پرتال امام خمینی(س)/ یادداشت۶۷۸/زینب ابراهیمی
آیت الله حاج شیخ حسن صانعی در ۱۳۱۳ در روستای نیک آباد جرقویه از توابع شهرستان شهرضا در استان اصفهان به دنیا آمد (مشکینی، ۲۸۳). پدرش محمدعلی صانعی از علمای آن منطقه و به تبلیغ و ارشاد مردم مشغول بود. حسن صانعی ده ساله بود که مادرش شهربانو طاووسی را از دست داد. وی تحصیلات خود را همراه با برادر کوچک تر خود یوسف صانعی (مقاله صانعی، یوسف) در زادگاه خود آغاز کرد (پیام انقلاب، ۳۰ _ ۳۸). وی پس از مدتی برای ادامه تحصیلات حوزوی به اصفهان رفت و پس از فراگیری دروس مقدماتی و سطح، در سال ۱۳۳۰ وارد حوزه علمیه قم شد (ربانی شیرازی، ۱۷۶). صانعی نزد مرجع تقلید وقت، سیدحسین بروجردی و سپس امام خمینی (س)، دروس خارج فقه و اصول را فرا گرفت و جزو شاگردان و همراهان امام خمینی (س) شد و از آن تاریخ به بعد در همه مراحل تا آخر عمر امام خمینی (س) از یاران و همراهان نزدیک ایشان بود (قاسم پور، ۱ / ۲۲۳ _ ۲۲۴).
صانعی از همان دوران طلبگی مورد اعتماد امام خمینی (س) بود و مدیریت بخشی از پذیرایی ها و دید و بازدید های ایشان را بر عهده داشت (رسولی محلاتی، ۶۳). وی از آغاز مطرح شدن مرجعیت ایشان مسئول امور مالی بیت ایشان بود و امور مربوط به تقسیم وجوه شرعی و پرداخت شهریه ایشان را انجام می داد (امام خمینی (س)، ۱۷ / ۲۰۰ و ۱۸ / ۶۵). وی با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (س) در سال ۱۳۴۱ به مبارزه با رژیم پهلوی پرداخت و در جریان بازداشت ایشان در سیزده آبان ۱۳۴۳ مراجع را به صدور اعلامیه در حمایت از ایشان و محکومیت رژیم پهلوی ترغیب کرد (قاسم پور، ۱ / ۲۲۴).
پس از تبعید امام خمینی (س) به ترکیه، صانعی از مبارزان فعالی بود که پیوسته تحت نظر مأموران سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) بود. ساواک در گزارش های خود از وی با عبارت «واعظی ناراحت و افراطی» نام برده است که به نظر ساواک اقدامات ضد ملی ای چون تماس با عناصر ضد رژیم در خارج از ایران و اطلاع رسانی به آنان و آشوب های سیاسی در میان طلاب قم انجام داده است (ربانی شیرازی، ۱۷۲) ؛ چنان که وی در سال ۱۳۴۶ به توزیع اعلامیه های امام خمینی (س) اقدام کرد و با نیروهای رژیم و افرادی که در صدد از میان بردن اعلامیه های روی دیوار مدرسه فیضیه بودند، به مقابله پرداخت که منجر به درگیری طلاب مبارز با مأموران رژیم شد (ربانی املشی، ۳۶۰ _ ۳۶۱). وی در همین حادثه به جرم ترغیب طلاب به تظاهرات، به ساواک قم احضار شد (ربانی شیرازی، ۱۷۲). در جریان یورش ساواک به خانه و کتابخانه امام خمینی (س) در ۲۲ آبان ۱۳۴۶و غارت اسناد و کتاب های ایشان، صانعی به همراه علی اکبر اسلامی و عباس محفوظی از مسئولان دفتر شهریه امام خمینی (س) بازداشت شدند (ذاکری، ۳۴۰).
