بررسی نقاط ضعف و قوت نهادهای تبلیغی در عرصه دین

گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین سیدجواد موسوی هوایی معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی

تبلیغات دینی به عنوان یکی از مسائل بنیادین جامعه اسلامی همواره مورد توجه ویژه امام خمینی(س) بوده است. ایشان با تشکیل سازمان تبلیغات اسلامی گامی مهم را در این زمینه برداشتند. برای بررسی نقاط ضعف و قوت نهادهای تبلیغی در عرصه دین و همچنین آشنایی بیشتر با دیدگاه حضرت امام(س) در رابطه با امرمهم تبلیغات دینی، به گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین سیدجواد موسوی هوایی معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی نشسته ایم. حجت الاسلام و المسلمین موسوی هوایی در این مصاحبه به تشریح دیدگاه های حضرت امام(س) در زمینه تبلیغات دینی و تجربیات خوشان پرداخته است.

در ابتدا بفرمایید در سالهایی ابتدایی انقلاب اسلامی چه زمینه ها و ضرورت هایی موجب شکل گیری نهادها و سازمان هایی برای تبلیغات دینی شد؟

از آنجایی که رساندن پیام اسلام عزیز به مردم خودمان و مردم دنیا از رسالت های هر مومن مسلمان و خصوصاً علمای دین و بالاخص انقلاب اسلامی به رهبری امام و فداکاری های ملت مسلمان ما است این هدف بزرگ باید از طریق سازماندهی و با یک نظم پیگیری شود. نهادها و وزارت خانه هایی که از قبل بودند برای مسایل فرهنگی نمی توانستند عهده دار تعمیق باورهای دینی وتبلیغ دین در ارتباط با نهادهای مردمی و دینی باشند به جهت اینکه وظایف شان پیشتر درحوزه فرهنگ عمومی تعریف شده بود. گرچه فرهنگ عمومی ما هم بعد از انقلاب اسلامی مثل بقیه مراتب نظام، هم در قانون اساسی و هم در فضاهایی که تعریف می شد باید تحت هاله ای از مسایل دینی و با نگاه به نتایج دینی و تربیتی باید تنظیم می شد. آنچه که مهم قلمداد می شود این است که مسایل دینی ما که باید تبلیغشان می کردیم و کار می کردیم، این مساله بسیار مهم بود و به همین دلیل بعد از انقلاب مثل نهادهای دیگری مثل بسیج، بنیاد مسکن و سپاه پاسداران که یا با ابتکار حضرت امام و برخی را به پیشنهاد دیگران و تایید و تصویب و تببین امام ایجاد شد، سازمان تبلیغات هم یکی از آن نهادهایی است که پس از انقلاب اسلامی ایجاد شد. امام هم در اولین حکمی که به حضرت آیت الله جنتی مسئول سازمان تبلیغات دادند فرموده اند که یک شورای عالی تشکیل شود و مسایل تبلیغ دینی را اعم از مسایلی که الان شورای هماهنگی تبلیغات آنها را راهبری می کند مثل تظاهرات ها و مناسبت های ملی و مذهبی و انقلابی که اعلام حضور و تظاهرات می شود و چه پیگیری مسایل تبلیغی خاص و تبلیغات دینی درکل کشور را برعهده داشته باشد و در این حکم امام فرموده اند که این موارد باید مورد نظر قرار بگیرد.

پس با توجه به این ضرورت و آنچه که ابداع امام در نهادینه کردن مسایل انقلاب اسلامی بود تا اینها را از یک نوع هیجان ابتدایی و شعاری خارج کند که پشتوانه اش یک شعور قوی باشد و مساله تبلیغات اسلامی و مقابله با تبلیغات و تهاجمات رسانه های دشمن را نهادینه کنند با این دید این سازمان را تشکیل دادند.

