ارائه شده در دومین کنگره بین المللی امام خمینی و فرهنگ عاشورا - 1376

محمّد ابراهیم جنّاتی

تردیدی نیست در اینکه برپاداری سوگواری و اقامه مراسم عزاداری حضرت امام حسین(علیه السلام)، علاوه بر اینکه از اعظم شعائر الله است دارای فوائد دینی، مذهبی، اخلاقی، اجتماعی، و سیاسی است از این روی بر پیروان او لازم است که آن را در هر سال هر چه با شکوهتر زنده نگهدارند تا از فوائد آن بهره مند شوند.

بلی برخی از ناآگاهان هستند که وقایع عاشورا و حوادث کربلا را مربوط به زمان گذشته می پندارند و لذا از تکرار سوگواری هر سال دچار تعجب و حیرت می شوند و می گویند چه معنا دارد در ارتباط با جریانی که در 13 قرن پیش بوقوع پیوست در هر سال مجالس و محافلی به عنوان عزاداری برقرار شود و مردم در آنها سینه زنان و زنجیرزنان و اشک ریزان باشند، ولی در مقابل آنان آگاهانی می باشند که آن را به عنوان نمونه یک الگوی جاودانه در تاریخ و یک جریان آموزنده مهم و مستمر در سراسر زندگی بشر به حساب می آورند و آموزندگی مهم آن عبارت است از مبارزه با ظالمان و ستمگران و بیدادگران جامعه است.

از این روی همیشه و در طول تاریخ ظالمان و دشمنان با تشکیل اینگونه مجالس مخالف بوده و سعی و تلاش داشته اند که آنها را یا به تعطیلی بکشانند و یا اینکه به گونه های مختلف آنها را لکه دار جلوه دهند.

ویژگی خاص مراسم حسینی

مراسم عزاداری حسینی علاوه بر اینکه دارای فوائد فردی، اجتماعی، دینی و مذهبی است دارای ویژگی خاصی است که در مراسم دیگر وجود ندارد آن خصوصیت ویژه عبارت از نمایاندن حق از  باطل و ستیز حق بر ضد باطل است همه می دانند در جهان هستی و در همه زمانها میان حق و باطل، نور و ظلمت، علم و جهل، جنگ و ستیز بوده و هست بهترین وسیله ای که می تواند در راستای تاریخ حق را از باطل بطور معین و مشخص بنمایاند و بحق تجسم بخشد و برای همگان واضح و روشن کند، مجالس و مراسم عزای حسینی است.

 کلام امام خمینی(س)

امام خمینی(س) دربارۀ ناآگاهان و آنهایی که بر اقامۀ عزای حسینی در هر سال ایراد دارند به این مضمون فرمود: «... اصلاً نمی فهمند مکتب سیدالشهداء چه بوده و نمی دانند این منبرها، گریه ها، سینه زنی ها حدود 1400 سال است که ما و مکتب را حفظ کرده و تا حالا اسلام را آورده اند این عده از جوانها، اینطور نیست که سوء نیت داشته باشند و خیال می کنند که ما باید حرف روز بزنیم ولی حرف سیدالشهداء حرف روز و همیشه حرف روز است اصلاً حرف روز را سیدالشهداء آورده و دست ما داده است و سیدالشهداء را این گریه ها و مکتب وی را این مصیبت ها و داد و قال ها و این سینه زنی ها و این دستجات حفظ کرده، اگر فقط مقدسی بود و توی اطاق و توی خانه می نشست برای خودش هی زیارت عاشورا می خواند  و تسبیح می گرداند (برای امروز) چیزی نمانده بود... هر مکتبی هیاهو می خواهد باید پایش سینه بزنند... گریه ها زنده نگه داشتن مکتب سیدالشهداء....» در ادامه فرمود: «همین ها است که این نهضت را پیش برده اگر سیدالشهداء نبود این نهضت پیش نمی برد...» و فرمود: «امام حسین(ع) نجات داد اسلام را ما برای یک آدمی که اسلام را نجات داد و کشته شد سکوت کنیم...» (قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی، ص16)

