به جای سرمقاله:
ارزش امــانتــداری
(سخنان دکتر حمید انصاری)
به مناسبت سالروز تأسیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، نشریه "حریم امام" (هفته نامه آستان مقدس امام خمینی) مصاحبه ای با آقای دکتر حمید انصاری (قائم مقام مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی) انجام داده است که در شماره 30 هفته نامه مزبور(16 / 6 / 91) درج شده است. بخش هایی از این مصاحبه در ارتباط با اهداف و فعالیت های گذشته و آینده مؤسسه به نظر خوانندگان گرامی می رسد:
- نامه ای که مرحوم یادگار امام (رضوان الله تعالی علیه) در سال 1367 خدمت حضرت امام نوشتند و پاسخی که حضرت امام دادند و حکمی که صادر کردند سنگ بنای تأسیس این مؤسسه شد. [متن نامه یادگار امام و پاسخ حضرت امام در همین شماره هفته نامه حریم امام چاپ شده است]
در حقیقت دغدغه هایی بود نسبت به آینده و نوع مراوده ای که بخش های مختلف جامعه می تواند با آثار امام و اندیشه امام داشته باشد و نیازی که در این عرصه وجود دارد - با توجه به اینکه امام معمار انقلاب بود، بنیانگذار نظام بود و 10 سال هم این انقلاب را بعد از پیروزی رهبری کرد، خوب طبیعی است که این جایگاه، جایگاهی همیشگی و ماندگار است – پیش بینی می شد که مرکزیتی لازم است تا پاسخگوی نیازها باشد و به صورت منظم و صحیح در حفظ و نگهداری آثار امام و تعیین صحت و سقم آنچه به نام امام منتشر می شود فعالیت کند.
در حقیقت، شناسایی، گردآوری، طبقه بندی، نگهداری و حفاظت همیشگی و دائمی با روش های مختلف علمی از اصل آثار، بعد ترویج و نشر و توسعه نیازها و انتشار آن و رساندنش به دست مخاطبین، ترجمه، تحقیق و پژوهش و بازگویی پیامهای امام و اندیشه امام متناسب با فضاهای جدید و نیازهای جدید از مسئولیت های بسیار مهم و کلیدی موسسه و در واقع فلسفه وجودی این موسسه است. همچنین نظارت بر آنچه در خارج از مجموعۀ موسسه از ناحیه دیگر ناشرین و بخش های مختلفی که به امام علاقه دارند چاپ و منتشر می شود و مرجع اعلام صحت و سقم مطالبی که به نام امام و منسوب به امام، نشر پیدا می کند از هدفهای اصلی و کلی بود که باعث شکل گیری موسسه شد.
در همان سال ارتحال حضرت امام، در آبان ماه سال 1368، قانونی در این زمینه به تصویب مجلس رسید که مواد مختلفی دارد. طبق صریح ماده اول این قانون، یعنی قانون نحوه حفظ آثار و یاد حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه «چاپ و انتشار زندگینامه و آثار و گفتار حضرت امام خمینی – رضوان الله تعالی علیه- از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی و شرکتها و مؤسسه های دولتی و غیر دولتی، بدون تأیید صحت مطالب توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی که بنا به دستور آن حضرت زیر نظر حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی اداره می گردد ممنوع است. اشخاص و مؤسسه های مذکور موظفند قبلاً به مصادر تأیید شده توسط مؤسسه استناد نموده یا تأییدیه لازم را از این مرکز دریافت و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه نمایند.»
من همین جا عرض کنم که ما به هیچ وجه، بخش سانسور را برای مؤسسه در این حوزه قائل نیستیم؛ اگر کسی می خواهد چیزی منتشر بکند باید مطمئن شویم که دقیق و منطبق با نسخ اصلی است که در اختیار موسسه است و کمک می کنیم به مؤلفین و ناشرین در تطبیق این موارد و اینکه احیانا اگر اشتباهی هست، یا نسخه هایی را که به عنوان منبع استفاده کردند معتبر نبوده، نسخ اصلی را در اختیار می گذاریم. در هر حال انتشار چنین مطالبی بدون مجوز مؤسسه – طبق فرمایش حضرت امام- هم خلاف شرع است و هم خلاف قانون.
البته الان که بیست و چند سال است از رحلت حضرت امام می گذرد این قانون به نحو مطلوبی اجرا شده است. از ناحیه ناشرین غیر از مؤسسه، بخش خصوصی، کتابهای متعددی راجع به امام کار [[page 3]]شده که الحمد الله با تشویق ها و حمایت هایی که خود مؤسسه داشته شاهد تخلف بسیار بسیار معدود و کم هستیم. شاید مراکزی در قم یا در تهران هستند که خودشان را فراتر از قانون می بینند یا ملزم نمی بینند قانون را رعایت بکنند ولی بقیه مراکز، نهادهای مختلف بحمدالله متعبد بودند نسبت به این نظر حضرت امام که قطعاً به مصلحت نظام و خود جایگاه امام هست و طبیعی است که تخلف از این بحث فقط تخلف از قانون نیست، ایستادن در مقابل چیزی است که امام مصلحت می دیدند.
