ابتکار امام در تاسیس جمهوری اسلامی

پرتال امام خمینی(س): در 12فروردین 1358، مردم ایران به دعوت امام خمینی(س) به پای صندوق های رای رفتند و با 98درصد آرا به جمهوری اسلامی ایران آری گفتند. حال پس از گذشت 35 سال از آن روز بازخوانی تئوری جمهوری اسلامی و نگاه به مسیر طی شده ضروری می نماید. دکتر حسن غفوری‌فرد، عضو حزب موتلفه اسلامی و وزیر نیروی سال های 60 تا 64 ایران که هم اکنون رییس هیات نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی است، معتقد است؛ پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تثبیت نظام جمهوری اسلامی مرهون رهبری قدرتمند امام خمینی(س) است که در دنیا کم نظیر بوده. او مشکلات و موانع داخلی و خارجی را دلیل عدم تحقق برخی از مواد قانونی اساسی می داند که نیازمند زمان است. مشروح این گفتگو با این فعال سیاسی از نظر می گذرد:

وقتی تئوری جمهوری اسلامی از طرف امام خمینی(س) مطرح شد، در نوع خود جدید بود و بعد از آن هم جمهوریتی با پسوند اسلامی در دنیا مطرح نشد. تصور امام خمینی(س) از حکومت داری بر مبنای جمهوری اسلامی چه بود که بر جمهوریت در کنار اسلامیت تاکید داشتند؟ این جمهوری اسلامی در اندیشه امام خمینی(س) چه تئوری بود؟
غفوری فرد: جمهوریت در دنیا قبلا وجود داشت. نظام امریکا جمهوری است و بیشتر کشورهای آسیایی هم جمهوری بودند. حکومت به ظاهر اسلامی هم پاکستان مدعی بود که اسلامی است، ولی این ترکیبی از اختراعات بدیع حضرت امام است. جمله معروف ایشان «جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم، نه یک کلمه زیاد» به مفهوم این است که نظام در حقیقت مشروعیت خود را از نظام اسلامی می گیرد و مقبولیت خود را از مردم. این نظام کاملا بدیع بوده است و تا الان هم مانند آن در دنیا-حتی در کشورهایی که بیداری اسلامی رخ داد- به وجود نیامده است. در آن زمان بعضی می گفتند جمهوریِ تنها باشد و بعضی حرف از جمهوری دموکراتیک می زدند. امام(س) فرمود جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم، نه یک کلمه زیاد. اگر نظامی وجود داشته باشد که مقبولیت خود را از مردم بگیرد و مشروعیتش را از نظام اسلامی، همانطور که قانون اساسی مشخص کرده است، یعنی هیچ قانونی در جمهوری اسلامی ایران نمی تواند وجود داشته باشد که مخالف با شرع مقدس اسلام باشد. برای تثبیت این مساله، شورای نگهبان متشکل از 6نفر حقوقدان و 6 نفر فقیه بایستی نظارت داشته باشند که قوانین اولا با اسلام منافات نداشته باشد و دوما با قانون اساسی که نوشته مردم است، در تضاد نباشد. اسلام دین الهی است اگر این دو مولفه وجود داشته باشد دیگر هیچ نقصی در نظام وجود ندارد و در صورت نبود یکی از این مولفه ها نقص وجود دارد. لذا نه کمتر نه بیشتر ترکیبی است که در عین سادگی نمی توان چیزی به آن اضافه کرد، یعنی اگر بگویید جمهوری دموکراتیک اسلامی یا جمهوری خلق اسلامی نمی شود. بعدا هم بحث حکومت اسلامی بود، حتی وقتی می خواستند قانون اساسی بنویسند این بحث بود. حکومت هر نوع حکومتی می خواهد باشد با واژه اسلامی تخصیص کافی نمی خورد. ممکن است سلطنت اسلامی باشد چرا که شاه ادعا می کرد سلطنتش اسلامی است. بنابراین نه می شود از آن کم کرد و نه به آن اضافه کرد و در عین اختصار جامع و مانع است و قانون یعنی هم جامع باشد و هم مانع. همه افراد با همه وجود خود به نظر مردم احترام گذاشتند و به نظر من بزرگترین هنر امام(س) این بود که مردم را شناخته بودند و می دانستند مردم مسلمان هستند و به نظام اعتقاد و به کشور علاقه دارند و به تصمیمات جمعی احترام می گذارند. این جمله در عین اختصار تمام اهدافی را که مد نظر داشتیم شامل می شد و هنوز هم شامل می شود و هیچ نقصی ندارد. هم جمهوری و حکومت مردم سالاری است و در رفراندوم بیش از 98درصد مردم به آن رای دادند و این یعنی بر پایه اعتقاد مردم بنا شده و هم حدود و شرایطش را از اسلام می گیرد و این ترکیب بدیع را امام(س) آوردند و جلوی همه حرفها را گرفتند. هم به عنوان رهبر و هم به عنوان انسانی که مسایل روز دنیا را به خوبی می شناسند و تصمیمات صحیحی را اتخاذ می کنند.