در هر حال ما موظفیم تمام شعائر حسینی را تقویت کرده تا برای مسلمانان بلکه برای همه جهانیان حق از باطل جدا شده و در بستر زمان خلط به یکدیگر نشوند و نیز موظفیم با شعارها و سرودهای انقلابی و با برپایی مراسم پسندیده از روضه خوانی و تعزیه خوانی در محرم هر سال ولی به گونه ای که هماهنگ با ذهنیت امروز مردم باشد؛ باید روحیه پیروان حسین شهید را تقویت کنیم و به آنان خاطرنشان سازیم مهمترین سلاح یعنی درسهای عاشورای حسین را در دست دارند  و می توانند با استفاده صحیح و درست از آن دست ظالمان و استعمارگران را از سر مسلمانان بلکه مستضعفان جهان کوتاه بکنند.

پرهیز از خلاف واقع گوئی

باید با مراسم عزای حسینی خلاف واقع و خلاف شرع و خلاف منطق و عقل مقرون نشود و باید مطابق واقع و شرع و بطور الهام دهنده ای آن را برگزار نمایند تا درسی از مبارزه و فداکاری و شهادت در راه خدا و نمونه ای درست برای امر به معروف و نهی از منکر باشد و این می طلبد که به نکاتی به شرح ذیل توجه شود:

نکاتی که باید رعایت شود

نکاتی را که باید متصدیان مراسم عزای حسینی رعایت کنند عبارتند از:

1- گویندگان و نویسندگان و برپاکنندگان مراسم سوگواری توجه داشته باشند احادیثی را که در مصادر حدیثی و یا تاریخی را که در مصادر تاریخی نقل شد ولی با اصول اعتقادی و مبانی  فقهی ما سازش ندارد و یا آنکه مضامین آنها برخلاف منطق و عقل است و دلیل شرعی بر اعتبار آنها نمی باشد بیان نکنند ما احادیث و مضامین اینگونه ای را در آنها فراوان شاهدیم که بیان آنها از حوصله این نوشتار خارج است.

2-سعی و کوشش بر تشریح اهداف قیام پربار امام حسین(ع) برای سوگواران داشته و آنها را با آن اهداف هر چه بیشتر آشناتر سازند و یکی از اهداف مهم امام حسین (همانگونه که در وصیت نامۀ خود یادآور شدند) احیای امر به معروف و نهی از منکر بوده است لذا باید پیروان او از همه چیز بیشتر به آن اهمیت دهند.

3- مردم را از اموری که بر خلاف شرع است و احیاناً با مراسم مقرون می شود بر حذر دارند. زیرا در صورتی که آنها با مراسم مقرون شوند نه تنها مفید و مثمر نخواهد بود بلکه برای مذهب مضر خواهد بود.

4- بیان وقایع عاشورا به آن گونه که واقع شده نه آن گونه که برخی روی انگیزه های مختلف یا ناآگاهانه برای ما بیان کرده اند و اگر آن گونه که آنها خواستند بیان کنیم پیامد ناپسندی را مراسم برای مذهب خواهد داشت.

عوامل عدم نقل صحیح در مراسم

در گذشته بر اثر انگیزه ها و عواملی برپاکنندگان وقایع عاشورا و مراسم عزای امام حسین(ع) مقید به بیان آنها به گونۀ صحیح و درست نبوده اند و از جملۀ آن عوامل:

1- عدم بررسی کامل مبانی تاریخی که در دسترس قرار دارد توسط عالمان و محققان و مورخان آگاه.

2- تحریف حقایق توسط دشمنان به انگیزۀ بد جلوه دادن آنها به سود خود.

3- دوستان داستان ساز که اینان نوعاً هدفشان این است که داستانشان جلب توجه کند، از هر راه که باشد.