در این میان، صدا و سیما اهمیت زیادی دارد که اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، ارتباط و تعامل خوبی با مؤسسه دارند و تلاششان در همه ادوار گذشته و در این سالها این بوده که با مؤسسه ارتباط داشته باشند، از منابع معتبری که موسسه در اختیار می گذارد استفاده بکنند؛ جلسات مشترک خوبی داشته ایم.
البته ما همان آغاز چند نوبت در جلساتی که در سطح مسئولین صدا و سیما و مؤسسه و تولیت محترم بود پیشنهاد دادیم که دفتر مشترکی، کمیته مشترکی نظارت کند بر این موارد که رعایت بشود و رعایت قابل توجهی هم در آنجا ما شاهد هستیم. اما بعضاً طبیعی است که در کشور در اوج جریانها و نوسانات سیاسی در بعضی از شبکه ها و بعضی اخبار شاید مطلب نادرستی مطرح شده که موردی بوده، ولی اینکه آیا این روند از نظر مؤسسه کاملا مطلوب بوده یا آنچه صدا و سیما انجام داده می توانسته بهتر از این باشد، آن مقوله دیگری است. در بعد نظارتی مسئله ای که داریم بحث انتشار تحریف نشده متن سخن و یا تصویر امام نیست بلکه این موضوع است که بعضاً متناسب با سلایق و شرایط روز یا خدای ناکرده ابزارگونه بخواهند از امام مطالبی گزینشی بدون توجه به ارتباط موضوع پخش شود. خلاصه ما نبایستی برای مصلحت های روزمره به صورت ابزاری از جایگاه حضرت امام هزینه کنیم.
به هر حال مهمترین اولویت برای مؤسسه، حفظ اصل آثار حضرت امام است. طبق اولویت هایی که در اوایل تشکیل مؤسسه اتخاذ شد مسئله اصلی این بود که اول مدارک و آثار حضرت امام را شناسایی و گردآوری کنیم. حضرت امام قریب به یک قرن عمر مبارک و مؤثرشان بوده است. آثار مکتوب، غیر مکتوب، عکس، فیلم و ... همه مهم هستند.
ما، کار شناسایی را سالهای اول انجام دادیم. گردآوری ها را تا آنجا که امکان داشته از طریق فراخوان های عمومی، روش های مختلف، مراجعات مستقیم و غیره انجام دادیم. تقریباً آنچه موجود بوده و امکان دسترسی داشته همه را جمع کرده ایم. ولی هنوز هم مکاتبات زیادی با چهره ها و شخصیت هایی که بعدها به دلایلی از گردونه فعالیت های سیاسی و علمی خارج شدند یا دچار حوادث شدند لابلای کتابها و کتابخانه های اینها ممکن است وجود داشته باشد که در همه موارد پی گیری می شود. ولی اصل مطالب، آثار و تالیفات، دست خط های کتاب های امام، تصاویر آنچه بوده و امکان دسترسی داشته، سعی کردیم گردآوری شود و به شیوه های مختلف آنها را تکثیر کردیم و برای نگهداریش برنامه ریزی علمی شده تا در مقابل چیزهایی که آفت زا هست مثل نور و گرد و غبار و غیره انشاء الله برای همیشه اصل آن نسخ حفظ شود. در موزه آثار حضرت امام، برای تکثیر و توزیع و استفاده نیزکارهای زیادی شده است.
با همه اینها این یک واقعیتی است که ما همه نیازها را نتوانسته ایم پاسخ بدهیم. در واقع به لطف خدای متعال، تفکر امام، انقلاب امام، رستاخیر معنوی حضرت امام که برپا کرده آنقدر وسیع و رو به توسعه است که نه مؤسسه محدود ما بلکه همه مجموعه ها هم نمی توانند به نیاز عظیمی که در سطوح مختلف، زبان های مختلف و جاهای مختلف هست پاسخ بدهند ولی در بعد نشر اندیشه من فکر می کنم کارهای خیلی خوبی شده است. مهمترین کار برای بستر سازی حفظ و حراست از میراث معنوی حضرت امام این است که آن متن صحیح، کامل، منقح، با شناسنامه، با روایت درست از نوع انتشارش و زمان انتشارش، وقایع پیرامونش منقل شود که ما، در این زمینه تلاش های زیاد و مؤثری داشته ایم.
