اولویت های محیط شناسی امنیتی از نگاه امام خمینی (س)
پدیدآورنده (ها): عمید زنجانی، عباسعلی؛ اسلامی، علیرضا
آدرس ثابت: ۸۶۳۵۶۷https: / / www. noormags. ir / view / fa / articlepage /
مقالات مرتبط
مکتب کپنهاگ: مبانی نظری و موازین عملی
امنیت ملی، مفهومی در حال تکوین
گونه شناسی امنیت پژوهی در علوم اسلامی
منافع ملی در عصر جهانی شدن
رابطه مدیریت دانش با ارتقای عملکرد سازمانی در سامانه های امنیتی ج. ا. ایران
دکترین، اهداف و سیاست های امنیت نظامی ج. ا. ا بر اساس گفتمان ولایت فقیه، قانون اساسی و سیاست های کلی نظام
ارزیابی و نقد شیوۀ مدخل گزینی و معادل یابی در فرهنگ موضوعی فارسی به انگلیسی کولین ترنر
مروری بر دو سال مذاکرات هسته ای در دولت روحانی دیپلماسی هسته ای از نیویورک تا وین
دکترین و سیاست های دفاعی امنیتی در صحیفه سجادیه
مکاتب امنیتی؛ نقدهای موجود و ضرورت طرح نگرشی نوین
بررسی نقش مدیریت دانش در سازمان ها، موانع و چالش ها
مطالعه تطبیقی عناصر نقض علامت تجاری در حقوق آمریکا و ایران
عناوین مشابه
مرزها و گونه های آزادی از نگاه امام خمینی (س)
شاخص های فرهنگ پاسداری از نگاه امام خمینی (س)
معرفت شناسی محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران براساس نظریه ها و ایده های امنیتی براساس معرفت دینی با تاکید بر نظریات امام خمینی
مسئله شناسی چالش های اساسی جهان اسلام از نظرگاه امام خمینی (س)؛ «با نگاهی به مسائل کنونی خاورمیانه”
تأثیر سرمایۀ اجتماعی (جوانان بومی قوم ترک و کرد) بر هویت ملّی با تأکید بر شاخص های هویت ملّی از نگاه امام خمینی (س)
جلوه های رحمانی وحدت از نگاه امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری
بررسی جلوه های اصطلاحات عارفانه صوفیانه از نگاه امام خمینی (س)
جریان های سیاسی از نگاه امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)
تبیین حکم فقهی وسواس از نگاه امام خمینی (س) با توجه به روان شناسی وسواس
قرآن کریم (اندیشه های سه مفسر معاصر): اتحاد ملی، انسجام اسلامی از نگاه امام خمینی (س)
اولویت های محیط شناسی امنیتی از نگاه امام خمینی (س)
(عباسعلی عمید زنجانی) استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران (علیرضا اسلامی) عهده دار مقاله و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و پژوهشهای مجلس شورای اسلامی)
چکیده
کشف و تبیین نظرت امام خمینی (س) رهبر انقلاب اسلامی در خصوص موضوعاتامنیتی مسئلۀ مهمی است که باید بدان پرداخت. تبیین محیط امنیت، از نظر رهبر کبیرانقلاب اسلامی، مأموریت این مقاله است تا بعد از گذشت سه دهه از آغاز حیات این نظام، با تحقیق عمیق و مطالعۀ دقیق به بررسی کلیۀ سخنان، پیام ها، احکام، آثار و... رهبری آن، امام خمینی (س)، در طول ده سال مدیریت نظام (طی سال های ۵۷ تا ۶۸) بپردازیم و با تحلیل محتوا به پاسخ پرسش و ابهام مذکور دست یابیم. پس از دو سال تحقیق و استخراج حدود ۴۰۰۰ برگه با استفاده از روش تحلیل کمّی و کیفی، تحلیل محتوا و توصیفی آنها، و نظرخواهی از نخبگان (طوفان مغزی) یافته های مهمی به دست آمد که در این مقاله آمده است و ماحصل آن چنین است: محیط امنیت در بیانات امام به ترتیب بیشترین؛ داخلی و کشوری با ۷۶% است و سپس امنیت کشورهای اسلامی باحدود ۱۱%و امنیت محلی با ۷%و امنیت جهانی با حدود ۵%در مراحل بعد قرار دارد. امنیت منطقه ای و مرزی و شهری و روستایی نیز هریک کمتر از ۱%است و محیطی مطلوب و آرمانی ایشان را می توان؛ ملی و مرزی ۵۰%؛ کشورهای اسلامی، محلی و منطقه ای فرا ملی هریک ۲۰%جهانی و بین المللی و شهری هریک ۱۰ % و روستایی ۵%دانست.
کلیدواژه ها: امام خمینی (س)، امنیت، محیط امنیتی، تمرکز امنیتی، نظریه امنیتی
مقدمه
تاریخ موضوع امنیت به قدمت حیات بشر است ولی همانند سایر مفاهیم در دهه های اخیر با اقبال بیشتری مواجه شده و در ایران نیز در سال ۱۳۶۸ حین بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بروز یافت و در اصل ۱۷۶ قانون مذکور یک نهاد رسمی، شورایعالی امنیت ملی، برای مدیریت حوزه امنیت در نظر گرفته شده است. شناخت و تبیین نظریۀ امام خمینی (س) بنیان گذار و معمار بزرگ انقلاب اسلامی درخصوص محیط امنیت موضوع این مقاله است. خصوصا اینکه در عصر کنونی مکاتب و نظرات متفاوتی در مورد امنیت وجود دارد.
بیان مسئله
یکی از عناصر تأثیرگذار سه دهه اخیر در جهان انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (س) است که موجب نابودی رژیم پهلوی و نظام شاهنشاهی در ایران و نیز موجب تغییر توازن قوا و طرح اسلام در جهان و تغییرات عمیقی در منطقۀ خاورمیانه شد.
حضرت آیت اللّه العظمی امام خمینی (س) که به حق او را معمار و رهبر این انقلاب می شناسند، از سال ۱۳۴۰ این نهضت را پایه گذاری کرد و طی ۱۷ سال مبارزه که منجر به زندان، حصر و تبعید به عراق شد این مبارزه را رهبری کرد تا در بهمن ۱۳۵۷ به پیروزی رسید و پس از آن به مدت ده سال (دهه شصت) اداره این انقلاب را در دست داشت وبسیاری از بنیان های ضروری این نظام را حتی برای بعد از خود آماده کرد.
