حسین شیخ‌الاسلام: امام دیپلمات بسیار زبده‌ای بود

حسین شیخ الاسلام دبیرکل دبیرخانه حمایت از انتفاضه فلسطین به مانند اکثر کارشناسان سیاست خارجی بر این اعتقاد است که موج بیداری اسلامی در منطقه اگرچه نسخه برداری از انقلاب اسلامی ایران نیست ولی الهام گرفته از اندیشه های امام است. به همین دلیل است که میگوید امام تحولات اخیر در منطقه را پیش بینی کرده بود. با حسین شیخ الاسلام درباره بیداری اسلامی و خیزشهای صورت گرفته در کشورهای عربی به گفت وگو نشستیم. در این مصاحبه دبیرکل دبیرخانه حمایت از انتفاضه فلسطین، بارها از نقش کلیدی رهبر کبیر انقلاب در بیداری اسلامی سخن به میان آورد.

تحولات اخیر در منطقه بنا بر تحلیل بسیاری از کارشناسان موج جدیدی از بیداری اسلامی است. مقدمتاً آغاز و خاستگاه بیداری اسلامی را تبیین کنید.

همانطور که می‌دانید مردم منطقه مسلمان هستند و آن چیزی که هویت اصلی‌ آنها را می‌سازد اسلام است اگر منطقه به حال خودشان گذاشته می‌شدند همه مسلمان بودند .تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران سیاست استکبار، منطقه را براساس ملیت تقسیم می‌کرد یعنی شاه ایران به 2500 سال شاهنشاهی افتخار می کرد ، عربستان به جاهلیت عرب‌ها.ولی حضرت امام به اسلام عشق می‌ورزید و نماد عشق به خدا بود وقتی انقلاب اسلامی در ایران پیروز شد همه مجد و عظمت صدر اسلام را در این انقلاب دیدند درست عکس سیاست‌های انگلیس و آمریکا، آمریکایی‌ها از تخم نفاق تفرقه دیر‌باز که بین عرب و عجم کاشته بودند در جنگ عراق علیه ما استفاده کردند و قصد هم داشتند حسابی پیش بروند ولی در هر حال، خاستگاه طبیعی مردم منطقه، اسلام بود.

نخستین کنش‌گران این بیداری چه کسانی بودند؟

اگر بخواهیم در قرون قدیم بگوییم. اولین افراد حضرت رسول(ص) و ائمه بودند که هر کدامشان در فراز‌ونشیب‌های خودشان تحولات چشمگیری از بیداری اسلامی ایجاد کردند مثل نوع حکومتی که در مدینه برقرار شد. در قرون جدید هم شخصیتهایی مانند سید‌جمالدین اسد‌آبادی را می‌توان نام برد ولی افرادی همانند سید جمال تئوری و تزشان مثل تئوری و تز امام نبود آنها می‌خواستند اسلام به حکومت برسد و می‌خواستند اسلام به زندگی مردم سرو‌سامان دهد ولی دنبال نخبگان رفتند ولی امام دنبال مردم رفتند .امام همه مردم را با انگیزه الهی و با انگیزه تقرب الی الله به صحنه آوردند هویت اسلامی این انقلاب هم اولین وجهه همت حضرت امام بود اینکه گفتند جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم نه یک کله زیاد این خاصیت را شما می‌بینید و اگر خاطرتان باشد. قانون اساسی ما وقتی نوشته شد ابتدا نام مجلس شورای ملی در آن گنجانده شده بود امام همانجا اعتراض کردند و گفتند مجلس شورای اسلامی و این تعصب را در اصل ولایت فقیه هم داشتند گفتند که در این قانون اساسی به ولایت فقیه ظلم شده و کلمه مطلقه با نظر حضرت امام در اصلاح قانون اساسی اضافه شد .

ولی اصلاح قانون اساسی بعد از فوت امام صورت گرفت ....

با فشار حضرت امام بصورت گرفت چون نظرشان ولایت مطلقه فقیه بود. بگذارید در این زمینه خاطره‌ای برای شما نقل کنم. در زمان حضرت امام فردی به نام آقای قدیری با امام سر اینکه این ولایت باید مطلقه بشود یا نباشد بحث طلبگی کردند که به روزنامه‌ها کشیده شد امام معتقد بودند حکومت ولایت مطلقه فقیه همان حکومت رسول‌الله است در همان زمان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در یکی از نمازهای جمعه بگونه‌ای صحبت کردند که طرفدار قدیری هستند که حضرت امام محکم جواب ایشان را داده بودند که یک مدت حضرت آقا(آیت الله خامنه‌ای) نماز جمعه نیامدند بعداً حضرت امام متوجه شدند که ایشان شاید ناراحت شده باشند وقتی آیت‌الله خامنه‌ای در جاده قم بودند صدایشان کردند و گفتند بگویید مستقیم بیایند دفتر من. که حضرت آقا وقتی خدمت امام می رسند امام می‌گویند "من که می‌گویم ولایت مطلقه فقیه به خاطر خودم که نمی‌گویم من که نیاز ندارم به خاطر شما می‌گویم" حالا این "شما" تعبیر‌ش چی بود نمی دانم. منظور از بیان این خاطره این بود که حتی در شخصیت‌های بزرگی از این انقلاب مخالف این موضوع(ولایت مطلقه فقیه) بودند .ولی حضرت امام جلوی همه این افراد ایستادگی کردند تا در باز‌نگری قانون اساسی لفظ مطلقه اضافه شود