حضرت امام چه محورها و نکته هایی را در ساماندهی تبلیغات دینی و مبلغین مذهبی مد نظر داشتند؟

خیلی جالب است ما اگر به همین حکم نگاه کنیم اولاً گستره مسایل اسلامی و اهداف انقلاب اسلامی کاملاً روشن است؛ نکته بعد این است که نیروهای مومن به انقلاب و اسلام جذب شوند و یک شکل مردمی پیدا کند تا تبلیغات دینی و این سازمان از روحیه مردمی خودش جدا نشود.

تأکید دیگر امام برای روشنگری که نسبت به توطئه ها و شبه افکنی های دشمنان باید انجام شود و پایه های انقلاب اسلامی و اسلام عزیز و فرهنگ تشیع در قلوب مردم و در بین آنها ریشه دارتر از گذشته قرار بگیرد.امام به مساله دشمنی غرب و شرق در آن زمان تصریح نموده اند و بالاخره شرق کمونیست و غرب به تعبیر شهید مطهری دو تیغه قیچی بودند که گرچه درمقابل هم حرکت می کردند ولی حرکت اینها و گذرشان از کنار هم برای قطع اسلام بود. همانطور که در سالیان جنگ تحمیلی هم دیدیم که اینها هر دو، صدام ملعون را تجهیز می کردند تا به ما حمله کند.

سازمان تبلیغات در ابتدا بخش روابط بین الملل هم داشت و و رایزنی های فرهنگی هم وقتی که شروع شد خود سازمان تبلیغات در بحث روابط بین الملل اینها را راهبری می کرد که بعدها سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تشکیل شد و بحث تبلیغات دینی در خارج از کشور را آنها عهده دار شدند .

آیا تعدد نهادهای تبلیغی که در عرصه تبلیغات دینی فعالیت می کنند به ایفای وظیفه آنها صدمه نزده است؟

ما اگر در این زمینه به تعدد مخاطبین توجه کنیم قابل توجیه ودفاع است به این معنا که شما فرض کنید در بین دانشجویان بخواهید مساله تبلیغ دینی راداشته باشید این تبلیغ باید با زبان دانشجو باشد، حالا اگر بخواهیم تخصصی تر وارد شویم برای رشته های مختلف از علوم پایه و علوم زیستی و علوم انسانی، شما کسانی را در تبلیغ دینی می خواهید که با ادبیات این رشته ها آشنا باشند و در یک حالت حد اقلی بتوانند از مثال های این علوم در مسایل توحید و نبوت و امامت و معاد و اصول و فروع دین استفاده کنند؛ مشخص است که شما باید نیرو تربیت کنید که تبلیغ در بین دانشجویان را بر عهده گیرد. در بخش های دیگر هم این تقسیمات وجود دارد نسبت به ارتش، سپاه پاسداران و بسیج، گرچه از لحاظ سیاست گذاری ها همه سیاست ها را از شورای عالی انقلاب فرهنگی و رهبر معظم انقلاب دریافت می کنند اما اینها بالاخره نوع تبلیغ و ادبیات اش متفاوت است. حد اقل اینگونه باید گفت که نیمی از این تبلیغ بومی همان نهاد خواهد شد گرچه نیم دیگر مشترک است و وجوه مشترک دارد. تعدد این مراکز می تواند با تخصصی شدن نسبت به مخاطبین و نسبت به برخی از موضوعات مفید باشد. منتهی مراتب باید نخست باید یک اشراف کلانی مدیریت شود که حضرت آقا هم اخیراً فرمودند که شورای عالی انقلاب فرهنگی باید مثل یک قرار گاه فرهنگی عمل کند. قرارگاه برنامه ریزی و هدایت عملیات و نظارت می کند و سعی می کند که نیروها هدر نشوند و امکانات هم هرز نرود. قرارگاه کار اصلی اش اینگونه خواهد بود پس شورای انقلاب فرهنگی را به عنوان قرارگاه می شناسم که همه نهادهای فرهنگی ما هم در آنجا عضوند. این یک نکته اساسی است و نکته دیگر این است که تعداد مخاطبین ما که باید تحت پوشش مسایل تبلیغی قرار بگیرند بسیار زیاد است اگر موازی کاری به گونه ای باشد که مخاطب های متعدد و مختلف را در بر گیرد این تعدد و تکثر خیلی ملال آور و مخل نخواهد بود در جایی مخل است که هماهنگی ها نباشد. متاسفانه این نکته را باید عرض کنم که در گذشته در برخی از موارد هماهنگی های لازم نبوده است البته الان هماهنگی ها خیلی بهتر شده و هم افزایی ها هم به تبع آن بیشتر شده است. برخی از تعابیری که می گفتند کارکرد فرهنگی این نهاد، نهاد دیگری را خنثی می کند ما قبول نداشتیم، البته تکرار بود؛ ولی الان بحمد الله خیلی کم شده با هماهنگی هایی که انجام می شود سطح اش پایین آمده است.