در طول این دوران، با وجود توطئه ها و دشمنی های مختلف داخلی و خارجی و جنگت حمیلی ۸ ساله و تحریم ها و... نظام اسلامی را با مدیریت شایسته اداره کرد و به تدریج این انقلاب برای سایر مسلمین و آزادیخواهان الگو شد و به بروز تغییراتی در منطقه خاورمیانه منجر شده که دامنه آن تا قلب اروپا (بوسنی) نیز کشیده شد. امام (س) فروپاشییکی از دو ابرقدرت زمان (شوروی) را پیش بینی کرد که این امر محقق شد؛ بنابراین درکو فهم و تبیین محیط امنیت از نظر امام خمینی (س)، به عنوان رهبر این انقلاب و نظام، موضوع اصلی این مقاله است. متأسفانه تاکنون نظریات امام در این خصوص تبیین نشده است و در کشور هرکس ازظن خود دیدگاه ایشان را تفسیر و مطرح می کند که موجب تنوع نظریات شده است. امید است این تحقیق که بر پایۀ بررسی کلیۀ بیانات امام پس از انقلاب است بتواند این نقص و کاستی را جبران کند و موفق شود، نظر ایشان را در این حوزه استخراج و تبیین کند.
ضرورت و اهمیت تحقیق
موضوع قدرت از دیر باز مورد توجه اندیشمندان و حاکمان بوده است و در دهه های اخیر با رویکرد امنیتی بسیار چالش برانگیز است. امنیت یکی از مهم ترین اصول مورد توجه اسلام در قرآن و روایات و سیره معصومین است و در قانون اساسی ایران نیز در اصول متعددی (اصل ۱۷۶) به آن اشاره شده است. با وجود اینکه جمهوری اسلامی طی ۳۰ سال عمر با توطئه های مختلف مواجه بوده و آماج تیرهای کینه توزانه دشمن قرار داشته و در پی منزوی ساختن و نابودی آن بوده اند، به خوبی اداره شده و امنیت ملی آن تأمین و تأثیرات شگرفی در جهان داشته و دارد که گویای عظمت کار رهبر آن، امام خمینی (س)، است. از طرفی متأسفانه تاکنون نظریات متفکران اسلامی در خصوص امنیت کمتر مطرح شده است. پس بجا و ضروری است با یک پژوهش علمی نظریۀ امام خمینی (س) در خصوصامنیت، به عنوان برجسته ترین اسلام شناس معاصر که موفق به اجرای نظریات خود و تشکیل حکومت اسلامی و اداره آن شد، استخراج و مورد دقت، بررسی، تجزیه و تحلیل وتبیین قرار گیرد و ارائه شود و در دانشگاه ها به ویژه دانشگاه عالی دفاع ملی تدریس شود. ویژگی های خاص جمهوری اسلامی از نظر مبانی فکری و ایدئولوژیک، موقعیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ایران و الگو بودن این انقلاب و استفاده از تجربیات امام خمینی (س)، ضرورت و اهمیت انجام دادن این تحقیقات را مضاعف می کند. هرچند نظریۀ امام خمینی (س) درباره ولایت فقیه توسط ایشان روشن و ارائه شده است، متأسفانه در موضوع امنیت چنین امری توسط ایشان محقق نشد. پس برماست که این نظریه را کشف، استخراج، بازسازی و پردازش کنیم، تا موجب توسعه علمی و عملی در کشور شود. اهمیت موضوع در آستانۀ دهه چهارم انقلاب اسلامی ایران و تغییرات سیاسی رو به افزایش جهان و نحوۀ برخورد با پدیده ها و آسیب ها و تهدیدها و استفاده از فرصت ها و شرایط همسایگان ایران، مانند عراق و افغانستان و شرایط منطقه، مثل حزب اللّه لبنان و حماس در فلسطین بیشترحس می شود.
اهداف تحقیق
الف-هدف اصلی: ارائۀ محیط امنیت از نظر امام خمینی (س).
ب-اهداف فرعی
کشف و تبیین و تجزیه و تحلیل محیط امنیت موجود از دیدگاه امام خمینی (س).
سؤالات تحقیق
الف- سؤال اصلی: نظریۀ امام خمینی (س) در خصوص اولویت های محیط امنیتی چیست؟
سؤالات فرعی
۱. اولویت های محیط امنیتی از دیدگاه امام خمینی (س) در شرایط بروز تهدید و فشارهای سلبی دشمن چگونه شکل گرفت؟
۲. اولویت های محجیط امنیتی در شرایط صلح و توسعه قدرت حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی (س) چیست؟
ادبیات تحقیق
اندیشۀ توحیدی هر نعمتی را از خدا می داند و امنیت نیز چنین است و امنیت بدون اذن الهی شکل نمی گیرد و تنها پناهگاه و پشتیبان خدای متعال است و اسباب ظاهری وسیلۀ الهی هستند که به اذن اللّه امنیت را مستقر می کنند. پس اگر کسی به غیر خدا پناه ببرد، امنیت نخواهد داشت.
جمراسی فراهانی می گوید: از دید اسلامی امنیت یکی از اصول زندگی فردی و جمعی است و با مداقه در عبارات؛ ایمان، امانت، کعبه، شهر امن، نوید امنیت در آخرت، احساس امنیت، رهایی از گرسنگی و ترس، اسلام امنیت آور است، عهد و میثاق با خدا که موجب امنیت است و پیامبر که وسیله امنیت است در فرهنگ اسلام و آیات و روایات می توان آن را درک کرد. (۱۳۷۴: ۱۳۵-۱۳۴)
حدود سی آیه در خصوص شهر امن و پاک و ویژگی های آن آمده است که در ادوار مختلف تاریخ نیز سابقه داشته و دارد؛ یعنی قابل استحصال است. به مواردی در این زمینه اشاره می شود:
حضرت نوح و همراهان وی به سلامت و امنیت الهی از کشتی فرود آمدند و به زندگی سالم و عاری از کفار پرداختند (هود: ۴۷). شهر امن مکه که خانۀ مردم است (هود: ۴۷) و دعای حضرت ابراهیم برای آن شهر مستجاب گردید که امن باشد (هود: ۴۷) و دل مردم به آن متمایل و محصولات مختلف در آن موجود باشد (هود: ۴۷).
