پرتال امام خمینی(س): یادداشت ۸۴۵/مهدی حاضری 

 شنبه هشتم اردیبهشت ۱۴۰۳ بعد از شرکت در مجلس ترحیم بانو حاجیه معصومه خانم حائری یزدی، همسر مرحوم آیت الله حاج سید مصطفی خمینی در حسینیه شهدای قم، فرصتی دست داد تا برای عرض تسلیت به همراه یکی از دوستان به منزل حجت الاسلام و المسلمین حاج سیدحسین خمینی، آقازاده مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی برویم، منزلی که منسوب به تاجر نیکوکار قمی مرحوم حاج محمد آقازاده بوده و در کوچه ای به همین نام واقع در ابتدای خیابان ارم قم واقع شده است.

این منزل ظاهرا قدمتی بیش از یک قرن داشته و در طول نود سال گذشته، مسکن و مأوای برخی از بزرگان علم و فقاهت شیعه بوده و  در و دیوار آن شاهد رفت و آمد و حضور بسیاری تجار و بزرگان قمی و علما و فقها و شخصیت های درجه اول حوزه علمیه قم بوده است، همچنانکه طی همین چند روز گذشته نیز، بسیاری از رجال و بزرگان حوزه و مقامات سیاسی و کشوری برای عرض تسلیت به منسوبان این فقیده سعیده در این مکان حضور یافتند.

جدای از این منزل، کوچه آقازاده در طول قرن گذشته  محور بسیاری از حوادث و تحولات شهر قم بوده و در جای جای این کوچه شش متری که درازی آن ظاهرا کمتر دویست متر است، اماکن و ساختمان هایی وجود دارد که هر یک شاهد حوادث و اتفاقات تلخ و شیرین بسیاری در دوران تاریخ معاصر بوده و هستند.

لذا مناسب دیدم تاریخچه مختصری از این منزل و کوچه را تقدیم شما خوانندگان عزیز پرتال امام خمینی(س) کنم شاید اطلاعات آن برای برخی مفید فایده باشد. در این کوچه مستقیم و یکدست که موازی خیابان معلم قم بوده و  از سمت غرب به خیابان ارم و میدان شهدا و  از سمت شرق به کوچه ارگ و میدان روح الله محدود شده است، ساختمان های متعددی به چشم می خورند که مهمترین آن ها عبارتند از:

الف- هتل ارم که بعدا تبدیل به دارالتبلیغ اسلامی شده و هم اکنون دفتر تبلیغات اسلامی قم در آن مستقر هست.

ب - منزل مرحوم محمد آقازاده که در ابتدا مسکن وی بوده و بعدا محل اقامت مرحوم آیت الله العظمی حاج سید حسین بروجردی در بدو ورود به این شهر شده و سپس به تملک آیت الله حاج سید محمد محقق داماد درآمده و محل اقامت ایشان بوده و قریب چهل سال است حجت الاسلام و المسلمین حاج سیدحسین خمینی در آنجا ساکن است،

ج -ساختمان اصلی مؤسسه در راه حق، مرکزی که از دهه چهل مرکز فعالیت فرهنگی و علمی بوده و از اوایل ده پنجاه مرحوم آیت الله محمد تقی مصباح یزدی پس از جدا شدن از مدرسه حقانی قم به واسطه مخالفت شدید با افکار و اندیشه های دکتر علی شریعتی و واجب دانستن مبارزه با آن، این مکان را تبدیل به مرکز آموزشی  آراء و اندیشه های خود نمود.   

د - آب انبار موقوفه و مسجد سلماسی که خیری از اهالی سلماس آن را بنا نهاده  و  قریب یک دهه محل تدریس حضرت امام بوده و در طول سال های دهه سی، هر روز شلوغترین و محققانه ترین درس خارج اصول و فقه حوزه توسط ایشان در این مکان برگزار می شده است.

ه - منزل مرحوم آیت الله العظمی حاج سید کاظم شریعتمداری که قریب سی سال به صورت متمادی، محل حضور رجال علمی، سیاسی، ملی، مذهبی، امنیتی  کشور در دوران رژیم پهلوی و اوایل  تأسیس نظام جمهوری اسلامی در ایران بوده است.

و -  منزل مرحوم آقای حاج حسین اعرابی داماد دوم و امین مالی حضرت امام  که هم اکنون تجدید بنا شده و عتبه عباسیه در آنجا مستقر هست،

ز -منزل و مدرسه علمیه مرحوم آیت الله العظمی حاج میرزا هاشم آملی که مدرسه ولی عصر(عج) نام داشته و هم اکنون توسط فرزند آن مرحوم جناب آیت الله حاج شیخ صادق لاریجانی بازسازی و تجدید بنا شده است.