نظام جمهوری پدیده ای، متاخر است که در دنیای مدرن اتفاق افتاده. آیا امام(س) با ابداع نظام جمهوری اسلامی این اندیشه را در ذهن داشتند که می شود هم مسلمان بود و هم قوانین دنیای مدرن را رعایت کرد؟ چرا که رژیم قبلی به واسطه مدرن بودن می خواست اسلام را کنار بگذارد و جمهوری اسلامی با نه ای که به رژیم قبل گفت روی کار آمد. آیا هدف این بود؟

غفوری فرد: ببینید امام و هر رهبر دیگری در جهان از دستاوردهای جدید استفاده می کند. علم پزشکی نتایج دانش بشری است و از هواپیما و ماشین همه استفاده می کنند. حکومت های دنیا در آن زمان، حکومت های دیکتاتوری بود و حتی اکنون هم دیکتاتوری در دنیا وجود دارد. حکومتهای سلطنتی و امپراطوری هنوز هم است. آخرین نوع کشور ژاپن در زمینه حکومت، جمهوری است. در دنیا بیش از همه این نوع حکومت قابل قبول و پسندیده است و بنابراین می شود گفت عنوان جمهوری یک دستاورد بشری است، اما در اسلام به طور کلی بحث شده  «کلّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیّته» همه مردم باید مشارکت داشته باشند. دستوراتی که در قرآن است، دستورات اجتماعی خطاب به همه افراد اجتماع است و همه باید حضور داشته باشند. بنابراین می توان گفت یک فقیه قادر دانشمند مثل امام(س) از این اصل در اسلام آگاه بوده است که مردم باید در حکومت دخالت کنند. بنابراین بخشی از این ایده را از اسلام گرفتند و بخشی هم که شرع مقدس حضور داشته باشد؛ یعنی جمهوری اسلامی هم حضور مردم است و هم قانون الهی. قانون الهی در حضور مردم و اجتماعات مردم. بنابراین امام(س) در عین حال که از دانش روز جهان بهره مند بودند و سیاست را می دانستند و از علاقه مندان به مرحوم مدرس بودند که می گفتند سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ماست؛ در عین حال مبتکر هم بودند. فقیه جامعه شناس بودند و تاریخ می دانستند و مجموع اینها موجب ابداع جمله بسیار ساده جمهوری اسلامی شد که گفتم جامع و مانع است.