بر اساس فرهنگ قرآن کسانی که ایمان آورده اند و آن را به ظلم نیالایند در امینت و ایمنی هستند (انعام: ۸۲)؛ یعنی اگر در جامعه ای ولو یک نفر ایمان بیاورد و به وظایفش عمل کند و به خود و دیگران ظلم نکند در امنیت است و خداوند افرادی مثل حضرت ابراهیم (ع) را از آتش و یا جمع هایی را به دلیل ایمانشان از مشکلات و عذاب ها رهانیده است که در قرآن نمونه های متعددی دارد. همچنین در ماجرای حضرت ابراهیم (ع) با مشرکین می فرماید:
«چگونه من از آنچه شما شریک خدا قرار داده اید بترسم در حالی که شما از شریک قائل شدن برای خدا نمی ترسید با آنکه هیچ برهان و حجتی بران شریک ندارید. آیا کدام یک ازما به ایمنی و امنیت سزاوارتریم.» (انعام: ۸۱) که ملاک امنیت را ایمان به خدا و پرهیز ازشرک می داند. (اسلامی ۱۳۸۴: ۶-۵)
ویژگی شهر امن مکه که در آن جنگ و درگیری حرام است و حتی گیاهان و حیوانات امنیت دارند و محل نماز است و جای پای حضرت ابراهیم (آل عمران: ۹۶ و بقره: ۱۲۵ ) و نظافت و پاکی آن توسط انبیا تأمین شده است و محیط زیست پاک دارد (بقره: ۱۲۵ وحج: ۲۶) وجود امنیت گفتاری و رفتاری در مکه و حج که جدال و فسق و گناه و.. . در آن ممنوع و حرام است (بقره: ۱۹۷) وجود امنیت اقتصادی که افراد مستطیع باید به سوی آن بیایند (آل عمران: ۹۶) تأمین امنیت راه های مکه (انفال: ۳۴) شهر سبا و تأمین ارزاق آن و پاکی آن (۱۵: سبا) مؤمنین پس از کسب قدرت اقامه نماز می کنند و زکات می دهند و امربه معروف و نهی از منکر می کنند (حج: ۴۱) شهر امن فاقد حزن است که از ویژگیبهشتیان است (فطر: ۳۴ و ۳۵) اگر قومی ایمان آورده و تقوا ورزند برکات آسمانی و زمینیبر آنان گشوده می شود (اعراف: ۹۶) فلسفه ارسال انبیا اقامۀ قسط است (حدید: ۲۵) اگر کتب آسمانی اقامه می شد، برکات الاهی از آسمان و زمین می بارید (مائده: ۶۶) (اسلامی: ۱۳۸۴).
امنیت در فقه سیاسی شیعه
فقه شیعه که از کتاب و سنت ریشه گرفته است با فطرت انسان و نیازها او سازگاری و تناسب کامل دارد. فقه انسان را با تمام نیازمندی هایش در نظر گرفته و برای رسانیدن او به اوج کمال و سعادت تلاش کرده است. فقه مسیر زندگی واقعی انسان را پایه گذاری شده براساس مصالح و منافع واقعی و با اقتضای آفرینش ترسیم می کند. و بر این پایه است که فقه نیاز به امنیت را همانند دیگر نیازهای ضروری بشر در نظر گرفته و در تمام ابعاد وجود آن کارایی دارد. اگر امنیت را از نیازهای اجتماعی و سیاسی بدانیم، فقه سیاسی شیعه متعهد کارشناسی آناست و اگر آن را از نیازهای فردی بدانیم، از دیدگاه فقه به دور نمانده است بلکه با توجه کامل آن را بررسی و فراد بشر را راهنمایی کرده است.
امام خمینی (س) می فرمایند: «اگر ترس این باشد که دشمن می خواهد استیلای سیاسی و یا اقتصادی بر حوزه اسلامی داشته باشد و در نتیجه مسلمان ها را به اسارت سیاسی و اقتصادی برساند و یا اسلام و مسلمین را ناتوان کند، واجب است بر تمام مسلمان ها با وسایل مشابهبا آنها به دفاع برخیزند و با مقاومت های منفی؛ مانند: نخریدن کالای آنها، مصرف نکردن تولیدات آنها و ترک ارتباطها تسلیم خواستۀ آنها نشوند. “ (شریعتمدار ۱۳۷۹: ۱۷)
«اگر یکی از دولت های اسلامی با بیگانگان رابطه ای برقرار سازد که مخالف با مصلحتاسلام و مسلمین باشد؛ واجب است بر دیگر دولت ها که آن قرارداد را باطل کنند. “ (همان)
امام خمینی (س) دفاع از فرهنگ اسلام را لازم دانسته و جلوگیری از صدور استعمار غربو بیگانگان را واجب کرده است. «اگر در ارتباط بازرگانی و غیر آن ترس آن باشد که بیگانگان استیلای سیاسی بر حوزۀ اسلام و کشورهای اسلامی پیدا می کنند و در نتیجه مسلمان ها را استعمار کرده و یا کشورهای آنها را مستعمرۀ خویش نمایند هرچند به شیوۀ استعمار نو باشد واجب است بر تمام مسلمان ها که از آن ارتباط کناره گیری نمایند و به کارگیری آن ارتباط و قرارداد حرام است. “ (همان، ۱۹)
امام خمینی (س) در مورد ارتباط دشمنان اسلام با کشورهای اسلامی چنین می گوید: «اگر درارتباط بازرگانی و غیر آن ترس آن باشد که بیگانگان استیلای سیاسی بر حوزۀ اسلام وکشورهای اسلامی پیدا کنند و در نتیجه، مسلمان ها را استعمار کرده و یا کشور آنها رامستعمره خویش نمایند، هرچند به شیوۀ استعمار نو باشد، واجب است بر تمام مسلمان ها که آن ارتباط را قطع کنند و آن را به کار نگیرند و به کارگیری آن ارتباط حرام است. “ (همان، ۲۱)
و در جای دیگر می فرمایند: «اگر یکی از دولت های اسلامی با بیگانگان رابطه ای برقرارسازد که مخالف با مصلحت اسلامی و مسلمین باشد واجب است بر دیگر دولتها که آن قرارداد را باطل کنند و هر وسیله ای که در اختیار دارند به کار گیرند برای قطع این رابطه در افراد مسلمان نیز واجب است که به این امر همت گمارند. “ (همان)
همچنین امام خمینی (س) می فرمایند: «دولت غیر اسلامی هر کدامشان با ما بخواهند باعدالت رفتار کنند، ما را به حساب بیاورند.. . تفاهم می کنیم، به استثنای اینکه باید ظلم هایی که به ما کرده اند جبران کند. “ (همان، ۲۴)
فقهای دوران معاصر و امنیت
در زمان فتحعلی شاه، دومین پادشاه قاجار، امنیت ملی مورد تهدید قرار گرفته بود وهمین مسئله توجه و حساسیت علما را به خود جلب کرد؛ زیرا امنیت ملی زمانی توجهات را برمی انگیزاند که ارزشهای ملی و حیاتی به خاطر اقدامات یا رخدادهای خارجی مورد تهدید واقع شده باشند. یکی از آنان شیخ جعفر نجفی بود که در هنگام جنگ ایران و روس، در مقابل ستاندن تعهداتی چند، مقام فرماندهی جنگ را، به عنوان امام عصر (عج )، در اختیار فتحعلی شاه قرار داد. دیگری آقا سید محمد اصفهانی، معروف به مجاهد، ازعالمانی است که فتوای او بر ضد روسها و حضورش در جبهۀ تبریز در جنگ های مرحلۀ دوم ایران و روس به همراهی تعدادی از علمای عتبات در ایران اشتهار دارد.
