دیدگاههای فلسفی امام خمینی(ره) در مورد زنان

  آشا عبد الابراهیم

زنان از بدو خلقت، در کنار مسئولیتهای خود به عنوان مادر، دوش به دوش مردان کار کرده اند و به اهداف علمی عالی نائل شده اند. ان شاء الله که چنین زنانی الهام بخش دیگر زنان و بخصوص زنان مسلمان برای حضور موفقیت آمیز در همۀ امور زندگی در سراسر جهان باشند.

خداوند انسان را آزاد آفریده است. حضرت علی(ع) فرموده است: بندۀ دیگران نباشید، زیرا خداوند شما را آزاد آفریده است.

قرآن می فرماید: زن و مرد باید آزادی انتخاب داشته باشند. از آنچه که از آن آگاهی و شناخت ندارند پیروی نکنند. در سورۀ اسراء آیۀ 36 آمده است:

آنچه نمی دانی اظهار اطلاع منما، زیرا گوش و چشم و دل مسئولند و همه را بدان بازخواست کنند.

مسلمانان ارزش زیادی برای آزادی قائل هستند. مع ذالک، سیاست کشور باید به گونه ای باشد که حضور زنان در جامعه به ضرر خانواده هایشان تمام نشود و در واقع از این رهگذر آسیبی به کانون خانواده وارد نیاید. خانواده، کانون عشق و محبت و عاطفه و صلح و آرامش بین زن، شوهر و فرزندان است. از این رو سلامت فرزندان و خانواده باید حفظ شود. اسلام به عنوان یک دین چند بُعدی جایگاه والایی برای خانواده قائل است. اسلام عشق مادری را به عنوان منشأ ترقی و پیشرفت همسر و فرزندان تلقی می کند. زنها و مردها و سیاستگذاران جامعه هر یک به نوبۀ خود، باید این جنبۀ چند بُعدی اسلام را در نظر داشته باشند.

زنان در جامعه بسان فرشتگان بهشتی هستند. زن به خاطر کسانی که به آنها عشق می ورزد رنجهای اجتماعی و عاطفی بسیاری را تحمل می کند. زنها با محرومیت،  تبعیض، بی عدالتی و گاهی خشونت مبارزه می کنند و به منظور سوق دادن انسانها به سوی رستگاری و سعادت از هیچ تلاشی فروگذاری نمی کنند. پشت هر موفقیت مردان می توان دست یک زن را مشاهده کرد. نمونۀ بارز آن را می توان زنانی همچون حضرت مریم(س) و حضرت خدیجه(س) ذکر کرد که در موفقیت حضرت عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) نقش بسزایی داشتند. امام خمینی(ره) بی آنکه از لحاظ فیزیکی و فکری بین زن و مرد تفاوت قائل شود معتقد بود که همۀ زنان در تولد، تغذیه، تربیت، نصیحت و تشویق فرزندان به سوی کمال و موفقیت نقش مهمی دارند و زنان با شناخت حساسیتهای فرزندان خود و چشم پوشی از خطاها و غفلتهایشان و نیز با ارج نهادن به تلاشهای آنها می توانند نقش با ارزشی در جامعه ایفا کنند.

منابع انسانی که شامل افکار و عقاید، باورها، فرهنگ، دانش، مهارت و قوّۀ خلاقیت افراد است از جملۀ فاکتورهای مهم توسعه به شمار می آیند. از این رو زنان، به عنوان نیمی از منابع انسانی، می توانند نقش اساسی در توسعه ایفا کنند و مشارکت زنان در توسعه پدیدۀ جدیدی نیست.

  نقش زن در تربیت فرزندان

یک ازدواج موفق معمولاً به تولد یک یا چند فرزند می انجامد. نقش والدین و رابطۀ آنها با فرزندانشان بسیار مهم است. با توجه به این واقعیت مهم، اسلام برخی حقوق و مسئولیتها را برای والدین و فرزندان قائل شده است. والدین موظفند از لحاظ تغذیه،  پوشاک، آموزش، ... حقوق برابر برای فرزندانشان قائل شوند. والدین همچنین موظفند نسبت به فرزندان خود احترام بگذارند و با آنها به نیکی رفتار کنند. شاید هیچ چیز برای والدین بهتر از آموزش رفتارهای پسندیده به فرزندانشان نباشد. اینها از جمله وظایف بسیار مهم زنان و مردان نسبت به فرزندانشان است.

