تبلیغات از منظر امام خمینی(س)

حجت الاسلام و المسلمین حسن پویا

خداوند متعال در قرآن کریم پیامبران و فرستادگانش را به ابلاغ کنندگان رسالت می‌ستاید و آنان را تبلیغ کنندة دین و نصیحت کنندة امین می‌داند، آنجا که قرآن از زبان پیامبر می‌گوید: اُبلغکم رسالات ربّی وأنا لکم ناصحٌ أمین؛1 رسالت‌های پروردگارم را به شما ابلاغ می‌کنم، و من خیر خواه امینی برای شما هستم. قرآن از میان همه اوصاف برجسته و بارز پیامبران به دو نکته از آنها اشاره می‌کند و می‌گوید: الذین یبلغون رسالات الله ویخشونه ولایخشون أحداً إلا الله؛2 رسولان کسانی بودند که رسالت‌های الهی را تبلیغ می‌کردند و فقط از خدا بیم داشتند و بس. و رسول گرامی اسلام را نیز تنها ابلاغ کننده و رسانندة دین الهی می‌داند و می‌فرماید: ما علی الرسول الا البلاغ؛3 پیامبر وظیفه‌ای جز رساندن و ابلاغ پیام الهی ندارد.

تبلیغ؛ رساندن مجموعه اطلاعاتی به مخاطب، به منظور اقناع و برانگیختن احساسات او به سود یا بر ضد یک موضوع است.4

تبلیغ در اصطلاح دینی به معنای ابلاغ امور دینی و دعوت به دین است که به وعظ و خطابه نیز گفته می‌شود.

در روایات نیز به تبلیغ توجه و اشارة خاص شده و ارزش آن را برتر از همه چیز دانسته و مبلّغ دین را همراه با پیامبر معرفی کرده است، و شرایطی برای مبلغ دین نیز در روایات بیان شده، از جمله زمانی که پیامبر اکرم(ص) حضرت علی(ع) و معاذ بن جبل را به یمن می‌فرستادند، فرمودند: «در راه ابلاغ دین سهل گیری و بشارت را در نظر داشته باشید.»5

در جهان معاصر، تبلیغ و تبلیغات از جایگاه بسیار بلندی برخوردار است، سازمانها و نهادهای گوناگونی متولی این امر می‌باشند و آموزش‌های فراوانی برای بهتر تبلیغ کردن و انواع تبلیغ و نیز استفاده از شیوه‌های مدرن تبلیغ، همه و همه گویای اهمیت این امر مهم و تأثیر گذار است.

در پی پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(س) و توجه جهانیان به اسلام و انقلاب، مسئله تبلیغ دین اسلام یکی از اساسی‌ترین دغدغه‌های جمهوری اسلامی ایران گردید، زیرا مخالفان فراوانی با استفاده از همة امکانات جدید و مدرن، دست به تبلیغ علیه دین و نظام اسلامی زدند، از این‌رو لازم می‌نمود تا جمهوری اسلامی نیز از این راهکار مهم جهت استحکام نظام اسلامی و نیز دین مردم استفاده نماید.

حضرت امام خمینی(س)، با توجه به حساسیت‌های موجود در امر تبلیغ دین و نظام اسلامی، در موارد گوناگونی به این موضوع پرداختند چنانکه با نگاهی به کتاب ارزشمند صحیفه امام، به بسامد فراوان این مسئله برخورد می‌کنیم که حضرت امام در سخنرانی‌ها و پیام‌ها و نامه‌های خود صدها بار به این موضوع اشاره کرده و اهمیت آن را گوشزد نموده‌اند. مناسب است به گوشه‌ای از این توجه اشاره کنم. کلمه تبلیغ 358 بار، تبلیغات اسلامی و دینی 72 بار، تبلیغات 1068 بار در صحیفه آمده است.

موضوع تبلیغ و اهمیت آن از قبل از انقلاب، توجه حضرت امام را به خود جلب کرده و بعد از پیروزی انقلاب نیز به مراتب اهمیت یافته است.