داشتید ارتباطش را با بیداری اسلامی می‌گفتید؟

بله ، همانطور که گفتم هنرحضرت امام این بود که مردم را با انگیزه‌های الهی زیر چتر رهبری مشخص به خیابانها می آوردند و تفاوت اصلی انقلاب ما با دیگر انقلاب‌ها در همین هنر حضرت امام بود مثلا در انقلاب شوروی کار‌گران نقش اصلی را ایفا کردند،در انقلاب چین کشاورزان ولی در انقلاب ما تکیه اصلی‌ بر الهیت و نیت پاک ملت‌ها بود .

بیداری اسلامی شکل گرفته در منطقه و ایران چگونه ایجاد شد؟

در ایران یک تاریخ طولانی دارد شما سؤال کردید من از سید‌جمال مثال زدم و خطی که سید‌جمال رفت و این پرچم دست به دست آمد تا رسید به مدرس و مدرس خیلی قوی به صحنه آمد در مشروطیت هم شیخ فضل‌الله نوری هم این پرچم را نگه داشت .نوع تفکر شیخ‌ فضل‌الله نوری اولین مقدمه مبارزه با استبداد بود بعدها هم شهید مدرس این نقش را در مقابل رضا خان ایفا می‌کند مدرس یک ویژگی خیلی بارزی دارد که خیلی صریح دیانت و سیاست را یکی می‌داند و صراحتا در مقابل غربی‌ها موضع می‌گیرد و این نوع موضع گیری در مردم اثر می‌کند. در خود حضرت امام هم اثر می‌کند و باعث بیداری اسلامی می شود امام بزرگ‌ترین تعالی عمر‌ش را در پذیرش قطع‌نامه نشان داد امام انسانی بود که در طول عمرش به استکبار "بله" نگفته بود ولی در پذیرش قطعنامه به جایی رسید ند که با آبروی خودشان معامله کنند و در آن نامه‌ای که حضرت امام برای پذیرش قطع‌نامه نوشتند مهم‌ترین جمله‌اش به نظر من آن نیست که من جام زهر را نوشیدم مهم‌ترین جمله‌اش آن بود که من آبروی خودم را با خدا معامله کردم. در آن زمان چون امثال ما که در جنگ بودیم "وا" دادیم و آن نامه‌ای که نوشتیم به حضرت امام که اگر ما بخواهیم بجنگیم انقدر تانک و تجهیزات می‌خواهیم و بعد از نگارش این نامه بود که امام از خودشان برای پذیرش قطعنامه خرج کرد و به خاطر این خرج کردن از خودشان تعالی یافتند و خیلی مهم است خدا یک فرصتی به یک نفر بدهد که بتواند آبروی خودش را در راه خدا بریزد.

قبل از اینکه به نقش حضرت امام در بیداری اسلامی بپردازیم مولفه های بیداری اسلامی را توضیح دهید.

اگر به فرمایشات حضرت امام نگاه کنید متوجه می شوید که امام شاه را سمبل استبداد، آمریکا را سمبل استکبار و اسرائیل را سنبل صهیونیست می‌داند در بیداری‌های اسلامی هم این موضوع را می‌بینید. مردم از استبداد، فساد، نابرابری و رانت‌های سیاسی و اقتصادی رنج می‌برند از اینکه حکومت ها به خارجی وابسته است و عزت‌شان پایمال می‌شود رنج می‌برند نمونه بارز آن در مصر اتفاق افتاد که مردم از فساد گسترده حسنی مبارک به تنگ آمده بودند.و جالب آنکه حرکت مردم مصر از نماز جمعه اتفاق افتاد اگر یادتان باشد انقلاب ایران که پیروز شد گفتیم امروز ایران فردا فلسطین امروز هم خیزش های مردم بیشتر با انگیزه های الهی صورت می‌گیرد و امام نشان داد که چگونه می توان مردم را با انگیزه‌های الهی به صحنه آورد .ضعف بزرگ نهضت‌های اخیر این است که آن رهبری‌ که ما در ایران داشتیم وجود ندارد ولی آنقدر فشار‌ها زیاد شد که مردم منطقه خودشان بر علیه استکبار شوریدند روش حضرت امام هم برای آزادی قدس هم همین است. امام با روشهای چریکی مخالف بودند به همین دلیل با استفاده از ظرفیت های مردمی انقلاب را به پیروزی رساندند و در جنگ هم با بسیج نیروها پیروزی های چشم گیری حاصل شد در زمان جنگ می‌بینید که منطق حضرت امام این بود که اگر ما جنگ را متوقف کنیم دو اصل مهم را از دست می‌دهیم یکی فرصت شهادت در راه خدا و دیگری فرصت جهاد در راه خداوند.