شهریه امام خمینی (س) در ایران به دلیل محدودیت های ساواک، برای مدتی به نام میرزااحمد آشتیانی، یکی از علمای برجسته و مورد احترام تهران که چند سال هم از امام خمینی (س) مسن تر بود، پرداخت می شد (صحیفه، پاورقی، ۲ / ۱۹۱ _ ۱۹۲) (مقاله های شهریه امام خمینی (س) ؛ آشتیانی، میرزااحمد) ؛ به همین منظور حسن صانعی که از مقسّمان شهریه امام خمینی (س) بود، در شمار مقسّمان آشتیانی قرار گرفت و همین مسئله حساسیت و پیگیری ساواک را در پی داشت و در گزارش ساواک در سال ۱۳۵۱ ذکر شده است (مؤسسه تنظیم، ۱۹ / ۴۰). امام خمینی (س) در سال ۱۳۶۷، در نامه به صانعی (ادامه مقاله)، از او که مسئول اداره شهریه طلاب بود و برای استمرار شهریه سختی های فراوانی از سوی رژیم پهلوی متحمل شد، تقدیر و تشکر کرد (۲۱ / ۲۷۱. (
در پی کشته شدن مأمور شهربانی قم به دست گروه انقلابی ابوذر در تیر ۱۳۵۲، ساواک، صانعی و عده ای از روحانیان مبارز ازجمله محمد یزدی و محمدمهدی ربانی املشی را به اتهام دست داشتن در این ماجرا در ۱ / ۱۱ / ۱۳۵۲ بازداشت کرد و بر اساس تصمیم کمیسیون امنیت اجتماعی قم، وی را به سه سال تبعید در مشکین شهر محکوم ساخت (ربانی املشی، ۱۷۷). صانعی در مشکین شهر نیز به مبارزات و فعالیت های سیاسی و تبلیغی خود بر ضدّ رژیم پهلوی ادامه داد؛ ازاین رو در سال ۱۳۵۳ محل تبعید وی از مشکین شهر به شهرستان مرند تغییر یافت. وی در سال ۱۳۵۵ پس از تمام شدن مدت محکومیت به قم بازگشت و مبارزات و فعالیت های سیاسی خود را از سر گرفت (همان، ۳۶۱).
در پی اهانت روزنامه اطلاعات به امام خمینی (س) در هفدهم دی ۱۳۵۶ صانعی یکی از سازمان دهندگان تظاهرات قیام نوزده دی ۱۳۵۶ و نیز محرک طلاب و مردم برای شرکت در تظاهرات بر ضد رژیم بود (قاسم پور، ۱ / ۲۲۴). کمیسیون امنیت اجتماعی قم در ۲۱ / ۱۰ / ۱۳۵۶ بار دیگر وی و عده ای از علما ازجمله محمد یزدی، محمدعلی گرامی، حسین نوری همدانی، ناصر مکارم شیرازی و ابوالقاسم خزعلی را به عنوان محرک اصلی به سه سال تبعید در شهرستان میاندوآب محکوم کرد (ربانی املشی، ۳۶۱ و ۳۸۲ _ ۳۸۳؛ طالبی دارابی، ۱۳۸ _ ۱۴۰) ؛ ولی صانعی پیش از بازداشت گریخت و به تبعیدگاه نرفت. در ۱ / ۵ / ۱۳۵۷ بر اساس تصمیم همین کمیسیون مکان تبعید وی از میاندوآب به ایذه تغییر کرد؛ در حالی که هنوز نتوانسته بودند وی را بازداشت کنند (ربانی املشی، ۳۸۲ _ ۳۸۳).
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازگشت امام خمینی (س) به کشور، صانعی از همان آغاز ورود در مدرسه رفاه و علوی در خدمت ایشان بود. او برنامه دیدارهای امام خمینی (س) را تنظیم و تصمیمات ایشان را به دیگران منتقل می کرد (رفیق دوست، ۱۵۷ و ۱۵۹) ؛ چنان که پس از انقلاب نیز همچنان مسئولیت امور مالی دفتر امام خمینی (س) را بر عهده داشت و امام خمینی (س) مأموریت های چندی را به وی سپرد (۱۷ / ۲۰۰ و ۱۸ / ۶۵).
امام خمینی (س) در آغاز تأسیس بنیاد پانزده خرداد در سال ۱۳۶۰ هیئتی متشکل از حسن صانعی، مهدی کروبی و محمدعلی نظام زاده را برای سرپرستی آن معین کرد (جوانان، ۶) و سپس در ۲۲ تیر ۱۳۶۲ در حکمی صانعی را سرپرست بنیاد پانزده خرداد و تأکید کرد بنیاد موظف است به وضع محرومان و مستضعفان رسیدگی کند (۱۸ / ۱). ایشان در اول شهریور ۱۳۶۲ در نامه ای به بانک صادرات اعلام کرد در حساب دفتر ایشان که به نام حسن صانعی، سیدهاشم رسولی محلاتی و محمدحسن رحیمیان است، در غیاب آن دو نفر، صانعی به تنهایی حق برداشت و امضای چک های حساب را دارد (۱۸ / ۶۵).
