قدم اوّل در تهذیب

‏‏[قدم اوّل در تهذیب]‏

‏‏تا کی می خواهید در خواب غفلت به سر برید، و در فساد و تباهی‏‎ ‎‏غوطه ور باشید؟ از خدا بترسید؛ از عواقب امور بپرهیزید؛ از خواب‏‎ ‎‏غفلت بیدار شوید. شما هنوز بیدار نشده اید؛ هنوز قدم اول را‏‎ ‎‏برنداشته اید. قدم اول در سلوک «یقظه»‏‎[1]‎‏ است؛ ولی شما در خواب به سر‏‎ ‎‏می برید؛ چشمها باز و دلها در خواب فرو رفته است. اگر دلها خواب آلود و‏‎ ‎‏قلبها بر اثر گناه سیاه و زنگ زده نمی بود، اینطور آسوده خاطر و بی تفاوت‏‎ ‎‏به اعمال و اقوال نادرست، ادامه نمی دادید. اگر قدری در امور اخروی و‏‎ ‎‏عقبات هولناک آن فکر می کردید، به تکالیف و مسئولیتهای سنگینی که بر‏‎ ‎‏دوش شماست، بیشتر اهمیت می دادید.‏

‏‏     شما عالم دیگری هم دارید؛ معاد و قیامتی نیز برای شما هست (مثل‏‎ ‎‏سایر موجودات که عود و رجعت ندارند، نمی باشید.) چرا عبرت‏‎ ‎
‏‎

‎‏نمی گیرید؟ چرا بیدار و هوشیار نمی شوید؟ چرا اینقدر با خاطر آسوده به‏‎ ‎‏غیبت و بدگویی نسبت به برادران مسلمان خود می پردازید، و یا استماع‏‎ ‎‏می کنید؟ هیچ می دانید این زبانی که برای غیبت دراز می شود در قیامت‏‎ ‎‏زیر پای دیگران کوبیده می گردد؟ آیا خبر دارید که ‏‏الغِیبة اِدامُ کِلاب النّار‏‎[2]‎‎ ‎‏هیچ فکر کرده اید که این اختلافات، عداوتها، حسدها، بدبینیها،‏‎ ‎‏خودخواهیها و غرور و تکبر چه عواقب سوئی دارد؟ آیا می دانید عاقبت‏‎ ‎‏این اعمال رذیله و محرمه، جهنم بوده، ممکن است خدای نخواسته به‏‎ ‎‏خلود در نار منجر شود؟‏

‏‏     ‏‏خدا نکند انسان به امراض بی درد مبتلا گردد. مرضهایی که درد دارد‏‎ ‎‏انسان را وادار می کند که در مقام علاج برآید؛ به دکتر و بیمارستان مراجعه‏‎ ‎‏کند؛ لیکن مرضی که بی درد است و احساس نمی شود، بسیار خطرناک‏‎ ‎‏می باشد. وقتی انسان خبردار می گردد که کار از کار گذشته است. مرضهای‏‎ ‎‏روانی اگر درد داشت باز جای شکر بود. بالاخره انسان را به معالجه و درمان‏‎ ‎‏وامی داشت؛ ولی چه توان کرد که این امراض خطرناک، درد ندارد. مرض‏‎ ‎‏غرور و خودخواهی بی درد است. معاصی دیگر بدون ایجاد درد، قلب و روح‏‎ ‎‏را فاسد می سازد. این مرضها نه تنها درد ندارد؛ بلکه ظاهر لذتبخشی نیز‏‎ ‎‏دارد. مجالس و محافلی که به غیبت می گذرد خیلی گرم و شیرین است! حب‏‎ ‎‏نفس و حب دنیا که ریشۀ همه گناهان است.‏‎[3]‎‏ لذتبخش می باشد. مستسقی‏‎[4]‎‏ از‏‎ ‎
‏‎