خود سازمان تبلیغات تفاهم نامه هایی که با وزارت خانه های مختلف می نویسند مسایل مختلفی که ما برای اصناف مختلف داریم که با معارف آشنا شوند و هرکدام نیز ادبیات خود را می طلبند حضور روحانیت و کلاس های آموزشی می خواهد که خیلی هم استقبال شده است. چون ریشه هایش هم از اوایل انقلاب وده الان هم نسل به نسل منتقل شده، لذا یک هم افزایی در ایجا صورت گرفته پس ما تعدد اینها را تا جایی که همدیگر را خنثی نکنند و در یک اصطحلاک غلطی فرسایش ندهند همدیگر را . اگر بتوانند هم افزایی کنند بسیار خوب است ما مثال اش را در سازمان دارالقران الکریم که سازمان ت . ا دارد و بخش قرآن در وازرت ارشاد هست. ما این همه مخاطب آموزش روخوانی داریم .باید به همه آنها پرداخته شو. ایضا اشکالی ندارد که تحت مدیریت و سیاستگذاری واحد شورای عالی انقلاب فرهنگی که مصوبات آن که حضرت آقا فرموده اند مثل قانون می ماند تحت این مصوبات عملیات فرهنگی و قرآنی خودشان را این دو نهاد انجام دهند هر کدام در جای خودشان حالا می توانند به مخاطبین مشترکی مراجعه کنند مثل آموزش و پرورش، دانشگاه ها، ارتش و سپاه که برنامه و فکر دهند تا آنجا کار آموزش قرآن عملیاتی شود و دراینجا هم افزایی کنند.

اینها واقعا اگر هماهنگ شود خیلی می توانند کارایی داشته باشند؛ بی سوادی قرآنی را ریشه کن کنند که این مساله رنجی هم هست که وجود دارد حتی اگر معضلی خیلی اساسی هم نباشد، این را باید مرتفع کرد. ما تجربه این را داریم در برخی استانهایمان که با همکاری خوب که بین ادارات بوده خیلی خوب توانسته اند این را انجام دهند و ثمرات اش خیلی مشخص بوده مثل استان زنجان یک سایتی دارد که تقریبا هر نیم ساعت تعداد کسانی که در استان یاد می گیرند قرآن بخوانند ثبت می شود. این یک هم افزایی در آن استان است که با مدیریت فکری سازمان تبلیغات و پذیرش استانداری محترم و مجموعه ادارات این هم افزایی ها می تواند صورت بگیرند در صورتی که تحت آن ولایت اصلی و برنامه ای که از طریق رهبر معظم انقلاب وشورای عالی انقلاب فرهنگی می آید عمل نمایند.