4- برداشت نادرست برخی از نویسندگان از قضایایی که در کتابهای تاریخی بیان شده است.

5- برداشت غلط و یا اشتباه در فهم بعضی از مطالبی که در احادیث دربارۀ امام حسین(ع) آمده. از آنها است که (اعتمر الحسین...) امام حسین برای دخول در مکه محرم به احرام عمره شد برخی برداشت کرده اند از این جمله که وی محرم به احرام عمرۀ تمتع شد  و یا به تعبیر دیگر محرم به احرام حج شد با اینکه هر جا که عمره به صورت مطلق ذکر می شود مقصود از آن عمرۀ مفرده است در هر حال در حدیث دوم از باب دوم از ابواب عمره از کتاب وسائل آمده که امام حسین با احرام عمره وارد مکه شد (و بعد از انجام آن، پیش از ایام حج تمتع از مکه خارج شد). ولی با این وصف در کتابهای مقاتل و سخنرانی بسیاری از سخنرانان این است که وی محرم به احرام حج شد ولی ترسید خونش را در خانۀ خدا بریزند، لذا حج را بدل به عمرۀ مفرده کرد و بعد از انجام عمره از مکه خارج شد. این گفتار صددرصد خلاف واقع است. این نظریّه مورد تأیید اساتید من مرحوم آیةالله العظمی آقای شاهرودی و مرحوم آیةالله العظمی آقای حکیم بوده است و مدارک در این باره موجود است.

6- برداشت نادرست از فرامین امامان در باب بزرگداشت حوادث کربلا، غرض امامان و هدف آنها از دستورهایشان در بزرگداشت مجالس و زیارت، زنده نگه داشتن ماهیت حرکت و قیام حسینی در برابر ظالمان و مستکبران بوده است و این برای آنها موضوعیّت داشته و هدف بوده است نه صرف برپایی مجالس عزا و مراسم سوگواری و گریه، زیرا آنها از نظر امامان تنها وسیله ای پسندیده بوده است. نه هدف، ولی برخی فلسفه و حکمت صدور آنها را درک نکرده و پنداشته اند که نفس تشکیل مجالس عزا بدون توجه به هدف آن مورد خواست امامان می باشد، از این رو کوشیده اند شیوه های تازه  ای اگر چه بر خلاف واقع باشند در این زمینه به وجود آورند و این شیوۀ خلاف گوئی از همۀ مراسم بیشتر در مراسم تعزیه و شبیه خوانیها مشهود است بدین جهت باید در آن دقت بیشتری به عمل آید که خلافی نسبت به امام حسین(ع) و واقعۀ عاشورا داده نشود و به خصوص در عصر کنونی که نظام اسلامی بر پا است که همۀ مسائل آن به گونۀ الگو در جهان تلقی می شود لذا باید آنچه را که مطابق واقع نباشد و ماهیت قیام امام حسین(ع) را لکه دار و مخدوش می سازد و موجب شادی دشمنان می شود و هدف او را به فراموشی می سپارد از مراسم تعزیه و شبیه خوانی حذف شود و آنچه را که مطابق واقع باشد و ماهیت قیام حسین را متبلور و هماهنگ با ذهنیتهای جوامع بشری می کند به گونۀ کامل دنبال گردد.

شبیه خوانی هنری مطلوب و پسندیده

شبیه و تعزیه خوانی فی نفسه اگر چه هنری است مطلوب و پسندیده زیرا بهترین وسیله ای است که می تواند حق را به طور هنری تجسم دهد و مفاهیم و ارزشهای والای اسلامی را تبیین و برای همگان واضح و روشن کند و ما بر این بینش و اعتقادیم که با شکوفایی استعداد ها و ذوقهای سرشار اهل هنر می توانیم در زمینۀ تعزیه و شبیه خوانی برای دین و مذهب و جامعه بهتر بهره ببریم البته در صورتی که پرهیز از اموری که خلاف واقع و منطق و عقل است از آن بشود.