ح -منزل مرحوم آیت الله حاج سید مرتضی مرتضوی لنگرودی که هم اکنون تبدیل به مدرسه علمیه شده است.

ط -  مدرسه علمیه حضرت آیت الله العظمی حاج آقا موسی شبیری زنجانی و دفتر آیت الله فاضل مالکی  که در ابتدا و انتهای کوچه فوق واقع شده اند.

اگر بخواهیم مرور کوتاهی به حوادث و تاریخچه اتفاقاتی که طی قرن گذشته در این کوچه و فضاهای مجاور آن رخ داده است بکنیم باید گفت:منزل مرحوم آقا زاده که ظاهرا قریب به چهارصد متر وسعت دارد،  قریب صد سال قبل در اواسط ضلع شمالی کوچه، نبش اولین فرعی در دو طبقه زیر زمین و همکف و در دو ضلع شمالی و جنوبی احداث شده است. حیاطی دلباز و سرتاسری در بین دو بنای ساختمان قرار گرفته که در حال حاضر با درختانی کهنسال و سرسبز و گلدان هایی متنوع از گل های شاخ گوزنی صفای خاصی دارد.

این بنا که به نظر می رسد قریب پنجاه سال است تعمیر اساسی و بازسازی جدی به خود ندیده است، همچنان قبراق و سر حال، پذیرای ساکنین و واردین بوده و نمای ساختمان و درب و پنجره های چوبی و طوسی رنگ آن هنوز زیبا و آراسته و چشم نواز به نظر می رسد. کنگره ها و شرفی های لبه پشت بام که با آجرهای زرد و فیروزه ای رنگ به شکل زیبایی در هم تنیده شده اند همگی سالم بوده و نشان از استحکام و معماری درست بنا در هنگام ساخت می دهد.

هتل ارم که در مقطع تأسیس خود، در زمره زیباترین و مجللترین هتل های ایران محسوب می شد توسط مرحوم حاج محمد آقازاده و شریکش مرحوم کاشانیان در اواخر دوران سلطنت رضاشاه پهلوی احداث و در اسفند سال۱۳۱۹ افتتاح شده است، ظاهرا مالکین آن قریب به دو دهه توانسته اند به شایستگی در این مکان از میهمانان خود پذیرایی کنند ولی در اواخر به واسطه اختلاف مالکین و پایین آمدن سطح خدمات به مسافرین، از کیفیت آن کاسته شده و اوایل دهه چهل تعطیل می گردد.

مرحوم آیت الله بروجردی که پس از تلاش زیاد و پیگیری های حضرت امام خمینی و اصرار و دعوت مراجع عظام تقلید و بزرگان حوزه علمیه قم از بروجرد به این شهر مهاجرت کرده و مسئولیت زعامت و مرجعیت شیعیان را بر دوش گرفت، در بدو ورود خود در دیماه سال ۱۳۲۳ به منزل مرحوم آقازاده وارد شده و ظاهرا قریب شش ماه در این مکان استقرار داشتند و پس از آن به منزل خیابان چهار مردان منتقل شدند.

حضرت امام خمینی پس از هفت بار تغییر منازل استیجاری در محلات مختلف شهر قم، از سال ۱۳۲۳ در منزل محله یخچال قاضی مستقر شده و در نهایت به واسطه اظهار ناراحتی همسرشان بانو قدس ایران ثقفی، از جابجایی های مکرر، پس از دو سال سکونت به صورت استیجاری، آن را در سال ۱۳۲۵ از مالک خریداری می کنند. ایشان برای حضور در نماز جماعت مدرسه فیضیه یا زیارت حرم حضرت معصومه(س) و شرکت در مجالس درس و بحث خود در مسجد محمدیه و حجره های اطراف صحن حرم، ظاهرا بیشتر از مسیر این کوچه عبور  می کرده اند.

حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی امام جمارانی از قول فرزند امام، مرحوم حاج سید احمد خمینی می گوید:زمانی که بچه بودم پدرم روزهای چهارشنبه بعد از تدریس برای زیارت به حرم حضرت معصومه معصومه (س)  می رفتند، روزی از حرم بر می گشتیم و دستم در دست پدر بود. وقتی وارد کوچه آقازاده شدیم، پدرم به من گفت:

از روبرو سیدی می آید و همراهش هم چند نفر هستند، نام آن سید، نواب صفوی است، برو او را از نزدیک ببین که بعدا پشیمان نباشی از اینکه او را ندیده ای... من که از پدرم جدا شدم ایشان بلافاصله وارد کوچه فرعی ای شدند که خانه آقای شریعتمداری بود تا با آقای نواب روبرو نشوند و مستقیم ملاقات نکرده باشند.( خاطرات امام جمارانی ج۱، ص ۱۶۸ )

منزل مرحوم آقازاده پس از تخلیه توسط آیت الله بروجردی، سال های مدیدی پذیرای یکی از بزرگترین و محقق ترین استادان حوزه علمیه قم، مرحوم آیت اله حاج سید محمد موسوی احمد آبادی یزدی بوده است. کسی که به جهت کثرت تحقیق و جایگاه والای علمی او نزد مؤسس حوزه مرحوم آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مفتخر به دامادی آن بزرگوار شده و بر همین اساس ملقب به محقق داماد گردید و ممتاز ترین طلاب و روحانیون دروس عالیه حوزه همواره گرمی بخش کرسی درسش بوده و فرزندانش حضرات آیات حاج سید علی و حاج سید مصطفی محقق داماد در زمره فقیهان برجسته حال حاضر حوزه به شمار می آیند.

مرحوم آیت الله سید کاظم شریعتمداری نیز که از اواخر ده بیست از شهر تبریز به قم مهاجرت کرده و عَلَم مرجعیت بلند می کند نیز در بن بستی وسیع در اواسط همین کوچه منزل گرفته و با توجه به جایگاه و منزلتی که نزد مردم و روحانیون مناطق آذری زبان داشته و مراوداتی که با مقامات کشوری و لشکری دوران رژیم پهلوی و رجال سیاسی و ملی داشت این کوچه  محل تردد مراجعان به ایشان بوده است. محل تدریس ایشان نیز مسجد مدرسه مبارکه حجتیه بود که نزدیک همین کوچه قرار دارد.

حضرت امام از ابتدای دهه سی به واسطه رونق گرفتن تدریس مباحث خارج فقه و اصول ایشان و کثرت شاگردان، محل درس خود را از مسجد محمدیه در سه راه موزه قم به مسجد سلماسی در انتهای کوچه آقازاده منتقل کرده و بیش از ده سال هر روز صبح و عصر در این مسجد تدریس می کردند ولی کثرت جمعیت شاگردان باعث می شد در برخی روزها  تعدادی از آنان  نتوانند وارد مسجد شوند، لذا از اوایل دوران نهضت در سال ۱۳۴۱ محل درس خود را به مسجد اعظم قم که تازه تأسیس و دارای شبستان های بسیار بزرگ بود منتقل کردند. بسیاری از کتاب های فقهی و اصولی حضرت امام محصول همین سال هاست که ایشان هر روز پس از تدریس، احدی را به حضور نمی پذیرفته و مشغول تدوین مطالب تدریس شده و تألیف کتاب می شدند.

مرحوم حاج محمد حسن اعرابی خواهر زاده مرحوم حاج محمد آقازاده و داماد دوم حضرت امام، هفتاد سال قبل مقارن با همین ایام، صبیه دوم امام، سرکار بانو سیده فریده مصطفوی را به عقد خود درآورد و یک دانگ از منزل نسبتا بزرگی که در همین کوچه آقازاده مقابل مسجد سلماسی تازه ساخته بود را مهریه ایشان قرار داد.

سرکار خانم فرشته اعرابی، اولین نوه حضرت امام در ۲۸ اسفند ۱۳۳۵ در ایام سکونت والدینش در همین منزل، تحت شرایط بسیار سختی متولد شده است. به واسطه آنکه، پزشکان حضرت امام را مخیر کرده بودند بین انتخاب مادر یا فرزند، و ایشان پاسخ داده بودند: من نمی توانم برای زنده ماندن فرزند خودم، جان فرزند دیگری را بگیرم و با استغاثه به درگاه خدا و قربانی کردن گوسفند، شفای هر دو را از خداوند گرفته و هر دو زنده می مانند.

منزل مرحوم اعرابی در دوران مبارزه و تبعید حضرت امام، مرکز حفظ و نگهداری وجوهات شرعی مقلدان حضرت امام بود و آن مرحوم با مخفی کردن وجوهات در طاقچه ها و و دیوار چینی مجدد بر روی آنها، از این اموال محافظت کرده تا شهریه حضرت امام به موقع توزیع شده و خللی در پرداخت آن صورت نگیرد.