در حدیثی آمده است: مراقب وظایفتان نسبت به خداوند باشید و نسبت به فرزندانتان عادل و درستکار باشید.

اما مسئولیتهای والدین و فرزندان نسبت به یکدیگر متقابل است. به عبارت دیگر،  فرزندان نیز در قبال والدین خود مسئولیتهایی دارند.

در حدیثی آمده است: رضایت خداوند در رضایت والدین و نارضایتی خداوند در نارضایتی والدین است. نقل شده است که روزی مردی از پیامبر اسلام(ص) پرسید: چه کسی سزاوار بهترین توجه و احترام از جانب من است؟ پیامبر(ص) فرمود: مادرت. مرد پرسید: دیگر چه کسی؟ پیامبر فرمود: مادرت. مرد برای بار سوم همان سؤال را تکرار کرد و پیامبر نیز همان جواب را تکرار فرمود. سرانجام مرد برای بار چهارم سؤال خود را تکرار کرد و این بار پیامبر(ص) فرمود: پدرت.

در حدیثی دیگر آمده است: بهشت زیر پای مادران است. این حدیث می تواند بیانگر نقش مهم زنان در خانواده و نیز جامعه باشد. در گذشته زنان فقط در خانواده مشغول به کار بودند اما امروزه آنها می توانند در عرصه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی،  اقتصادی حضور فعال داشته باشند. زنان و مردان باید متفقاً در سیاستگذاریها و تصمیم گیریها مشارکت داشته باشند.

 نقش اقتصادی زنان

زنان که تا مدتها در جامعه غیر فعال بوده اند، امروزه در آستانۀ کسب هویت خویش هستند. این امر به مشارکت فعال آنها در عرصه های مختلف زندگی کمک خواهد کرد. برای زنان، این موضوع نه فقط به معنای مطالبۀ حقوق برابر با مردان، بلکه به معنای اثبات مسئولیتهای به حق آنهاست که از سوی خداوند قادر متعال برای آنها تعیین شده است. البته شکی نیست که ارتقای دانش و آگاهی زنان موجب خواهد شد تا به این بخش از جامعه مسئولیتهای بیشتری اعطا شود. در انقلاب اسلامی ایران، که موجب مشارکت فعال زنان ایرانی در امور کشور شد، انتظار می رود که زنان در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فعالتر شوند.

مع ذلک واقعیت تلخ این است که فرصتهای لازم برای توسعه و ظهور استعدادها در اختیار زنان گذاشته نمی شود. آمار سالهای 1956 تا 1991 م. نشان می دهد که در سال 1956، 6  /  9 درصد از کل تعداد جمعیت شاغل در ایران زن بودند و این درصد در سال 1966 به 2  /  13 درصد و در سال 1976 به 7  /  13 درصد افزایش یافت. این رقم در سال 1986 به 8  /  8 درصد کاهش یافت و سپس در سال 1991 به 3  /  9 درصد افزایش یافت. آمار همچنین نشان می دهد که در سال 1993، 6  /  25 درصد افراد شاغل در بخش دولتی را زنان تشکیل می دادند که 1  /  42 درصد آنها در وزارت آموزش و پرورش و 3  /  41 درصد آنها در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مشغول به کار بودند. به عبارت دیگر، 4  /  83 درصد زنان در این دو وزارتخانه شاغل بودند. به علاوه، زنان نماینده در مجلس فقط 8 نفر بودند. در دوره های چهارم و پنجم مجلس این به 9 نفر ارتقا یافت.

انقلاب اسلامی ایران که به مشارکت فعال زنان در امور کشور منتهی شد، از زنان انتظار دارد که در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فعالتر باشند. این انتظار وقتی اهمیت بیشتری می یابد که درک کنیم، زنان می توانند الگوهای معنوی و اخلاقی جهان محسوب شوند.

