راهبردهای توسعه اعتماد به نفس ملی از دیدگاه امام خمینی (س)
پدیدآورنده (ها): مبینی دهکردی، علی؛ چگنی، علی
آدرس ثابت: ۸۶۴۲۱۹https: / / www. noormags. ir / view / fa / articlepage /
مقالات مرتبط
حوزه معنایی واژه «عقل» در قرآن کریم
مهم ترین عوامل سلبی و ایجابی بصیرت در نهج البلاغه
بازشناسی حقوق متقابل اعضای خانواده در سبک زندگی رضوی
تأثیر بازی های بومی بر رشد حرکتی و پرخاشگری کودکان پیش دبستانی
جایگاه و ابعاد مشورت در سیره ی عملی امام خمینی (س)
گونه شناسی تطبیقی عذاب برزخی و اخروی از نگاه روایات تفسیری
تفسیر سوره رعد؛ یاد خدا عامل طمانینه و خشوع (قسمت شصت و سوم)
نگاهی روان شناختی به کنترل خشم در احادیث رضوی
بررسی اثر حجامت بر سطح سرمی آنتی بادی علیه آنتی ژن HBS بعد از تزریق واکسن هپاتیت B
طراوت عبادت؛ (در سیره امام خمینی (س))
تبیین جایگاه عقل در مثنوی مولوی و دلالت های تربیتی آن
خودباوری و خودباختگی از دیدگاه امام خمینی (س)
عناوین مشابه
ضرورت توجه به توسعه فرهنگی از دیدگاه امام خمینی (س)
مدرسی معارف اسلامی: موانع و راهکارهای گرایش جوانان به معنویت از دیدگاه امام خمینی (س)
جایگاه مؤلفه دفاعی - امنیتی در تحکیم و توسعه اقتدار ملی از منظر امام خمینی (س) و آیت الله خامنه ای
مولفه های عامل ایثار از دیدگاه مبانی دینی، اندیشه ها و آراء حضرت امام خمینی (س) و امام خامنه ای (مد ظله العالی) به مثابه فزون گر روانی توان رزم
عناصر مساعد و نامساعد توسعه اقتصادی از دیدگاه امام خمینی (س)
نقش دولت در توسعه از دیدگاه امام خمینی (س)
شبیه انگاری نفس انسان به خدا از منظر امام خمینی (س)
فرهنگ اعتراف به اشتباه و یادگیری از آن با تأکید بر دیدگاه امام خمینی (س)
راه کارهای تقویت هویت اسلامی و ملی دانشجویان از دیدگاه حضرت امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری
بررسی مبانی و مفهوم توسعه از دیدگاه امام خمینی (س) به منظور تبیین الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت
راهـبردهای توسعه اعتماد به نفس ملی از دیدگاه امام خمینی (س)
علی مینی دهکردی استادیار و عضو هیات علمی مرکز مطالعات انرژی، علی چـگنی نویسنده مقاله، پژوهشگر ارشد امنیت ملی، پسـت الکـترونیک: moc. oohay@99 inigehc.
چکیده
موضوع اعتماد به نفس ملی از موضوعات اساسی، راهبردی و زیر بنایی هر اجتماع است که علی رغم قدیمی بودن مفهوم آن، به یک اصطلاح و مقوله امروزی در میان رهبران، سیاست سازان و دانشمندان تبدیل شده است.
حضرت امام خمینی (س) نیز، در مقام نظریه پردازی، گفتار و عمل، اعتقاد فوق العاده ای به تاثیر این عامل در پیروزی و پیشرفت همه ملت ها به ویژه ملت های مسلمان علی الخصوص مردم مسلمان ایران در مسیر رشد و تعالی واقعی داشتند و بر تعریف اعتماد به نفس ملی براساس سه مفهوم "اعتماد"، "آگاهی ملی" و "باورهای مشترک" که میدان عمل را برای رسیدن به یک تعریف منسجم هموار می کند در فرمایشات و تدابیر خود بارها تاکید می کنند. همان گونه که پس از آن مقوله"درماندگی ملی"نیز تعریف خاص خود را در این فرمایشات می یابد.
لذا می توان پیوند اعتماد به نفس فردی و ملی را علی رغم تفاوت هایی که این دو سطح از اعتماد به نفس دارند. در دانش متصل به معارف الهی امام راحل به راحتی رویت نمود.
در این مقاله علاوه بر بحثی نظری پیرامون موضوع اعتماد به نفس ملی از منظر تعدادی از صاحب نظران مبانی اعتماد به نفس ملی از دیدگاه امام خمینی (س) به بحث گذاشته شده است و تلاش می شود جایگاه آن را در گفتمان عملی و نظری حضرت امام جستجو و ارزشگذاری نمود. روش کار در این مقاله ترکیبی از روش های"تحلیل گفتمان "و"تحلیل محتوا "بوده که براساس آن راهبردهای مورد تاکید امام راحل (س) در زمینه توسعه اعتماد به نفس ملی در قالب سیاست های راهبردی و یا توصیه های کلیدی و مولوی ایشان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: اعتماد به نفس خودباوری ملی، بیداری ملی، اراده و عزم ملی، امید ملی، استقلال روحی، تحلیل گفتمان، تحلیل محتوا.
مقدمه
پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و تاسیس جمهوری اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی (س) و جانفشانی ملت مسلمان ایران، چراغی جدید فرا راه بشریت قرار داد که مسیر تعالی و پیشرفت را فارغ از مکاتب غیر الهی در پیش گیرد و حیات طیبه را در این طریق جدید بجوید. این انقلاب شاهراهی است که دستیابی به دولت کریمه اسلامی و نهایتا ساخت و ایجاد تمدنی اسلامی و الهی را فراهم می آورد.
شناخت دقیق این انقلاب از حیث مقومات، آسیب ها و تهدیدهایی که متوجه آن است، مستلزم شناخت و معرفی افکار و اندیشه های بلند امام خمینی (س) به عنوان معمار کبیر آن و مصلح بزرگ معاصر در مسایل و موضوعات مختلف به ویژه در امور راهبردی و زیر بنایی، به منظور تداوم بهره مندی از نظرات الهی آن امام همان در مسیر رشد و تعالی کشور است.
از موضوعات اساسی و بسیار کلیدی در افکار و اندیشه های امام راحل (س) مساله خودباوری و اعتماد به نفس در سطح فردی و ملی است که متاسفانه تاکنون به اندازه ضرورت هم بدان پرداخته نشده است. انجام این مهم یکی از وظایف فوری و بسیار حساس ملی پژوهشگران و مسؤولان جمهوری اسلامی ایران است.
بیان مساله و اهمیت تحقیق
با وجود اهمیت موضوع اعتماد به نفس ملی در جمهوری اسلامی ایران که پرداختن مدبرانه بدان و یا غفلت از آن آثار بسیار بزرگ ملی در جهت مثبت یا منفی در پی دارد و علی رغم تاکیدات رهبری معظم انقلاب اسلامی مبنی بر بذل عنایت خاص به این مقوله و تلاش های محدودی که صورت گرفته، همچنان موضوعی مهجور باقی مانده است. کشف نظرات امام خمینی (س) ، در زمینه اعتماد به نفس ملی و واکاری مولفه های مربوطه از منظر ایشان، مقصود و موضوع مقاله پیش رو را تشکیل می دهد.
از سویی بیم آن می رود با غفلت از چنین مقولاتی بنیادی و با نپرداختن بدانها موجبات خوشحالی دشمن و عملی شدن خواسته هایش فراهم گردد. به قول رهبر معظم انقلاب اسلامی"امروز عده ای با یاس پراکنی در محیطهای علمی سعی دارند، توانایی عظیم ملت را زیر سوال برند و خوشبختانه با توجه به همه مشکلات و تجربیات تاریخی علی رغم این که تاریخ و تمدن این سرزمین و پیشرفت های ۲۵ ساله اخیر ثابت می کند که ملت ایران، قادر است در تولید و نوآوری علمی نیز، به مرزهای تازه ای دست یابد. (ایرنا، ۱۳۸۵ / ۳ / ۱۹) مساله این تحقیق نیز بر این گزاره قرار می گیرد که چگونه می توان راهبردهای عملی حضرت امام (س) را در توسعه اعتماد به نفس ملی در جامعه اکتشاف و اجرایی و عملیاتی نمود؟
شاید بتوان اهمیت و ضرورت این موضوع را بعد از کشف نظرات امام (س) موجب توسعه گفتمان غالب اسلامی-ایرانی در کشور دانست. بدیهی است که: ۱-اهمیت زایدالوصف راهبردهای توسعه اعتماد به نفس ملی به عنوان یکی از ضروری ترین شاخص های تامین و تقویت هویت ملی کشور و در جایگاه نظرات و اندیشه های امام خمینی (س) به عنوان شاخص ممتاز در این زمینه بوده و باید پاس داشته شود. ۲-اهمیت موضوع در حوزه علمی-نظری اعم از تولید نظریه و خلق ادبیات به ویژه در شرایط امروزی که این کاستی به شدت احساس می گردد. ۳-اولویت و تقدم این موضوع در تاکیدات حضرت امام خمینی (س) بر بسیاری از موضوعات ملی به عنوان یک مقوله ای ریشه ای و زیربنایی برای سایر موضوعات بر شمرده شد و لذا شناخت اصولی و صحیح از گفتمان قدرت در نظرات امام راحل یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. ۴-ضرورت های برخاسته از ابعاد سیاسی، اقتصادی، دفاعی-امنیتی و فرهنگی در نیل به اهداف بلند انقلاب اسلامی و تامین منافع و مصالح ملی و نیز مقتضیات کاربردی از حیث آسیب شناسی وضع موجود و شناسایی زمینه های آسیب و تهدید و فرصت ها و قوت های مرتبط با اعتماد به نفس ملی در کشور به منظور تحکیم و ارتقا آن، نیازمند اتکا بر تاکیدات و گفتمان توسعه یافته از سوی امام راحل است که در روند تداوم حیات، را در این خصوص اجتناب ناپذیر می نماید. (جمله کلیدی «امروز اعتماد به نفس ملی از همیشه ضروری تر است» مقام معظم رهبری، بیانی کوتاه و ارزشمند از اهمیت و ضرورت موضوع اعتماد به نفس ملی و نقش زیربنایی آن در عرصه های مختلف حیات کشور است. حتی ایشان پیشرفت های به دست آمده در این زمینه را مرهون اعتماد به نفس ملی دانسته و تاکید دارند که «باید این اعتماد به نفس ملی را تقویت کرد») مقام معظم رهبری در اهمیت توجه به دستاوردها و آثار و برکات نهضت امام خمینی (س) ، در زمینه اعتماد به نفس ملی می فرمایند: "ما ملتی گمنام و دنباله رو سیاست قدرت های بیگانه بودیم؛ ملتی منفعل در مقابل تصمیم گیری دولت های منفذ بودیم؛ یک روز امریکا، قبل از آن انگلیس، یک روز روس؛ اما این شجره ی طیبه ما را به یکی از اثرگذارترین ملت های عالم و اثرگذارترین کشور و ملت در این منطقه تبدیل کرد. این، اعتراف دشمنان ماست. ما ملتی بودیم خودباخته و به نیروهای درونی خودمان ناآشنا و بی اعتقاد، و به زرق و برق بیگانگان چشم دوخته و فریفته؛ ولی این شجره طیبه ما را به ملتی با ابتکار، با اعتماد به نفس، با حرف های نو و تازه در زمینه های گوناگون تبدیل کرد. ثمرات شیرین این شجره ی طیبه، امروز هزاران محقق و پژوهشگر، هزاران عالم و دانشمند، هزاران مغز متفکر و سرانگشت کارآمد در انواع و اقسام عرصه ها و صحنه هاست؛ چه در علوم انسانی، چه در علوم تجربی، چه در مسائل اجتماعی، چه در سیاست و چه در دین. امروز ما کشوری هستیم با جمعیت غالبا جوان، پرانگیزه، با ایمان و دارای همه ی شرایط پیشرفت. ثمرات این شجره ی طیبه در همه جای دنیای اسلام هم قابل مشاهده است؛ مسلمانان جهان بیدار شده اند و هویت اسلامی خودشان را بازیافته اند؛ آنها از مسلمانی خودشان احساس عزت کرده اند. در کشورهای اسلامی، جوانان، دانشگاهیان، روشنفکران و نخبگان، دلشان مجذوب هدف های اسلامی است و برای آن ارزش قائلند؛ برای آن تلاش می کنند. در دنیای اسلام، ملت هایی از برکت این شجره ی طیبه، هویت حقیقی و هویت ملی و اسلامی خودشان را بازیافته اند و با اینکه در طول سالیان متمادی در پنجه ی قدرت ابر قدرت ها بوده اند، احساس قدرت کرده اند... . اینها ثمرات همان شجره ی طیبه ای است که ایشان خودباوری و خطرپذیری را عنصر اصلی پیشرفت های ملی، رسیدن به قدرت، عزت، غرور و اقتدار ملی، فتح قله های علم و دانش، احراز مرجعیت علمی، حفظ هویت، حصول سربلندی، رفاه، رشد و توسعه واقعی، تمدن سازی، ناکامی دشمن، سعادت و علاج ملت برمی شمارند. روی دیگر این سخن اشاره به آسیب ها و تهدیداتی است که می تواند متوجه جامعه ایران اسلامی باشد. آسیب ها و تهدیداتی مثل عقب ماندگی، وابستگی، انحطاط، ناامنی و سرافندگی ملی، سلطه اجانب، ضعف هویتی، بی دینی، هبوط معنوی و...»
این مرد بزرگ، این عبد صالح، با قیام خود و با خصوصیات منحصر به فرد خود توانست غرس کند.