نکاتی که باید در تعزیه ها رعایت شود

این نکات عبارتند از:

1-بازنگری در شعرها که رکن تعزیه محسوبند، زیرا بعضی از آنها دارای مضامین خلاف واقع و باطلند که نسبتهای آن مضامین به اهل  بیت مطابقت با واقع ندارد و بعضی دیگر از آنها بر خلاف اصول اعتقادی آنها و ما می باشند.

2- ترسیم وقایع و حوادث کربلا به آن گونه که واقع شد نه به آن گونه که برخی از روی اغراض و یا ناآگاهانه آنها را برای ما معین کردند.

3- رعایت موازین اسلامی در اجتماع زنان و مردان.

4- اجتناب مردان از پوشیدن لباس زنان ولی پوششهای جزئی که در خیلی از مراسم تعزیه ها معمول است مانعی ندارد.

5- پرهیز از خواندن شعرهای تعزیه به گونۀ لهوی.

6- کوشش در جهت تکمیل این هنر برای هماهنگی آن با ذهنیت کنونی جوامع بشری که این نقش مهمی را در مثمر  و مفید بودن و سازندگی آن دارد.

 پس مجالس و محافل اعم از روضه خوانی، سینه زنی و تعزیه و شبیه خوانی در صورتی که حقایق و واقعیات را منعکس نماید و هنرمندان آنها را به گونه ای که ذهنیت کنونی بشر پذیرا است هماهنگ کنند بسیار مطلوب و پسندیده و هم مأجور می باشند و هیچ عالمی آن را منع نکرده و منع نخواهد کرد و باید هر چه باشکوه تر انجام شود ولی باید در مراسم از هر نوع که باشد از انجام کارهای ناشایست نسنجیده و وهن آور که در مبانی اصیل و معتبر اسلامی دلیلی برای آنها وجود ندارد مانند شعرهای دارای مضامین باطل در تعزیه ها و قمه زنی و قفل بر تن کردن و خون آلوده کردن سر و صورت در مراسم عزای عاشورا و سینه خیز برای زیارت رفتن امامان و امثال اینها پرهیز شود، زیرا این کارها دست آویزی به دست دشمنان تشیع و عوامل مزدور بنگاههای استکباری خواهد داد تا همۀ مراسم مفید و سازنده حسینی را زیر سئوال ببرند و خوب است پیروان امام حسین به جای قمه زنی و امثال آن با الهام از فلسفۀ عاشورا و قیام امام حسین آمادۀ نثار خون خود در مبارزه با ظلم ظالمان و یزیدیان زمان باشند و یا اینکه آن را به بیمارانی که به خون نیاز دارند اهدا کنند که این کار به گونۀ قطعی موجب رضایت شرع می باشد.

عدم تأثیر انگیزۀ درست در خوبی کار

 ما اگر چه بر این بینش و عقیده ایم که انگیزۀ آنان که قمه می زنند و یا قفل بر بدن می کنند و یا سینه خیزان برای زیارت امامی به طرف مرقد او می روند و یا صورت در مراسم عزاداری امام حسین(ع) می خراشند محبت فراوان و ارادت بسیار به سالار شهیدان است ولی با این وصف ما بر این بینش و اعتقادیم که تنها خوبی انگیزه در خوبی کار کفایت نمی کند، بلکه باید کاری را که انسان با انگیزۀ خوب انجام می دهد پسندیده و معقول و مورد تأیید شرع باشد و ما می بینیم آن شیوه ای از عزاداری مورد تأیید شرع است که در مبانی اسلامی وارد شده باشد  و اما شیوه هایی را که نه تأیید فعلی از طرف شرع دارد و نه قولی و حتّی یک خبر ضعیف هم بر مباح بودن آنها وجود ندارد نباید با عزاداری مقرون شود.