امام خمینی(س) جمله معروف دیگری دارند که می فرمایند «میزان رای ملت است.» آیا هدف ایشان از ابداع جمهوری اسلامی به خصوص برگزاری رفراندوم، اصالت دادن به رای و نظر و استقلال فکری مردم بود؟
غفوری فرد: بزرگترین هنر امام(س) گفتم اولا شناخت مردم و اعتقاد به مردم بود. بسیاری در آن زمان ناامید بودند و می گفتند مردم گرایش به مادیات و دنیا پیدا کردند، ولی امام معتقد بودند مردم با تمام وجودِ خود، اسلام را می خواهند. بعد از 40-50 روز از پیروزی انقلاب مساله رفراندوم را مطرح کردند. در هیچ جای دنیا اینطور نیست که گروهی بیایند حکومت را بگیرند و بعد از 40 روز رفراندوم برگزار کنند. ببینید کوبا بیش از 60 سال است همان آقای فیدل کاسترو حکومت می کند یا مصر جمال عبدالناصر و بعد انورسادات و مبارک. در لیبی قذافی حکومت می کرد و قانون مردمی وجود نداشت، اما در ایران به فاصل 50 روز از پیروزی انقلاب امام اعلام کردند مردم در رفراندوم شرکت کنند. بسیاری مخالف بودند از جمله شخص من مخالف بودم، چرا که عقیده داشتیم وقتی مردم می گویند استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی دیگر چرا باید رفراندوم برگزار شود، اما امام معتقد بودند این باید در تاریخ با عدد و رقم ثبت شود که بیش از 98 درصد مردم در شرایط سالم رای دادند و این در تاریخ ماندگار شد. اولین نکته شناخت امام از مردم بود که درک کرده بودند مردم اسلام را می خواهند. علی رغم توطئه ها مردم بیش از 98 درصد رای دادند. بعد از آن هم بلافاصله امام گفتند قانون اساسی تصویب شود و بعد از آن بلافاصله گفتند رییس جمهوری مشخص شود. در کمتر از یکسال و نیم قانون اساسی نوشته و به رای گذاشته شد. نویسندگان قانون اساسی انتخاب شدند و بعد هم مجلس اول در سال 59 تشکیل شد. این اولا آینده نگری دقیق حضرت امام را نشان می داد. محبت امام در دل مردم بود. مردم می دانستند حرف امام نشات گرفته از قرآن است و با تمام وجود آن را می پذیرفتند. لذا در هیچ جای دنیا این تئوری نظیر ندارد و این فقط در ایران و توسط شخص حضرت امام بود که توانست نظام را به این زیبایی معماری کند.

فکر می کنید الگویی که ابتدا در جمهوری اسلامی مطرح شد تا امروز چقدر با همان اهداف و الگو پیش رفته است؟ بهرحال هر مسیری که طی می شود با دشواری هایی همراه است، چقدر مسیر طی شده را ماهیتا با الگوی اولیه مشابه می بینید؟

غفوری فرد: ببینید اولا اسلام دین الهی است و عظمت اسلام به خداوند متعال است و رسیدن به آن آرمانها قطعا در زمان کوتاه ناممکن است. آرمانها بسیار بسیار بلند هستند و زیبایی آنها هم به همین بلند بودن آنهاست. هر مقدار رشد شود باز هم جای رشد وجود دارد. یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحًا فَمُلَاقِیهِ هر قدرانسان پیشرفت کند در مکتب اسلام برای پیشرفت او باز هم جا هست. برخلاف بسیاری از مکاتب مادی که بعضی انسانها از مکتب خود بزرگتر هستند و آنچه در مکتبشان تعریف شده نمی توانند انجام دهند، اما اسلام از آن عظمتی برخوردار است که هر مقدار انسان چه فرد چه جامعه پیشرفت و ترقی کند جا برای پیشرفت او هست. آرمان های اسلام و دنیایی که جهان اسلام آرزو می کند، اخلاق اسلامی و فرهنگ اسلامی ایده های بسیار بالایی است. رسیدن به آنها نیاز به زمان های بسیار طولانی دارد ما در راه آن آرمان ها قدم برمی داریم ولی هنوز به همه آن ها نرسیدیم و به یک جامعه مطلوب انسانی نرسیدیم و باید هم اینطور باشد زیرا اگر برسیم توقف ایجاد می شود. من می توانم بگویم شعار اصلی ما، استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی بود و به استقلال صد در صد رسیدیم. یقینا هیچ کشوری در دنیا مستقل تر از ایران نیست. هیچ کشوری نیست که تمام تصمیمات توسط مردم گرفته شود. آزادی صد در صد است و این نیاز دارد تا در زمینه آزادی، فرهنگسازی شود. آزادی در چارچوب قانون معنی می دهد. بنابراین باید فرهنگسازی صورت گیرد. آن مقدار که ظواهر آزادی هست مثل انتخابات به آن رسیدیم. در سی سال اول هر چهار سال یک انتخابات داشتیم. در هیچ کشور انقلاب کرده ای شبیه این وجود ندارد، مردم رییس جمهوری را انتخاب می کنند، مجلس و حتی رهبری را توسط مجلس خبرگان انتخاب می کنند و شورای شهر انتخاب می شود. رییس جمهور بعد از یکسال از انقلاب انتخاب شد، در این مورد هم می توان گفت با معیارهای جهانی دستاورد داریم، اما هنوز نیاز به فرهنگسازی وجود دارد تا جلوی سواستفاده ها گرفته شود. در مورد جمهوری اسلامی عرض کردم یک پدیده دینامیک و پویا است. تمام شدنی نیست که بگوییم به تمام اهداف جمهوری اسلامی رسیدیم. در جمهوری اسلامی نباید فساد، فقر و فحشا باشد. تبعیض نباید باشد و باید اخلاق اسلامی، اخوت و برادری حاکم باشد. به بسیاری از مواد قانون اساسی نرسیدیم. در قانون اساسی ورزش رایگان و مسکن برای مردم است، مردم علاوه براینکه زندگی شان تامین است بایستی فرصت استراحت در سال و ماه را داشته باشند و به تفریح و زیارت بروند. تحقق این بندهای قانون اساسی نیاز به زمان دارد. بسیاری از اهدافی که در قانون اساسی آمده است و بسیار والا هم هست هنوزمحقق نشده. اشتغال کامل وجود ندارد و مشکل مسکن و ازدواج جوانان ادامه دارد. حل این مشکلات نیاز به زمان، فرهنگسازی و تلاش مضاعف دارد.