در هشتم تیر ۱۳۶۴ صانعی در نامه ای از امام خمینی (س) تقاضا کرد به محاکم انقلاب اسلامی اجازه داده شود بخشی از اموال مصادره شده از منسوبان رژیم پهلوی را برای رفع نیاز های مستضعفان و محرومان در اختیار بنیاد پانزده خرداد قرار دهند (امام خمینی (س)، ۱۹ / ۲۹۹ _ ۳۰۰) و ایشان در پاسخ، موافقت خود را به اندازه ضرورت و بر اساس موازین شرعی اعلام کرد و در نامه ای به یوسف صانعی دادستان کل کشور، وی را مأمور اجرای آن ساخت (همان). همچنین ایشان در شانزدهم مهر ۱۳۶۵ ضمن موافقت با درخواست صانعی درباره ساخت سدی برای تأمین آب قم از سوی بنیاد پانزده خرداد، وزیر نیرو و وزیر جهاد سازندگی را موظف به همکاری با وی کرد (۲۰ / ۱۴۰ _ ۱۴۲) و در ۲۸ شهریور ۱۳۶۷ نیز در پاسخ به تقاضای وی اجازه داد تصمیم گیری و مدیریت کارهای ساختمانی سد زیر نظر بنیاد و وزارت نیرو صورت گیرد (۲۱ / ۱۳۹ _ ۱۴۰) (مقاله پانزده خرداد).
امام خمینی (س) در ۲۹ مرداد ۱۳۶۳ در حکمی صانعی را به همراه سیدمحمد ابطحی، محمد عبایی، محمدجواد کشمیری، سیدعلی قاضی عسکر و سیدهاشم رسولی محلاتی به عنوان اعضای دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه منصوب کرد (۱۹ / ۱۶) و در ۳۱ مرداد ۱۳۶۳ وی را به همراه علی اکبر مشکینی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، احمد جنتی، محمد فاضل، محمدعلی شرعی و محمدرضا توسلی اعضای هیئت مؤسس مکتب خواهران قم (جامعةالزهراء) قرار داد (همان، ۱۹ / ۱۷) (مقاله مکتب خواهران).
پس از صدور حکم امام خمینی (س) در ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ درباره اعدام سلمان رشدی که به اسلام، قرآن و پیغمبر اکرم (ص) اهانت کرده بود (۲۱ / ۲۶۳)، حسن صانعی رئیس بنیاد پانزده خرداد در ۲۵ اسفند ۱۳۶۷ برای کسی که این حکم را اجرا کند و سلمان رشدی مرتد را به قتل برساند، جایزه تعیین کرد که بازتاب گسترده جهانی داشت (کیهان، ۳؛ معاونت فرهنگی، ۴۸). این جایزه که به گفته صانعی با نظر امام خمینی (س) صورت گرفت (ستاد برگزاری سمینار، ۱۰؛ جمهوری اسلامی، ۲۰ / ۷ / ۱۳۷۷، ۴)، چند بار افزایش یافت و نهایتاً در شهریور ۱۳۹۱ به مبلغ سه میلیون و سیصد هزار دلار رسید (اعتماد، ۷؛ نامه جامعه، ۶۸) (مقاله رشدی، سلمان).
صانعی علاقه ویژه ای به امام خمینی (س) و آرمان های ایشان داشته و همواره ایشان را الگوی زندگی و مبارزات خود دانسته و معتقد است ایشان تمام وجودش خلاصه در عشق به خدا شده بود و همه چیز ایشان خدایی بود (اعتماد ملی). ایشان بسیار دقیق و با آگاهی عمل می کرد و از آغاز تا پیروزی انقلاب همواره در فکر دفاع از حق و مبارزه با باطل بود (ایرنا) و در روزهای جوانی مانند قله آتشفشانِ فعّالی بود که هیچ چیزش در وصف نمی گنجید (جماران). وی خاطرنشان ساخته که امام خمینی (س) نبوغ و استعداد فوق العاده ای داشت و ازجمله بدون اینکه کتاب اسفار ملاصدرا را پیش کسی خوانده باشد، تدریس می کرد که امری بس دشوار است (همان). به باور وی امام خمینی (س) تواضع و اخلاص فوق العاده ای داشت و هرگز حاضر نمی شد خود را مطرح کند و یا خود را در معرض و حتی جایی که گمان خودنمایی و در معرض بودن باشد قرار دهد (همان) ؛ چنان که پس از درگذشت سیدحسین بروجردی، امام خمینی (س) جز در مجلس ترحیم خود و مجلس فاتحه مسجد سلماسی، در هیچ مجلس فاتحه دیگری و حتی در تشییع جنازه حضور نیافت و حتی رساله عملیه امام خمینی (س) را خلیل سروش محلاتی با هزینه خودش چاپ و منتشر کرد (همان).
