یکی از برجسته ترین ویژگی ها امام پیش از آن که یک رهبر معنوی یا سیاسی باشد، شاعر بودن وی است. اکثر سیاستمداران دنیا به خاطر داشتن روحیه خشن از نعمت لطافت در کلام بی بهره اند. امام چه پیش از آن که رهبر انقلاب اسلامی شود و چه بعد از آن همواره این موهبت الهی خود را حفظ کرده اند . ویژگی که امروز رهبر انقلاب اسلامی آیت الله خامنه ای هم از آن بی بهره نیست . با داشتن لطافت فکری و زبانی بیشتر از هر کسی می توانست به زبان مردم نزدیک شود . دیوان اشعار امام همواره از جمله آثار قلمی وی بوده که هر سال در نمایشگاه کتاب تهران و بعد از آن در کتاب فروشی های سراسر کشور جزء پرفروش ترین آثار یادگاری امام بود است .

شعر در اصل از کلمه «شعور» گرفته شده است و معنی و مفهوم آن طبق لغت نامه دهخدا :«دانش ، فهم ، درک ، وقوف و دانایی» است . اصولأ شعر کلامی است مرتب ، موزون ، هنری و خیال انگیز .شعر در ایران به دو صورت شعر کلاسیک و نو می باشد که نوع کلاسیک آن در چهار جریان حماسی ، عرفانی ، تغزل و معناگرا و در چهار سبک هندی ، خراسانی ، عراقی و بازگشتی به صورت قالب های مثنوی ، غزل ، قصیده ، مسمط ، مستزاد ،ترجیع بند ، ترکیب بند ، قطعه ، رباعی ، دو بیتی ، تک بیتی و چهار پاره سروده می شود . شعر نو سوای همه ی این قاعده ها و سبک ها است و اگر بخواهیم شعر نو را از نظر علمی تقسیم بندی کنیم می توانیم آن را به دو بخش آزاد و شعر بی وزن تقسیم کنیم . شعر نو در قالب های نیمایی ، سپید و موج نو سروده می شود . شعر در گونه جهانی به صورت ها سونت ، هایکو ، غزل ، ویلانل و مثنوی در 3 جریان فرامالیسم ، فوتوریسم و دادائیسم تعریف شده است . چامه سرا نام دیگر شاعر است و به معنای سراینده شعر می باشد . مهمترین عوامل تاثیر گذار در سرودن شعر عاطفه ، وزن ، خیال و زبان است .

بر اساس کتاب زیبایی شناسی شعر امام خمینی (س) اثری از حمید رضا خان محمدی که به کوشش پژوهشکده امام خمینی (س)  انقلاب اسلامی در سال 88 با تیراژ 1000 نسخه توسط موسسه چاپ و نشر عروج وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی به چاپ رسیده ، امام خمینی از سنین نوجوانی شروع به استنساخ در اشعار عرفانی و سیاسی ملک شعرای بهار ، میرزا اشرف الدین قزوینی و حجت لاری نموده اند . ایشان به دلیل ارتباط عمیق با فرهنگ ایرانی اسلامی ، در آثار خود به اشعار شاعران عارفی چون خواجه حافظ شیرازی و مولانا در بیش از 100 مورد استشهاد کرده اند .

از قدیمی ترین کتب اشعار امام می توان به «آثار الحجه» و «آینه دانشوران» اشاره کرد .مجموعه های اشعار امام در حوادث مختلفی مفقود شدند . پس از پیروزی انقلاب به اصرار با نو فاطمه طباطبایی امام اشعاری در قالب های متنوع و با مضامین عرفانی سرودندکه پس از رحلتشان در چند دفتر با عناوین «سبوی عشق» ، «باده عشق» ، «نقطه عطف» و «محرم راز» منتشر گردید  و در نهایت تمامی آثار امام در مجموعه ای به نام «دیوان امام» به چاپ رسید .

امام هیچ گاه خود را یک شاعر نمی دانست اما قریحه ی شاعریش او را همواره یک شاعر برجسته عرفانی معرفی می کند . امام در بعضی از اشعار خود با سرمشق گرفتن از بزرگانی چون حافظ و سعدی و مولوی اشعاری به وزن و قافیه مشابه سروده اند که از جمله آنان می توان به این شعر اشاره نمود:

الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها / که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها (حافظ)

الا یا ایها الساقی  برُون بر حسرت دل ها / که جامت حل نماید یکسره اسرار مشکل ها (امام)

همچنین امام به سرودن رباعی علاقه بسیار زیادی داشتند و شاید سرودن رباعی های متعدد و پیگیری های مستمر بانو فاطمه طباطبایی زمینه ساز سرودن اشعار بیشتر از سوی امام شد . در شعر امام استفاده از مضامین مشترک با شاعران بزرگ بسیار مشهود است مانند:

از قیل و قال مدرسه ام حاصلی نشد     جز حرف دلخراش پس از آن همه خروش(حافظ)

از درس و بحث و مدرسه ام حاصلی نشد   کی می توان رسید به دریا از این سراب (امام)

همچنین استشهاد به آثار حافظ و مولانا از جمله ویژگی های شعرذ امام بود که در ابتدای بحث نیز به آن اشاره شد . مهمترین جنبه ی اشعار امام عرفانی بودن آنان بود اما در این میان بسته به شرایط مختلف جنبه های حماسی ، غنایی نیز در آثار امام مشاهده می شود.

اگر اشعار را با توجه به سطح مفهومشان به دو دسته بیرونی و درونی بخواهیم تقسیم کنیم  ، اشعار امام را باید درونگرا بدانیم . به دلیل آنکه عوامل و تاثیرات درونی بر شکل گیری شعر امام موثر بودند نه عوانی بیرونی . بعد از سطح مفهومی در سطح لغوی در اشعار امام یک دایره گسترده واژگانی از حوزه های لغوی قرآنی ، احادیث ، عربی ، فرنگی ،ابداعی، اِتباعی، عامیانه و کهن را می توان مشاهده کرد و در نهایت در بررسی سطح نحوی اشعار امام به استفاده بعضی افعال خاص مانند (آمد(شد) و می نرسد (نمی رسد)) در آثار خود برخورد خواهیم کرد .

در پایان همانگونه که ذکر شد، مهمترین مضمون آثار امام به خصوص در زمینه شعر، عرفان است. امام پیش از آنکه یک فقیه یا فیلسوف یا سیاستمدار و یا حتی یک شاعر باشد ، یک عارف است . عرفان امام عرفان حماسی است و این به آن معنی است که تصوف و عرفان مسلکی نیست. بهترین مأخذ برای شناخت جهان بینی عرفانی اشعار ایشان است که از روی تفنن سروده نشده اند و همچنین در لابه لای اشعار امام رایحه کلامی شاعران بزرگی هم چون عطار ، مولانا ، عراقی ، حافظ ، سعدی و ... استشمام می شود.


منابع :


1- کتاب زیبایی شناسی شعر امام خمینی اثر حمید رضا خان محمدی

2- دانشنامه آزاد ویکی پدیا

3- فرهنگ لغت دهخدا

-----


امیر حسین کاکایی

. انتهای پیام /*