آقای دکتر انقلاب اسلامی ایران روند خود را بسیار سریع طی کرد، قانون اساسی تصویب شد و رای آورد، مساله ای که مصر در حال حاضر سه سال درگیر آن بود. سوال من این است، در عمل چه اشکالات و موانعی وجود داشت که با وجود پیشرفت سریع انقلاب اسلامی ایران، بخشی از مواد قانون اساسی که به آن اشاره کردید مثل آموزش و مسکن رایگان محقق نشد؟

غفوری فرد: موانع بسیار فراوانی وجود داشته است. در همان اول با ما پسماندهای رژیم گذشته مواجه بودیم و آنها توطئه می کردند. گروهک ها، ساواکی ها و برخی نظامیان و عناصر فاسد رژیم گذشته بودند که در اول انقلاب بسیار توطئه کردند. بخشی از جنگ هم برای ناآرامی هایی بود که توسط گروهک ها ایجاد شده بود و عراق طمع کرد. فکر کرد ایران مشکل داخلی دارد و می تواند کشور را تسخیر کند. کودتای نوژه بود. جنگ 8 ساله عراق که طولانی ترین جنگ تاریخ ایران است و تا جایی که من می دانم بعد از ویتنام طولانی ترین جنگ تاریخ بشر است با آن تلفات زیاد و بعد توطئه های امریکا و تحریم ها مشکلات بسیاری را به وجود آورده بود. همه دارایی های ایران بلوکه بود و تحریم های شدید اقتصادی که یکی از غیرانسانی ترین تحریم ها بود در جریان قرار داشت. در زمان جنگ حتی سیم خاردار یا ورقه آهن هم نمی توانستیم تهیه کنیم. فقط در سال 60 در طول سه ماه رییس جمهور و نخست وزیر شهید شد و سی نفر از نمایندگان شهید شدند. 7-8 نفر از وزرا به شهادت رسیدند و تعدادی از فرماندهان ارشد به شهادت رسیدند. هر کشور دیگری بود در همان زمان نابود شده بود. وقتی رییس جمهور و نخست وزیر شهید شدند امام فرمودند اگر رجایی و باهنر نیستند خدای آنها هست. فشارهایی که در این سی و چندسال غیر از توطئه ها علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است یک صدم آن کافی بوده تا هر کشوری را نابود کند و این قدرت رهبری در تثبیت نظام را نشان می دهد. همین موجب شد علی رغم منابع بسیار غنی کشور نتوانیم از آنها استفاده کنیم. هزینه جنگ حداقل هزارمیلیارد دلار بود، آن موقع درآمد نفتی کشور کمتر از ده میلیون دلار بوده است. بسیاری از مدیران ارشد نظام از جمله آیت الله بهشتی و مطهری شهید شدند و اینها کسانی بودند که می توانستند دنیا را تغییر دهند. علی رغم همه این اتفاقات کارهای بسیاری انجام شده و این همه دستاورد بسیار بزرگ بوده است. در همین تحریم ها وارد باشگاه هسته ای دنیا شدیم و در همین تحریم ها وارد باشگاه فضایی دنیا شدیم و موجود زنده به فضا فرستادیم. جزو ده کشوری هستیم که بالاترین رشد علمی دنیا را داشتیم. تعداد دانشجویان ما که اول انقلاب حدود 150 هزار نفر بود اکنون به بیش از 4میلیون نفر رسیده است. این همه رشته های جدید ایجاد شده و در تمام زمینه ها خودکفا هستیم. در پزشکی مشکل ترین عمل های جراحی در ایران انجام می شود. اکنون پای میز مذاکره با گروه 5+1 نشستیم. یعنی 6قدرت بزرگ دنیا یک طرف میز هستند و ایران یک طرف. در تمام دعواهای سیاسی جهان تنها موردی است در تاریخ جهان که آن 6 قدرت یک طرف نشستند و ایران یک طرف دیگر. 
چقدر زمان برای ترسیم و تحقق کامل آن مدینه فاضله ای که قانون اساسی تصویر کرده، لازم است؟