‎‏آب تلف می شود؛ ولی تا آخرین نفس از آشامیدن آن لذت می برد؛ و‏‎ ‎‏قهراً اگر انسان از مرضی لذت برد و درد هم نداشت، دنبال معالجه‏‎ ‎‏نخواهد رفت؛ و هر چه به او اعلام خطر کنند که این کشنده است، باور‏‎ ‎‏نخواهد کرد. اگر انسان به مرض دنیاپرستی و هواخواهی مبتلا شد،‏‎ ‎‏محبت دنیا قلب او را فراگرفت، از غیر دنیا و مافیها بیزار می شود ـ العیاذ‏‎ ‎‏بالله ـ نسبت به خدا و بندگان خدا و به پیامبران و اولیای الهی و ملائکة الله ‏‎ ‎‏دشمنی می ورزد، و احساس حقد و کینه می کند؛ و آنگاه که فرشتگان به‏‎ ‎‏امر خدای سبحان برای گرفتن جان او می آیند، سخت احساس تنفر و‏‎ ‎‏انزجار می کند؛ زیرا می بیند که خداوند و ملائکة الله می خواهند او را از‏‎ ‎‏محبوبش (دنیا و امور دنیوی) جدا سازند؛ و ممکن است با عداوت و‏‎ ‎‏دشمنی حضرت حق تعالی از دنیا برود. یکی از بزرگان قزوین ـ رحمة الله ‏‎ ‎‏تعالی ـ نقل می کرد که [به‏‎ ‎‏]بالین مردی که در حال احتضار بود حاضر‏‎ ‎‏شدم. در آخرین دقایق زندگی چشم باز کرد و گفت: ظلمی که خدا به من‏‎ ‎‏کرد، هیچ کس نکرده است! زیرا با چه خون جگری این بچه ها را پرورش‏‎ ‎‏داده، بزرگ کرده ام؛ اکنون می خواهد مرا از آنان جدا سازد! آیا ظلمی‏‎ ‎‏بالاتر از این می شود؟ اگر انسان خود را مهذب نکند و از دنیا منصرف‏‎ ‎‏نسازد و حب آن را از دل بیرون ننماید، بیم آن می رود که هنگام مرگ با‏‎ ‎‏قلبی لبریز از بغض و کینه نسبت به خداوند و اولیای او جان سپرد. با‏‎ ‎‏چنین سرنوشت شومی دست به گریبان است. آیا این بشر افسار گسیخته‏‎ ‎‏اشرف مخلوقات است، یا در حقیقت شرّ مخلوقات می باشد؟ ‏‏وَ الْعَصْر اِنَّ‏‎ ‎‏الانسانَ لفی خُسر الاّ الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلوا الصّالحات و تَواصَوْا بِالْحَقِّ و تَواصَوْا بِالصَّبر‏‎[5]‎‎ ‎‏در این سوره فقط «مؤمنین» را که دارای عمل صالحند استثنا فرموده‏‎ ‎‏است، و «عمل صالح» عملی است که با روح، سازش داشته باشد؛‏‎ ‎
‏‎

‎‏ولی می بینی که بسیاری از اعمال انسان با جسم سازش دارد. «تواصی» هم در‏‎ ‎‏کار نیست. اگر بنا باشد حب دنیا و حب نفس بر شما غلبه کند و نگذارد‏‎ ‎‏حقایق و واقعیات را درک کنید، عمل خود را برای خدا خالص گردانید،‏‎ ‎‏شما را از تواصی به حق و تواصی به صبر باز دارد، سد راه هدایت شما‏‎ ‎‏گردد، در خسران قرار گرفته اید، خَسِرَ الدُّنیا و الآخره هستید؛ زیرا جوانی‏‎ ‎‏را داده اید، از نعمتهای جنت و مزایای اخروی نیز محروم مانده اید، و‏‎ ‎‏دنیایی هم ندارید. دیگران اگر به بهشت الهی راه ندارند، درهای رحمت‏‎ ‎‏خداوندی به روی آنان بسته شده و در آتش جهنم مخلد خواهند بود،‏‎ ‎‏اقلاً دنیایی دارند؛ از مزایای دنیوی برخوردارند؛ ولی شما...‏

‏‏     بپرهیزید از اینکه خدای نخواسته حب دنیا و حب نفس بتدریج در‏‎ ‎‏شما رو به فزونی نهد، و کار به آنجا رسد که شیطان بتواند ایمان شما را‏‎ ‎‏بگیرد. گفته می شود تمام کوشش شیطان برای ربودن ایمان است.‏‎[6]‎‏ تمام‏‎ ‎‏وسایل و جدیتهای شبانه روزی او برای این است که ایمان انسان را‏‎ ‎‏برباید. کسی سند نداده که ایمان شما ثابت بماند، شاید ایمان «مستودع»‏‎ ‎‏باشد،‏‎[7]‎‏ و آخر کار شیطان از شما بگیرد، و با عداوت خداوند تبارک و‏‎ ‎
‏‎