آقای محمد حسن اعرابی که مردی دنیا دیده و بسیار روشنفکر ولی عارف مسلک بود، پس از بازگشت پیروزمندانه حضرت امام و تشکیل نظام جمهوری اسلامی به رهبری ایشان به هیچ وجه در انظار ظاهر نمی شد و سرانجام در خرداد سال ۱۳۸۹ در کنج عزلت فوت کرد و با گمنامی دفن شد. نگارنده این توفیق را داشتم از اولین نفراتی باشم که پس از فوت، بر بالینش در همین منزل حاضر شده و با کمک دوستان، جنازه اش را برای تطهیر به آمبولانس انتقال دادیم. منزل آن مرحوم چند سال بعد توسط ورثه  فروخته شده و پس از تخریب و بازسازی، هم اکنون نمایندگی عتبه عباسیه در آنجا استقرار دارد.   

منزل مرحوم آیت الله حاج سید احمد شبیری زنجانی، رفیق شفیق و دوست دیرین حضرت امام که هم اکنون تبدیل به مدرسه علمیه امام محمد باقر شده و تحت اشراف فرزند برومندش حضرت آیت الله العظمی حاج سید موسی شبیری زنجانی اداره می شود، در انتهای کوچه آقازاده واقع شده و هم اکنون با تملک و اضافه کردن ساختمان مجاور آن، توسعه یافته است.

آیت العظمی سید مرتضی مرتضوی لنگرودی پس از سال های طولانی تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه تهران و قم و نجف، در اواسط دهه سی، به دعوت مرحوم آیت الله العظمی بروجردی به قم مهاجرت کرده و باقیمانده عمر را در این شهر می گذراند. این مرجع عالی مقام نیز از یاران و همراهان حضرت امام در آغاز نهضت به شمار می رود. هم اکنون مدرسه علمیه منسوب به آن بزرگوار در انتهای کوچه آقازاده مقابل مسجد سلماسی قرار داشته و ظاهرا به تحصیل و تدریس آزاد طلابی که تحت برنامه شورای مدیریت حوزه نیستند اختصاص داده شده است. 

مرحوم آیت الله العظمی حاج میرزا هاشم آملی پس از سال ها تحصیل در نجف اشرف در سال ۱۳۳۹ شمسی به قم بازگشته و در کوچه باریک و بن بست مجاور مسجد سلماسی،  منزلی بزرگ و قدیمی تهیه کرده و در آنجا ساکن می شوند.

وی دارای پنج فرزند پسر و یک دختر بود که عموم فرزندان ایشان علی رغم آنکه نقش و فعالیت قابل توجهی در دوران مبارزه با رژیم شاه نداشتند پس از پیروزی انقلاب در زمره شخصیت های علمی و سیاسی کشور قرار گرفته و در نظام جمهوری اسلامی، سال های طولانی، مسئولیت های خطیری را برعهده داشته و دارند. 

ایشان در قطعه زمینی به مساحت هفتصد متر مقابل مسجد سلماسی اقدام به تأسیس مدرسه علمیه ولی عصر(عج) کرد. این مدرسه در دهه نود توسط فرزندش آیت الله شیخ محمد صادق آملی لاریجانی توسعه یافته و به صورتی بسیار مجلل بازسازی گردید.

پس از رحلت آیت الله العظمی بروجردی در ابتدای سال ۱۳۴۰ و شروع نهضت روحانیت به رهبری حضرت امام در مهرماه۱۳۴۱ و همراهی سایر مراجع عظام تقلید، کوچه آقازاده به واسطه وجود بیوت چند تن از مراجع تقلید در آن و راه اصلی عبور و مرور به منزل حضرت امام، شاهد رفت و آمد اقشار وسیع مردم مؤمن و انقلابی و علما و روحانیونی که از سایر بلاد برای رایزنی و اعلام حمایت از قیام روحانیت به قم مشرف می شدند، بود.

جالب اینکه ذیل اعلامیه مراجع و علمای قم در محکومیت و مردود بودن اقدام دولت اسدالله علم در تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی مشهور به "نه امضایی" که در اول اسفند ۱۳۴۱  منتشر گردید و  بعد از آن دیگر با این تعداد امضا، هرگز اعلامیه ای از سوی مراجع تقلید صادر نشد. جدا از امضای حضرت امام، اسامی پنج تن از مراجع ساکن همین کوچه به چشم می خورد.

۱-  مرتضی الحسینی اللنگرودی،  ۲- احمد حسینی زنجانی ۳- محمد الموسوی الیزدی ( محقق داماد) ۴- سید کاظم شریعتمداری ۵- هاشم الآملی 

. انتهای پیام /*