آقای شیخ‌اسلام، مروری بر سخنان حضرت امام نشان می‌دهد که ایشان گویا این روزها و موج بیداری اسلامی ایجاد شده را پیش‌بینی می‌کردند... .

بله درست است نوع خطاب عمومی حضرت امام با مسلمانان دنیا همان نوع خطاب قبل از انقلاب با مردم ایران بود. ببینید حضرت امام در بعد از انقلاب با ملت ایران بگونه ای صحبت می‌کردند که حالت تشکر‌آمیز دارند ولی در قبل از انقلاب اینگونه بود خطابشان به ملت حالت دستوری بود خطاب حضرت امام بعد از انقلاب با مردم مسلمان کشور‌های دیگر خطابی است که قبل از انقلاب با مردم کشور خودمان داشتند.

آقای شیخ‌اسلام به نظر می‌رسد آن بیداری اسلامی که در مردم شکل گرفت چه در مردم ایران و چه 30 سال بعد از آن زمان در مردم خاورمیانه بیشتر به دلیل ظلم و ستم که از ناحیه حاکمان به آنها وارد می‌شود... .

درست است یعنی آن زمان شاه ظلم می‌کرد و متکی به خارج بود منافع‌‌‌اش حکم می‌کرد که خودش سر حکومت بماند و خارجی ها پشتیبانی‌اش کند. این موضوع در کشورهایی که تحولاتی در آن در حال رخ دادن است وجود دارد در عربستان یک خانواده اسمش بر این کشور است ببینید که چقدر تحقیر آمیز است کسی که می‌خواهد به ساختار حکومتی وارد شود باید در این خانواده حضور داشته باشد.

برخی معتقدند تحولات اخیر در کشورهای منطقه در راستای انقلاب اسلامی ایران است شما با این نظر موافقید؟

ببینید یک وقت است می‌گوییم این تحولات از انقلاب اسلامی الهام گرفته‌اند مثل ایستادگی بر منافع ملی، بله این نظریه درست است ولی اینکه منظور این باشد که این تحولات کپی پرداری از انقلاب اسلامی است به هیچ وجه درست نیست.

علت اینکه بیداری اسلامی در در کشور‌های عربی همسایه دیر اتفاق افتاد چیست؟

ببینید، زمینه آن مهم است و کار قوی که استکبار کرد چه بود؟ استکبار تا انقلاب اسلامی پیروز شد آمد جنگ را به ما تحمیل کرد و موضوع را عرب- فارس و شیعه و سنی کرد و از آن تخم دیر‌بازی که در تفرقه ساخته بود استفاده کرد و آن وقت شروع کرد با تهاجم به ما و برانگیختن حساسیت‌های شیطانی و غیر‌اسلامی در مردم. جنگ کم چیزی نبود 8 سال همه عرب‌ها و همه غیر‌ شیعیان را بر علیه ما تحریک کردند.

پس آنگونه که از صحبت‌های شما متوجه شدم نبود یک رهبری قدرتمند باعث شده که قیام مردم منطقه با تاخیر بسیار آغاز شود ....

یکی از دلایلش نداشتن رهبری است ولی مسائل دیگر همچون تجربه و همراهی تمامی اقشار مردم هم مهم است.

تحولات منطقه و موج بیداری اسلامی آغاز شده در طرح صلح خاورمیانه چه تاثیری می‌گذارد؟

این موضوع به طرح "فهد" برمی‌گردد امام به گونه‌ای با طرح فهد برخورد کرد که با هیچ کسی اینگونه برخورد نکرده بود برای اینکه طرح فهد بوی سازش‌ با اسرائیل می‌داد و به طور غیر‌مستقیم می‌خواست امنیت را برای همه کشور‌ها در منطقه به رسمیت بشناسد و امام انقدر محکم برخورد کرد که من تعجب کردم چون می‌دانید که امام خیلی دیپلمات قوی بود و تمام اصول دیپلماتیک را میشناخت.بگذارید در اینجا خاطره ای از امام که نشانگر هوشمندی سیاسی ایشان و آشنایی با اصول دیپلماتیک بود بود تعریف کنم. وقتی شهید رجایی رئیس‌جمهور شد "میتران: رئیس جمهور فرانسه پیام تبریکی برای ایشان فرستاد و شهید رجایی هم در جواب،پاسخ محکمی به میتران با ادبیات خاص خودشان دادند.امام وقتی این مضوع را شنید با اینکه بسیار به شهید رجایی علاقه مند بودند به ایشان گفتند "این پاسخ یک رئیس‌جمهور به یک رئیس‌جمهور نبود و باید با اصول دیپلماتیک جواب رئیس جمهور فرانسه را می دادید".