در حوزه اندیشه تفسیری و قرآنی امام خمینی (س) پس از «تفسیر سوره حمد» و «قرآن کتاب هدایت» از مجموعه «تبیان»، «تفسیر و شواهد قرآنی» سومین اثر قرآنی است که در بردارنده مباحث و شواهد قرآنی موجود در آثار و بیانات امام است، و در سال ۱۳۸۲ توسط گروهی از محققان در معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) گردآوری شده است. این کتاب با انگیزه گردآوری بیانات پراکنده تفسیری و استنادات قرآنی امام خمینی (س) ، برای دسترسی کامل علاقه مندان به مباحث تفسیری ایشان به صورت یک مجموعه منسجم تنظیم و تدوین شده است. مطالب این کتاب در موارد فراوانی برای همگان قابل فهم است، اما فهم برخی از موارد مانند تفسیر سوره حمد نیازمند آشنایی با مباحث عرفانی است. امام خمینی (س) در آثار فقهی و اصولی خود به تناسب مباحث و فراخور استدال ها نیز به مباحث تفسیری و قرآنی پرداخته است اما مطالب این کتاب عمدتا از کتاب های: تفسیر سوره حمد، شرح حدیث جنود عقل و جهل، آداب الصلاه، سر الصلاه، شرح چهل حدیث، کشف اسرار، مصباح الهدایه، شرح دعای سحر و صحیفه امام گردآوری شده است. با توجه به زمینه ها و تخصص های علمی و دیدگاه¬ های نظری و عملی امام در ابعاد گوناگون اعتقادی، عرفانی، اخلاقی، تربیتی و سیاسی عمده تر این رویکرد تفسیری ایشان در سه جهت خلاصه می شود: رویکرد عرفانی ـ اعتقادی؛ رویکرد اخلاقی ـ تربیتی و رویکرد سیاسی ـ انقلابی. ایشان در تفسیر سوره هایی که به طور کامل تفسیر کرده، یعنی سوره حمد، توحید و قدر، روش عرفانی و تربیتی را پیش گرفته است. امام در این مقام با انتخاب تیترهایی مانند «تحقیق عرفانی»، «ایقاظ ایمانی»، «تنبیه اشراقی»، «اشراق عرفانی»، «تنبیه ایمانی» و «تنبیه عرفانی» مباحثی را مناسب با آن عنوان مطرح می کند و البته در عین گرایش عرفانی برخی احکام شرعی را با عنوان فرع فقهی مطرح می کند. جنبه دیگری از مباحث تفسیری امام توجه به بعد اجتماعی و سیاسی آیات است. ایشان در سال های واپسین عمر خود با نگاه اجتماعی ـ سیاسی به مسایل عصر و در جهت مطرح کردن قرآن در عینیت جامعه و به تعبیر دیگر جامعه سازی قرآنی بوده است. از این رو استناد و استشهاد به آیات قرآن برای بیان مسایل روز و تبیین مسایلی مانند جنگ تحمیلی و دفاع مقدس و گواهی گرفتن از آیات در بر حق بودن رزمندگان اسالم و اشاره به مسایل اقتصادی مانند رباخواری در بانک، در این اثر به وفور یافت می شود. کتاب بر اساس ترتیب سوره های قرآن تنظیم شده و گستره آن شامل ۹۱ سوره می باشد. تفسیر سوره حمد، نسبت به تفاسیر دیگر سوره ها، بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است. این کتاب، شامل مباحث تفسیری و تبیینی از سوره های: مریم، طه، نور، نمل، لقمان، فاطر، یس، زمر، مؤمن، شوری، زخرف، جاثیه، احقاف، قاف، ذاریات، قمر، الرحمن، حشر، جمعه، طلاق، تحریم، ملک، قلم، معارج، نوح، جن، مزمل، نباء، عبس، تکویر، انفطار، مطففین، طارق، غاشیه، تکاثر، همزه، ماعون، نصر، فلق و ناس می باشد که از آثار تألیفی امام گردآوری شده است. اما مباحث مربوط به سوره های اعلی، شمس، ضحی و عصر از سخنرانی ها و پیام های امام تدوین یافته است. در مواردی که از سخنرانی ها و هم از تألیفات مطالب نقل شده است، گاه حجم مباحث نوشتاری بیش از گفتاری است، مانند سوره های بقره، آل عمران، نساء، مائده و... ؛ گاه نیز حجم سخنرانی ها و پیام های صادره به مناسبت های مختلف بیش از حجم مطالب تألیفی است، از قبیل سوره های انفال، هود، مؤمنون، فتح، حجرات و .... در مواردی هم تعداد بیانات و تألیفات برابر است؛ که در سوره های یونس، رعد، صف و فجر این گونه است. برخی از مباحث تفسیری که از لا به لای آثار و سخنان امام جمع آوری شده و از آنجا که ایشان در مقام تفسیر کامل آیات نبوده، آن چه گرد آمده به عنوان یک اثر تفسیری، دارای کاستی هایی می باشد. متن کتاب از مکتوبات و بیانات امام، و کلیه پانویس ها و ترجمه ها از گردآورندگان است. ترجمه عبارات عربی که از آثار امام انتخاب شده، در پاورقی آمده است. به دلیل گردآوری مطالب از کتب مختلف، بیانات در باره آیات به صورت تقطیع شده، در پاراگراف های مختلف آورده شده و مطالب دارای انسجام و پیوستگی دقیق و منظمی نیست، همچنین با توجه به تنوع منابع و مطالب، ادبیات کتاب نیز متفاوت است؛ مطالب برگرفته از آثار تألیفی امام زبانی نوشتاری و مطالب برگز یده از سخنرانی های ایشان دارای زبان گفتاری است. کتاب «تفسیر و شواهد قرآنی در آثار امام خمینی (س)» در ۱۱۶۵ صفحه توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) در تهران برای اولین بار در بهار ۱۳۸۲ در قطع وزیری به چاپ رسیده است. البته تفسیر سوره حمد که در این کتاب آمده، پیش از این به طور مستقل توسط موسسه مذکور به چاپ رسیده است. محمدعلی توحیدی این اثر را تحت عنوان «تفسیر و شواهد قرآنی امام خمینی (س) کی آثارمین» به زبان اردو ترجمه کرده است. این ترجمه توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) در دو جلد در سال ۱۳۸۶ چاپ و نشر یافته است.


مجتبی عرب نژاد

. انتهای پیام /*