هم چنین میرزا مسیح مجتهد را می توان از آن دسته از فقهایی دانست که در باب امنیت ملی در حوزۀ عمل گام برداشت. در این باره زرگرنژاد می نویسد: «میرزا مسیح مجتهد، آفرینندۀ واقعۀ کشتار سفارت روس” نخستین عالم بود که با صدور فتوای معروف خویشبا دستگاه استبداد و استعمار در افتاد و پایه گذار برخورد علنی علما، با قاجار و قدرت هایاستعماری شد. “ اما جریان واقعه قتل «گریبایدوف” را «حامد الگار” این گونه ذکر می کند: «گریبایدوف در رجب / ۱۲۴۴ژانویه ۱۸۲۹ مأموریتی برای تهران داشت. هدف مأموریت گریبایدوف تصویب و اجرای عهدنامۀ ترکمانچای و دریافت غرامات جنگ در ایران بود. از جمله فصول معاهده مزبور یک فصل راجع به بازگشت کلیه اسیران بود و گریبایدوف براساس همین فصل در تهران به جست وجوی تمام زنان گرجی و ارمنی پرداخت. گماشته های او به زور داخل خانه ها می شدند تا زنان گرجی یا ارمنی تبار را پیدا کنند. این جریانادامه داشت؛ ولی خشم مردم که از تجاوز بیگانگان مسلح به خانه های آنها سرچشمه گرفته بود فی نفسه می توانست شورشی [را] که به کشتار هیئت نمایندگی روسیه انجامید پدید آورد. چون زنان آزاد نشدند، حاج میرزا مسیح فتوایی داد که نجات دادن زنان مسلمان از چنگال مشرکان مجاز است. یک روز پس از صدور فتوا بازار بسته شد و گروهی از مردم شهر به جانب گریبایدوف به راه افتادند؛ بنابراین می توان گفت رویداد قتل گریبایدوف به وضوح یک مقاومت مردمی ایرانی در برابر سلطه و قدرت خارجی (روسیه) است که این حادثه ۶۰ سال بعد دوباره در ماجرای جنبش تنباکو تکرار شد. (عیسی نیا ۱۳۷۹: ۲۰۴)
جایگاه امنیت در اندیشۀ سیاسی اسلام و امام خمینی (س)
دیدگاه های امام (س) در مورد مسائل سیاسی از جمله در مورد مسئله امنیت درچارچوب اسلام و تفسیر فقهی آن می گنجد. بر این اساس چندان نمی توان تفاوت مشخصی را میان دیدگاه های اسلامی و امام (س) جست وجو کرد. فقط مسائل جدیدی مسائل نیز حاصل برداشت از منابع سنتی اسلام است. همان طوری که گفته شد بررسی دیدگاه های امام (س) از آنجایی لازم است که اصول حکومت جمهوری اسلامی ایران برگرفته از تفسیری ایشان از اسلام است. علاوه بر این، تاریخ سیاسی انقلاب اسلامی وجمهوری اسلامی ایران بدون در نظر گرفتن رهبری امام (س) بی مفهوم خواهد بود.
۱. معادله امنیت نظام یا امنیت امت: بنا به برداشت امام (س) نه تنها امنیت مردم مسلمان وامنیت کشور و امنیت حکومت جمهوری اسلامی ایران از هم جدا نبوده بلکه مرتبط باامنیت و منافع دیگر مسلمانان جهان نیز هست؛ بنابراین دیدگاه، همانند تفسیر اسلام، مفهوم امت، جایگزین مفهوم ملت می شود و امنیت ایران به امنیت کل جهان اسلام وابسته می شود. البته این دیدگاه بیانگر آرمان های امام (س) است که باید کم کم به سوی آن حرکت کرد. بر طبق همین آرمان ها بود که ایشان معتقد بودند هر قدرتی که خاستگاهش «دولت - کشور” باشد؛ یعنی صرفا به عنصر ملیت توجه نماید، الزاما به تعقیب منافع ملی می پردازد واز نظر تاریخی همین امر سبب شد تا بخش عمده ای از مسائل جهان اسلام در قالب های ملی، نژادی و منطقه ای مطرح شود. ایشان بر این باور بودند که قدرت برخاسته از این خاستگاه نمی تواند در مقابل قدرت ناشی از بلوک سیاسی و فرهنگی غرب دوام آورد. تمایز میان امت و ملت در دیدگاه امام (س) از لحاظ آرمانی منجر به نتیجه می شد کهایشان امنیت مکتب را برتر از امنیت مملکت بدانند: «اگر امریکا بریزد و ما را از بین ببرد، من به نظرم خیلی چیزی نیست، البته عظیم است؛ اما از او عظیم تر شکست در مکتب است. “ (ولی پور زرومی، ۱۳۷۸: ۲۴۹)
این تفسیر آرمانی از امنیت مانع از آن نمی شود که امام (س) حفظ جمهوری اسلامی ایران رااز اهم واجبات نشناسند، «الآن جمهوری اسلامی یعنی اسلام و این، امانتی است بزرگ کهباید از آن حفاظت کنید. “ (همان). یا در موردی دیگر می فرمایند: «اگر ایران شکست بخورد، مستضعفین شکست خورده اند. “ (همان) ایشان می فرمایند: «مسئلۀ حفظ نظام جمهوری اسلامی در این عصر و با وضعی که در دنیا مشاهده می شود و با این نشانه گیریهایی که از چپ و راست و دور و نزدیک نسبت به این مولود شریف می شود از اهم واجبات عقلی و شرعی است.. . حفظ جمهوری اسلامی یک واجب عینی است... از نماز اهمیتش بیشتر است. “ (همان)
مسئلۀ اهمیت حفظ نظام بود که نهایتا در قبول قطعنامۀ ۵۹۸ توسط امام (س) تأثیر بسزایی داشته است. ایشان در این مورد می فرمایند: «و اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتا مسئلۀ بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصا برای من بود این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب رادر اجرای آن می دیدم؛ ولی به واسطۀ حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلا خودداری می کنم.. . با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت نموده و در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می دانم. “ (همان)