نکته ی دوم این است که عامل اصلی پیشرفت امام بزرگوار ما و موفقیت او این است که به یک اصل قرآنی، به یک حقیقت قرآنی، با همه ی وجود، با همه ی دل، ایمان آورد و با همه ی توان در راه آن تلاش و کار کرد. آن اصل قرآنی همان چیزی است که در این آیه ی شریفه ی«{ / ان تنصرو اللّه ینصرکم و یثبت اقدامکم / }»و در آیات متعدد دیگر از آن یاد شده و بر آن تأکید شده است: اگر خدا را نصرت کنید، خدا هم شما را نصرت خواهد کرد؛ اگر در راه خدا قدمی بردارید، خداوند متعال هم شما را ده ها و صدها قدم جلو خواهد برد... . سرمایه ای که امام برای کشور و ملت ما ذخیره کرده است. یک سرمایه ی تاریخی و حیاتی است. این سرمایه و ذخیره ی ارزشمند، استقلال سیاسی ماست؛ خودباوری ملی ماست؛ خودباوری فرهنگی ماست؛ ایمان عمیق مردم ماست؛ شجاعت ملت و مسؤلان ما در مقابل تهدیدهای دشمن و فریب نخوردن در برابر تمجیدها و تطمیع های اوست؛ اینها درس هایی است که امام عزیز ما در طول ده سال با نفس گرم خود، با روش خود، با ممشای خود، به ملت ما درس داد و فضای کشور ما پر است از این درس ارزشمند». (ایرنا، ۱۳۸۵ / ۳ / ۱۴)
قابل ذکر است که در نیل به پیشینه ای که بتواند محقق را در دستیابی به مطالعات مفصل در حوزه موضوع تحقیق یاری رساند موفقیتی حاصل نشد و هیچ مقاله، رساله و پروژه تحقیقاتی تحت عنوان"اعتماد به نفس ملی از دیدگاه امام خمینی (س) "با توجه به رویکردی که ذکر شد وجود نداشت. ولیکن مجموعه- ای در قالب دفتر بیست ششم و تبیان، به صورت موضوعی سخنان حضرت امام خمینی (س) را در زمینه خودباوری و خوداکتفایی تحت عنوان "خودباوری و خودکفایی" مورد بررسی قرار داده است.
در این مقاله مساله اصلی شناخت و معرفی راهبردهای مورد تاکید امام خمینی (س) در خصوص اعتماد به نفس ملی و مولفه های موثر در آن، به منظور استفاده دقیق از شاخص ها و مصون ماندن کشور از انحرافات احتمالی و امکان پیاده سازی آن در قالب سیاست های راهبردی در کشور است و لذا سوال تحقیق بر این اساس قرار گرفته که تاکید کلیدی و راهبردی امام خمینی (س) درخصوص اعتماد به نفس ملی و مولفه های موثر بر آن چیست؟
در این راستا روش تحقیق و تحلیل مورد نظر محقق در این مقاله استفاده از روش "تحلیل گفتمان" (sisylanA esruocsiD) که یکی از روش های نوین در پژوهش های اجتماعی و ارتباطات است، در کنار روش "تحلیل محتوا" می باشد
در این تحقیق تلاش شده است تا دیدگاه های راهبردی امام راحل (س) در زمینه اعتماد به نفس ملی در قالب سیاست های راهبردی و یا توصیه های اجرایی مورد توجه و تحلیل قرار گیرد. در این تحقیق واحد ثبت داده ها، مفهوم و معنای مورد تاکید امام خمینی (س) ، اراده شده است. در واقع تحلیل گفتمان در این مقاله، به مثابه یک روش کیفی در مطالعات راهبردی به کار می رود، زیرا در تحلیل گفتمان به جای شمارش و مقادیر آماری با معناشناسی کاربردی در متن سر و کار داریم (فیروز آبادی، ۱۳۸۶: ۹).
شایان ذکر این که روش تحلیل در این مقاله با روش های مشابه نظیر "تحلیل گفتمان انتقادی" (SISYLanA esruocsiD lacitirC) و "تحلیل متن" (sisylanA txeT) متفاوت است. محیط این تحقیق تمام اسناد، مکتوبات و آثار خبری موجود در رسانه ها و خبرگزاری های رسمی و داخلی می باشند که به صورت گزینشی و یا جامع به بیان و انعکاس نقطه نظرات امام راحل (س) در ملاقات ها و دیدارهای عمومی و خصوصی اختصاص داشته اند. منشورات دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی (س) جایگاه ویژه ای در این محیط داشته و فرمول "تحلیل ثانویه داده ها"به شرح زیر در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است:
لذا محقق غور وسیعی در اسناد کتابخانه ای، روزنامه های و اینترنت داشته است که شامل کتابها، ابلاغیه ها، فرمایشات، نامه ها، پیام های گوناگون، نشست ها، ملاقات های انجامی از سوی ایشان و یا بیان نتایج ملاقات ها در رسانه های عمومی بوده که به صورت هدفمند و متناسب با موضوع راهبردهای اعتماد به نفس ملی تهیه و جمع آوری گردیده است.
ازاین رو محدوده تحقیق به صورت نگاه تاریخی و گفتمانی براساس آثار باقی مانده از امام خمینی (س) در قالب فرمایشات، دستورات و مکتوبات در طول حیات ایشان، در ارتباط مستقیم با موضوع خودباوری و اعتماد به نفس ملی بوده و در این راستا بر چهار محور به عنوان حوزه جمع آوری تاکید شده است که عبارتند از: فراوانی تکرار: بررسی میزان بهره گیری مفاهیم، مقولات و گزاره های خاص و موضوعی در حوزه راهبردهای اعتماد به نفس ملی که در فرمایشات امام خمینی (س) به کرات و دفعات مورد استفاده قرار گرفته است.
فراوانی شدت: تابعی است از تاکید ورزیدن، پاسخ طلب کردن، اولویت دادن و توصیه موکد امام راحل (س) در مراقبت نمودن از مقوله موصوف در برنامه ریزی، سیاستگذاری و یا اجرائی کردن محورهای خودباوری ملی که در فرمایشات خود آن را بیان نموده اند. فراوانی تجانس: تابعی است از مقولات و گزاره هایی که انجام و یا تحقیق خودباوری ملی متضمن ارتباط آنها با دیگر محورهای مربوط به محیط تحلیل به گونه رابطه متقابل موثر بوده و انسجام گزاره های تاکیدی براساس نزدیکی و ارتباط این مقولات با یکدیگر معنا می یابند.
محور راهبردی: تابعی است از ماهیت و غلظت توجه و گرایش راهبردی اعتماد به نفس ملی در فرمایشات امام (س) بنا بر حوزه مخاطب، به گونه ای که بتوان در قالب گزاره موصوف، ارزش اجرایی و حوزه تحقق آن را در قالب سیاست کلان، راهبرد، برنامه و یا توصیه به دستگاه های اجرایی دسته بندی و دنبال نمود.
ادبیات نظری
در برخی از مقالات و کتب، "مفهوم اعتماد به نفس ملی"با"مفهوم خود اتکایی ملی" (ecnailer fles lanoitaN)، آن هم در شکل و گرایش اقتصادی به یک معنا گرفته شده است. (برای نمونه به: مقاله acirfA ni ecnailer fles نوشته gniwE. F. A در جلد ششم lanruoj ehT seiduts nacirfA nredom fo از نشریات دانشگاه کمبریج به آدرس اینترنتی gro. rotsj. www. مراجعه شود) در این تحقیق سعی شده است که حتی الامکان از این قبیل تداخلات پرهیز شده و از خلط مفاهیم با توجه به اشتراکات در لفظ، دوری جسته شود. به عنوان مثال عبارت"خود اتکایی ملی"که در بسیاری از نشریات مربوط به علم توسعه به ویژه در رابطه با جهان سوم، مورد استفاده قرار می گیرد، بیشتر جنبه اقتصادی ملی کشورها و راه های رسیدن به استقلال و خودکفایی اقتصادی و به نوعی اتکا و اعتماد به خود در زمینه رشد و تولید اقتصادی را پوشش می دهد. (برای نمونه ر. ک به: -خولی، اسامه و مختار الجمال، حسین (۱۹۸۷)، التکنولوجیاو الموارد البشریه و الاعتماد علی الذات، دار الشباب للنشر و الترجمه و التوزیع، الکویت. و ر. ک به: زکی، رمزی (۱۳۸۷)، الاعتماد علی الذات بین الاحلام النظریه و ضراوه الواقع و الشروط الموضوعیه دار الشباب للنشر و التوزیع، الکویت. ) درحالی که مفهوم "اعتماد به نفس ملی"مفهومی جامع تر و فراگیرتر از مفاهیمی نظیر"خود اتکایی" است. یعنی علاوه بر جنبه های مادی، تمرکز بیشتر بر مباحث معنوی و روانشناسی اجتماعی و ایجاد تحول در نفسانیت جامعه در شکل ملی آن است. لذا این دو مفهوم هم پوشانی (palrevO) کامل با یکدیگر ندارند.
مفهوم "عزت نفس ملی" (meetse fles lanoitaN) که به معنای عزت و کرامت در یک ملت می باشد، نیز چنین است. عزت نفس بیشتر به جنبه های معنوی و غیر مادی روحیات یک ملت بر می گردد تا امور مادی، هر چند آثار و دنباله های مادی نیز بر آن مترتب است. اعتماد به نفس ملی علی رغم داشتن اشتراکاتی با عزت نفس، فراگیرتر و گسترده تر از مفهوم آن است. درخصوص مفهوم "خودباوری ملی" و "اعتماد به نفس ملی" علی رغم نزدیکی، این دو عبارت، متفاوت می باشند. به طور خلاصه آنچه به ذهن متبادر می شود "خودباوری"، باور داشتن توانایی های خود و خویشتن در سطح فردی و ملی است و بیشتر جنبه اعتقادی و ذهنی را در بر می گیرد؛ در حالی که "اعتماد به نفس ملی"، علاوه بر قبول و باور داشتن توانایی ها، آن چه به یک ملت در عمل نیز تسری می یابد، پوشش می دهد.
تعریف اعتماد به نفس ملی و مؤلفه های آن
تاکنون از "اعتماد به نفس ملی" بر خلاف" اعتماد به نفس فردی "تعاریف زیادی به عمل نیامده است. بیشتر تعاریف به نوعی از تعریف هایی که در مورد جنبه فردی اعتماد به نفس شده است. به لحاظ قرابت و اشتراک در مفاهیم و یا بعد شرح الاسمی آن بهره گرفته اند. نمونه ای از تعاریف مذکور در ذیل آمده است:
تعریف مبتنی بر "اعتماد"
"اعتماد" مقوله ای فرهنگی است که در نسبت بین توقعات و توانمندی ها پدید می آید و مطابق آن توقع سیاستی خاص، از سوی بازیگری مشخص شکل می گیرد. اعتماد به نفس، این توقع را در سطح تحلیل فردی تعریف نموده و به انطباق انتظارات فرد از خویش با توانمندی اجرایش باز می گردد. در صورت شیوع این ویژگی، می توان از اعتماد به نفس گروهی، طبقاتی و... سخن گفت.
گسترده ترین سطح اعتماد به نفس در قالب الگوی (ملت -کشوری)، (اعتماد به نفس ملی) ملی می باشد که مطابق آن "باور عمومی نسبت به توان ملی جهت تعریف و تحصیل اهداف ملی" شکل می گیرد (افتخاری، ۱۳۷۸: ۴۶).
تعریف مبتنی بر آگاهی ملی
اعتقاد آگاهانه به توانایی ملی برای محقق ساختن آرزوها و آرمان های قومی و ملی. (خواستار و همکاران. ۱۳۸۷: ۱۴) این تعریف بیشترین تاکید را بر "آگاهی" دارد و بیشتر ناظر به خود آگاهی ملی به عنوان پیش نیاز مفهوم خودباوری و اعتماد به نفس ملی است.
فیلسوف آلمانی، "فردریش هگل" (lehgeH hcirderF mlehliW hgoreG) شاید از نخستین دانشمندان غربی باشد که در این خصوص به صورت مشروح سخن به میان آورده است. زیرا او معتقد بود که جهان ساخته و پرداخته و میدان کوشش روح یا (مینوی ناب) (etulosba cedI) است». کوشش روح برای ساختن جهان و به سخن دیگر برای تحقق خویش در جهان، چهره و درونه ای خردمندانه دارد و با داده ها و قانون های علمی انجام می گیرد. برای مثال گردش منظومه خورشیدی بنابر قانون هایی ثابت انجام می گیرد. این قانون ها همان خرد یا دلیل این گردش است. لیک نه خورشید و نه سیاره هایی که بنا به این قانون های عمومی به دور آن می گردند از وجود چنین خردی آگاه نیستند (ثاقب فر، ۱۳۷۷: ۹).