البته ما معتقد نیستیم در وادی نشرِ اندیشه، مؤسسه نقش انحصاری دارد. در بخش آثار و نسخ نیز ما معتقدیم باید مرکز و مرجعیت مشخصی باشد و اینها را نگهداری کند، مثل اسناد رسمی مهم کشور و این بالاتر از آنها است؛ داستان انقلاب اسلامی است و همه چیز انقلاب است. ولی در مورد نشر اندیشه اعتقاد داریم که به هر حال برداشت ها متفاوت است، تفسیرها مختلف است و خود حضرت امام به ما آموخت که اجتهاد را پاس بداریم، آزادی بیان و اندیشه را پاس بداریم. باید متن را صحیح در [[page 4]]اختیار جامعه بگذاریم و آن چیزی را هم که برداشت می کنیم و فکر می کنیم صحیح است به جامعه عرضه کنیم، البته نه به صورت انحصاری.
ما اعتقاد داریم که بایست همه دستگاه های فرهنگی و حوزه ها و مخصوصا کسانی که دلبستگی به اندیشه و راه امام دارند بیایند و همکاری کنند در جهت تبیین این اندیشه، چون بسیار گسترده و وسیع است. من فکر می کنم بیشتر باید نگران این باشیم که یک قرائتی به عنوان قرائت رسمی حکومت، نظام، مؤسسه، تولیت و هرکسی که بگوید امام این است و لا غیر مطرح شود و بعد هم همین را به نوعی به صورت یک چیز الزامی بیان کند. به نظر من مهمتر از همه، همان پاسداری از آزادی بیان است. اگر کسی یا نهادی یا رسانه ای چیزی را از امام نقل کرد بنده خدمتگزار کوچک هم بتوانم بگویم آقا اینجا را دارید اشتباه می کنید به این دلیل و یا این استفاده درستی از بحث امام نیست. این آزادی را اگر پاس بداریم همه چیز درست می شود.
ما، در این زمینه قدم های زیادی برداشتیم. در بخش کارهای پژوهشی، پژوهشکده ما کارهای زیادی انجام داده است. تحلیل گفتمان امام به اجتهاد احتیاج دارد. الان توی این حوزه کارهای خوبی شده است. اگر کسی واقعاً بخواهد وقت بگذارد در هر کدام از مقولاتی که مورد نظرش هست و در اندیشه امام بخواهد غور و بررسی بکند و مجتهدانه و کارشناسانه نظر بدهد مؤسسه می تواند منابع پژوهشی خوبی در اختیارش بگذارد. برای تحقیق موضوعی، بسترهای کارها فراهم است.
از دیگرکارهای مهم مؤسسه کنگره هایی است که برگزار کردیم. کنگره های بسیار خوبی بود. ما حدود 20 کنگره بین المللی داشتیم که در بعضی 300-400 نفر اندیشه مند برجسته جهان اسلام از آمریکا و اروپا و خاورمیانه و فلسطین و نقاط دیگر عالم حضور داشتند. دیدگاه های مختلفی در آنجا مطرح می شد. اصل هم بر این بود که همه سلایق بیایند و شرکت کنند. مثلاً ما کنگره ای داشتیم، دو بزرگواری که من نام نمی برم اینها تقابل اندیشه ای جدی با هم داشتند. در آن ایام هر دو در آن کنگره مقاله دادند و راجع به یک موضوع از اندیشه حضرت امام قرائت خودشان را مطرح کردند. مؤسسه هم چاپ و منتشر کرد. این از کارهایی است که نشان می دهد ما به این باور اعتقاد داشتیم و پایبند بودیم و هستیم.
البته باید توجه داشت که اجتهاد در اندیشه امام اصول دارد، چهارچوب دارد، اسلوب دارد و اجتهاد نمی تواند خلاف نص باشد. کسی نمی تواند بگوید من اجتهاد کردم در حالی که نص امام خلافش را فریاد می زند و چهارچوب های خودش را دارد. باید با همان قواعد عمل کرد. ولی قبل از اینکه نگران این جنبه ها باشیم باز تأکید می کنم من نگران انسداد و یک نوع استبداد رأی در حوزه اندیشه هستم. به نظر من این مهمترین اولویت و دغدغه جامعه است، حتی فراتر از اندیشه امام. اگر در بُعد فرهنگ در کشور بخواهد توسعه دانش - چیزی که مد نظر مقام معظم رهبری هست- واقعاً اتفاق بیفتد باید از شعار بیاییم بیرون و بایست اول این میدان را تضمین بکنیم - میدان آزادی بیان و اندیشه- بعد برویم سراغ مسائل دیگر.
در هر حال ما سعی کردیم که این جایگاه و حرمت این جایگاه حفظ شود و حتی به تهمت ها و هتاکی ها کمتر پاسخ داده شده است. واقعیت این است که یکی از اصول حاکم بر رفتارهای مؤسسه و همه فعالیت هایش در بخش نشر و ترجمه و پژوهش و کنگره و بیانیه و هر کاری که می کنیم همین بحث بی طرفی نسبت به جریان های سیاسی درون نظام و مدافع کلیت کلان نظام و قانون اساسی بودن است.