۲. بسط امنیت نظام به امنیت جهان اسلام: طبق نظر امام (س) حفظ امنیت نظام جمهوری اسلامی ایران بر مسائل دیگر ارجحیت دارد. در واقع به نظر ایشان در حال حاضر نظام جمهوری اسلامی ایران قلب جهان اسلام است و کار خون دهی و تغذیۀ امت مسلمان رابر عهده دارد و اگر این قلب از کار بیفتد. کل بدنۀ جهان اسلام در خطر مرگ قرار خواهدگرفت. با همۀ تاکیداتی که امام (س) در مورد اصل حفظ نظام جمهوری اسلامی ایران می کنند؛ اما این مسئله مانع از طرح ارتباط میان امنیت ایران با امنیت جهان اسلام نمی شود. اگر اعتقاد به حفظ نظام جمهوری اسلامی ایران را در قالب اصل اسلامی «حفظ دار السلام” قرار بدهیم، اصل دفاع از مسلمانان و مستضعفان جهان و دعوت آنها به اسلام حقیقی و قیام علیه حکومت ها که در قالب کلی «صدور انقلاب” جای می گیرند. هم چنین سیاست نه شرقی و نه غربی امام (س) را باید به ترتیب در راستای پیروی و اجرای اصول «دعوت” و «نفی سبیل” که اصول سیاست خارجی اسلام است بدانیم. نگاه وسیع امام (س) در همه زمینه ها از جمله در زمینۀ دفاع از محرومان و مستضعفان و فقرستیزی و برقراری عدالت اجتماعی، به طور طبیعی ایجاب می کند که ایشان این مسئله را بسیار فراتر از داخل مرزهای ایران و حتی فراتر از جهان اسلامی مطرح کنند.
به این ترتیب روشن است که دیدگاه های امام (س) در خصوص امنیت دارای دو ویژگی کاملا جدای از هم دارد. از یک طرف، از جنبه آرمانی، امنیت جهان اسلام و امت مسلمان برای امام (س) بیش از هر چیز دیگر مهم است و همانند دیدگاه های کلی اسلامی در جستجوی درنوردیدن مرزهای ملی است و در این راه مخالفت با جهان غیر مسلمان و زورگوکاملا شبیه الگوهای انقلابی صدر اسلام است و کمتر با مرام های دیپلماتیک فعلی سازگاری دارد و از سوی دیگر، حفظ نظام جمهوری اسلامی ایران از اهم واجبات تلقی می شود. البته حفاظت از این نظام نیز در راستای حفاظت کلی امت اسلامی است و بیشتر دارای ماهیتایدئولوژیکی و مکتبی است تا ملی؛ زیرا طبق نظریات آرمانی امام (س) مرزهای ملی ارزشخاصی ندارند و وحدت جهان اسلام مقصد نهایی وی در ایده آل های سیاست خارجیاست. به این ترتیب، مفهوم «امنیت ملی” به معنای خاص کلمه در نظریات امام (س) اهمیت زیادی ندارد و به جای آن امنیت نظام و جهان اسلام در اولویت خاصی قرار دارد. انقلاب با خصوصیت مذهبی در همۀ ابعاد و براساس اصول اسلام برنامه های خود را مدون کرد. اصل توحید و اصل ولایت اصولی هستند که راه تسلط اجانب به جامعه اسلامی را مسدود می کنند.
از آنجا که تقویت و ایجاد هسته های انقلابی در سراسر جهان تشویق می شد، شعار راهبردی صدور انقلاب مطرح شد؛ البته نه به معنی تهاجم و تصرف خاک دیگران؛ بنابراین انقلاب ایران نظم جهانی خاصی را نوید می داد که با توجه به واقعیات موجود آرمانی و دست نیافتنی به نظر می رسید؛ اما موجبات نگرانی کشورهای قوی و متحدان منطقه ای آنهارا فراهم می کرد. در این شرایط جدید، دو اصل اساسی سیاست امنیتی ایران؛ یعنی حفظ تمامیت ارضی و کلیت انقلاب، با خطر مواجه شدند ولی از سوی دیگر قطعنامۀ ۵۹۸ تاحدودی خواسته های ایران را تضمین می کرد. بر این اساس با پذیرش آن، ایران بار دیگر رقبا را در مقابل عمل انجام شده قرار داد؛ زیرا عراق تصور می کرد ایران هیچ گاه قطعنامه را نمی پذیرد و با شرایط نامساعدی که دچار آن شده می تواند اهدافی را که طی ۸ سال جنگ محقق نشده به دست آورد.
ویژگی اصلی سیاست امنیتی ایران ایدئولوژیک بودن یا به عبارت بهتر قرار گرفتن امکاناتو مؤلفه های دیگر در خدمت ایدئولوژی است. انقلاب ایران توانست چالش های درونی، سیاسی، نظامی و جنگ خارجی را پشت سر بگذارد. سیاست خارجی کشور مبتنی برارتباط با ملت ها بود و هم زمان با جنگ با عراق، حامیان منطقه ای و فرا منطقه ای این کشور به شدت از طریق افکار انقلابی ایران و طرفداران آن تهدید می شدند. در همۀ این موارد انقلاب از حمایت همۀ جانبۀ ملت برخوردار بود. به این صورت دهۀ نخست انقلاب به پایان رسید و ایرانیان ضمن حفظ تمامیت ارضی و عقیدتی کشور خود توانستند با پشت سر گذاشتن دهۀ پرتنش و نفس گیر با دیدگاه نوینی وارد دهۀ سازندگی شوند در حالی که بسیاری از ملل تحت تأثیر تفکرات این انقلاب قرار گرفته اند. (رحیمی روشن ۱۳۸۱: ۲۱۷-۱۷۵)
روش تحقیق
با توجه به اینکه هدف ما در این پژوهش کشف و استخراج نظریۀ امام خمینی (س) درخصوص محیط امنیت است ناچار هستیم از ده ها اثر به جای مانده از ایشان، فقط به سخنان، نامه ها، احکام، رهنمودها اشاره کنیم. یک جلد مفتاح صحیفه یا راهنمای صحیفه نور نیز نوشته شده است که فهرست مندرجات، فهرست راهنمای موضوعات و اعلام فهرست آیات قرآن و روایات معصومین را دربرمی گیرد که با رویکرد تحلیل محتوا براساس سنجش آرایه های متنی در صحیفه نور عملمی کند که با تکمیل اسناد این مجموعه به ۲۲ جلد و ۸۳۸۰ صفحه افزایش یافت که این مقاله براساس آن شکل یافته و برگه برداری شده است.