به نظر شما تبلیغ دینی چه ویژگی های باشد داشته باشد و آیا دولتی شدن تبلیغ دینی به این امر صدمه نمی زند؟

ویژگی های تبلیغ دینی باید از قرآن و سنت استخراج شود. آنچه که در این جا می شود گفت این است که یکی از اساسی ترین ویژگی هایش روان و آسان و در دسترس بودن ابزارها و مسائل تبلیغات دینی است. خیلی باید تلاش کرد در دنیای امروز هر دانشجو، هر جوان، هر کودک، هر خانواده ای و هر قشری از مخاطبین ما از هر سطح سواد، سن و چه صنفی مثل کارگر و کارمند و خانه دار باشند باید به اطلاعاتی که از دین می خواهند به آسانی دسترسی داشته باشند. سازمان تبلیغات مثل نهاد های دیگر واقعاً کار کرده اند. با سایت های مختلفی که دارد که بیش از صد سایت است که برای جایگاه های مختلف سازمان تبلیغات می باشد که مهترین اش سایت تبیان است که واقعاً پوشش عظیمی دارد و در تمام مسایل با کاربرانی که دارد بزرگترین سایت شیعی است و الحمد الله مسیرش هم بسیار مسیر خوبی است البته مراقبت می خواهد. یک نهالی که کاشته می شود و در حال رشد است تا ثمر دهد مراقبت می خواهد. کارها مراقبت می خواهد ولی بحمد الله در مسیر انقلاب و دین در حال حرکت است. در اینجا هر کس موضوعات مختلف مرتبط به این را جستجو کند بالاخره مطلبی را بدست می آورد که از یک متخصص فنی و یک عالم ربانی بزرگی نقل شده است و می تواند استفاده کند. پس اولین مسأله این است که ما باید آموزه ها و آموزش های دینی و حتی کتاب های دینی را برای آحاد مردم، البته با نظر کارشناسی خاص در دسترس قرار دهیم. چون فرد یک زمان یک روایتی از نهج البلاغه یا اصول کافی می آورد و نتایجی را که دلش می خواهد با سلیقه اجتماعی و سیاسی اش تفسیر می کند، پس بنابراین می گویم که باید در کنارش یک نظر مجتهد و کارشناس دین باشد که در تبیان اینها ملاحظه می شود که با دقت انجام شود. پس در دسترس بودن یکی از ویژگی های تبلیغ دینی است.

