ایران و تاریخچه جنبش عدم تعهد
پس از پايان جنگ جهاني دوم و نابودي حكومت آلمان به رهبري آدولف هيتلر كه دشمن مشترك آمريكا و شوروي پيشين به شمار مي‌رفت، اين دو كشور دچار اختلاف شده و در سايه همين اختلاف برخي كشورها تجزيه و تقسيم شدند. اين مسأله بر ديگر كشورها نيز تأثير گذاشت و باعث شد كشورهاي ديگر با تأثيرپذيري از آمريكا و شوروي ـ خواسته يا ناخواسته ـ به يكي از دو بلوك روي آورند. اما در اين ميان تعدادي از كشورهاي جهان كه خود را متعهد به اردوگاه شرق و غرب نمي‌دانستند بي‌طرفي خود را در جهتگيري‌هاي بين‌المللي اعلام كردند و بعدا جنبشي را به وجود آوردند كه به «جنبش عدم تعهد» معروف شد. براين اساس جنبش عدم تعهد (NAM) به عنوان بزرگ‌ترين نداي جمعي استقلال‌طلبي سياسي، نظامي و اقتصادي كشورهاي مستقل جهان سال 1961 و در دوران جنگ سرد پايه‌گذاري شد.
گام اصلي و اوليه تشكيل جنبش عدم تعهد در كنفرانس آسياـ آفريقا در باندونگ اندونزي در آوريل 1995 ميلادي برداشته شد كه طي آن 29 نفر از سران كشورهايي كه عمدتاً از نسل قبلي كشورهاي استعمار شده به حساب مي‌آمدند با هدف تعيين و ارزيابي مسائل جهاني در اندونزي گردهم آمدند. سال 1960، در اثر نتيجه حاصله از كنفرانس باندونگ، كشورهاي عضو جنبش در خلال پانزدهمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد تصميم به گسترش اعضا گرفتند و در همان سال 17 كشور جديد آفريقايي و آسيايي به عنوان عضو جديد پذيرفته شدند.
نقش اصلي در اين فرآيند را رهبران برخي كشورها از جمله جمال عبدالناصر رييس‌جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست وزير هند، احمد سوكارنو رهبر استقلال اندونزي، يوسيب بروز تيتو رهبر يوگسلاوي و قوام نكرومه رهبر غنا ايفا كردند.
شش سال پس از كنفرانس باندونگ، كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد يك مبناي وسيع‌تر جغرافيايي را در اولين كنفرانس سران در بلگراد در سپتامبر 1961 بنا نهادند. بنيانگذاران جنبش عدم تعهد ترجيح دادند براي جلوگيري از الزامات بروكراسي يك سازمان، اين تشكل را به عنوان جنبش معرفي كنند.
مهم‌ترين اهداف تعيين شده اين جنبش عبارت بودند از: حق تعيين سرنوشت، حاكميت و استقلال ملي، عدم الحاق به پيمان‌هاي نظامي چندجانبه، استقلال عمل كشورهاي عضو در مقابل نفوذ بلوك‌بندي‌هاي سياسي قدرت‌هاي بزرگ، مبارزه با امپرياليسم، نفي نژادپرستي و اشغال خارجي، دموكراتيزه‌كردن روابط بين‌الملل و همكاري اقتصادي بر اساس اصل برابري در حاكميت. در واقع روح اصلي اهداف بنيانگذاران جنبش عدم تعهد، نفي سلطه قدرت‌هاي سلطه‌گر و مبارزه با بي‌عدالتي در نظام بين‌الملل بوده است.
نظام جمهوري اسلامي ايران نيز از بدو تأسيس، سياست خارجي خود را همسو با اهداف جنبش عدم تعهد اعلام كرد و در نخستين فرصت يعني سال 1358 (اكتبر 1979) در نشست ششم سران، در هاوانا به عنوان هشتاد و هشتمين كشور عضو پذيرفته شد.
هم اکنون 120 کشور که تقریبا بیش از دوسوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند عضو آن هستند. غیر متعهد‌ها دارای اساسنامه مدون و یا یک مقر دائمی نیست. تصمیمات اصلی نیز در اجلاس سران کشورهای عضو این جنبش اتخاذ می‌شوند. اجلاس سران غیر متعهد‌ها هر سه سال یکبار در یکی از کشورهای عضو جنبش برگزار می‌شود. سمت ریاست جنبش عدم تعهد نیز هر دوره به کشور میزبان اجلاس سران واگذار می گردد. در همین ارتباط شانزدهمین اجلاس کشورهای عضو جنبش عدم تعهد (5 تا 10 شهریور ماه سال 1391) به میزبانی جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار و ریاست جنبش برای مدت سه سال از مصر به ایران واگذار شد.
در همین زمینه ایران برای نخستین بار محل برگزاری نشست سران کشورهایی خواهد بود که بیش از شصت سال پیش با شعار نفی استکبار و نفی استعمار در همه ابعاد آن، موجودیت سیاسی خود را در درون نظام دو قطبی حاکم بر عرصه سیاست بین‌الملل اعلام نمودند؛ شعاری که اکنون مهم ترین پناهگاه و تریبون رسمی آن نظام جمهوری اسلامی ایران و حضرت امام خمینی(س) است. بررسی دیدگاه ها و نظرات امام خمینی(س) در واقع تائیدی بر این واقعیت است که اساساً امام خمینی(س) دیدگاه هایشان در چارچوب نفی سلطه پذیری و سلطه جویی ترسیم شده است که در رفتار و عمل ایشان هم کاملاً مشهود بوده است.
در همین ارتباط به بهانه برگزاری شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در تهران، در مجموعه پیش رو می کوشیم به بررسی و تطبیق آرمان ها و رهنمودهای حضرت امام(س) با اهداف جنبش عدم تعهد از دید مقامات شرکت کننده در اجلاس بپردازیم.