جمعیت و حجم نمونه
برای اعتبار سنجی داده ها پرسشنامه ای تهیه و به ۲۵ نفر از خبرگان ارائه شد. پاسخ های واصله پس از دسته بندی، طبقه بندی، خلاصه نمودن، توصیف، تفسیر، تبیین داده ها و تحلیل اطلاعات روش کیفی و تحلیل محتوا بررسی شد. در این راستا براساس جدول وزنی به هریک از آرای امام وزن واقعی داده شده است تا از فضای زمان و مصالح و اضطرارها و ویژگی های شرایط بحرانی آزاد شود تا بتوان نظرات خالص امام را کشف و تبیین کرد.
گردآوری اطلاعات (برگه برداری)
الف-ابتدای لوح فشرده صحیفۀ امام خمینی (س) مورد مطالعه قرار گرفت و چون کلمۀ"امنیت "فقط ۶ بار در بیانات ایشان به کار رفته که عمدتا منظور سازمان امنیت (ساواک) بوده است، برای استخراج نظرات امام پیرامون امنیت ملی تمام صفحات صحیفه مذکور حاوی کلیۀ سخنان، بیانات، پیام ها، احکام، مصاحبات، نامه ها، گفتگوها و فتاوایایشان از زمان ورود امام به ایران ۱۲ / ۱۱ / ۱۳۵۷ (جلد ششم صحیفه امام) تا هنگام رحلت ایشان در تاریخ ۱۳۶۸ / ۳ / ۱۳ (جلد بیستم و یکم صحیفه امام )؛ یعنی ۱۶ جلد در ۸۳۸۰صفحه به دقت مطالعه شد و قسمت های مربوط به موضوع امینت ملی؛ یعنی ۳۹۶۱ موردانتخاب و استخراج و در نرم افزاری با محیط اکسس وارد شد.
ب-پس از مرتب سازی داده ها (به صورت جداول مختلف در نرم افزاراکسل، نتایج حاصله در جدولی به ترتیب تعداد و درصد فراوانی هریک دسته بندی و به شرح زیر ارائه می شود.
جدول و نمودار بالا بیشترین محیط امنیت در بیانات امام خمینی (س) با ۷۶%ملی وکشوری است و سپس امنیت کشورهای اسلامی با حدود ۱۱%و امنیت محلی با ۷%و به این ترتیب روشن است که دیدگاه های امام (س) در خصوص امنیت دارای دو ویژگی کاملا جدای از هم دارد. از یک طرف، از جنبه آرمانی، امنیت جهان اسلام و امت مسلمان برای امام (س) بیش از هر چیز دیگر مهم است و همانند دیدگاه های کلی اسلامی در جستجوی در نوردیدن مرزهای ملی است و در این راه مخالفت با جهان غیر مسلمان و زورگو کاملا شبیه الگوهای انقلابی صدر اسلام است و کمتر با مرام های دیپلماتیک فعلی سازگاری دارد و از سوی دیگر، حفظ نظام جمهوری اسلامی ایران از اهم واجبات تلقی می شود. البته حفاظت از این نظام نیز در راستای حفاظت کلی امت اسلامی است و بیشتر دارای ماهیت ایدئولوژیکی و مکتبی است تا ملی؛ زیرا طبق نظریات آرمانی امام (س) مرزهای ملی ارزش خاصی ندارند و وحدت جهان اسلام مقصد نهایی وی در ایده آل های سیاست خارجی است. به این ترتیب، مفهوم «امنیت ملی” به معنای خاص کلمه در نظریات امام (س) اهمیت زیادی ندارد و به جای آن امنیت نظام و جهان اسلام در اولویت خاصی قرار دارد.
انقلاب با خصوصیت مذهبی در همۀ ابعاد و براساس اصول اسلام برنامه های خود را مدون کرد. اصل توحید و اصل ولایت اصولی هستند که راه تسلط اجانب به جامعه اسلامی رامسدود می کنند. از آن جا که تقویت و ایجاد هسته های انقلابی در سراسر جهان تشویق می شد، شعار راهبردی صدور انقلاب مطرح شد؛ البته نه به معنی تهاجم و تصرف خاک دیگران. بنابراین، انقلاب ایران نظم جهانی خاصی را نوید می داد که با توجه به واقعیات موجود آرمانی و دست نیافتنی به نظر می رسید؛ اما موجبات نگرانی کشورهای قوی و متحدان منطقه ای آنهارا فراهم می کرد. در این شرایط جدید، دو اصل اساسی سیاست امنیتی ایران، یعنی حفظ تمامیت ارضی و کلیت انقلاب، با خطر مواجه شدند ولی از سوی دیگر قطعنامۀ ۵۹۸ تاحدودی خواسته های ایران را تضمین می کرد. بر این اساس، با پذیرش آن، ایران بار دیگررقبا را در مقابل عمل انجام شده قرار داد. زیرا عراق تصور می کرد ایران هیچ گاه قطعنامه را نمی پذیرد و با شرایط نامساعدی که دچار آن شده می تواند اهدافی را که طی ۸ سال جنگ محقق نشده به دست آورد. همان گونه که ملاحظه می شود مکتب اسلام دارای رتبۀ اول منافع است و سپس به ترتیب امت اسلامی، جامعه / مردم / ملت، کشور / مملکت، نظام جمهوری اسلامی، دولت / حکومت، نهاد، مستضعفین جهان، کشورهای اسلامی، همسایگان / منطقه ای، قومی / محلی، اقلیت ها، جهانی / بین المللی، شهری، روستائی و فرد. بر این اساس نتایج داده ها جمع بندی و به شرح زیر نتیجه گیری شد. (اسلامی ۱۳۸۹)
تجزیه و تحلیل داده ها
الف -نتایج استخراج بیانات امام خمینی (س) به صورت موضوعی با بررسی حدود ۴۰۰۰ برگه، چند مورد از محیط امنیت از نظر امام استخراج و بهروش تحلیل محتوا دسته بندی و به شرح زیر ارائه می شود تا درجۀ اهمیت و رتبۀ آن درمحیط امنیت مشخص شود.