آگاهی هر قوم، آگاهی آن از هستی خویش است. روح می خواهد جهانی معنوی و مطابق با مفهوم راستین خویش بیافریند و حقیقت خود را به کمال رساند و واقعیت بخشد و دین و دولت را به شیوه ای پدید آورد که با مفهوم راستینش مطابق و بلکه عین حقیقت و مثال خودش باشد. (خواستار و همکاران، ۱۳۸۷: ۱۲)
تعریف مبتنی بر"صفات و باورهای مشترک
نظریه شناختی اجتماعی مفهوم عاملیت انسان را به عاملیت جمعی گسترش داده است. باورهای مشترک افراد در مورد توانایی جمعی شان برای دستیابی به اهداف مطلوب مورد نظر، یک جزء کلیدی از عاملیت جمعی می باشد. افراد مختلف، منابع، توانایی ها و دانش خود را روی هم جمع کرده، حمایت متقابل به وجود آورده و برای حل مشکلات و افزایش کیفیت زندگی شان با هم دیگر همکاری می کنند. برخلاف خودباوری در سطح تحلیل خودباوری جمعی شامل پویایی های اجتماعی تعاملی، هماهنگی و هم افزایی می باشد. بنابراین، خودباوری جمعی تصور شده، به عنوان یک ویژگی خاص سطح گروهی تعریف می شود و به تنهایی حاصل جمع خودباوری های فردی تصور شده نمی باشد. (خواستار و همکاران، ۱۳۸۷: ۱۳، به نقل از ,latesoretsellaB-zednanreF)
بدون وجود این باور و اعتقاد که می توان به نتایج مطلوب دست یافت و از نتایج نامطلوب جلوگیری کرد، ملت انگیزه چندانی برای انجام کارها نخواهند داشت؛ همه انگیزه های دیگر، ریشه در باور قدرت ایجاد نتایج مطلوب دارد. این باور به انجام کارها و داشتن توانایی ایجاد و تولید، موتور محرکه قدرت اراده است. خودباوری تعیین کننده تلاش و بالاتر از آن پشتکار در نیل به هدف و انجام کارهاست. داشتن ملتی با خودکفایی بالا تحقیق آرمان ها را عملی تر می سازد. از این رو تحقیق در مورد سنجش خودباوری ملی و چگونگی افزایش و تقویت مستمر آن برای تحقق چشم انداز ضرورت دارد. (قلی پور، ۱۳۸۴: ۱۴۱)
در بحث خود آگاهی در بخش اعتماد به نفس فردی نیز تحت عنوان "بیداری و یقظه" از آن سخن به میان می آید. این بیداری مقدمه خود آگاهی و شناخت خود، که آن نیز طلیعه خواستن و در نهایت توانستن است می شود. این مفهوم را می توان در شکل زیر ترسیم کرد:
"بیداری" و "هشیاری" نسبت به وضع موجود و دیدن فاصله میان وضع موجود و وضع مطلوب، نخستین گام برای انجام هر کاری است و این به معنای آغاز بیداری و هوشیاری است. امام خمینی (س) بیان مختصر و مفیدی پیرامون این موضوع دارد، « ملتی که بخواهد سر پای خود بایستد و اداره کشور خودش را خودش بکند، لازم است که اول بیدار بشود. در سیر الی اللَّه هم اهل معرفت گفتهاند که یَقْظه- بیداری- اوّل منزل است... تا نخواهیم... یک کاری را، نمی توانیم و تا بیدار نشویم، نمی خواهیم. اول قدم این است که ما بیدار بشویم، بفهمیم که ما هم از جنس بشر هستیم » (صحیفه امام ، ج ۱۳، ص ۵۳۳-۵۳۱). آگاهانه زندگی کردن افراد یکی از راهکارهای "افزایش اعتماد به نفس ملی" می باشد، این امر باعث می شود تا افراد جامعه زندگی هدفمند داشته و آگاهانه نسبت به انتظاراتی که در زندگی کنونی و آینده از خود دارند، تصمیم گیری کرده و در جامعه به جای وابستگی به ارزش های دون، بر ارزش های والا تمرکز داشته باشند (اشرف، ۱۳۸۷: ۸). بنابراین یکی از الزامات و نتایج بیداری، شناخت وضع موجود و بررسی عوامل و عناصر تشکیل دهنده آن می باشد.
شناسایی امکانات، فرصت ها، قوت ها و ضعف و آسیب های وضعیت حاکم بسیار مهم و گام مهم و اساسی بیداری و هشیاری است.
در روایتی از معصومین (ع) که به ضرب المثل هم تبدیل شده است چنین می خوانیم: "رحم ا... من عرف، من این و فی این و الی این"، خداوند رحمت کند کسی را که بشناسد و بفهمد که از کجاست (چه وضعیتی) و در کجا می باشد و به کجا می رود. پیش از آن که یک فرد و یا یک ملت بخواهد وارد مرحله مقایسه با وضعیت قبل و بعد خود و یا حتی سایر ملل گردد؛ ابتدا باید خود را بشناسد. "در دنیا ملل گوناگونی وجود دارند که با یکدیگر شباهت ها و تفاوت هایی دارند، اما در هر ملت چیزی وجود دارد که مختص همان ملت است و همان خصیصه است که آنها را از سایر ملل متمایز می کند. برای فهمیدن این که ما چگونه افرادی هستیم باید بفهمیم که واجد چه صفاتی هستیم و چه خصوصیاتی ملت ما را می سازد؟ فرهنگ، ارزش ها، آداب و رسوم است که یک ملت را از سایر ملل جدا می سازد" (حبی، ۱۳۸۷: ۲). با این تفاصیل می توان مدل قبلی را به شکل مدل لایه ای شماره (۲) نیز ترسیم نمود.
نظریه خودباختگی یا وادادگی ملی
اطمینان به خود و احترام قائل بودن، دو اصل ملازم با موضوع خودیابی و خود آگاهی در اعتماد به نفس در سطوح فردی و ملی است. بدین ترتیب که فرد، گروه یا ملتی بیش و پیش از هر چیزی بایستی "خود" را قبول داشته و برای داشته های خود (اعم از مادی و معنوی) احترام قائل باشد. اگر دو اصل مذکور وجود نداشته باشند، معنای آن وادادگی (ssenssenpleH) است. زیرا عدم اطمینان به خود و حتی قایل نبودن ارزش و احترام برای خویش، توسط یک فرد یا ملت، منشاء همه وادادگی دیگر است. عباراتی که دال بر عدم اطمینان به توانایی هایی خود است، نظیر "ما نمی توانیم"، "خارجی ها یک چیز دیگرند"و... ، از بزرگترین آسیب ها و آفت های اعتماد به نفس ملی یک کشور است که منشاء بسیاری از بیماری های ملی می باشد.
در "درماندگی اکتسابی"، انسان ها می آموزند که حتی در شرایطی که می توانند شرایط و اوضاع را کنترل کنند یا می توانند از شرایط نامطلوب اجتناب کنند، به آن تن بدهند و تسلیم شرایط شوند. این مفهوم تبیین می کند که چرا بعضی از افراد در جوامع مختلف، حتی در شرایطی که می توانند از شکست و عقب ماندگی اجتناب کنند، این کار را انجام نمی دهند و تن به تسلیم و بدبختی می دهند" (پورعزت و قلی پور، ۱۳۸۷: ۴).
"درماندگی اکتسابی، شناختی است و فرض می کند که علت اصلی ناتوانی و عجز، انتظاری است که در ذهن فرد شکل می گیرد و رفتارهای وی را تحت تأثیر قرار می دهد. فرد انتظار دارد که کارهایش به شکست بیانجامد و نمی تواند هیچ کاری برای جلوگیری از وقوع شکست انجام دهد".
"براساس نظریه درماندگی اکتسابی، علت اصلی تمام درماندگی ها در انسان ها بعد از رویدادهایی ناموفق، انتظار ذهنی شکست است و با این طرز تفکر و الگوهای ذهنی است که هیچ تلاشی به نتیجه نخواهد رسید. آموختن اینکه نتایج غیر قابل کنترل هستند، منجر به سه نوع ناامیدی در ملت می شود: شناختی، انگیزشی و احساسی. در حالت شناختی آنها این انتظار را دارند که موفقیت و عملکرد ملی به تلاش بستگی ندارند. ناامیدی انگیزشی پیامد این انتظار بوده و موجب می شود انگیزه ملت از بین برود. در حالت احساسی، درماندگی اکتسابی موجب شکل گیری احساسات منفی همچون ناامیدی و یاس و نگرانی در ملت می شود چرا که باور به غیر قابل کنترل بودن نتایج، غم انگیز و اندوه بار است. نسبت دادن فقدان کنترل به عوامل درونی منجر به کاهش خودباوری ملی و عزت نفس ملی می شود و نسبت دادن آن به عوامل بیرونی کانون کنترل بیرونی، را تقویت می کند. نسبت دادن عدم کنترل به عوامل پایدار منجر به درماندگی اکتسابی پایدار می شود که در طول زمان ملت، را ناتوان تر هم می کند و نسبت دادن فقدان کنترل به عوامل عمومی، منجر به تعمیم درماندگی اکتسابی به موقعیت های گوناگون در زندگی کاری و شخصی می شود" (پور عزت و قلی پور؛ ۱۳۸۴: ۴). افزایش اعتماد به نفس و خودباوری ملی و کاهش درماندگی اکتسابی پیش نیاز کار کردی برای پیشرفت کشور است. بدون وجود این باور و اعتقاد که "ما می توانیم و درمانده نیستیم"، ملت انگیزه چندانی برای انجام کارها نخواهند داشت؛ همه انگیزه های دیگر، ریشه در این باور به توانایی ملی دارند. داشتن ملتی با خودباوری بالا در دنیای رقابتی امروز، تنها عاملی است که مزیت رقابتی ایجاد می کند؛ (&,nahnesoR ۲۴: ۹۸۹۱, (namgileS همان طور که دو اصل"اطمینان به خود"و"احترام به خود"دو سازه بنیادین اعتماد به نفس می باشد. این موضوع در مورد اعتماد به نفس در سطوح گروهی و ملی مصداق بیشتری دارد. زیرا که مقدمه وادادگی و خودباختگی ملی فقدان همین دو عنصر اساسی است که می تواند، علاوه بر این که قدرت تحرک مثبت را از یک جمع و ملت بگیرد، مقدمه ای برای پذیرش هرگونه ذلت و سلطه غیر را نیز فراهم می آورد. نمونه و شواهد این مدعا فراوان است که نمونه ی آن داستان ذلت پذیری قوم فرعون در مقابل تحقیر و سلطه او می باشد که در قرآن کریم ذکر شده است؛ "{ / فاستخف قومه فاطاعوه انهم کانوا قوما فاسقین / }"، فرعون مردم خود را تحقیر و خوار نمود، پس (آن قوم) او را اطاعت و پیروی نمودند؛ به درستی که آنان مردمی فاسق بودند (زخرف، آیه ۵۴).
در مفهوم مخالف آن نیز می توان چنین برداشت نمود که اگر اطمینان به خود و احترام به خود در ملتی و گروهی به وجود آید، سرآغاز رشد و بالندگی افتخارآمیز و پیمودن سریع طریق کمال و ترقی در همه ابعاد معنوی و مادی می باشد. آیه شریفه ۱۷۳ از سوره مبارکه آل عمران نیز اشاره ای زیبا به این معنا دارد؛ آنجا که می فرماید: "{ / الذین قال لهم الناس ان الناس قد جمعوا لکم فاخشوهم فزادهم ایمانا و قالوا حسبنا اللّه و نعم الوکیل / }؛ کسانی که مردم به ایشان گفتند توده ها برای از بین بردن شما گرد آمده اند (ائتلاف نموده اند)، از ایشان بترسید!پس ایمان آنها فزونی یافت و گفتند: خدا ما را بس است و او وکیل خوبی است" (سید علوی، ۱۳۸۱: ۱۶۱).
خودباوری ملی گروهی (و ملی) حاکی از آن چیزی است که گروه فکر می کند می تواند انجام دهد، سطح خودباوری گروهی اغلب با میزان تلاشی که گروه صرف می کند رابطه داشته و تحقیقات نشان داده اند که این امر یکی از عوامل تعیین کننده اثربخشی گروه می باشد. این مسئله از نظر منطقی از تحقیقات شناخت اجتماعی در مورد رفتار کاری فردی پیروی می کند؛ تحقیقات نشان داده است که سطح بالاتر خودباوری، عملکرد بهتر فردی را به دنبال می آورد (nosbiG ۸۳۱: ۹۹۹۱,).
مفهوم اعتماد به نفس ملی از دیدگاه امام خمینی (س)
امام خمینی هنگام بحث از اعتماد به نفس، به این مسأله کاملا از منظری ملی و حتی فراملی و در سطح مسلمانان جهان می نگرد. از نظر ایشان کسب اعتماد به نفس، نه تنها برای افراد لازم است، بلکه مهم تر از آن، کسب اعتماد به نفس ملی و تقویت روحیه اعتماد به نفس اسلامی است؛ لذا غالب خطاب های ایشان چنین گرایشی دارد و همین تاکید، کلام ایشان را جذاب می سازد. این نکته به معنای بی توجهی ایشان به اعتماد به نفس در سطح فردی نیست؛ بلکه مسأله این است که ایشان به اعتماد به نفس فردی قانع و محدود نمی شود و کسب اعتماد به نفس را برای افراد کافی نمی داند و بر آن است که این اعتماد به نفس، تا سطح ملی و اسلامی گسترش یابد و گره از مشکلات ایرانیان و مسلمانان بگشاید.
اعتماد به نفس مثبت و منفی از دیدگاه امام خمینی (س)
از منظر ایشان اعتماد به نفس به مفهوم مثبت آن یعنی اعتماد به نفسی که در طول اتکای به خداوند متعال باشد بود. بر این اساس اعتماد به نفس همراه با اعتماد به خداوند متعال و تبعیت از اوامر و نواهی الهی، اعتماد به نفس مثبت محسوب می شود. اما شق دیگر اعتماد به نفس، مفهوم منفی آن می باشد که در پاره ای از آثار، علوم اسلامی و آیات و روایات، به ویژه در مباحث و کتب اخلاقی و سیر و سلوک امام (س) ، نکوهش شده و منفی دیده می شود. چنین اعتماد به نفسی همان است که در عرض و استقلال از اعتماد و توکل به خداوند متعال است که منشا شرارت و طغیان به حساب می آید. در کتاب "آداب الصلاه "امام خمینی «ره»در همین ارتباط چنین می خوانیم: "از وظایف بزرگ سالک الی اللّه و مجاهد فی سبیل اللّه آن است که در خلال مجاهده و سلوک، از اعتماد به نفس دست کشد و جبلتا متوجه به مسبب الاسباب و فطرتا متعلق به مبدا المبادی گردد و از آن وجود مقدس، عصمت و حفظ طلب کند و به دستگیری آن ذات اقدس اعتماد کند. " (امام خمینی، ۱۳۷۸: ۴۶).
در جای دیگری در همان کتاب چنین می خوانیم: "بهتر آن است که سالک الی اللّه، پای سلوک خود را بشکند و از اعتماد به خود و ارتیاض و عمل خود، یکسره برائت جوید" (همان: ۶۷). در بررسی این سخنان امام چنین بر می آید که منظور ایشان در نفی اعتماد به نفس، اعتماد به نفسی است که فارغ ار توکل به خدای متعال و فراموشی حضرت حق از سر عجب و غرور است و نه اعتماد به نفسی که در طول اعتماد به خداوند متعال و براساس توکل به اوست.