اغلب خانمها در پاسخ به سؤال میزان همکاری و مشارکتشان در جامعه معتقدند، زنانی که در اثر طلاق یا مرگ همسرانشان تنها هستند در صورتی که به آنها کمک نشود دچار مشکلات فراوانی می شوند. مسائلی که زنان اغلب اوقات با آنها درگیر هستند، مسائل اجتماعی مربوط به ازدواج، طلاق، تربیت فرزندان، استخدام و نیز استفاده های صحیح از اوقات فراغت و پول است. واقعیت این است که وقتی زنان از لحاظ اقتصادی غنی می شوند، استقلال بیشتری کسب می کنند. ما زنان به عنوان افراد جامعه می توانیم با آشنایی بهتر با اصول اعتقادی و امور جامعه مان فرآیند تعلیم و تربیت را شروع کنیم. ما زنان باید در مباحث اجتماعی مشارکت کنیم و عقاید، تجربیات،  ناکامیها و دغدغه هایمان را ابراز نماییم.

 نقش زن در جامعه

خداوند زنان و مردان را آزاد آفریده است و به شما آزادی انتخاب داده است. ما به عنوان زنان مسلمان در جهان امروز معتقدیم که خداوند ما را بر اساس انتخابهایمان که به اعمال خوب یا بد منتج می شود قضاوت خواهد کرد. این بدان معناست که ما باید از لحاظ روحی و فلسفی آمادۀ مواجهه با چالشهای مدرنیته باشیم. و با شناخت فشارهای روانی ناشی از انتقال اجتماعی که در طی دوره های تحولات سریع تجربه می شوند فرزندانمان را برای چگونگی برخورد با پیشرفتهای فن آوری، و افزایش تکبّر بشری ناشی از آن، مهیا سازیم.

برخی ممکن است پیشنهاد کنند که پاسخ سادۀ چنین مسائلی این است که از اینگونه اطلاعات و فن آوری ها اجتناب کنیم و با کسانی که مبادرت به انتخابهای نادرست می کنند از لحاظ فیزیکی و اجتماعی با خشونت رفتار کنیم. اما این عکس العمل بیشتر موجب خواهد شد برخی جوامع از دسترسی به منافع فن آوری جدید که برای پیشرفت اجتماعی ضروری است محروم شوند. ما باید در جستجوی یک رویکرد متوازن مبتنی بر حقیقت و ایمان باشیم. بدین منظور باید به بررسی عمیق قرآن و سنت بپردازیم.

 یک راه عملی برای تقویت رشد اجتماعی زنان و ساختار خانواده

در احادیث مذکور به وضوح بیانگر مسئولیتهای مهم یک فرزند در قبال والدین خود است. و معلوم می شود که اگر چه باید هم به پدر و هم به مادر محبت ورزید، اما لازم است به مادر که دوران بارداری و زایمان را تجربه کرده و ما را به دنیا آورده است توجه بیشتری کنیم. قرآن مجید می فرماید:

به انسان در مورد پدر و مادر سفارش کردیم. مادرش به او باردار شد، و روز به روز ضعیف تر شد، و بعد از دو سال از شیرش باز گرفت، و نیز سفارش کردیم که مرا و پدر و مادرت را شکرگزار باش، که عاقبت تو نزد من خواهد بود سورۀ مبارکۀ لقمان، آیۀ 34.

این آیات قرآن واضح می سازد که ما با اطاعت از والدینمان در واقع از خداوند اطاعت می کنیم و این کلید بهشت است و اسلام اهمیت زیادی برای این مسأله قائل است و بنابراین ما باید در همه حال و در هر موقعیتی از والدین خود اطاعت کنیم.

با وجود این، اسلام فقط در یک مورد به فرزندان اجازه داده است که از فرامین والدین خود سرپیچی کنند و آن هم موردی است که فرامین والدین مخالف اسلام باشد. در رابطه به احترام به والدین در قرآن می فرماید:

پروردگارت امر کرد که جز او پرستش نکنید، و به پدر و مادر نیکی کنید، تا زنده هستند هر دو یا یکی از آن دو سالخورده شوند، آنان را میازارید و به درشتی خطاب نکنید و جز به احترام با آنان سخن نگویید. و همیشه از روی تواضع و احترام در برابرشان سر فرود آور و بگو: ای پروردگار من! همچنانکه ایشان از کودکی با مهربانی مرا بزرگ کرده اند، تو نیز با مهربانی به ایشان رحمت بفرما.