نکته بعد این است که باید از ابزار روز در تبلیغ دین استفاده شد و همچنین تبلیغات دینی قطعاً باید در یک تعامل و حرکت مردمی انجام شود. اصلاً دولت ها توان پشتیبانی کردن از تبلیغات دینی به آن صورت که مردم دارند را ندارند و نمی توانند حتی از لحاظ مالی و پول هم حساب کنیم اصلاً دولت ها نمی توانند همچنین گام هایی را بردارند لذا خواهش می کند دقت کنید فقط در جایی که لازم شد دولت ها به تبلیغات دینی کمک می کنند ولی مثلاً در یک مراسم تاسوعا و عاشورای که سالی یک بار در سراسر کشور برگزار می شود شما حساب کنید فقط شام و نهار این عزارادان حسنی را اصلاً رقم اش آنقدر نجومی است که هیچ دولتی از پس آن بر نمی آید ولو بودجه یک سال را بگذارد. تبلیغات دینی آن هم در مرز بوم ما در ایران هیچ وقت دولتی نمی شود و نمی تواند بشود.اصلاً رنگ و بویش یه چیزی دیگراست یعنی مسأله ولایت و حاکمیت ولی فقیه اجازه نمی دهد و دولتی هم اگر بخواهد دخالت کند نمی تواند تاثیر گذار باشد ولی به هرحال چیزی که باب شده و می گویند دولت دینی و دین دولتی که در دوران اصلاحات سوء استفاده شد از این مساله، ما نمی توانیم بگوییم که دولتی که در جمهوری اسلامی تشکل شده است نسبت به مسایل دینی، مسجد، حسینیه، هیأت، روحانیت، حوزوه های علمیه، دین دانشجوها و متدین بودن آموزش و پروش بی تفاوت باشد؛ متدین بودن سینما، در قید و بند ارزش های انسانی و اسلامی بودن تولیدات هنری و مطبوعات و رسانه های دیداری و شنیداری و مکتوب و فضای دیجیتال و تبلیغات شهری، همه اینها که می توانند بر هویت و شخصیت و رشد فرهنگی یک جامعه تاثیر گذار باشند، مگر می شود؟ منابع بیت المال دست دولت است مگر می تواند یک حکومت اسلامی و دولتی که به نام جمهوری اسلامی روی کار آمده بگویند نه من با این ها کاری ندارم، مردم بروند کار خودشان را انجام بدهند؟ خداوند متعال می گوید وقتی مکنت در زمین پیدا کردند باید دنبال اقامه صلاة باشید دنبال بسط معنویت باشید، لذا دولت ها نمی توانند شانه خالی کنند. از آن طرف هم نمی توانند همه چیز را منتسب به خود کنند. باید کمک کنند تا یک فیضی از این رشد دینی و بسط معارف دینی ببرند. بنابراین باید دولت ها هم وظایف شان را طبق قانون و برنامه های توسعه و اسناد کلان کشور وسیاست های کلان فرهنگی کشور که حضرت آقا امر می فرمایند و ابلاغ می کنند و مجلس و دولت و قوه قضائیه باید در همان راستا حرکت کنند. ولی به این معنا نیست که که دین را دولتی کرده اند و حوزه را دولتی کرده اند. البته هشدار باش هایی هست و ما باید حواسمان جمع باشد که خواسته های دین و انقلاب و رهبری باید پیگیری می شود نه چیز دیگری و حالا اکثراً هم دولت ها وقتی وارد این حوزه ها می شدند در همین راستا حرکت می کردند البته می دانید که سلیقه های سیاسی و خواسته های دیگری هم در دولت ها بوده و شاید هم آنها را پی گیری می کردند اما نهایتاً ما به این فضا معتقدیم که دولت باید نسبت به مسایل دینی مسئولیت بپذیرد و مسئولیت هم بحمد الله پذیرفته مخصوصاً دولت نهم و دهم. منتهی این در جامعه دینی و شیعی باید تحت اشراف و هدایت ولی فقیه باشد و آن نهادی هم که برای موضوع خاص تبلیغات دینی به رهبری انقلاب متصل است سازمان تبلیغات است که تعامل بسیار خوبی که ما در استانها با سفرهای استانی ریاست جمهوری داشتیم و واقعاً با طرح های بزرگی که برای نشر مکتب تشیع و اسلام و معارف انقلاب اسلامی تصویب می شود در آن شورا و کمیته فرهنگی که در استانها تشکیل می شود معمولاً تعامل با دولت خیلی خوب بوده است. اما این تذکر هم تذکر خوبی است که خواسته های خاص برخی از دولت ها در بعضی از ارگانهای دینی تعقیب نشود و باید متوجه بود که مقام اینها تحت امر الهی و از طریق امر الهی معصوم تحت نظارت ولی فقیه و دستورات او باید باشند. کسی هم تلاش کند برای خدا باید تحت همین لوا عمل کند تا انشا الله به نتیجه اصلی که اسلام و تشیع است برسد.

اگر همه دراین فکر باشند و در صدد این باشند که دلسوزانه نقاطی که باید از لحاظ دینی روی آن ها کار شد و جامعه و جوانان ما ضعف هایی دارد که باید کمک شان کرد تا قویتر شوند تذکر دهند. به تعبیر حضرت آقا ظرفیت هایشان خیلی بیشتر از این است که الان ما می بینیم. اینها کارهایی اند که باید هماهنگ و دست در دست انجام دهیم. سازمان تبلیغات، دفتر تبلیغات، حوزه های علمیه، وزارت ارشاد و نهاد نمایندگی حضرت آقا در دانشگاه ها و همه اگر در کنار هم قرار بگیرند و با یک انسجام برنامه ریزی شده خوب و هماهنگ عمل کنند واقعاً اتفاقات بزرگ فرهنگی و دینی خواهد افتاد. که خداوند به همه کمک کند و به همه در راه اسلام وانقلاب اخلاص دهد.