از نظر امام (س) اعتماد به نفسی که به عجب و استغنای از حضرت حق منجر شود مردود و مذموم است. ایشان می فرمایند: "اعتماد به نفس و (تکیه) بر اعمال خود کند و این سبب شود که انسان جاهل بیچاره، خود را از حق تعالی مستغنی داند و توجه به فضل حق تعالی نکند و حق تعالی را ملزم داند به عقل کوچک خود به این که او را اجر و ثواب دهد و گمان کند که اگر با عدل هم او رفتار شود، مستحق ثواب است (امام خمینی، ۱۳۷۱: ۶۹). این نظر امام برخاسته از این دیدگاه قرآنی است که انسان زمانی که خود را بی نیاز و مستغنی از ذات حضرت حق بداند، طغیان می کند، چنانچه فرموده است"{ / ان الانسان لیطغی ان رآه استغنی / }" (به درستی که انسان اگر خود را مستغنی (از خداوند) بداند، طغیان می کند) (قرآن کریم، علق: ۶-۷).
مثال دیگر در این خصوص اعتماد به نفس به معنای خوداتکایی به مفهوم نادیده گرفتن قدرت ذات احدیت، مثال قارون است که از حیث بهره مندی از ثروت و امکانات دنیوی چیزی کم نداشت. تا آنجا که حمل کلیدهای گنج او از کثرت برای افرادی تنومند و قدرتمند نیز حتی خسته کننده بود. باور قارون نیز بر این بود که این توانمندی و تمول از ناحیه تدبیر و علم او حاصل آمده است{ / انما اوتیته علی علم عندی / } (همانا این ثروت را در اثر تدبیر و علمی که دارم به دست آورده ام) (قرآن کریم، قصص: ۷۸). لذا اعتماد تمام به توان خویش یافته بود که او را از خدای متعال بی نیاز می ساخت. به همین خاطر است که خداوند همین باور را نقد (رد) می کند و در ادامه آیه می فرماید: "{ /... او لم یعلم ان اللّه قد اهلک من قبله من القرون من هو اشد منه قوه و اکثر جمعا... / }" (آیا نمی داند که همانا خداوند پیش از او کسانی را که از او قویتر و دارای مال و کسان بیشتری بوده اند هلاک ساخته است؟). معنای این سخن آن است که "اعتماد به نفس منفی" مورد نظر با رجوع به تاریخ جوامع انسانی، رنگ می بازد. چرا که پیش از قارون قدرت های بسیار بزرگتری هم بوده اند که همگی توسط خدای متعال هلاک شده اند (برای مطالعه بیشتر به تفاسیر موجود نظیر المیزان و نمونه مراجعه شود. ) (افتخاری، ۱۳۸۷: ۴۸). در قرآن کریم نیز هر جا بحث اعتماد به نفس در مقابل توکل به خدا قرار می گیرد مورد نکوهش قرار گرفته و مردود شناخته شده است. خداوند متعال به پیامبرش چنین می فرماید: "{ / و لا تقولن انی فاعل ذلک عذا، الا ان یشاء اللّه / }" (و هرگز نگو فردا چنین خواهم کرد، مگر این که خداوند بخواهد) (همان، کهف: ۲۴-۲۳) و در سوره لقمان به صورتی صریح تر به این مطلب توجه داده است: "{ / و ما تدری نفس ما ذا تکسب غدا و ما تدری نفس بای ارض تموت / }" (هیچ کس نمی داند که فردا چه چیزی را به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی داند که در چه سرزمینی خواهد مرد) (همان، لقمان: ۳۴).
نتیجه این که، اگر در پی اعتماد به نفس واقعی باشیم، باید پیوند خود را با این سرچشمه استوار نماییم. این است معنای دقیق توکل به خدا و اعتماد به او (اسلامی، ۱۳۸۷: ۱۰۵).
لذا از نظر امام (س) اعتماد به نفس کامل در مفهوم واقعی آن، زمانی است که در طول اعتماد و توکل به خداوند متعال باشد و نه در تباین و عرض آن. چرا که اساسا اعتماد به نفسی که مستقل و فارغ از خداوند باشد، در مفاهیم دینی اسلام ناب، جایی ندارد.
"انسان مسلمان (معتقد) با تفکر و تدبر در این آیات (قرآن کریم)، به خوبی در می یابد که چه جایگاهی نزد خالق و پروردگار و چه مقامی در میان سایر مخلوقات بی شمار الهی دارد و به الطاف خداوندی پی برده و درک می کند که خداوند چقدر او را دوست دارد. پس او نیز قلبش را لبریز از محبت به خداوند نموده و این رابطه صمیمی و ناگسستنی به او نیرویی فوق العاده می بخشد و در نتیجه از هیچ کس جز خداوند نمی هراسد و به این یقین می رسد که یاور و پشتیبانی بس عظیم دارد که او را در تمامی امور یاری می کند تا از عهده هر کار سخت و بزرگ برآید. در یک جمله: "اعتماد به نفس، برگرفته شده از اعتماد به رب و خالق است؛ برخلاف دیدگاه مادی که انسان را محور هر چیز قرار می دهد و او را یکه تاز عالم هستی قلمداد می کند" (فیروزآبادی و رضائیان، ۱۳۸۸: ۱۸).
در سخنی از امام علی (ع) چنین آمده است: "الثقه بالنفس من اوثق فرص الشیطان" (معجم الفاظ غرر الحکم و دررالکلم: ۱۱۶۹)؛ اعتماد به نفس از استوارترین فرصت های شیطان است. در جای دیگری می فرماید: "کن اوثق ما تکون بنفسک احذر ما تکون من خداعها (همان: ۱۱۷۰)؛ به میزانی که به اعتماد به نفس خود اعتماد داری، به همان مقدار نسبت به نیرنگش هشیارتر باش... . در این جا به هیچ روی اعتماد به نفس در برابر اعتماد به خدا قرار نمی گیرد و همچنین به معنای خودسری نفسانی نیست؛ بلکه به معنای پذیرش مسئولیت خود و زندگی خویش و کوشش برای تحقق بخشیدن به آن گوهر خدایی است که در درون هریک از ما قرار داد. به این معنا اعتماد به نفس لازمه اعتماد به خدا و ادامه منطقی آن به شمار می رود و عملا کسی اعتماد به نفس خواهد داشت که اعتماد به خدا داشته باشد و میزان اعتماد به نفس هر کس متناسب با اعتماد او به خدا خواهد بود (اسلامی ۱۳۸۷: ۱۱۶).
امام خمینی (س) بارها بر دو عنصر، همزمان تکیه می کردند و از مخاطبان خود می خواستند تا این دو اصل را همواره در پیش چشم خود داشته باشند و بر اساس آنها زندگی خود را سامان دهند و به پیش بروند، یعنی اعتماد به خدا و اعتماد به نفس (همان: ۱۰۰). شاهد ادعای فوق در آثار امام (س) ، به وفور یافت می شود: " عمده این است که شما دو جهت را در نظر بگیرید که من کراراً عرض کردم، یکی اعتماد به خدای تبارک و تعالی، که وقتی که برای او بخواهید کار بکنید به شما کمک میکند... و یکی اتکال به نفس، اعتماد به خودتان. شما خودتان جوان هایی هستید که میتوانید همه کارها را انجام بدهید. مخترعین ما می توانند در سطح بالا اختراع بکنند. مبتکرین ما می توانند در سطح بالا ابتکار کنند، به شرط اینکه اعتماد به نفس خودشان داشته باشند... لازم است که با این دو خصیصه، اتکال به خدای تبارک و تعالی، اطمینان به نفس، با این دو خصیصه به پیش بروید."(صحیفه امام، ج ۱۸،ص ۱۹۰-۱۸۹).
از نظر ایشان اعتماد به نفس در طول اعتماد به خداوند متعال، سرچشمه نیکی هاست و بر این نکته این گونه تاکید دارند: "اتکال به نفس، بعد از اعتماد به خداوند، منشا خیرات است" (صحیفه امام، ج ۱۷،ص ۶۲). این نظریه اعتماد به نفس را در دو سطح فردی و ملی پوشش می دهد.
راه های موکد در دیدگاه امام خمینی (س) در مبانی اعتماد به نفس ملی دیدگاه های امام خمینی (س) در مبانی اعتماد به نفس ملی را می توان در پنج اصل خلاصه نمود:
الف-بیداری و یقظه ملی
نخستین قدم و نقطه آغازین کسب اعتماد به نفس از نظر امام خمینی بیداری است و چنین می فرماید: "توجه به این نکته و تذکر اولا لازم است، ملتی که بخواهد سرپای خود بایستد و اداره کشور خودش را خودش بکند، لازم است که اول بیدار شود در سیر الی اللّه هم اهل معرفت گفته اند که یقظه – بیداری - اول منزل است... تا نخواهیم یک کاری را نمی توانیم و تا بیدار نشویم نمی خواهیم... اول قدم این است که ما بیدار بشویم و بفهمیم که ما هم از جنس بشر هستیم" (صحیفه امام، ج ۱۳ص ۵۳۳-۵۳۱). در راه بیداری و به خود آمدن، حضرت امام (س) ، نقش نویسندگان را خیلی در بیدار کردن مردم و ملت ها مؤثر می دانست. او در کتاب ارزشمند کشف الاسرار چنین توصیه می کند: "هان ای نویسندگان قدری به خود آئید و از بیخردان نهراسید و گفتنی ها را بگوئید و زندگی پر آشوب اروپا چشم شما را از حقائق نبندد" (کشف الاسرار، ۲۸۰). ایشان سه عامل و وظیفه به خود آمدن (یقظه)، نهراسیدن در بیان حقایق و مرعوب دیگران نبودن را به نویسندگان به عنوان نخبگان تاثیرگذار بر ملتها یادآوری می نماید.
" مسلمانها باید خودشان را پیدا کنند؛ یعنی بفهمند که خودشان یک فرهنگی دارند، خودشان یک کشوری دارند، خودشان یک شخصیتی دارند. اینکه در ذهن جوان های ما کرده اند که باید مثلًا فلان مکتب در اینجا پیاده بشود، مکاتب شما چیزی نیستند، اینها همین تعلیماتی است که ابرقدرتها در ایران پیاده کرده اند. آنها یک همچو فرهنگی را برای ما درست کردند که ما از خودمان بیخود بشویم، و آنها تمام چیزی که ما داریم و حیثیتی که ما داریم ببرند. باید ما برگردیم به حال اول اسلام، باید مسلمین برگردند به همان حال که با جمعیت کم غلبه کردند بر همه قدرتها " (صحیفه امام، ج ۱۲، ص ۳۲۱).
در جای دیگری می فرماید: "... شما دانشجوهای عزیز خودتان در صدد این باشید که از غرب زدگی بیرون بیایید. این گمشده خودتان را پیدا کنید. گمشده شما خودتان هستید. شرق خودش را گم کرده و شرق باید خودش را پیدا کند. آنها درصددند که با هر ترتیب شده است، خودشان را به ما تحمیل کنند و شما باید مقاومت کنید. شمایی که می خواهید مستقل باشید، می خواهید آزاد باشید، می خواهید خودتان سرپای خودتان ایستاده باشید، باید همه قشرها در این مملکت، همه قشرها بنای بر این بگذارند که خودشان باشند" (ایرنا: ۱۳۵۸ / ۱۰ / ۱۲).
همچنین از ایشان است که: "ما تا بیدار نشویم از این خواب و تا توجه به این نکنیم که ما هم انسان هستیم، و ما هم شخصیت داریم و ما هم ملتهای بزرگ هستیم، ما هم، مسلمین هم یک میلیارد تقریباً جمعیت با همه وسایل دارند، تا این معنا را ما باورمان نیاید، نمی رویم دنبال کار."(صحیفه امام، ج 13، ص 533) " اطمینان داشته باشید که اگر بخواهید می شود و اگر بیدار بشوید می خواهید شما بیدار بشوید و بفهمید این معنا را که نژاد ژرمن از نژاد آریا بالاتر نیست." (همان، ص ۵۳۷).
امام (س) ، گام نخستین خودباوری و اعتماد به نفس ملی را برای همه کشورها در بیداری می داند، بیداری که مقدمه خواستن باشد؛ مثلا در مورد ژاپن و هند چنین گفتند: "... ژاپن همین معنا را مبتلا بود و بعدا بیدار شد و اراده کرد و شد یک مملکت صنعتی که الآن صنعت او مقابله می کند با آمریکا. هندوستان بیدار شد با این که از همین نژادهایی بود که غیر عربی بودند و غیر آلمانی و غیر ژرمنی بودند که آنها می گفتند: این ها "ابر" هستند و اینها نمی توانند، وقتی ملتشان خواست، شد. شما هم بخواهید، می شود".
ب-اراده و عزم ملی
اگرچه بیداری شرط لازم پیدا کردن خویش و هشیاری و آگاهی نسبت به شرایط و در نهایت خودیابی و خودباوری است؛ ولی کافی نیست. بسیار اتفاق افتاده است که فردی، گروهی، ملتی کاملا بیدار و نسبت به شرایط خویش هشیار و آگاه می باشند، ولی هیچ اقدامی برای تحول و دگرگونی وضعیت نمی کنند. این موضوع مستلزم تصمیم گیری است و جوهر تصمیم گیری نیز اراده، عزم و همت برای اقدام انجام کاری است.
