی مردمی از دستورات مافوق خود سرپیچی کرده و به صف مردمی می‌پیوستند؛ در ادامه به چند شعار مردمی در تنبیه تهییج ارتشی‌ها از نظر می‌گذرد: «ارتش تو یار ما باش»،« برادر ارتشی چرا برادرکشی»،« ارتش دنیا دشمن‌کش است، ارتش ایران برادرکش است»،« ارتش به این بی‌غیرتی، هرگز ندیده ملتی»،« ما به شما گل میدیم، شما به ما گلوله»،« ارتش تو بی‌گناهی آلت دست شاهی»،« ارتش تو خون ملتی تا کی اسیر ذلتی»،« سرباز برادر ماست ارتش دشمن ماست»،« ما ارتش ملی می‌خوایم نه ارتش آمریکایی»،« فرمانده ارتشی توئی که آدم‌کشی، سرباز زحمتکش است»،« ارتش تو هم با ما باش با ملت هم صدا باش»،« پرسنل هوایی، حّر زمان ما شد»،« توپ، تانک، فشفشه، این شاه باید کشته شه »،« به گفته خمینی، ارتش برادر ماست» و...
دیوارنوشته‌ها‌ی گروه‌های چپ
انقلاب اسلامی، حرکتی گسترده و با ابعاد وسیع بود که در شکل‌گیری آن طیف‌ها، گروه‌ها، طبقات اجتماعی و دسته‌بندی‌های سیاسی متعددی دخیل بودند. اگرچه هسته اصلی و رهبری نهضت به صورت ویژه با روحانیون بود، اما در بدنه عمومی انقلاب می‌توان گروه‌ها با اهداف و سلایق متفاوت و بعضا متضاد سیاسی را مشاهده کرد. گروههایی چون چپ‌ها، توده‌ای‌ها، کمونیست‌ها و مائوئیست‌ها که از هر فرصتی برای بیان دیدگاه‌های خود استفاده می‌کردند. دیوارنوشته‌ها یکی از مکان‌های بروز عقاید این گروه‌ها بود که با بررسی آنها می‌توان به شناخت بیشتر ماهیت این گروه‌ها و نیز ذائقه جامعه پی برد؛ فعال‌ترین و مهمترین این گروه‌ها در دو دهه پایانی رژیم پهلوی حزب توده بود که البته فعالیت آنها تا ماه‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. برخی از شعارهای مربوط به گروه‌های سیاسی چپ در ادامه می‌آید: « الله اکبر اسلحه ماست؛ درود بر مجاهدین خلق»،« درود بر چریک‌های مسلمان و فدایی امام خمینی»،« درود بر خمینی، سلام بر مجاهد »،« درود بر چریک‌های مسلمان و فدایی امام خمینی»،« تنها ره رهایی، راه مجاهدین است»،« درود خلق و خالق، نثار تو مجاهد»،« تنها ره رهایی، پیوند با فدایی»،«فدایی، فدایی، تو افتخار مایی»،« درود بر فدایی، سرچشمه رهائی»،« تنها ره رهایی، مسلسل مجاهد و فدایی»،« درود بر فدایی حکومت مردمی؛نان، مسکن، آزادی؛»،« نباید کارگر اخراج گردد» و...
شعارهای حماسی پس از انقلاب
روند بهره‌گیری از شعارهای حماسی و تهییجی پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم ادامه پیدا کرد و ابعاد مختلف آن در مقاطع مختلف انقلاب از جمله تأیید دولت بازرگان ادامه یافت:« بازرگان، مجری حکم قرآن»،« سلام بر بازرگان، نخست‌وزیر ایران»،« بازرگان، بازرگان نخست‌وزیر مائی، بختیار، بختیار نوکر آمریکایی»،« بازرگان، بازرگان؛ نخست وزیر امام» و در ادامه نیز شعارهای استکبار ستیزی چون:« نه شرقی و نه غربی، جمهوری اسلامی»، و در ادامه در مناسبت‌های مختلف شعارهای مربوط به پاسداشت مقام شهدا گفته می شد: « در طلوع آزادی، جای شهدا خالی»،« امشب شب آزادی است، جای شهدا خالی است»،« برادر شهیدم راهت ادامه دارد»،«در بهار آزادی جای شهدا خالی» و... از ادامه از ذکر شعارهای مردمی در پیروزی‌های بعدی انقلاب، و جنگ تحمیلی و... صرف نظر می‌شود. در کلام آخر باید گفت که از آنجایی که شعارهای انقلابی محملی برای تجلی اهداف و آرمان‌های رهبران انقلاب و مردم ایران بود، با بررسی اجمالی شعارهای انقلاب اسلامی مشخص می‌شود که اصلی‌ترین شعارها در نفی قدرت‌های بیگانه، ساقط شدن رژیم استبدادی پهلوی و تأیید و حمایت از رهبری دینی انقلاب یعنی امام خمینی و به بیانی دیگرمتناظر وجه دیگری از راهبردی‌ترین شعار انقلاب یعنی استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی، پهلوی‌ستیزی، استکبارستیزی، و نیز ناظر بر حمایت کامل از رهبری و مرجعیت دینی انقلاب اسلامی بود.
.
انتهای پیام /*