‎‏تعالی و اولیای او از دنیا بروید. یک عمر از نعمتهای الهی استفاده کرده،‏‎ ‎‏سر سفرۀ امام زمان(ع) نشسته و آخر کار خدای نخواسته بی ایمان و با‏‎ ‎‏دشمنی با ولینعمت خود جان بسپرید.‏

‏‏     بکوشید اگر علقه، ارتباط و محبتی به دنیا دارید، قطع نمایید. این دنیا‏‎ ‎‏با تمام زرق و برق ظاهری اش ناچیزتر از آن است که قابل محبت باشد،‏‎ ‎‏چه رسد که انسان از همین مظاهر زندگی هم محروم باشد، شما از دنیا‏‎ ‎‏چه دارید که به آن دل ببندید؟ شمایید و این مسجد و محراب و مدرسه و‏‎ ‎‏یا کنج خانه؛ آیا صحیح است که بر سر مسجد و محراب با یکدیگر‏‎ ‎‏رقابت کرده، ایجاد اختلاف نمایید و جامعه را فاسد کنید؟ و تازه اگر‏‎ ‎‏همانند اهل دنیا دارای زندگی مرفه و مجللی باشید و خدای نخواسته‏‎ ‎‏عمر خود را با عیش و نوش سپری سازید، پس از پایان عمر می بینید که‏‎ ‎‏همانند خواب خوشی گذشته است؛ ولی عقوبات و مسئولیاتش همیشه‏‎ ‎‏گریبانگیر شما خواهد بود. این زندگی زودگذر به ظاهر شیرین (بنا بر‏‎ ‎‏اینکه خیلی شیرین بگذرد) در مقابل عذاب غیرمتناهی چه ارزشی دارد؟‏‎ ‎‏عذاب اهل دنیا گاهی نامتناهی است. تازه اهل دنیا که خیال می کنند به‏‎ ‎‏دنیا دست یافته و از تمام مزایا و منافع آن بهره مندند، دچار غفلت و‏‎ ‎‏اشتباه می باشند هر کسی دنیا را از دریچۀ محیط و محل زیست خود‏‎ ‎‏می نگرد و خیال می کند دنیا همان است که او دارد. این عالم اجسام‏‎ ‎‏وسیعتر از آن است که بشر تصور کرده بر آن دست یافته، و آن را کشف و‏‎ ‎‏سیر می نماید. این دنیا با تمام این ابزار و وسایل در روایت وارد شده که:‏‎ ‎‏ما نَظَرَ اِلَیها نَظَرَ رَحْمَةٍ؛‏‎[8]‎‏ بنابراین باید دید عالم دیگر، که خداوند تبارک و‏‎ ‎
‏‎

‎‏تعالی به آن نظر رحمت فرموده، چگونه می باشد. «معدن عظمت» که‏‎ ‎‏انسان را به آن فرا می خواند چیست و چگونه است. بشر کوچکتر از آن‏‎ ‎‏است که بفهمد معدن عظمت چه می باشد.‏

‏‏     شما اگر نیت خود را خالص کنید، عمل خود را صالح نمایید، حب‏‎ ‎‏نفس و حب جاه را از دل بیرون کنید، مقامات عالیه و درجات رفیعه برای‏‎ ‎‏شما تهیه و آماده می باشد. مقامی که برای بندگان صالح خدا در نظر گرفته‏‎ ‎‏شده، تمام دنیا و مافیها با آن جلوه های ساختگی، در مقابل آن به قدر‏‎ ‎‏پشیزی ارزش ندارد. بکوشید به چنین مقامات عالیه برسید؛ و اگر‏‎ ‎‏توانستید، خود را بسازید و ترقی دهید تا آنجا که به این مقامات عالیه و‏‎ ‎‏درجات رفیعه هم بی اعتنا باشید؛ و خدا را برای رسیدن به این امور،‏‎ ‎‏عبادت نکنید؛ بلکه چون سزاوار عبادت و کبریایی است، او را بخوانید‏‎[9]‎‎ ‎‏و در مقابل او سجده کرده، سر به خاک بسایید. آن وقت است که «حجب‏‎ ‎‏نور» را پاره کرده به «معدن عظمت» دست یافته اید. آیا شما با این اعمال و‏‎ ‎‏کرداری که دارید، با این راهی که می روید، به چنین مقامی می توانید‏‎ ‎‏دست یابید؟ آیا نجات از عقوبات الهی و گریز از عقبات هولناک و‏‎ ‎
‏‎