از نظر امام خمینی (س) به عنوان معلم تهذیب نفس و اخلاق، عزم و اراده مرتبه والا و ارزشمندی است که مایه تمیز و امتیاز انسان ها از یکدیگر است. ایشان در کلامی چنین می فرماید: "عزم، جوهره انسانیت و میزان انسان است و تفاوت درجات انسان، به تفاوت درجات عزم او است" (شرح چهل حدیث: ۷). همان گونه که در جای دیگری به قصد تحریک عزم و همت مخاطبان چنین میفرماید: "از عزیز بکوئش تا صاحب عزم و اراده شوی که خدای نخواسته اگر پی عزم از این دنیا هجرت کنی، انسان صوری بی مغزی هستی که در آن عالم به صورت انسان محشور نشوی؛ زیرا که آن عالم، محل کشف باطن و ظهور سریره است" (همان: ۸).
امام (س) ، اراده و عزم را گام متصل بیداری می داند و می فرماید: " تا نخواهیم یک کاری را، نمی توانیم و تا بیدار نشویم، نمی خواهیم" (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۵۳۲) "اگر ما به این معنا توجه کنیم و بیدار بشویم، دنبال بیداری، اراده پیش می آید." (همان، ج ۵۳۴). ایشان عزم ملی و همگانی را خمیر مایه اصلی حرکت به سوی استقلال، سازندگی و پیشرفت دانسته و حضور تمام اقشار را لازمه و امر واجب این کار ذکر می کردند و معتقد بودند که: "مملکتی که الآن دست شما افتاده است، یک مملکتی است که از همه چیز وارفته است. حالا باید بسازید. یک مملکتی است که «اجنبی زده »باید گفت، «جنگ زده»، «زلزله زده»؛ این باید ساخته بشود. نه خیال کنید که یک قشری بتواند؛ نه، یعنی حکومت می تواند این کار را (به تنهایی) بکند، نه بازرگان می تواند این کار را بکند، نه کشاورز می تواند. همه باید دست به هم بدهید... دست به دست هم بدهند. و این وظیفه ملی را انجام دهند" (خبرگزاری فارس: ۱۳۵۷ / ۱۱ / ۱۷).
در جایی رسیدن به استقلال اقتصادی و رهایی از وابستگی را در گرو همت و عزم ملی می داند و می فرماید: "باید بنای بر این بگذارند که مستقل باشند در اقتصاد وقتی یک ملتی بنای بر یک چیز گذاشت یعنی، همه آنها عازم شدند که ما دیگر بعد از این از دیگران چیزی نخریم، خودشان ایجاد کنند، خودشان ارزاق خودشان را ایجاد می کنند " (همان: ۵۸ / ۱۰ / ۷). "اطمینان داشته باشید که اگر بخواهید می شود و اگر بیدار بشوید می خواهید. شما بیدار بشوید و بفهمید این معنا را (که) نژاد ژرمن از نژاد آریا بالاتر نیست و غربیها از ما بالاتر نیستند، زودتر کار راه انداختند... . خواستید که سلطنت جائر پهلوی نباشد و شد و از بین رفت. خواستید که قدرت های دیگر بر شما و بر ذخایر شما سلطه نداشته باشند، همین طور شد و الآن سلطه ندارند" (همان: ۵۹ / ۱۰ / ۲۹).
امام (س) در چند جای دیگر بر اراده و عزم ملی تأکید زیادی نموده اند. مثلا می فرمایند: "... . و عمده این است که ما باور کنیم که خودمان می توانیم. اول هر چیزی، این باور است که می توانیم این کار را انجام بدهیم. وقتی این باور آمد اراده می کنیم. وقتی این اراده در یک ملتی پیدا شد، همه به کار می ایستند، دنبال کار می روند (خودباوری و خوداکفایی از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۸۵: ۱۷۸). "شما حالا باید از اول شروع کنید و قصدتان این باشد که خودتان مستقل در همه چیز باشید؛ در فرهنگ مستقل باشید، در صنعت مستقل باشید، در زراعت مستقل باشید. وقتی که بنای بر این معنا گذاشتید و با این عزم وارد میدان شدید، می توانید که کشور خودتان را نجات بدهید و کشور خودتان را مستقل کنید و بیمه کنید استقلال کشور خودتان را برای همیشه" (همان).
ج-امید ملی
طبق نظر امام خمینی (س) ، یأس و نومیدی در ردیف گناهان بزرگ بوده و آن را از لشکریان شیطان معرفی نموده اند. همان گونه که امید را از جنود و لشکریان حضرت حق می داند. در یکی از گفتارهای آن حضرت چنین می خوانیم: "یاس از جنود ابلیس است، یعنی شیطان ها انسان را به یأس وا می دارند... ما باید این جنود ابلیس را کنار بزنیم. و امید، که از جنود اللَّه است در خودمان زنده بکنیم. به خودمان امیدوار باشیم" (صحیفه امام، ج ۱۳ص ۵۳۶).
امام راحل (س) درخصوص نقش امید در استقلال و خودکفایی ملی می فرماید: " شما متوقع نباشید که همین امروز بتوانید طیّاره درست کنید. میگ درست کنید. البته الآن نمی شود، اما مأیوس نباشید از اینکه می توانیم درست کنیم. باید بیدار بشوید، بروید دنبال اینکه آن صنایع پیشرفته را خودتان درست بکنید. وقتی این فکر در یک ملتی پیدا شد و این اراده در یک ملتی پیدا شد، کوشش می کند و دنبال کوشش این مطلب حاصل می شود " (همان).
ایشان ایجاد امید در ملت را برای رسیدن به اعتماد به نفس و خودباوری، یک وظیفه برای نویسندگان و گویندگان توصیف می کند: "امید در خودتان ایجاد کنید. نویسنده های ما، گویندگان ما همه شان دنبال این باشند که به این ملت امید بدهند. مایوس نکنند ملت را بگویند توانا هستیم. نگویند ناتوان هستیم. بگویند خودمان می توانیم و واقع هم همین طور است، می توانیم. اراده باید بکنیم. نویسنده های ما بهترین خدمتشان امروز این است که این ملتی که ایستاده در مقابل شرق و غرب و نمی خواهد تحت نظام شرق یا نظام غرب باشد، امید به آنها بدهند که می توانید تا آخر وابسته به شرق و غرب نباشید. اگر این نویسنده ها، این گوینده ها به جای اینکه به هم اشکال تراشی بکنند، به جای این که به جان هم بریزند، با هم امید در ملت ایجاد کنند، اطمینان در ملت ایجا کنند، استقلال روحی در ملت ایجاد کنند... آنهایی که در مطبوعات چیز می نویسند، در رادیو و تلویزیون صحبت می کنند، حیف است که اینها توجه به این معنا نداشته باشند که باید این ملت را امیدوار کرد و باید مطمئن کرد ملت را (خودباوری و خودکفایی از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۸۵: ۱۷۶).
سیره عملی امام خمینی (س) نیز همواره القای امید و اعتماد به نفس ملی در ملت بوده است. ایشان در کتاب ولایت فقیه که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تالیف شده است، می فرماید: "اعتماد به نفس داشته باشید و بدانید که از عهده این کار (تاسیس حکومت اسلامی) برمی آیید. استعمارگران از ۴۰۰-۳۰۰ سال پیش زمینه تهیه کردند. از صفر شروع کردند تا به اینجا رسدند. ما هم از صفر شروع می کنیم. از جنجال چند نفر غربزده و سر سپرده نوکرهای استعمار هراس به خود راه ندهید " (امام خمینی، ۱۳۸۱: ۱۵).
همان گونه که استقلال کشور به معنای واقعی آن را منوط به قطع امید دانشگاه و فیضیه از اجانب و استقلال از آنها و امید به توانایی های خود می داند: "استقلال کشور ما منوط به استقلال همین دانشگاه ها و فیضیه هاست. دانشگاه و فیضیه دست به دست هم بدهند و استقلال کشور خودشان را حفظ کنند و امید خودشان را از دیگران ببرند" (خودباوری و... از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۸۷: ۱۳۳).
امام (س) ، مایوس کردن ملت از توانایی و کار آمدی اداره کشور توسط احکام اسلامی را یکی از توطئه های خطرناک می داند، چه القای ناامیدی از طرف دشمن باشد و چه از طرف افراد نادان داخلی. ایشان چنین می فرماید: " گاهی ناشیانه و با صراحت به اینکه احکام اسلام که 1400 سال قبل وضع شده است نمی تواند در عصر حاضر کشورها را اداره کند، یا آنکه اسلام یک دین ارتجاعی است و با هر نوآوری و مظاهر تمدن مخالف است، و در عصر حاضر نمی شود کشورها از تمدن جهانی و مظاهر آن کناره گیرند" (صحیفه امام، ج ۲۱،ص ۴۰۵).
د-اصلاح باورها
هر چند که بیداری، اراده و امید، اهمیت زیادی در ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس در سطح فردی و ملی دارند، اما این حد کفایت نکرده و همراه و همزمان با آنها بایستی باورها و تصورات ناتوان کننده و مایوس کننده به باورها و اعتقادات مبتنی بر توانایی، امید، امکان و شدن تبدیل گردد. به عبارت دیگر استحاله و تبدیل کامل احساس عجز و اعتقاد به ناتوانی ها و نشدن ها به توانستن ها و شدن ها می باشد. این موضوع چیزی جز تغییر در نگرش و ذهنیت نیست.
برخی از کلمات و واژه ها که در نظر امام خمینی (س) منفور جلوه می کرد، همین کلمات و عبارات "نمی توانم"، "نمی توانیم"، "نمی شود" و... بود. چرا که امام (س) این افکار و ذهنیت های باز دارنده و مایوس کننده را منشاء خود باختگی و از خود بیگانگی و آغاز وابستگی آنها می دانست. حتی ایشان با منشاء و اساس افکار محدودکننده که اغلب ناشی از تجربه های ناقص خود، تلقین دیگران و یا بی حالی و ضعف نفسانی درونی است، به شدت مبارزه می کرد. چرا که نقش باورهای مذکور را به خوبی دریافته و می فرمود: "هر کاری را که انسان باورش این است که ضعیف است نسبت به آن کار، نمیتواند آن کار را انجام بدهد " (همان، ج ۱۴،ص ۳۰۶).
امام (س) خارج کردن افکار منفی و باز دارنده را به عنوان سنگ بنای حرکت مبتنی بر اعتماد به نفس این گونه بیان می دارد: " باید از مغز ملتها این «نمی شودها» را بیرون کرد و به جای آن، «می شودها» را گذاشت. نه، می شود این کار را کرد " (همان، ج ۱۳، ص ۸۶).
امام (س) چنان به نقش باورهای محدودکننده و رهایی بخش معتقد است که آن را اساس رشد و یا زوال افراد و ملت ها می داند (اسلامی، ۱۳۸۷: ۱۳۴). شاهد این ادعا در این عبارت از ایشان است: " ملت وقتی که یک مطلب را باور کرد که میتواند انجام بدهد، انجام خواهد داد. اساس، باور این دو مطلب است؛ باور ضعف و سستی و ناتوانی و باور قدرت و قوه و توانایی" (صحیفه امام، ج ۱۴،ص ۳۰۸).
از نظر آن امام همام، مهم این است که ما خود را باور کنیم و از افکار محدود کننده خود را رهایی بخشیم و"بفهمیم که خودمان هم می توانیم" (همان، ج ۱۱،ص ۲۲۸).
امام (س) ایجاد باور ناتوانی در جهان عقب نگداشته شده را دسیسه و توطئه استعمارگران برای سلطه و تسلط بر آنها می دانست و مبارزه با این باور را در میان ملل جهان سوم، به خصوص جهان اسلام و ایران ضروری می دانست. " تبلیغات دامنهدار مخالفین با بشر، مخالفین با اصلاح بشر، اینها کوشش کرده بودند که در همه جاهایی که میخواهند تحت سلطه خودشان درآورند، طوری کنند که باور بیاورند به اهالی آنجا که ما خودمان هیچ نیستیم... شما مگر چه چیزتان از سایر بشر کمتر است، بشر همه جا یک جنس است و یک نوع است و یکی است." (صحیفه امام، ج ۱۶،ص ۸۳).
ایشان گمان به پیشرفت غرب در همه علوم را یک باور غلط، خودباختگی و القای استعماری دانسته و معتقد بودند که: "ما از اروپائیان چنان وحشت کردیم که یکسره خود را باخته و علومی که خود در او تخصص داریم و اروپائیان، هزار سال دیگر نیز به او نرسند، به سستی تلقی می کنیم. کسی که منطق الشفاء و حکمه الاشراق و حکمت متعالیه صدرای شیرازی دارد، به منطق و حکمت اروپائیان که باز در کلاس تهیه است. چه احتیاجی دارد. اینها گمان کرده اند که اگر مملکتی در سیر طبیعی پیشرفت کرد، در سیر حکمت الهی نیز پیشقدم است و از این اشتباهات بزرگ ماست و یکی از تبهکاری های نویسندگان مشرق اسلامی باید دانست" (کشف الاسرار: ۳۴).
از نظر امام (س) ، فرهنگ و باورهای وابسته، ریشه وادادگی و عدم اعتماد به نفس ملی است. "این مصیبت بزرگی که بر ایران و ممالک شرقی، مطلقا، وارد شده است که گوششان به این است که غربی ها چه می کنند و چه می گویند و چه عمل می کنند و خودشان را از دست به کلی داده اند. این ضرری است که بالاتر از ضرر نفت و نمی دانم امثال این است. این را باید فرهنگ جبران بکند فرهنگ ها طوری باشد که بعد از آن ان شاء اللّه چند سال دیگر افرادی که از فرهنگ بیرون می آیند، یک افراد متکی به نفس که خودشان را ببینید، نه تبع دنباله بینید و گمان کنند که هرچه آنها کردند، ما باید به دنبال آنها باشیم. باید مملکت خودشان را و خودشان را مستقل بینند و خودشان اداره بکنند مملکتشان را خودشان با استقلال فکری خودشان، دنبال مملکت و مصالح مملکت باشند" (خودباوری و... از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۸۵: ۱۲).