در مجموعۀ مؤسسه و فعالیت های مؤسسه به هیچ وجه اجازه ندادیم مسائل جناحی و حزبی ورود پیدا کند. فقط و فقط همان رسالت اثر هست و آن اصولی که حاکم بر فعالیت های مؤسسه بوده. اگر یک کسی مدعی است باید مورد بیاورد و مصداقی بیان کند. مؤسسه از معدود - شاید منحصر به فرد - نهادهایی در نظام باشد که حرکت سیاسی زیگزاگ به هیچ وجه نداشته است. ما همان چیزی که 22 سال قبل می گفتیم راجع به اندیشه های حضرت امام همان است که همان است. در هر دوره ای اگر سراغ چهره ای رفتیم در مقابل سراغ چهره دیگر هم رفتیم و دیدگاه هایش را بیان کردیم. حالا اگر آن آقا جواب نداده یا گروهی قهر کرده و جواب نداده اند اینها ملاک نیست. ولی در مجموع این خط را حتی از نظر تصاویر در خبرها و دیگر چیزها داریم. ولی خوب اگر یک جناحی، یک جریانی از امام فاصله گرفت، دیگر مقصر ما نیستیم که با امام کمتر مأنوس بوده یا سوابق کمتری دارد.
حاج احمد آقا می فرمودند قرار ما بر این است که راجع به جریان های سیاسی، چهره ها و شخصیت [[page 5]]ها، هر نقشی که داشته اند در آن دوره خودش بدون هیچ گونه سانسوری آن موضوع را منعکس کنیم؛ یعنی این را خیانت به امام و آثار امام می دانیم که اسمی، سندی و اثری به واسطه اینکه امروزه فرض کنید با نظام یا با خود امام مشکل دارد و یا در یک دوره بعد مشکل پیدا کرد این را برداریم، به هیچ وجه. هر چیز در جایگاه خودش. یعنی دقیقا وفادار بمانیم به همان اصلی که اشاره کردم: امانتداری.
یکی از اصول حاکم بر فعالیت های مؤسسه این است که ما باید امانت دار باشیم. این امانتداری یعنی هر چیزی را عینا همان جوری که بوده حفظ کنیم، بدون اینکه هیچ گونه شأنی برای خودمان قائل باشیم. هیچ توجیهی، هیچ مصلحتی هم فکر نمی کنیم بالاتر از مصلحت خود امانت داری باشد که مورد تاکید قرآن است.
بعد از ارتحال جانسوز حاج احمد آقا نیز این موضوع محفوظ است و الحمد لله حاج حسن آقا علی رغم اشتغال تحصیلی جدی که دارند و مجموعه فعالیت هایی که در ارتباطات، دیدارها، گفتگوها و کارهایی که در قم دارند، کارهای علمی بسیار ارزشمندی که در همین چند سال اخیر دیدیم که آثار و برکات آن واقعا زیاد است، ولی حضور و ورود خوبی هم به مباحث مجموعه دارند. یعنی می توانم بگویم نظارت عالیه ای که بایستی تولیت داشته باشد را دارند. تولیت ایشان مقام تشریفاتی نیست و از طرف دیگر مقام مداخله ای هم نیست، یعنی می توانم بگویم همان خط مشی حضرت امام را دارند. یعنی اعتماد دارند ولی می خواهند مجموعه پاسخگو باشد. پرسشگری را دارند ،ورود دارند و مقولات را می شناسند. حتی مقولات جدید مثل طراحی سایت پرتال امام که بحث های فنی مفصلی بود، ایشان با حوصله بعضی وقتها چهار ساعت، پنج ساعت با حوصله می نشینند و بحث می کنند، وارد می شوند و ورود بسیار خوبی دارند.
و خود ما دأبمان این است که حتماً مسائل را به موقع خدمتشان گزارش می کنیم. هر آخر هفته که ایشان تشریف می آورند تهران در خدمت شان هستیم. تعامل و ارتباط خوبی هم هست و مدیریتی که می توانم بگویم نمونه ای یا جلوه ای از مدیریت حضرت امام است که ما شاهد بودیم. هم افراد را هم مرزها را می شناسند، هم عشق و علاقه و ارتباط خوبی دارند و هم تواضع خاصی دارند که واقعا خاص این خانواده است که خودشان از یک جایگاه و موضع خاص نگاه نمی کنند ولی کار هم می خواهند، پیشرفت کارها را هم می خواهند، جدی هم هستند در کار و همه این اصول الحمد الله رعایت می شود.
منبع: حضور، ش 81، ص 3.
[[page 6]]