امام خمینی (س) نیز بارها از خدمات و زحمات صانعی به نیکی یاد کرده است. ایشان در ۱۵ / ۹ / ۱۳۶۱ با نوشتن نامه ای در تأیید مراتب امانتداری و خدمات صانعی، آن را ادای حق برادری نسبت به وی دانست و او را برادر و فرزند خود خواند و از صمیمی ترین و با سابقهترین دوستان وفادار خود در گذشته و حال شمرد و شهادت داد که از آغاز آشنایی و برعهده گرفتن مسئولیت امور مالی دفتر از سوی وی، چه پیش از پانزده خرداد و تبعید ایشان به خارج و چه پس از بازگشت به کشور و نیز چه اوقاتی که به تنهایی متصدی امور مالی بود و چه زمانی که با شرکت رسولی محلاتی و رحیمیان مسئولیت آن را بر عهده داشت، با کمال صداقت، صمیمیت و امانتداری بوده است (۱۷ / ۱۳۱). ایشان در این نامه تأکید کرده است صانعی امین، صالح و خدمتگزار اسلام است و با تمام همت، جدیت و حسن نیت، به ایشان کمک رسانده و بدون چشمداشت مادی وظایف خویش را انجام داده و دیناری به وجوه شرعی دست درازی نکرده است (۱۷ / ۱۳۱ _ ۱۳۲).
امام خمینی (س) همچنین در تأکید بر ضرورت تسریع در احداث سد پانزده خرداد، با اشاره به اینکه صانعی همیشه مورد اعتماد و اطمینان ایشان بوده و در تمام زمینه های شرعی وکیل ایشان است، یادآور شده است وی تلاش می کند تا در جهت رفاه مردم محروم و مظلوم، یار و غمخوار آنان باشد (۲۱ / ۱۳۹ _ ۱۴۰). همچنین ایشان در نامه ای دیگر در دوم اسفند ۱۳۶۷ به صانعی، وی را با عبارات و صفاتی مانند زیرکی، دانایی، کم حرفی و محتاط بودن ستوده و اعلام کرده است که لطافت روح، استعداد، و صداقت وی را فراموش نمی کند و وی را سرباز گمنام انقلاب دانسته که از گذشته های دور خاطرات تلخ و شیرین مبارزات را با خود دارد و در گرداب مبارزات همیشه دلسوخته و در بحران ها و فشار ها هیچ گاه به درستیِ راه و هدف خود تردید نکرده است (۲۱ / ۲۷۱).
صانعی که پس از درگذشت امام خمینی (س) همچنان عهده دار مسئولیت بنیاد پانزده خرداد بود، در ۲۷ / ۱۲ / ۱۳۷۵ به حکم رهبر انقلاب به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد (جمهوری اسلامی، ۲۸ / ۱۲ / ۱۳۷۵، ۳). وی دارای دو فرزند پسر و دو دختر می باشد.
منابع:
اعتماد ملی، روزنامه، ۲۷ / ۱۱ / ۱۳۸۶ش؛
اعتماد، روزنامه، ۲۶ / ۶ / ۱۳۹۱ش؛
امام خمینی (س)، سید روح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش؛
ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، پایگاه اطلاع رسانی، ۲۸ / ۱۰ / ۱۳۹۵ش؛
پیام انقلاب، مجله، شماره ۵۸، ۱۳۶۰ش؛
جماران، پایگاه اطلاع رسانی، ۱۲ / ۹ / ۱۳۹۶ش؛
جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۸ / ۱۲ / ۱۳۷۵ و ۲۰ / ۷ / ۱۳۷۷ش؛
جوانان، مجله، شماره ۸۰۸، ۲۵ / ۳ / ۱۳۶۱ش؛
ذاکری، علی اکبر، طلوع خورشید، سال شمار زندگانی امام خمینی (س)، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش؛
ربانی شیرازی، شیخ عبدالرحیم، یاران امام به روایت اسناد ساواک روایت پایداری شرح مبارزات حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹ش؛
ربانی املشی، محمدمهدی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت الله حاج شیخ مهدی ربانی املشی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۰ش؛
رسولی محلاتی، سیدهاشم، خاطرات آیت الله رسولی محلاتی، به کوشش احمد رشیدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳ش؛
رفیق دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق دوست، تدوین داود قاسم پور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش؛
ستاد برگزاری سمینار تبیین حکم امام خمینی (س)، ابعاد توطئه و تبیین حکم، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش؛
طالبی دارابی، ابراهیم، جایگاه ۱۹ دی ۱۳۵۶در انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش؛
قاسم پور، داوود، صانعی، حسن، چاپ شده در فرهنگنامه رجال روحانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش؛
کیهان، روزنامه، ۳ / ۱۲ / ۱۳۷۲ش؛
مشکینی، علی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت الله علی مشکینی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش؛
معاونت فرهنگی بنیاد پانزده خرداد، دسیسه آیات شیطانی، فتوای امام خمینی (س) و عکس العمل های جهانی، قم، ۱۳۶۹ش؛
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، سیر مبارزات امام خمینی (س) در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش؛
نامه جامعه، مجله، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۱ش.
.
انتهای پیام /*