ایشان چاره را در قطع وابستگی های معنوی یعنی اصلاح باورها و تغییر و تبدیل آن به باورهای توانستن و توانایی های ملی می دانستند: "اگر ما این وابستگی هایی که جوان های ما را و دانشگاه ما را و همه چیز ما را به صورت غربی در آورده بود، این ها را اگر برگردانیم به حال خودش و پیدا کردیم خودمان را، می توانیم یک ملت مستقل باشیم و یک ملت آزاد باشیم، پیوند به غیر نداشته باشیم و خودمان سر پای خودمان بایستیم و کارهای خودمان را از خودمان انجام بدهیم و ما اگر چنانچه از این معنا غفلت بشود و باز هم همان خیالات و همان بساط غرب در اینجا باشد، امید این که بتوانیم مستقل باشیم و بتوانیم آزاد باشیم، آزاد فکر بکنیم و آزاد عمل بکنیم، این امید دیگر نیست. بر همه ماست که از این غربزدگی بیرون بیاییم؛ افکارمان را عوض بکنیم، اعمالمان را عوض بکنیم، وضعیت فرهنگمان عوض بشود" (همان).
امام (س) ، اصلاح فکر و باور را با تعبیر علاج به کار می برد و در زمان و علاج باورها را برای خودباوری و اعتماد به نفس ملی ضروری می داند و چنین می فرماید: " بالاتر فاجعه ای که برای این ملت اتفاق افتاده است در این ظرفهای طولانی، این است که فکرشان عوض شده است. یک فکر غربی شده است فکرشان، توجهشان، همه به این است که ما خودمان چیزی نداریم، از خارج باید بیاید. اینها باید علاج بشود، به آنها فهمانده بشود که ما خودمان همه چیز داریم، غرب به ما محتاج است، نه ما به او " (صحیفه امام، ج ۱۰،ص ۷۶).
امام (س) اساس شکست ها و پیروزی ها را از درون و ذهنیت خود انسانها می داند. لذا اصلاح ذهنیتها و باورها مقدمه اعتماد به نفس ملی و در نتیجه پیشرفت سریع و مستقلانه کشور می باشد. آن کلام این است: "اساس همه شکستها و پیروزیها از خود آدم شروع می شود. انسان اساس پیروزی است و اساس شکست است. باور انسان اساس تمام امور است. غربیان و در سابق انگلستان و بعد از او امریکا و سایر کشورهای قدرتمند دنبال این بودند که با تبلیغات دامنهدار خودشان به ممالک ضعیف بباورانند که ناتوان اند، بباورانند که اینها نمی توانند هیچ کاری انجام بدهند؛ اینها باید در صنعت، در نظام، در اداره کشورها، دستشان به طرف قدرتهای بزرگ از شرق و غرب دراز باشد. آنهایی که می خواستند مخازن این کشورهای ضعیف را ببرند، نقشه های درست فکر کرده آنها این بود که مردم این کشور را، ملت این کشورها را، باورشان بیاورند که خودشان ناتوانند؛ ناتوانی را به خورد کشورهای مستضعف بدهند و خود مردم باور [کنند] که ما نمی توانیم صنعتی را خودمان ایجاد کنیم و نمی توانیم لشکری را خودمان اداره کنیم و نمی توانیم اداره مملکت خودمان را بکنیم. این باور که به وسیله تبلیغات غربزدگان در این ممالک پیاده شد، این کشورها را به تباهی و عقب ماندگی کشاند. هر کاری را که انسان باورش این است که ضعیف است نسبت به آن کار، نمی تواند آن کار را انجام بدهد... هر کشوری که اعتقادش این باشد که نمی تواند خودش صنعتی را ایجاد کند، این ملت محکوم به این است که تا آخر نتواند... این باور مادامی که در کشورهای جهان و کشورهای مستضعف هست، برای خاطر همین باور تا آخر مبتلا و وابسته هستند. شما چنانچه باورتان آمده باشد که نمی توانید صنعت درست بکنید و نمی توانید صنایع بزرگ و کوچک را و چیزهایی که احتیاج به غرب بوده است، خودتان آنها را درست بکنید، تا این باور هست، نمی توانید که انجام بدهید" (صحیفه امام ج ۱۴،ص ۳۰۶-۳۰۷).
ح-استقلال روحی
استقلال روحی، اجمالا به معنای باور داشتن توانایی های واقعی خودی با اذعان به توانایی واقعی دیگران می باشد. در همین زمینه امام خمینی (س) ، این معنا را چنین تفسیر می کنند: " ، این جوانهای ما را یک جوری بار بیاورید که خودشان بفهمند که خودشان یک چیزی اند. نگویند که ما باید گیر غرب باشیم، نگویند که ما باید غربی باشیم، شرقی باشند. اگر از غرب هم صنعتی می آید، یاد بگیرند، اما غربی نشوند، یاد گرفتن مسأله یک چیزی است و مغز را غربی کردن و از خودش غافل شدن، مسئله دیگر." (همان، ج ۱۲، ص ۲۵).
استقلال روحی از نظر امام خمینی (س) ، بنیاد هر نوع استقلالی است و اساس اعتماد به نفس نیز استقلال است. شاهد ادعای فوق جملات زیر می باشد: "بزرگترین وابستگی ملتهای مستضعف به ابَرقدرتها و مستکبرین؛ وابستگی فکری و درونی است، که سایر وابستگیها از آن سرچشمه می گیرد. و تا استقلال فکری برای ملتی حاصل نشود، استقلال در ابعاد دیگر حاصل نخواهد شد." (همان، ج ۱۰، ص ۷۹).
استقلال روحی به این معنا است که برای رشد و شکوفایی خود لازم نیست که ارزش های خویش را فراموش کنیم و ارزش های دیگران را چون وحی منزل بپنداریم (اسلامی، ۱۳۸۵: ۱۳۵).
امام خمینی (س) برای ایجاد استقلال روحی و توجه دادن به ملت در مقابل عظمت و پیشرفت ظاهری دیگران، تا با اعتماد به نفس عمل کنند وروح خود را از پیرایه های ناتوانی و محدودکننده پاک کنند، رهنمودهای فراوانی دارد. مانند: " آنهایی که این صنعتهای بزرگ را درست کردند، آنها هم انسانهای یک سر و دو گوشی هستند که مثل سایر انسانهایند" (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۵۳۴). "... پیش هم هِی میگفتند نمی شود با این قدرتها، نمی شود با این قدرتها درافتاد، بیایید بسازیم، بیایید بسازیم. لکن شما دیدید وقتی ملت خواست، شد. وقتی یک ملتی یک چیزی را می خواهد، می شود، خدا همراهش است. همان طوری که آن وقت می گفتند نمی شود این قدرت را به هم زد، و شما عمل کردید و شد، حالا هم که می گویند ما نمیتوانیم مثلًا خودکفا بشویم راجع به چیزها. نخیر، می توانیم، و باید همت کنیم و بشویم." (همان، ج ۱۰، ص ۴۴۴). " می خواهند وابسته به غیر باشند. ما را وابسته کردند. از همه بالاتر این است که فرهنگ ما را وابسته به غیر کردند. مغزهای ما را وابسته کردند به غیر. ما عقیدهمان این شده است که غیر از غرب دیگر کسی نیست. جایی نیست که بشود [به آن اعتماد کرد] ما باید وابسته باشیم یا به شرق و یا به غرب. آدم خوبهای ما می گفتند به غرب وابسته باشیم. برای اینکه این مقدار ادراکشان نبود که نه، ما می توانیم خودمان بایستیم کار بکنیم. خودمان میتوانیم سرپا بایستیم. ما ترجیح می دهیم به اینکه از این تمدنی که ما را فاسد دارد می کند دست برداریم و برسیم به یک زندگی بسیط انسانی.
اگر ما یک همچو [استقلال فکری] پیدا بکنیم، و از این تمدن مفسد و فاسد پشت بکنیم به آن، خودمان کم کم خودکفا خواهیم شد. آنچه که ما را نمی گذارد به اینکه در هر قشری که داریم خودکفا باشیم، بستگی، وابستگی است که ما به آنها داریم. " (همان، ج ۱۲، ص ۱۹). " این را باید به خودمان اثبات کنیم که ما هم آدمیم. که ما هم هستیم در دنیا. که شرق هم یک جایی است. همهاش غرب نیست " (همان، ص ۲۰).
حتی امام همین درمان را برای بیماری عظیم توسعه نیافتگی جهان سوم به ویژه شرق تجویز نموده و چنین می فرمایند: " باید عرض کنم که تا ملت شرق خودش نفهمد این معنا را که خودش هم یک موجودی است، خودش هم یک ملتی است، شرق هم یک جایی است، نمیتواند استقلال خودش را به دست بیاورد. اینها در طول زمانهای بسیار طولانی با تبلیغات بسیار زیاد، حتی به دست خود قشرهای ملتها، خود حکومتها، طوری کردند که ملت شرق خودش را بکلی در مقابل غرب و در مقابل ابرقدرتها باخته است و گم کرده خودش را، مکتبش را گم کرده.
مکتب بزرگ اسلام که رأس همه مکاتب است، و در شرق است، شرق او را گم کرده است. تا این مکتب را پیدا نکند شرق و نفهمد مکتبش چه است و خودش چه است و خودش هم یک موجودی است و کشورش هم یک کشوری است، نمیتواند مقابله کند با غرب " (همان،ص 108-109).
امام راحل (س) ، خروج از غربزدگی آن هم در بعد تفکر و باورها را شرط استقلال می دانستند و بر آن تاکید داشتند: "تا از این تقلید بیرون نیایید، نه می توانید آدم باشید؛ و نه می توانید مستقل باشید. اگر بخواهید مستقل باشید، اگر بخواهید شما را به اینکه یک ملتی هستید بشناسند و بشوید یک ملت، از این تقلید غرب باید دست بردارید. تا در این تقلید هستید، آرزوی استقلال را نکنید. تا این نویسنده های ما، نویسندگان ما، همه حرفهایشان غربی است، این را دست از آن برندارند، امید نداشته باشند که ملتشان مستقل بشود. " (همان، ج ۹، ص ۴۶۲).
امام (س) نخستین گام درمان و علاج رهایی از وابستگی و رسیدن به استقلال کامل در همه ابعاد را، استقلال روحی می دانند " اگر افکار یک ملتی وابستگی به قدرت بزرگی داشته باشد، تمام چیزهای آن ملت، وابستگی پیدا می کند. عمده این است که افکار شما آزاد بشود، افکار شما از وابستگی به قدرتهای بزرگ آزاد بشود. اگر افکار شما آزاد شد و باورتان آمد که ما می توانیم که صنعتمند و صنعتکار باشیم، خواهید بود. اگر افکارتان و باورتان این باشد که ما می توانیم مستقل باشیم و وابسته به غیر نباشیم، خواهید توانست " (همان، ج ۱۴،ص ۳۰۷).