ایشان درباره تبلیغات ضد دینی رژیم گذشته و جلوگیری از دعوت به دین اسلام در ضمن اعلامیه مشترکی به مناسبت سالگرد قیام 15 خرداد، خطاب به همگان می‌فرمایند: «در این مملکت تمام فرق ضاله آشکارا تبلیغ ضد اسلامی می‌کنند، محافل آزاد دارند، مجالس علنی دارند،... مدارس رسمی دارند، برخوردار از پشتیبانی دولت‌ها هستند، نشر کتب ضد دینی آزاد است؛ فقط مسلمانها و مبلغین مذهبی و علمای اسلام آزاد نیستند، تبلیغات دینی و بیان قانون شکنیها «ارتجاع سیاه» شناخته شده و ممنوع گردیده، محافل دینی و مجامع مذهبی محتاج به اجازه شهربانی‌ها و سازمان‌هاست.»6

در موارد دیگری نیز به اقشار مختلف به ویژه دانشجویان گوشزد می‌کنند که تحت تأثیر تبلیغات سوء قرار نگیرند و مراقب باشند که اجانب نمی‌خواهند آنان به اسلام و تعلیمات آن توجه کنند.7

دربارة جایگاه و اهمیت تبلیغات، امام خمینی(س) سخن معروفی دارند که «سلاح تبلیغات، برنده‌ترین سلاح‌هاست» در این‌باره می‌فرمایند:

«می‌دانید که سلاح تبلیغات، برنده‌تر از کاربرد سلاح در میدان‌های جنگ است، باید از اسلحه تبلیغات آنها بیشتر ترسید و متأسفانه ما در این زمینه ضعیف هستیم... امیدوارم با هماهنگی و نظم در تبلیغات، تمام دسیسه‌های دشمن خنثی شود.»8

تشکیل شورای عالی تبلیغات، دفتر تبلیغات اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و بیان سازوکار هر یک از این‌ها و توجه دادن به جایگاه و اهمیت امر تبلیغ دین نیز از مواردی است که حضرت امام بارها به آنها توجه کرده و مطالبی را گوشزد کرده‌اند: اهمیت تبلیغات، استفاده از تمام امکانات، هماهنگی در تبلیغات، خنثی کردن روش‌های مخالفان، توجه به تبلیغات سوء دشمنان، دقت در اسلامی بودن تبلیغات صدا وسیما، اهمیت تبلیغ فرهنگ اسلامی، صدور انقلاب با تبلیغ بر اساس معنویت، وجوب تربیت مبلغ، تبلیغات مسموم علیه انقلاب اسلامی و دهها موضوع دیگر که مورد توجه حضرت امام(س) بوده است، و با نگاهی به صحیفه امام به ویژه جلدهای 16 تا 19، به این مهم برخورد خواهیم کرد.

مهم‌تر از همه اینکه حضرت امام(س)، در وصیت نامه سیاسی ـ الهی خود، به ابعاد مختلف این مسئله توجه داده‌اند و از جوانب گوناگون، به زوایای آن اشاره کرده‌اند. از جمله در یکی از بندهای وصیت‌نامه می‌فرمایند:

«از توطئه‌های مهمی که در قرن اخیر، خصوصاً در دهه‌های معاصر، و بویژه پس از پیروزی انقلاب آشکارا به چشم می‌خورد، تبلیغات دامنه دار با ابعاد گاهی ناشیانه و با صراحت به اینکه احکام اسلام که 1400 سال قبل وضع شده است نمی‌تواند در عصر حاضر کشورها را اداره کند، با آنکه اسلام یک دین ارتجاعی است.»9

سپس ایشان به همگان به ویژه جوانان علاقه‌مند به دین، توصیه می‌کنند که تحت تأثیر این تبلیغات قرار نگیرند و خود منصفانه به آموزه‌های دین مراجعه کنند و به قضاوت بنشینند.

سخن آخر اینکه می‌فرمایند: «قدرت تبلیغات ما بسیار ضعیف و ناتوان است و می‌دانید که امروز جهان روی تبلیغات می‌چرخد.»10

1 . سورة اعراف، آیه 68.

2 . سوره احزاب، آیه 39.

3 . سوره مائده ، آیه 99.

4 . دانشنامه‌ جهان اسلام، ج 6، ص 448.

5. تحف العقول، ص 25.

6. صحیفه امام، ج 1، ص 336.

7. ر.ک: همان، ج 3، ص 322 ـ 327.

8. همان، ج 16، ص 113 ـ 114.

9. همان، ج 21، ص 404.

10. همان، ص 428.