سورۀ مبارکۀ الاسراء، آیۀ 23 و 24

همچنین قرآن مجید در جای دیگر می فرماید:

شکرگزار پروردگار و پدر و مادرت باشد.

سورۀ مبارکۀ لقمان، آیۀ 14

 مشارکت زنان در اجتماع

به عقیدۀ من، موقعیت زنان در ایران و در کل جهان نیازمند یک بازنگری، نقد و تحلیل دقیق است. من نگران هستم که در غیاب بررسی و نقد صحیح، موقعیت زنان به سمت استثمار زنان سوق داده شود. اگر در گذشته زنان در خانواده استثمار می شدند،  امروزه آنها در جامعه استثمار شوند. من معتقدم که زنان و مردان باید در سیاستهای مربوط به زنان در عرصه های حقوقی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متفقاً شرکت کنند و در هنگام اتخاذ چنین سیاستهایی تمام مسائل مربوط به زنان را باید به طور جامع تجزیه و تحلیل کرد و راههای اجتناب از اعمال فشار بیش از حد بر زنان هم در خانواده و هم در جامعه بررسی شود. معمولاً زنانی که هم در خانواده و هم در جامعه فعال هستند از فشارهای روانی رنج آور ناشی از انتظارات ناشایسته و بیش از حد جامعه از زنان در عذاب هستند.

 تأثیر اندیشۀ امام خمینی(ره) بر بهبود

برخورد نسبت به زنان در کشورهای اسلامی

زنان غربی بدون هرگونه ملاحظۀ اخلاقی رابطه جنسی خارج از چهارچوب ازدواج و استفاده از سقط جنین برای خلاص شدن از شرّ بچه هایی که نطفۀ آنها بر اثر روابط جنسی نامشروع بسته شده بود، را پذیرفتند زیرا در جامعۀ غربی هیچگونه زمینۀ اخلاقی برای حیات آنها ارائه نشده بود. اما اکثر آنها این عمل را مغایر با ارزشهای انسانی یافتند.

عواقب روحی و روانی ناشی از این انقلاب جنسی برخی را دچار چنان سرخوردگی کرد که دست از آن شستند و احساس کردند که حذف مبانی اخلاقی از جامعه غیر ممکن است و نتیجه ای جز سقوط در دام اعمال شیطانی در پی ندارد. از این رو برای داشتن زندگی بهتر به مفاهیم خوب و یا شیطانی بودن اعمال بشری روی آوردند.

ما مسلمانان معتقدیم که خداوند ما را بر اساس انتخابهایمان، که منتج به اعمال خوب یا شیطانی می شوند، قضاوت خواهد کرد. این بدان معناست که ما باید از لحاظ روحی و روانی برای شکست چالشهای مدرنیته که در پیش روی ماست مهیا باشیم.

برخی معتقدند که پاسخ ساده به چنین مسائلی عبارت است از طرد مدرنیته. نیل به این منظور، مستلزم بررسی عمیق تر قرآن، سنت و تحلیل و تجزیۀ دقیق فقه و مباحث روش شناسی حقوقی است. آنچه مورد نیاز است عبارت است از برنامه های محکم و استوار برای جامعه مسلمین که بتواند مردم را از لحاظ اخلاقی آموزش دهد و مفاهیم اخلاقی را به گونه ای در زندگی مردم وارد کند که آنها، حتی کم هوشترین آنها، بتوانند از لحاظ معنوی و روانشناسی از این برنامه ها استفاده کنند. تمام وسائل ارتباط جمعی در کشورهای مسلمان باید از این برنامه ها حمایت کنند و مردم نیز در برنامه هایی که در این خصوص برگزار می شود، شرکت نمایند.

 

منبع: تأملی بر جایگاه زن، ج 2، ص 7.

. انتهای پیام /*