داده های حاکم بر محیط تحقیق
۱-تمرکز موضوعات اعتماد به نفس ملی در حوزه خودباوری و خوداتکایی
-خودباوری عملی در همه عرصه های حیات ملی (ما می توانیم)
-مسؤلیت تاریخی پیشرفت، ترقی در عرصه انقلاب اسلامی
-رفتار نهضت گونگی و پیش برنده، تقویت اعتماد به نفس ملی در کشور
-با خودباوری، راهبرد و عقلایی عمل نمودن
-هماهنگی های اجرائی و هم افزایی فردی- اجتماعی
-ارتقاء عوامل انگیزش و کارآمد ساز علمی
-احیا جایگاه برتر مادی و معنوی خوداتکا
-آسیب شناسی وضع موجود
-استقامت و تمرکز بر توانمندی ها و قابلیت های آرمانی
۲-میزان نجانس موضوعات در فرمایشات امام راحل (س)
-ایجاد ارتباط علم و عمل در صحنه منابع پیش برنده۴-حوزه های فعالیت و تمرکز در تحکیم و ارتقای اعتماد به نفس ملی
-اتکای بر عزت تاریخی و اسلامی
-اطمینان به توانمندی ها و قابلیت ها
-اعتماد به کسب برتری و جلودار شدن در دنیا
-پرهیز از تقلید و مونتاژ رفتاری
-سرمایه گذاری تربیتی در توسعه خودباوری ها
-غرب زدایی از ایده ها تفکرات ملی و ایجاد روحیه خودباوری در نظام تربیتی کشور
-تاکید بر میزان قابلیت های خوداتکای
-توسعه اعتماد به نفس ملی به عنوان یکی از بنیان ها و پایه های انقلاب اسلامی
-نمایاندن اقتدار، ظرفیت ها و توان ملی پایه
-تقویت زنجیره ارتباطی بیداری، خوداتکایی و افتخار براساس الگوی بومی سازی توسعه
-حفاظت از توان و انگیزش های خودباوری
-ترسیم نقشه راه اعتماد به نفس ملی در قدرت و شکوه مبتنی بر ارزش ها
-همراه سازی خودباوری ملی با ایمان به خداوند، کشور
-تولید فنآوری و ثروت براساس اصل خودباوری و خوداتکایی
-پیگیری و پشتکار ملی در جذب انسانی و جلوگیری از خودباختگی ملی
-عزت نفس و بیداری ملی براساس نیازها و آرمانهای ملی و ارزشی
-اعتماد به نفس ملی در مرز شکنی و تولید دانش بومی
-گسترش جسارت و روحیه کاوشگری و نقادی در علم و فناوری
-جهت دار کردن عزت ملی در مسیر رضای خداوند
-تولید افتخار بومی مبتنی بر اعتماد همه جانبه ملی و خواست عمومی ایران اسلامی
-تبعیت از رویکرد بسیج گونگی خودباوری ملی برای ساختن ایرانی مستقل، آزاد و پیشرفته
-ضرورت توسعه فرهنگی و سیاسی مبتنی بر خودباوری علمی
-بیداری ولایی به عنوان رفتار راهبردی و مدیریتی کشور (گفتمان مسلط)
-خوداتکایی ملی براساس نقشه و هدفی که در خدمت اسلام و ایران باشد نه غرب
-نفی ترس و پذیرش مخاطرات در توسعه سیاسی و امنیتی کشور
-هویت بخشی اسلامی به توسعه و برتری های ملی
-توسعه فرهنگ مسئله یابی، شبهه افکنی و ارائه فکر خلاق و نو
-آسیب شناسی کمی و کیفی روندهای خودباوری ملی
-برخورد با یاس پراکنی و سوء سیاست های روحی و انگیزشی در سطح ملی
کرامت و اخلاق انسانی
-قطع اعتماد و اطمینان به غیر و قطع تداوم دانش ترویجی و وابستگی آور غربی
-تلاش و اراده در بازگشت مرجعیت علمی منطقه ای و اسلامی به ایران
۵-آسیب های موجود در زمینه اعتماد به نفس ملی -کمی سهم و نقش روحیه خودباوری در جوانان و در مدیریت روه به توسعه کشور
-وجود ضوابط و الگوهای ناکارآمد در توسعه تقلیدی غرب در رده های فکری جامعه
-وجود برخی خواص و نخبگان غرب زده و مرعوب در رده هایی از نظام مدیریتی و علمی کشور
-حاکمیت برخی از رفتارهای سوء سیاسی و اقتصادی در محافل اجرایی و عملی کشور
-دور شدن تدریجی از روحیات انقلابی و ایثارگرانه و گرایش به زندگی مصرفی توسط انقلابیون
-وجود سیطره پنهان و آشکار غربی و بر برخی رفتارهای بنیادین خودباور و خوداتکایی ملی
-ضعف مدیریت برخی از مراکز در پذیرش نقد و آراء مخالف و چالش و نقد کشیدن اندیشه های غربی
۳-موانع و چالش های تقویت و ارتقا اعتماد به نفس ملی در کشور
-وجود پاره ای باورهای غلط و وابسته به غرب در کشور
-تجمل گرایی و تمرکز رویکردهای رفاه طلبانه و عافیت زدگی
-غربگرایی، مصرف زدگی و تکیه بر فرهنگ وابستگی غربی
-عدم تقدیر متناسب و محرک و خلاق از نوآوران و نظریه پردازان بومی و دینی
-بی توجهی به احساسات وطن دوستی جوانان غیور در کشو
-ضعف تمهیدات مناسب و انگیزشی در نظریه پردازی و تولیدات فنآوری
-ضعف ها و ناکارآمدی سیاست ها در توسعه اعتماد به نفس ملی
-وجود رگه های تفکرات غربی، مرعوب و وابسته در سطوح علمی و اجرایی کشور
-بروز پدیده ها و گرایشات ضد هویت اسلامی و ملی در میان برخی اقشار جامعه
-وجود تلاش و تبلیغات شدید آشکار و پنهان غریبان در القاء یاس و برتری و هیمنه خود
۶-نقاط قوت و مزیت های فعال کشور در ارتقا و تحکیم اعتماد به نفس ملی
-اعتقاد به برتری اسلام ناب و مذهب پیشروی شیعه از سوی ایران اسلامی و انقلابی
-وجود مردمی مسلمان، مؤمن، انقلابی، استقلال طلب و فداکار در کشور
-قابلیت تولید خوداتکایی در داشتن سرزمینی وسیع، غنی، دارای موقعیت راهبردی با سابقه ای از فرهنگ و تمدن
-برخورداری از سطح هوش فراوان و بالای جامعه ایرانی
-وجود مدیران و برنامه ریزان بسیجی و معتقد به اعتلاء در لایه های مختلف نظام
-جمعیت جوان، مستعد، جسور در توسعه خوداتکایی ملی و با اعتماد به نفس در کشور
-تجربیات موفق و افتخارآمیز مردم و تلاش های متعهدانه و مجدانه بسیج گونه در کشور
-روحیه ایثارگرانه، انقلابی و جهادگر در لایه های مختلف کشور
-موقعیت ممتاز و وجیه ایران انقلابی نزد ملل اسلامی و آزاده جهان
-علاقمندی و چسبندگی اکثریت مردم و قشر جوان به فرهنگ اسلامی و ملی
نتایج بررسی و تحلیل آماری
۱. بیش از ۶۸ / ۹۳ درصد از فرمایشات موکد و مورد پیگیری امام خمینی (س) در زمینه اعتماد به نفس ملی، حول چند موضوع، به خود آمدن، یقظه و خودباوری جامعه، اهمیت و ضرورت، مسلط نمودن گفتمان اعتماد به نفس در جامعه، نهراسیدن از همینه و تبلیغات غرب، بیدار و توجیه کردن نیروهای کشور با رویکرد بومی، استفاده از نیروهای نخبه و جوان و حضور مجدانه حوزه های مختلف تولید علوم و نیارهای اساسی در کشور، می باشد.
۲. در طول سال های حیات ایشان بیش از ۳۹ / ۳۱ از مطالبی که از سوی امام راحل (س) عنوان گردیده بود به جدیت توام با اعتماد به نفس مدیران و مسؤلان در بخش های مختلف، جلوگیری و دوری از مصرف گرایی و تجمل گرائی، کاهش نفوذ غرب در مفهوم سازی و تئوری پردازی ها و نفوذ فکری بر روی دانشجویان و اساتید، مرعوب غرب نبودن، باور به داشته ها و ارزش های ملی و دینی خود، باور به این که"ما هم می توانیم"، ایجاد خودباوری در همه اقشار از مدرسه تا دانشگاه بر می گشت.
۳. بیش از ۷۱ / ۴۳ درصد تجانس مفاهیم و رویکردهای مورد تاکید امام (س) در سه حوزه مدیریت خود باورانه و علمی مناسب با نیازهای کشور، حمایت از جوانان و دانشجویان در کشور و اجزاء برخاسته از این سه تاکید می نماید.
۴. بیش از ۴۷ / ۸۳ درصد از حوزه آسیب شناسی اعتماد به نفس ملی که مورد تاکید ایشان می باشد بر عدم تقلید و پیروی از فرهنگ غربی و بیگانه، توجه بیش از حد بر ظواهر و نمادهای غیر واقعی در تربیت منابع انسانی، وادادگی و خودباختگی و در نتیجه فقدان روحیه نقادی سازنده متعهدانه اختصاص یافته است.
۵. وجود بیش از ۶۹ / ۳۵ درصد تکرار و ۴۷ / ۵۱ درصد شدت و تاکید بر موضوع اعتماد به نفس ملی نشان دهنده تداوم این توجه و علاقه از سوی امام راحل (س) و پیگیری ایشان در این حوزه ها بوده است.
۶. بیش از ۵۹ / ۸۷ درصد از توصیه های امام (س) در زمینه اعتماد به نفس ملی صرف بخشیدن روحیه جسارت و نقادی در مراکز علمی و فنآوری در بازگرداندن چرخه دیرینه تمدن متعهد و دین محور، تبیین نقش اعتماد به نفس ملی در ترغیب اجتماعی در کاهش نفوذ تجمل و مادی گری در همه عرصه ها بویژه در مصرف داخلی و اطمینان به قابلیت های جوانان عالم و علاقمند به ارتقاء و سربلندی کشور تاکید می نماید.
۷. بیش از ۷۲ / ۳ درصد از سیاست های کلان در حوزه اعتماد به نفس ملی خطاب به جوانان و مدیران کشوری بوده است تا راهبرد جامع کشور برای احیا، تحکیم و ارتقای اعتماد به نفس ملی و راه کارهای اجرایی آن را طراحی و تدوین نمایند.
۸. حدود بیش از ۳۸ درصد از فرمایشات امام (س) به ارائه راهبردهای کلان در سطح ملی و نهادهای تربیتی و نشانگر وجود برخی از ضعف ها و برخورداری از تنگناها و مشکلات مدیریتی در نظام مدیریتی کشور است. اختصاص درصد مذکور از تاکیدات و فرمایشات ایشان در حوزه برنامه های سطح ملی و اجرایی نشانگر ضرورت توجه هرچه بیشتر مسؤلین کشور به اتخاذ تدابیر، سیاستها و برنامه ریزی خودباورانه در راستای اجرایی نمودن سیاست های کلان کشور، در حوزه اعتماد به نفس ملی در همه عرصه های کشور بویژه در بخش های علمی، صنعتی، تربیتی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است.
تجویز پیشنهادات گفتمان محور
تردیدی وجود ندارد که در جهت حفظ امنیت و رفاه جامعه، ارتقای سطح زندگی مردم و حرکت به سوی تعالی و تمدن پیشرفته، تبدیل شدن به یک الگوی موفق و سرفراز اسلامی، نه تنها احیا، تقویت و ارتقای اعتماد به نفس ملی باید به طور جدی و یا برنامه و عزمی ملی در دستور کار قرار گیرد، بلکه تحولی اساسی و بنیادین در زمینه نهادینه نمودن فرهنگ توجه به این مهم ضروری است.
بدون شک دیدگاه فراگیر امام راحل (س) نسبت به مشکلات جهان اسلام خصوصا ایران اسلامی به عنوان ام القری اسلام و اهمیت توجه جدی و عملی به موضوع اعتماد به نفس ملی جهت پیشگیری از تداوم استیلای نظام سلطه و همچنین دفاع از استقلال، آزادی و امنیت نظام اسلامی برخواسته از واقعیات حاکم بر جهان است که با تحقیر و القای حس ناتوانی به جهان سوم و ابداع روش های تبعیض آمیز و بهره گیری از نقش و حضور سازمان های وابسته بین المللی قصد زیر سلطه نگاه داشتن کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای مستقل اسلامی را از دستیابی به علوم خلاق و فناوری های کلیدی و استقلال دارند، ازاین رو به منظور تقویت زمینه های اجرای این سیاست به نظر می رسد دقت و توجه در تجویزات و توصیه های ایشان بسیار کارگشا می باشد. بنابراین:
-تبدیل موضوع اعتماد به نفس ملی به یک جنبش و ارزش کارگزاری و ملی با ایجاد فضا و زمینه های مساعد ضروری است.
-همه دستگاه ها و نهادهای کشوری و لشکری به ویژه نهادهای آموزشی، تربیتی و فرهنگی موظف به اختصاص بخشی از برنامه ها و بودجه خود جهت اختصاص به آموزش، تربیت و نهادینه کردن موضوع خودباوری و خوداتکایی در حوزه ماموریتی خود شوند.
-برقراری ارتباط واقعی جوانان با صنعت نوین و اقتصاد ملی کشور، یکی از ضروریات تحریض عمومی در تولید و توسعه فناوری متناسب با نیازهای کشور و به تبع آن تقویت خودباوری و اعتماد به نفس ملی است.
-یکی از پیش فرض ها و ضرورت های تقویت و ارتقا اعتماد به نفس ملی توجه به عناصر فکری و نخبگان جامعه در دو بخش جوانان و صنعتگران و حوزه های دینی است. لزوم ایجاد پل ارتباطی میان این سه و هم فکری آن ها، بستر ساز شکل گیری نطفه ی آغازین تحکیم و ارتقای علمی اعتماد به نفس ملی خواهد بود.
-فقدان قوانین حمایت گر علمی، فقدان روش های ایده ساز بومی و مطالعات کاربردی بر پایه ی ارزش های دینی و فقدان مدل های برنامه ریزی ارزش محور باید مدیریت و برطرف شود.
-باید حوزه های نفوذ و ظهور افکار غربی و بیگانه پسند را در حوزه ی رفتاری و ملی کشور شناسایی و به تعبیری نقاط نفوذ هنجارها و معرفت های غربی را مشخص کرده و آن را تحت کنترل عمیق و واقعی در آورد.
-در زمینه علوم، ضروری است تا بر فعالیت پژوهشکده ها، مراکز و قطب های تحقیقاتی کیفی که در جهت هدایت بومی پژوهش ها در حوزه های مختلف، تعیین زمینه های اولویت دار مبتنی بر خلاقیت و نوآوری برای انتقال فناوری پیشرفته روز به منظور پاسخ گویی به نیازهای حال و آینده کشور تلاش می نمایند، نظارت کیفی و قابل ارتقاء داشت.
-ضروری است زمینه های اشتغال تخصصی جوانان و دانش آموختگان مراکز آموزش عالی را از طریق واحدهای اشتراکی و تعاونی که موجب توسعه خلاقیت و نوآوری فعالان ملی را ایجاد نموده تا از مهاجرت نخبگان جلوگیری گردد.
-بایستی با اهتمام هرچه بیشتر، حوزه های تخصصی کشورمان را حمایت نمود تا محدودیت در توسعه علمی کشور شکسته شده و تولیدات منحصر به فرد و جهش ساز صورت پذیرد.
-ایجاد خودباوری عمیق در بین مسؤلان و تصمیم گیرندگان کشور به گونه ای که ضرورت جدی و انکارناپذیر آن پذیرفته شده و مردم در مقاطع مختلف مشارکت سیاسی و فرهنگی خود آن را مطالبه کنند.
-با توسعه فرهنگ خودباوری علمی و حمایت از جوانان و تقویت احساسات وطن گرایی آنان می توان همچون وضعیت فعلی که در کشور شاهد حضور استعدادهای درخشان ایرانیانی هستیم که با ابداعات و ابتکارات خود در ابعاد بین المللی به عنوان نخبگان بزرگ صاحب علم و فناوری شناخته می شوند، این روند را در داخل نهادینه کرد.
نتیجه گیری، پیشنهادات و راهبردها
موضوع"اعتماد به نفس ملی"که از جمله موضوعات کلیدی، راهبردی و حیاتی است، از جایگاه بلندی در میان اندیشه ها، آراء و سیره نظری و عملی امام راحل (س) به صورت آشکار و پنهان برخوردار است. به عبارتی اعتماد به نفس مبنا و زمینه ثابت گفتار و عمل امام (س) در همه عرصه های فردی و اجتماعی بوده است. ایشان این مقوله را نه تنها در مقام نظر و اعتماد در سراپای وجودی خود کاملا رشد داده بود، بلکه در عمل نیز آن را به منصه ظهور رسانده و به دیگران نیز تسری داده بود.