غفوری فرد: این سوال سختی است. اولا همه چیز دست ما نیست و مقدار زیادی مربوط به مشکلات جهانی است. اکنون پول نفت ما خارج است و بیش از صد میلیارد دلار پول در خارج است. همین پول با یک مدیریت مناسب می تواند بسیاری از مشکلات شغلی را حل کند. دیگر اینکه می دانید ایران نسبت به نهضت های آزادی بخش جهان، مانند بحرین، لبنان، سوریه و فلسطین تعهد دارد. در جنگ شوروی با افغانستان دولت شوروی می گفت مقابل ما نباشید، ولی ما می گفتیم باید به افغانستان کمک کنیم و ما نسبت به مسلمانان چه در افغانستان و چه در سوریه حساس هستیم. نه فقط مسلمانان بلکه هر انسان مظلومی باشد باید کمک کنیم. آن مدینه فاضله ای که عرض کردم تمام شدنی نیست، مدینه فاضله یک جامعه متحرک دینامیک است و هر مقدار رشد کند باز هم جا برای رشد است. اسلام دین خداست هر مقداری که بروید راه برای پیشرفت وجود دارد.انسان متوقف شدنی نیست در جمهوری اسلامی هدف این نیست که همه سیر باشند و خانه ای برای زندگی و کار داشته باشند. بایستی انسان ها رشد متعالی داشته باشند. انسانیت در مادیات محدود نمی شود. هیچ وقت نباید حرکت ما متوقف شود، موجیم که آسودگی ما عدم ماست. حرکت باید دائمی باشد، البته می توان گفت چندسال طول می کشد تا همه مردم مسکن داشته باشند و این قابل پیش بینی است. اگر مزاحمت های خارجی نباشد چندسال طول می کشد اشتغال کامل ایجاد شود و این در چشم انداز دیده شده و باید در 1404 به آن برسیم. اما اینها تازه مقدمه است برای اینکه انسان ها از مادیات آسوده شوند و به انسانیت و رشد و تعالی خود برسند و غم نان و آب نداشته باشند بلکه غم انسان بودن خود را داشته باشند.
 انقلاب اسلامی در بین انقلاب های دیگر در کشورهای مسلمان موفق بوده و به ثبات و استقرار رسیده است، اما چرا در کشورهای مسلمان تازه انقلاب کرده از جمهوری اسلامی الگوبرداری نشده است؟