باعث تأسف

آنچه باعث تأسف و تأثر می شود این است که برخی از شیوه ها و کارهای ناپسند را در مراسم عزاداری به حساب شرع می آورند و به عنوان عبادت و از اسباب تقرب به خدا مطرح می کنند در حالی که هیچ گونه دلیلی بر مشروعیت آنها وجود ندارد زیرا نه در تاریخ نقل شده و نه در هیچ روایتی وارد شده که امامان اصحاب و یارانشان  انجام چنین کارهایی را اجازه داده یا خود ایشان آنها را انجام داده باشند و نیز نه در تاریخ نقل شده و نه در حدیثی وارد شده که در زمان آنها پیروان امام حسین(ع) دست به چنین کارهایی در مراسم حسینی زده باشند، علاوه می بینیم که کارهای یادشده نه موافق با سیرۀ عقلا و نه موافق با سیرۀ متشرعه است  و باید دانست اگر عملی را بدون دلیل شرعی به دین نسبت دهیم آن بدعت و حرام محسوب است و بزرگترین گناه این است که انسان بدعت را بجای مستحبّ به حساب آورد و اما عنوان شعائر را نمی توان بر کارهای مذکور اطلاق کرد زیرا (در شعائر دینی) شعائر بر آن کارهایی اطلاق می شود که دارای ویژگیهای زیر باشد:

ویژگیهای شعائر دینی

1- نمایانگر مقاصد شریعت و منسجم با حدود و شرایط آن.

2- باعث طاعت خدا و پرورش بر طاعت او.

3- خاصیت فراخوانی به صلاح و اصلاح و راه مستقیم و دوری از فساد و افساد و راه انحراف.

4- راهنمای برای انجام معروف و ترک منکر.

ویژگیهای خاص شعائر حسینی

و اما شعائر حسینی علاوه بر اموری که در شعائر عمومی دین لازم است این ویژگیها را نیز باید دارا باشد:

1- آشنا کردن مردم با مشخصات قیام امام حسین.

2-برقرار کردن ارتباط قلبی و فکری مردم با قیام او.

3- نشان دهندۀ حقانیت نهضت حسینی بر ضد طواغیت.

4- ترویج مقاصد این نهضت در اعماق جامعۀ اسلامی.

5- بیانگر فوائد آن در بعد فردی، اجتماعی، سیاسی و نیز جز اینها

و چون در کارهای یادشده این ویژگیها وجود ندارد لذا نمی توانیم مشروعیت آنها را از راه عنوان شعائر اثبات کنیم پس باید ترک شود.

اذن بعضی از فقها نسبت به امور ممنوع

ما این را می پذیریم که برخی از فقهای پیشین (که شرایط و ویژگیهای خاص زمانی آنها غیر از شرایط و ویژگیهای خاص زمانی ما بوده است) در مراسم عزاداری بعضی از شیوه ها و کارهای در عصر خود را به دلایل خاصی اجازه داده بودند ولی در زمان کنونی آن شرایط و ویژگیها به گونه یقین تغییر کرده و لذا نمی توان اذن و اجازه ای را که بر اساس آن شرایط پدید آمد امروز استمرار پیدا کند زیرا موضوع آن از نظر ویژگیها و شرایط متحول شده است از این روی اگر آنها هم در این زمان بوده اند هیچگاه آن شیوه ها را در مراسم عزاداری اجازه نمی دادند باید توجه داشت زمان و شرایط آن در همۀ مسائل و رویدادهای فردی، اجتماعی، اخلاقی، دینی و مذهبی دارای نقش می باشند زمان و شرایط امروز با شرایط زمان پیش متفاوت است پس نباید سطحی نگران و ظاهربینان برای توجیه اعمال و شیوه های ناپسند خود در مراسم عزاداری در این زمان که شرایط تغییر کرده به گفته و یا نوشتۀ بعضی از بزرگان که آن را مطابق شرایط زمان خود می دانستند تمسک جویند و باید بدانند فقهای شیعه در راستای تاریخ هر عملی را که باعث وهن مذهب و یا دین باشد حرام دانسته اند و نیز باید بدانند هر عملی را که دشمن بتواند از راه آن چهرۀ نورانی مذهب را لکه دار کند باید از آن بپرهیزند.