‎‏آتش جهنم به آسانی ممکن خواهد بود؟ شما خیال می کنید گریه های‏‎ ‎‏ائمۀ طاهرین و ناله های حضرت سجاد(ع) برای تعلیم بوده و‏‎ ‎‏می خواسته اند به دیگران بیاموزند؟ آنان با تمام آن معنویات و مقام‏‎ ‎‏شامخی که داشتند از خوف خدا می گریستند؛ و می دانستند راهی که در‏‎ ‎‏پیش دارند، پیمودنش چقدر مشکل و خطرناک است. از مشکلات،‏‎ ‎‏سختیها، ناهمواریهای عبور از صراط (که یک طرف آن دنیا و طرف‏‎ ‎‏دیگرش آخرت می باشد و از میان جهنم می گذرد)، خبر داشتند؛ از‏‎ ‎‏عوالم قبر، برزخ، قیامت و عقبات هولناک آن، آگاه بودند؛ از این روی‏‎ ‎‏هیچ گاه آرام نداشته، همواره از عقوبات شدید آخرت به خدا پناه‏‎ ‎‏می بردند.‏

‏‏     شما برای این عقبات هولناک توانفرسا چه فکری کرده و چه راه‏‎ ‎‏نجاتی یافته اید؟ چه وقت می خواهید در مقام اصلاح و تهذیب خود‏‎ ‎‏برآیید؟ شما که اکنون جوانید، نیروی جوانی دارید، بر قوای خود مسلط‏‎ ‎‏می باشید و هنوز ضعف جسمی بر شما چیره نشده است، اگر به فکر‏‎ ‎‏تزکیه و ساختن خویش نباشید، هنگام پیری که ضعف، سستی، رخوت و‏‎ ‎‏سردی بر جسم و جان شما چیره شد و نیروی اراده، تصمیم و مقاومت را‏‎ ‎‏از دست دادید و بار گناه و معصیت، قلب را سیاهتر ساخت، چگونه‏‎ ‎‏می توانید خود را بسازید و مهذب کنید؟ هر نفسی که می کشید، هر‏‎ ‎‏قدمی که بر می دارید و هر لحظه ای که از عمر شما می گذرد، اصلاح‏‎ ‎‏مشکلتر گردیده، ممکن است ظلمت و تباهی بیشتر شود. هر چه سن بالا‏‎ ‎‏رود، این امور منافی با سعادت انسان زیادتر شده، قدرت کمتر می گردد؛‏‎ ‎‏پس به پیری که رسیدید دیگر مشکل است موفق به تهذیب و کسب‏‎ ‎‏فضیلت و تقوا شوید؛ نمی توانید توبه کنید زیرا توبه با لفظ ‏‏أتوب الی الله ‏‎ ‎
‏‎

‎‏تحقق نمی یابد؛ بلکه ندامت و عزم بر ترک لازم است.‏‎[10]‎‏ پشیمانی و عزم بر‏‎ ‎‏ترک گناه برای کسانی که پنجاه سال یا هفتاد سال غیبت و دروغ مرتکب‏‎ ‎‏شده، ریش خود را در گناه و معصیت سفید کرده اند، حاصل نمی شود.‏‎ ‎‏چنین کسانی تا پایان عمر مبتلایند.‏