ب-ملت ها و پیروان سایر ادیان الهی / مستضعفین براساس داده های جدول ها و تحلیل آنها یکی از اهداف امنیت از منظر امام، مرجعیت امنیت بودن مستضعفین با ۱۴۱ مورد است. برابر تحلیل اهتمام امام به مستضعفین قابل توجه است و ایشان انقلاب اسلامی را به داخل کشور و حتی امت اسلامی محدودندانسته و برای نجات مستضعفین قیام کرده است. و براساس خط مشی سال ۱۳۴۲. «اسلامی کردن ایران، اسلامی کردن کشورهای اسلامی، عرضه اسلام به جهان؛ آن موقع است که می توان گفت مهدی بیا که جهان در انتظار توست“ در این مسیر گام برداشته وایجاد حزب مستضعفین را پیشنهاد کردند، سعی در بیداری و آگاهی مستضعفان داشت و به قطع نفوذ اجانب و آنها را به مبارزه با حکومت های جابر و سلطه مستکبرین ترغیب می کرد و از آنان به هر نحو ممکن حمایت می کرد که حتی در قانون اساسی ایران که به تائید امام رسید نیز آمده است. در طول نهضت و پیروزی انقلاب و بعد از انقلاب هیچ بیان و سخن و پیام و مصاحبۀ تفرقه افکن بین ادیان الهی و توده ها مستضعف جهان ندارند.
بیدارسازی ملل
آگاه سازی ملل در مورد مستکبران و توان آنها
دعوت به وحدت و مبارزه با مستکبران
دعوت به الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران
صدور انقلاب و اهداف و آرمان های آن به جهان
اعلام حمایت از ملل مستضعف جهان و نهضت های آزادی بخش
دعوت ملل زیر ستم به قیام علیه طاغوت
اعلام حزب مستضعفین جهان
قطع نفوذ اجانب و قطع وابستگی ها و ترغیب به استقلال همه جانبه
ایجاد روحیۀ اعتماد به نفس و خودباوری
استضعاف زدائی و توسعۀ کمال در همۀ ابعاد تا مرحلۀ کمال عبودیت
آگاهی و بیداری امت اسلامی: یکی از اهداف امام خمینی (س) از آغاز نهضت اسلامی آگاهی و بیداری مسلمین جهان و آشنائی و عمل به وظایف و وحدت و اتحاد مسلمین بوده است تا آنجا که مقدمات ظهور حضرت ولیعصر (عج) فراهم شود و در این راستاراهکارهائی به شرح زیر ارائه کردند:
۱. بیداری و آگاه کردن آنان از طریق پیام های حج و سایر پیام ها و سخنرانی ها
۲. دعوت به وحدت و اتحاد با یکدیگر و نپرداختن به اختلافات
۳. تلاش در احقاق حقوق آنان
۴. تلاش در قطع نفوذ اجانب و وابستگی و ترغیب به استقلال همۀ جانبه
۵. قیام علیه حکومت های جبار
۶. تأسی به الگوی پیامبر اسلام و در عصر کنونی الگو گرفتن از روش و نمونه ایران اسلامی در ایجاد انقلاب
۷. راهپیمائی علیه رژیم اشغالگر قدس در جمعۀ آخر ماه مبارک رمضان
۸. دعوت نخبگان آنان به ایران و توجیه آنان و دعوت به بازدید از جبهه ها
۹. تقویت نقاط مشترک و اتکا به آن از قبیل اسلام، پیامبر، قرآن و قبله
۱۰. تلاش برای استقلال همه جانبه
۱۱. ایجاد روحیۀ اعتماد به نفس و خودباوری
۱۲. استضعاف زدایی و توسعۀ کمال در همۀ ابعاد تا مرحلۀ کمال عبودیت
۱۳. آگاه سازی آنان نسبت به مستکبران و توان آنها
۱۴. مبارزه با مستکبران
۱۵. صدور انقلاب و اهداف و آرمان های آن به جهان
۱۶. اعلام حمایت از ملل اسلامی پس از فجایع رژیم اشغالگر قدس در لبنان و فلسطین
۱۷. اعلام حمایت از ملل همسایه مثل حمایت از مردم عراق روابط با کشورهای جهان: حضرت امام خمینی (س) از ابتدای نهضت اسلامی تا پیروزی انقلاب و بعد از آن کشورها را به وحدت دعوت کردند. خصوصاً پس از انقلاب اسلامی چشم طمع به آنها نداشته و مراحل ذیل را رعایت کردند:
۱) دعوت به وحدت و اتحاد به ویژه در دولت ها و ملل اسلامی
۲) تلاش برای روابط حسنۀ کشورهای اسلامی
۳) عدم دخالت در امور یکدیگر
۴) دعوت با ارائۀ خدمات به مردم برای تقویت حکومت
۵) پاسخ دهی به نامه ها و تلگراف ها و پیام های رؤسا و مسئولان آنها
۶) پذیرش مسئولان کشورهای مسلمان برای سفر به ایران
در مواردی به شرح زیر استثنا وجود داشته است که در پیام های حج و سخنرانی ها بیان فرمودند:
۱) چون رژیم اشغالگر قدس را غاصب و نامشروع می دانسته اند از ابتدای انقلاب دستور قطع روابط دادند و سفارتخانۀ آنها را به فلسطینی ها دادند. به آنها حمله کرده و دولت های مسلمان و مردم را به مبارزه با آنان تشویق کردند و از مبارزان علیه آنان حمایت کردند وکشته های آنها را شهید نامیدند و حتی برای جنگ با رژیم صهیونیستی نیرو به منطقه اعزام کردند که در لبنان به آموزش نظامی مردم مشغول شدند و روز جمعه آخر ماه مبارک رمضان را دعوت به راهپیمائی علیه رژیم اشغالگر قدس کردند.
۲) رابطه با مصر را به دلیل پذیرش شاه جنایتکار و سازش با رژیم اشغالگر قدس در کمپ دیوید قطع کردند و مردم را به قیام علیه حکومت فرا خواندند.
۳) حملات خویش را به امریکا، حامی اصلی شاه و پناه دهندۀ او و شیطان بزرگ، شدّت بخشیده و پس از اشغال لانۀ جاسوسی توسط دانشجویان مسلمان از آنها حمایت و نیز از قطع روابط از آن استقبال کردند و شروطی را برای برقراری روابط اعلام کردند.
۴) رابطه با عراق به دلیل حملۀ صدام به ایران به هم خورد و دستور دفاع و مقابله دادند و مردم عراق را به مبارزه با رژیم حاکم تشویق کردند.