حضرت امام خمینی (س) اعتماد به نفس را در دو بعد فردی و ملی آن چنان به یکدیگر ارتباط داده بود که تفکیک هریک از دیگری مشکل است. به همین دلیل شاهد مشرب عرفانی ایشان در عرصه تربیت اجتماعی و سیاسی به ویژه در این مقوله مهم نیز می باشیم.
البته مقصود و منظور امام (س) ، از اعتماد به نفس -برخلاف دیگاه غربی و مبتنی بر اومانیسم-اعتماد به نفسی است که در طول و مکمل اعتماد و اتکال به خداوند متعال می باشد که در این مقاله از آن به اعتماد به نفس مثبت تعبیر شده است. بنابر این اعتماد به نفسی که مقصود از آن استغنا و بی نیازی از خداوند متعال باشد، مدنظر ایشان نیست.
به نظر امام راحل (س) اعتماد به نفس فردی و ملی لازم و ملزوم یکدیگرند؛ با این توضیح که اعتماد به نفس فردی بر سطح ملی آن تقدم ذاتی-و نه لزوما-زمانی دارد.
مبانی اعتماد به نفس ملی از دیدگاه امام خمینی (س) به ترتیب شامل مراحل بیداری و یقظه ملی، اراده و عزم ملی، امید ملی، اصلاح باورهای ملی و استقلال روحی ملی است.
موضوع احترام به خود و داشتن باور به داشته ها و فضایل و خصال مثبت ملی و دینی، لزوم پرهیز از غربزدگی و وادادگی در برابر هیمنه و پیشرفت های ظاهری غرب و تحت تاثیر القائات استعماری آن قرار نگرفتن، لازمه استقلال واقعی از منظر امام راحل (س) است.
آنچه در قالب گویه هایی که مورد آزمون قرار گرفته حاصل آمد. در واقع استنباط و برداشت محقق به اندازه بضاعت مزجات خود از نظریات امام راحل (س) در مباحث نظری و ادبیات تحقیق است که با استفاده از پرسشنامه و اخذ نظر خبرگان در امر مطالعات محیطی جمهوری اسلامی ایران، در قالب نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید ارتباط داده شد تا با استخراج مجموعه ای از عوامل چهارگانه فوق، کمکی به تحقیق بیشتر توسط محققان و پژوهشگران در کشف و استنباط نظرات امام راحل (س) در موضوع اعتماد به نفس ملی و در نهایت تدوین راهبردهای تحکیم و ارتقا این مقوله مهم و حیاتی توسط سیاست سازان، برنامه ریزان و مدیران کلان در کشور صورت دهد.
در پایان چند راهبرده نهائی شده با توجه به آثار امام راحل (س) را می توان به شرح ذیل از نتایج کیفی این تحقیق برشمرد:
-تقویت خداباوری، و ایمان، اخلاق و اتکال به خداوند در همه اقشار به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان به عنوان مقدمه فهم واقعی از خودباوری ملی براساس نقطه کانونی ایران سرفراز.
-ایجاد و تقویت اعتماد به نفس ملی در همه اقشار و آحاد جامعه و در همه عرصه ها.
-نصب العین قرار گرفتن خودیابی و بازگشت به هویت اسلامی در همه سطوح و ابعاد حیات اجتماعی جامعه.
-ایجاد بیداری (یقظه) ملی و به دنبال آن اراده و عزم ملی و سپس باور به توانایی های ملی برای نیل به اهداف والای ملی و اسلامی.
-ایجاد فرهنگ مستقل و تولید باورهای ملی مستقل در زمینه تحکیم و ارتقا اعتماد به نفس ملی.
-ایجاد و تولید استقلال روحی به منظور درمان و علاج رهایی از وابستگی و رسیدن به استقلال کامل در همه ابعاد.
-احیا و تقویت و شکوفایی باور"ما می توانیم"در میان اقشار مختلف جامعه به ویژه جوانان.
-ایجاد عزم و اراده ملی مستقل برای رسیدن به اهداف به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه های احیا و تقویت اعتماد به نفس ملی.
-ایجاد اعتماد به نفس در طول و به عنوان مکمل اعتماد و اتکال به خداوند، برای رسیدن به اهداف ملی.
-حمایت و تقویت و ایجاد مشوق های لازم برای محققان، مبتکران و نخبگان جامعه با تاکید بر وضع قوانین و مقررات مالکیت معنوی و ایجاد فرصت های مناسب علمی و پژوهشی در راستای تولید علم و فناوری.
-توانمندسازی منابع انسانی، تجهیز و تخصیص منابع و امکانات و ظرفیت ها در حوزه های اولویت دار علم و فناوری و گسترش میل به علم و تحقیق و پژوهشی به ویژه در محیط دانشگاهی از طریق طراحی، استقرار و نهادینه سازی نظام ملی و بومی علم و فناوری.
-ارتقای سطح فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در جامعه، تشکیل جامعه اطلاعاتی، توسعه و تکمیل زیر ساخت های مناسب به منظور افزایش تولید کالاها و خدمنات دانش پایه، از طریق تشکیل بانک اطلاعات ملی و طراحی شبکه انتقال علم و فناوری از خارج به داخل با بهره گیری از فرصت جهانی نخبگان ایرانی خارج کشور و نخبگان مسلمان از سایر کشورها.
پیشنهادات
۱. با توجه به غنای دریای وجودی امام راحل (س) و آثار باقیمانده از ایشان، به مراکز تحقیقاتی، علمی و دانشگاهی اعم از دولتی و خصوصی و همچنین به محققین و پژوهشگران پیشنهاد می گردد که به منظور روشن نمودن هرچه بیشتر زوایای نظری و سیره عملی آن امام همام به ویژه در زمینه و موضوعاتی نظیر "اعتماد به نفس ملی "دامن همت به کمر زده و با کشف و تبیین نظرات ایشان، خدمتی شایان به تولید علم با رویکرد بومی و پیشبرد جنبش نزم افزاری کشور نمایند. بنابر این تکمیل، تصحیح و نقد این مقاله به ویژه در بخش استنباطات محقق و آزمون گویه ها و در نهایت راهبردها به منظور احیا، ارتقا و تحکیم هرچه بیشتر اعتماد به نفس ملی در ج. ا. ایران مورد توصیه اکید قرار دارد.
۲. به صورت عملیاتی به قوای سه گانه کشور، کلیه نهادها، سازمان ها و نیروهای مسلح و حتی سازمان های غیر دولتی و مردم نهاد، علی الخصوص دستگاه های آموزشی، علمی، تربیتی و پرورشی نظام رسانه ای کشور پیشنهاد می شود که مقوله اعتماد به نفس ملی را با رویکردی که امام راحل (س) و مقام معظم رهبری ترسیم نموده اند، در کلیه حوزه های ماموریتی خود به صورت مستقیم و غیر مستقیم و در قالب مناسب نهادینه نمایند.
منابع
۱. قرآن کریم، ترجمه عزت اللّه فولادوند، چاپ آمین قم، ۱۳۶۹.
۲. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، چاپ ارشاد، قم، ۱۳۷۲.
منابع فارسی
۳. اسلامی، سید حسین، (۱۳۸۷)، اعتماد به نفس، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، موسسه چاپ و نشر عروج، تهران.
۴. اشرف، مرتضی (۱۳۸۷)، "اعتماد به نفس ملی "، راهی برای توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، مجموعه مقالات همایش فرهنگ عمومی، اعتماد به نفس ملی و انقلاب اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران
۵. افتخاری، اصغر (۱۳۸۷)، "امنیت اجتماعی شده"و اعتماد به نفس ملی؛ رویکردی اسلامی، مجموعه مقالات همایش فرهنگ عمومی، اعتماد به نفس ملی و انقلاب اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران.
۶. امیری، مجتبی و خواستار، حمزه (۱۳۸۷)، "مبانی روش شناسی و نظری مطالعه اعتماد به نفس ملی"، مجموعه مقالات همایش فرهنگ عمومی، اعتماد به نفس ملی و انقلاب اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران.
۷. بام گارتنر (۱۳۸۴)، ده گانه به سوی تقویت خلاقیت، ترجمه حمید میرزا آقایی، تهران.
۸. براندن، ناتانیل (۱۳۷۱ ش)، روش شناسی حرمت نفس، ترجمه جمال هاشمی، شرکت سهامی انتشار، تهران
۹. پایگاه اطلاع رسانی دفتر رهبری ri. redaeI. WWW -۸۶ / ۱۰ / ۱۳.
۱۰. ثاقب فر، مرتضی ( ۱۳۷۷)، شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران، انتشارات معین، تهران
۱۱. جاویدی، مجتبی (۱۳۸۷)، "راهکارهای تحقق اعتماد به نفس ملی و آثار آن در کشور از دیدگاه حضرت آیت اللّه خامنه ای "، مجموعه مقالات همایش فرهنگ، اعتماد به نفس ملی و انقلاب اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
۱۲. حبی، محمدباقر (۱۳۸۷)، "تولید علم و فناوری و اعتماد به نفس ملی؛ با تاکید بر مدیریت دانش"، مجموعه مقالات همایش فرهنگ، اعتماد به نفس ملی و انقلاب اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
۱۳. حرانی، ابن شعبه، (۱۴۰۴ ه. ق) تحف العقول عن آل الرسول (ص)، تحقیق علی اکبر غفاری، موسسه النشر الاسلامی، قم.
۱۴. (آیت اللّه) خامنه ای، سید علی (۱۳۵۴)، گفتاری در باب صبر، انتشارات غدیر، بی جا
۱۵. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ۱۳۵۸ / ۴ / ۱۳.
۱۶. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ۱۳۵۸ / ۱۰ / ۱۲.
۱۷. خبرگزاری فارس: ۱۳۵۷ / ۱۱ / ۱۷
۱۸. (امام) خمینی، روح ا... (۱۳۸۱)، ولایت فقیه، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوازدهم، تهران.
۱۹. (امام خمینی، روح ا... (۱۳۷۸)، آداب الصلاه، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران
۲۰. (امام) خمینی، روح ا... (۱۳۷۹)، صحیفه امام، مجموعه رهنمودهای امام خمینی، ج، ۱۳ موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.
۲۱. (امام) خمینی، روح ا... (۱۳۷۱)، شرح چهل حدیث، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران
۲۲. خویی، میرزا حبیب اله (۱۴۰۳ ق)، منهاج البراعه، (۱۴۰۳ ق)، موسسه الوفاء، بیروت
۲۳. خواستار، حمزه، اعظمی، امیر و خواجه بنان، داتیس، (۱۳۸۷)، "تأملی بر چیستی خودباوری ملی"، مجموعه مقالات همایش فرهنگ عمومی، اعتماد به نفس ملی و انقلاب اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران
۲۴. خودباوری و خوداتکایی از دیدگاه امام خمینی (س) (۱۳۸۵)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران
۲۵. خودباوری و خودکفایی از دیدگاه امام خمینی (س) (۱۳۷۸)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران
۲۶. خولی، اسامه و مختار الجمال، حسین (۱۹۸۷)، التکنولوجیاوالموارد البشریه و الاعتماد علی الذات، دارالشباب للنشر و الترجمه و التوزیع، الکویت.
۲۷. سید علوی، سید ابراهیم (۱۳۸۱)، "نکته ای روان شناختی تربیتی در المیزان"، مجله قرآن و حدیث تبیان، شماره ۳۴، قم.
۲۸. زکی، رمزی (۱۹۸۷)، الاعتماد علی الذات بین الاحلام النظریه و ضراوه الواقع و الشروط الموضوعیه، دار الشباب للنشر و التوزیع، الکویت.
۲۹. طباطبایی (علامه)، محمد حسین (۱۳۶۲)، خلاصه تعالیم اسلام، به کوشش داود الهامی، انتشارات کعبه، تهران
۳۰. عبد الواحدبن محمد تمیمی آمدی (۱۳۶۶ ش)، غرر الحکم و درر الکلم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم
۳۱. فیروزآبادی، سید حسن و رضائیان، مهدی (۱۳۸۸)، جستجویی در قرآن کریم، اعتماد به نفس ملی و فردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
۳۲. فیروزآبادی، سید حسن (۱۳۸۶)، تحلیل گفتمانی جنبش نرم افزاری تولید علم در کشور، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
۳۳. فلی پور، آرین (۱۳۸۴)، "جامعه شناسی چشم انداز: فرهنگ گذشته نگر و آینده نگر"، کمال مدیریت شماره ۸ و ۹، تهران.
۳۴. قلی پور، آرین و علی اصغرپور عزت (۱۳۸۷)، "راهکارهای ارتقا و تعمیق خودباوری ملی"، مجموعه مقالات همایش فرهنگ عمومی، اعتماد به نفس ملی و انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات فرهنگی، تهران.
۳۵. قمی، عباس (۱۳۶۳)، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، انتشارات فراهانی، تهران.
۳۶. مطهری، مرتضی (۱۳۶۳ ش)، تکامل اجتماعی انسان، انتشارات تهران، تهران.
۳۷. مطهری، مرتضی (۱۳۷۳)، سیری در سیره نبوی (ص)، انتشارات صدرا، تهران.
منابع لاتین
۳۸. evitcelloC". ) ۷۰۰۲ (. rehpotsirhc. P ylraE B anitsirC,nosbiG ,noitanimaxe,noitcaretni noitalumucca: noitca ni noitingoc puorg fo noitarepo dna tnempoleved eht ni noitadommocca dna tnemeganam fo ymedaca,"ecalp krow eht ni sfeileb ycacffe ۸۳۴: ) ۲ (۲۳,weiver
۳۹. -fleS". ۲۹۹۱ (. R ecnereT,llehctiM. E,enyliraM,tsiG dna stnanimreted sti fo sisylana lacitroeht a: "ycaciffe. ۲ ۱۱,weiver tnemeganam fo ymedacA ilibaellam
۴۰. lamronbA. ) ۹۸۹۱ (. P. E. M,namgileS &. L. D,nahnesoR. notroN: kroY weN. ygolohcysp
.
انتهای پیام /*