عنوان تشیع یک مسئلۀ جهانی است

امروز که عنوان تشیع مسئلۀ جهان شده ما می بینیم دشمنان اسلام به ویژه استکبار جهانی و عوامل مزدور آنها در کشورهای اسلامی رخدادهای بحرانزا و جریانهای جدیدی را در صحنۀ بین المللی برای مقابله با دین اسلام و نظام اسلامی به وجود آوردند که در زمانهای پیشین بدین وسعت و گستردگی نبوده است و می بینیم همه چشم به آن دوخته و کمر همت بسته تا نگذارند ارزشها و نقاط قوت و مزایای این نظام به دنیا معرفی شود و همواره هوشیارانه برای به دست آوردن نکته ضعف تک تک کارهای ما را زیر ذره بین خود قرار داده تا در صورت به دست آوردن آن هر چند کوچک باشد آن را بزرگ جلوه دهند و از این طریق بر پیکر دین و مذهب ضربه هایی وارد ساخته و چهرۀ آن را در رسانه ها مشوه سازند. دشمن تلاش دارد که عاشورا را از حرکت آفرینی و بسیج توده ها علیه ظلم و استکبار از راه کارهای ناپسند و نسنجیده و به دور از عقل بازدارد و باید این راه را بر او بست و بر همین اساس است که رهبر بزرگ انقلاب اسلامی امام خمینی(س) در پاسخ به پرسشی دربارۀ قمه زنی فرمودند: در وضع موجود، قمه نزنند و شبیه خوانی اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد مانع ندارد... و نیز غیر او از فقهایی که بر منطقی جلوه دادن مذهب در همۀ ابعاد تلاش کرده اند از هر کار و حرکتی که چهرۀ تشیع را خدشه دار کند سخت پیروان امام حسین(ع) را از آنها بر حذر داشته اند.

پس لازم است روشهای عزاداری و مراسم سوگواری در هر زمان متناسب و هماهنگ با تکامل ذهنی جامعۀ آن زمان باشد و با تحول و تغییر آن باید مراسم تحول و تغییر پیدا کند و هماهنگ با ذهنیت کنونی جامعه شوند و بر همین اساس رهبر نواندیش و فقیه نوپرداز انقلاب نظریات اصولی و پویای خود را در سال گذشته در ارتباط با مراسم عزاداری امام حسین(ع) عنوان کرد و دقیقاً متناسب با مفاهیم مبانی اصیل اسلامی و منطبق با تعالیم دینی و مطابق روش و شیوۀ امامان در اقامۀ عزا و هماهنگ با ذهنیت کنونی جامعۀ بشری بوده است و در واقع بیان رهبر فریاد رسای عالمان و فقهای آگاه و روشن ضمیر و نواندیش علیه سنتهای غلط و نادرستی بوده است که چهرۀ اسلام را در برابر جهانیان لکه دار می ساخت.

در پایان به همۀ گویندگان و نویسندگان آگاه و وارد توصیه می کنم در برابر اعمال به دور از عقل و گفته ها و نسبتهای ناپسند در مراسم عزای امام حسین(ع) و به عنوان زدودن آنها از مراسم برخیزند و لوازم ناپسند آنها را برای مردم توضیح دهند و پیامدهای آنها را برای اسلام و مسلمانان تبیین کنند و اهداف قیام امام شهید را برای همگان تشریح نمایند تا نتوانند دشمنان اسلام از راه آنها علیه اسلام و مسلمانان سوءاستفاده کنند.

. انتهای پیام /*