غفوری فرد: چندمساله را بگویم. من اعتقاد دارم تنها انقلابی که در دنیا رخ داد، انقلاب اسلامی است و هیچ جای دیگری انقلاب نشده و این را با مطالعه می گویم. ببینید درمصر کودتای نظامی بود، در لیبی و در شوروی کودتا بود. در کوبا مبارزه چریکی بود. در صورتی که انقلاب یعنی مشارکت همه مردم و تنها جایی که همه مردم حضور داشتند و حرف زدند در ایران بوده است. حتی در چین از 1920 تا 1947 می جنگیدند اما وقتی به قدرت رسیدند خود مائو می گوید مردم نمی فهمند چه نوع حکومتی می خواهند. در حالی که در ایران از همان اول می گفتند استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی و همه مردم می دانستند چه می خواهند و چه نمی خواهند. اعتقاد من این است تنها انقلاب حقیقی انقلاب ایران است. انقلاب یعنی تحول عمومی نه اینکه گروه چریکی مانند ساندنیستها در نیکاراگوئه و در مصر و لیبی حتی در سوریه کودتای نظامی شود. انقلاب بحرین اکنون شبیه انقلاب اسلامی ایران است. در شوروی بلشویکها در اقلیت بودند، در چین حزب کمونیست چین حدود 40-50میلیون نفر است که در مقایسه با جمعیت اصلی کشور ناچیز است. آنچه در ایران اتفاق افتاد انقلاب بود، بحث دوم صدور انقلاب است که منظور صدور اسلحه نبود ما نه اسلحه داشتیم که صادر کنیم نه می توانستیم. صدور انقلاب صدور فکر انقلاب بود که اکنون بهار اسلامی یا بیداری اسلامی با تاثیر از انقلاب ایران است. اینکه چرا الگوبرداری نشده، دلایل مختلفی دارد. بعضی دلایل داخلی است و بعضی دلایل خارجی. اولا استکبار جهانی متوجه عظمت انقلاب شد. من زمانی به مبارزین عراق می گفتم چرا آنجا انقلاب نشد؟ می گفتند آمریکا و استکبار جهانی آگاه شدند و آیت الله صدر را از بین بردند تا یک رهبر دیگری ایجاد نشود. یک رهبری با قدرت امام(س) در هیچ جای دیگر دنیا وجود نداشت. حتی تونس هم که انقلاب شد، الغنوشی گفت من نمی توانم امام خمینی(س) بشوم. نکته دوم اینکه اکثر کشورهای اسلامی سنی هستند و شیعه منطق جهادی تری دارد. این «کل یوم عاشورا و کل ارض  کربلا» در شیعه وجود دارد. این شیعه در ابتدا یک اقلیت مبارز بوده است و بعد از پیغمبر(ص) شکل گرفت و در زمان امام علی مبارزه کرد، در زمان امام حسن همینطور و در زمان امام حسین نیز به همین شکل. شیعه تحرک و دینامیک دارد و این را من نمی گویم، دانشمندان و نخبگان جهان تسنن هم بر این عقیده اند. آقای کیسنیجر در سال 57 گفته بود جهان متمدن با چهار خطر مهم روبرو است. کیسینجر کسی است که در 50 سال اخیر در سیاست امریکا نقش داشته و متفکر و سیاستمدار است. چهار خطر از نظر او بوده است، اول بنیادگرایی اسلامی، اینکه مسلمانان دوباره برگشتند به اصل اسلام و اینکه مسلمانان دوباره می خواهند نماز بخوانند. دومین خطر رادیکالیسم شیعه است، یعنی در همین جهان اسلام به نظر او اسلام شیعه رادیکال تر هستند و شیعه تحرک بیشتری دارد. سوم انقلاب اسلامی و چهارمی جهان کمونیسم که شوروی و چین و تمام اروپای شرقی و بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین جزو آن بودند. اینها یک خطر و اسلام و انقلاب اسلامی یک خطر. بنابراین در دنیا کسانی مانند آیت الله صدر می توانستند الگوبرداری کنند. مساله دوم مربوط به توطئه هایی است که تکفیری ها و سلفی ها و طالبان ساختند و سه اینکه در ایران تشیع حاکم بود و اصولا تاریخ تشیع، تاریخ مبارزه و جهاد است و چهارم مبحث رهبری است. الگوپذیری یک رهبر می خواهد و کجا رهبری مثل خمینی داشته است؟ اینها عوامل مختلفی بوده است، اما بهرحال انقلاب اسلامی ایران در دنیا تاثیر داشته است. در بحرین، لبنان و فلسطین تحول ایجاد شده اما به علت تحرک شیعه و به علت رهبری خاص حضرت امام انقلاب ایران موفق بوده است. البته به غیر از حضرت امام که مانند خورشیدی در آسمان بودند، آیت الله بهشتی، مطهری، هاشمی رفسنجانی و خامنه ای همه ابرقدرتهایی در سایه حضرت امام بودند.

منبع:شفقنا