‏‏     جوانان ننشینند که گرد پیری سر و روی آنان را سفید کند. (ما به پیری‏‎ ‎‏رسیده ایم و به مصایب و مشکلات آن واقفیم) شما تا جوان هستید‏‎ ‎‏می توانید کاری انجام دهید؛ تا نیرو و ارادۀ جوانی دارید می توانید هواهای‏‎ ‎‏نفسانی، مشتهیات دنیایی و خواسته های حیوانی را از خود دور سازید؛‏‎ ‎‏ولی اگر در جوانی به فکر اصلاح و ساختن خود نباشید، دیگر در پیری‏‎ ‎‏کار از کار گذشته است. تا جوانید فکری کنید؛ نگذارید پیر و فرسوده‏‎ ‎‏شوید. قلب جوان، لطیف و ملکوتی است و انگیزه های فساد در آن‏‎ ‎‏ضعیف می باشد؛ لیکن هر چه سن بالا رود ریشۀ گناه در قلب قویتر و‏‎ ‎‏محکمتر می گردد؛تا جایی که کندن آن از دل ممکن نیست. چنانکه در‏‎ ‎‏روایت است: قلب انسان ابتدا مانند آینه، صاف و نورانی است؛ و هر‏‎ ‎‏گناهی که از انسان سر بزند، یک نقطۀ سیاه بر روی قلب فزونی می یابد،‏‎[11]‎‎ ‎
‏‎

‎‏تا جایی که قلب را سیاه کرده، ممکن است شب و روزی، بدون معصیت‏‎ ‎‏پروردگار بر او نگذرد؛ و به پیری که رسید، مشکل است قلب را به صورت‏‎ ‎‏و حالت اول باز گرداند. شما اگر خدای نخواسته خود را اصلاح نکردید و‏‎ ‎‏با قلبهای سیاه، چشمها، گوشها و زبانهای آلوده به گناه از دنیا رفتید، خدا‏‎ ‎‏را چگونه ملاقات خواهید کرد؟ این امانات الهی را که با کمال طهارت و‏‎ ‎‏پاکی به شما سپرده شده، چگونه با آلودگی و رذالت مسترد خواهید‏‎ ‎‏داشت؟ این چشم و گوش که در اختیار شماست، این دست و زبانی که‏‎ ‎‏تحت فرمان شماست، این اعضا و جوارحی که با آن زیست می کنید ـ همه‏‎ ‎‏امانات خداوند متعال می باشد که با کمال پاکی و درستی به شما داده شده‏‎ ‎‏است ـ اگر ابتلا به معاصی پیدا کرد، آلوده می گردد؛ خدای نخواسته اگر به‏‎ ‎‏محرمات آلوده شود، رذالت پیدا می کند؛ و آنگاه که بخواهید این امانات‏‎ ‎‏را مسترد دارید، ممکن است از شما بپرسند که راه و رسم امانتداری‏‎ ‎‏اینگونه است؟ ما این امانت را اینطور در اختیار شما گذاشتیم؟ قلبی که به‏‎ ‎‏شما دادیم چنین بود؟ چشمی که به شما سپردیم اینگونه بود؟ دیگر اعضا‏‎ ‎‏و جوارحی که در اختیار شما قرار دادیم چنین آلوده و کثیف بود؟ در‏‎ ‎‏مقابل این سؤالها چه جواب خواهید داد؟ خدای خود را با این خیانتهایی‏‎ ‎‏که به امانتهای او کرده اید چگونه ملاقات خواهید کرد؟‏

‏‏     شما جوانید؛ جوانی خود را در این راه گذاشته اید، در صورتی که از‏‎ ‎‏نظر دنیوی برای شما چندان نفعی ندارد؛ اگر این اوقات گرانبها و بهار‏‎ ‎‏جوانی را در راه خدا و هدفی مقدس و مشخص به کار اندازید، ضرر‏‎ ‎‏نکرده اید؛ بلکه دنیا و آخرت شما تأمین است؛ لیکن اگر وضع شما به‏‎ ‎‏همین منوال باشد که اکنون مشاهده می گردد، جوانی خود را تلف کرده و‏‎ ‎‏لباب عمر شما بیهوده سپری شده است؛ و در عالم دیگر، در پیشگاه خدا‏‎ ‎‏سخت مسئول و مؤاخذ خواهید بود؛ در صورتی که کیفر این اعمال و‏‎ ‎‏کردار مفسده انگیز شما تنها به عالم دیگر محدود نمی گردد؛ در این دنیا‏‎ ‎
‏‎

‎‏نیز با مشکلات، مصایب و گرفتاریهای شدید و گوناگون دست به گریبان‏‎ ‎‏بوده، در گرداب بلا و تیره بختی خواهید افتاد.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