۵) دولت های عربی منطقه را به دلیل حمایت از صدام نصیحت و سپس تهدید کردند.
۶) پس از کشتار حجاج در مکه توسط آل سعود حملات شدیدی به آنان کردند و چندسال سفر زیارتی حجاج متوقف شد
۷) طی نامه ای به گورباچف، رئش ابرقدرت شرق (شوروی)، فروپاشی کمونیست را اعلام و او را به پیروزی از اسلام دعوت کردند. (اسلامی، ۱۳۸۹)
نظرات آرمانی و مطلوب امام خمینی (س) در خصوص محیط امنیت
به منظور کشف نظریۀ آرمانی محیط امنیت امام خمینی (س) (فارغ از مصالح و اضطرار وشرایط تحمیلی) به موضوعات مختلف براساس دیدگاه های ایشان مؤلفه های استخراج شده از داده ها وزن دهی شد و با ارائۀ به نخبگان اعتبار آن سنجیده شد و میانگین آن به شرح جدول صفحه بعد ارائه می شود تا ارزش حقیقی هر موضوع به عنوان مؤلفۀ امنیت ملی انتخاب شود و آراء و نظریات امام راحل در آن براساس روش تحلیل محتوای کیفی مطرح و تجزیه و تحلیل شود.
جدول و نمودار پیشین بیانات امام خمینی (س) در خصوص محیط امنیت ملی است که بیشترین محیط امنیت در بیانات امام خمینی (س) با ۷۶%ملی و کشوری است و سپس امنیت کشورهای اسلامی با حدود ۱۱%و امنیت محلی با ۷%و امنیت جهانی با حدود ۵%در مراحل بعد قرار دارد. امنیت منطقه ای و مرزی و شهری و روستایی نیز هریک کمتر از۱%است.
نتیجه
بررسی اولویت های محیط شناسی امنیت در منظر امام خمینی (س) گویای این نکته است که مهم ترین محیط امنیت در بیانات امام خمینی (س) با ۷۶ %به محیط ملی اختصاص داشته است که اگر با امنیت محلی، مرزی، شهری و روستایی که هریک به نحوی امنیتملی را تأمین می کنند جمع شود به ۸۴%افزایش می یابد؛ یعنی بیانات ایشان معطوف به سطح کشور و ملی بوده است. هم چنین از امنیت کشورهای اسلامی غافل نبوده اند و درواقع آن را عقبۀ نظام یا به تعبیر دیگر خط مقدم جبهه انقلاب اسلامی ایران می دانسته اند؛ مثلا رژیم اشغالگر قدس باید ابتدا از خط مقدم فلسطین و لبنان بگذرد تا به جمهوری اسلامی ایران برسد. پس امنیت کشورهای اسلامی نیز به نحوی محیط امنیت ملی است. همچنین محیط جهانی که بیشتر با رویکرد مستضعفین جهان است نیز به نحوی تأمین کننده امنیت ملی است. شاید بتوان این تفکر را نزدیک به ایده بلوک (شرق و غرب) که در دوران جنگ سرد در جهان حاکم بود مشابه دانست.
کتابنامه
قرآن کریم
*امام خمینی (س)، روح اللّه، ۱۳۸۸، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، لوح فشرده.
*آشوری، داریوش، ۱۳۸۱، تعریف ها و مفهوم فرهنگ، تهران، آگاه.
*احمدی، حمید، ۱۳۸۳، مقاله هویت و قومیت در ایران، کتاب هویت در ایران، به اهتمام علی اکبر علیخانی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
*اسلامی، علیرضا، ۱۳۸۴، پژوهش امنیت در قرآن، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
*اسلامی، علیرضا، ۱۳۸۹، رسالۀ دکترا نظریۀ امنیت ملی امام خمینی (س) با رویکرد امنیت ملی، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
*افتخاری، اصغر، ۱۳۸۲، «امنیت در نظام بین الملل جدید، سناریوها و مسائل” فصلنامۀ مطالعات راهبردی، شماره ۲۲، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
*برکووتیز، مورتون -پی. سی، باک ۱۳۷۸، امنیت ملی، گزیدۀ مقالات سیاسی امنیتی، جلددوم، تهران، انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
*پستا، حسن، ۱۳۷۹، قرائت امام خمینی از سیاست، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
*جمراسی فراهانی، علی اصغر، ۱۳۷۴، بررسی مفاهیم نظری امنیت ملی، تهران، مرکزآموزش مدیریت دولتی.
*راغب الاصفهانی، تحقیق ندیم مرعشی، شوال ۱۳۹۲ قمری، معجم مفردات الفاظ القرآن، لبنان، دار الکتب العربی، دار الفکر.
*رحیمی (روشن)، حسن، ۱۳۸۱، «سیاست امنیتی ایران در دهه نخست انقلاب اسلامی” ، فصلنامه مطالعات دفاعی امنیتی، شماره ۳۳، دانشکده فرماندهی، ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
*رنجبر، مقصود، ۱۳۷۸، ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
*شریعتمدار جزائری، آیت اللّه، تابستان ۱۳۷۹، «امنیت در فقه سیاسی شیعه” ، فصلنامهعلوم سیاسی، شماره ۹، قم، موسسه آموزش عالی باقر العلوم (ع).
*عمید زنجانی، عباسعلی، ۱۳۸۴، جزوۀ فلسفه امنیت در اسلام، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
*عیسی نیا، رضا، تابستان ۱۳۷۹، «فقها و مسئله امنیت ملی” ، فصلنامۀ علوم سیاسی، شماره ۹، قم، دانشگاه باقر العلوم (ع).
*فریدمن، لورنس، ۱۳۷۸، مفهوم امنیت، کتاب گزیده مقالات سیاسی-امنیتی، جلد اول، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
*لک زائی، نجف، ۱۳۸۵، «بررسی مفهوم امنیت ملی و تأثیر آن در توسعه پایدار “ ، فصلنامۀ مطالعات دفاعی استراتژیک، شمارۀ ۱۵، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
*نصری، قدیر، ۱۳۸۱، «مکتب کپنهاک، مبانی نظری و موازین عملی” ، فصلنامۀ مطالعات دفاعی امنیتی، جلد ۳۳، تهران، دانشگاه فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
*نظریه امنیت جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۷، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
*نوروزی خیابانی، مهدی، ۱۳۸۲، «جایگاه امنیت در اندیشه سیاسی اسلام و امام خمینی (س) “ ، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۵، قم، موسسه آموزش عالی باقر العلوم (ع).
.
انتهای پیام /*