مقدمه

‏‏ ‏

‏‏«اوّل الدّین معرفته»‏

‏‏علی علیه السلام‏

‏‏ ‏

‏‏مقدمه‏

‏‏«توحید» غایت آفرینش، مقصد اعلای رسالت پیغمبران، محبوب و مقصود سالکان و‏‎ ‎‏عاشقان، مطلوب عارفان و حکیمان و گم شدۀ همۀ انسانها و معشوق فطری همۀ بشریت‏‎ ‎‏و مقصد نهایی همۀ جوششها و حرکتهاست.‏

‏‏     انبیاء ـ علیهم السلام ـ آمده اند تا «‏‏یَسْتَأدُوهُمْ میثاقَ فِطْرَتِه وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِه‏‏؛ از آنان‏‎ ‎‏بخواهند ـ حق ـ میثاق فطرت را بگزارند، و نعمتی را که فراموششان شده به یادشان‏‎ ‎‏آرند.»‏‎[1]‎‏ و کتابهای آسمانی و قرآن مجید نازل گشته تا باب معرفت را بر روی بشر‏‎ ‎‏بگشاید که «اگر قرآن نبود باب معرفت الله بسته بود الی الابد.»‏‎[2]‎‏ و هیچ دانش و علمی‏‎ ‎‏در جهان نیست مگر بابی است از معرفت حق و آثار حق.‏

‏‏     در آثار امام خمینی(س) مباحث توحید، به معنای گستردۀ آن، به اثر خاصّی،‏‎ ‎‏اختصاص ندارد و سراسر آثار ایشان بحث از خدا و صفات و افعال حق و در جهت‏‎ ‎‏شناخت آن است و بحثهای فقه و اصول نیز جز تلاشی برای معرفت اوامر و نواهی‏‎ ‎‏حق تعالی نمی باشد.‏

‏‏     مباحث توحید، به معنای خاص، حجم گسترده ای از آثار امام(س) را در بر می گیرد،‏‎ ‎‏چنانکه اوّلین اثر قلمی ایشان ـ شرح دعای سحر ـ پیرامون شناخت اسما و صفات الهی‏‎ ‎
‏‎

‎‏است و آخرین درس و بحث ایشان نیز در باب اسم و حمد و ثنای حق است، (تفسیر‏‎ ‎‏سوره حمد). و غیر آن دو نیز در آثار عرفانی و حکمی و اخلاقی و سخنان و پیامهای‏‎ ‎‏ایشان به تناسب از مباحث استدلالی توحید و بحثهای توحید فعلی و عملی و توجّه به‏‎ ‎‏حق سخن به میان رفته است.‏

‏‏     در این مجموعه مباحث مربوط به علم توحید از آثار امام(س) گرد آمده و در اختیار‏‎ ‎‏محققان و علاقه مندان قرار گرفته است، و شرح و تفصیل آن و مقایسه و تمایز و تطابق آن‏‎ ‎‏با آرای بزرگان معرفت و حکمت از هدف این اثر و مقدّمه بیرون است. و فقط به این نکته‏‎ ‎‏بسنده می کنیم که معرفت حق در مقام ذات غیر ممکن و در اسما و صفات و افعال در حدّ‏‎ ‎‏وسع و توان اشخاص است و احاطۀ کامل بر آن از عهدۀ کمّلین نیز برنیاید و فریاد «‏‏ما‏‎ ‎‏عَرفناکَ حَقَّ مَعْرِفَتِک وَ ما عَبَدناکَ حَقَّ عِبادَتک»‏‎[3]‎‏ قطب عالم هستی و رسول ختمی ـ صلی الله و‏‎ ‎‏علیه و آله ـ همه را کفایت است.‏

‏‏ ‏

‏جایی که عقاب پر بریزد‏

‏‏ ‏‏از پشۀ لاغری چه خیزد‏

‏ ‏

‏‏     و اهل معرفت گفته اند: «غایت معرفت عجز از معرفت است».‏

‏‏     آنان که در این وادی راه به کمال پیموده اند و معرفتی اندوخته اند، دانسته های خود را‏‎ ‎‏در برابر معارف قرآن و اهل بیت(ع) قطره ای از دریای علوم آنان دیده اند و در شرح و بیان‏‎ ‎‏کلمات، آنان به ناتوانی گرفتار گشته اند:‏

‏‏     «فیلسوفان و حکمت اندوزان، بیایند و در جملات خطبۀ اول این کتاب الهی‏‎ ‎‏[‏‏نهج البلاغه‏‏]‏‏ به تحقیق بنشینند و افکار بلند پایۀ خود را به کار گیرند و با کمک اصحاب‏‎ ‎‏معرفت و ارباب عرفان این یک جملۀ کوتاه را به تفسیر بپردازند و بخواهند بحق وجدان‏‎ ‎‏خود را برای درک واقعی آن ارضا کنند؛ به شرط آنکه بیاناتی که در این میدان تاخت و تاز‏‎ ‎‏شده است آنان را فریب ندهد و وجدان خود را بدون فهم درست بازی ندهند و نگویند‏‎ ‎‏و بگذرند، تا میدان دید فرزند وحی را دریافته و به قصور خود و دیگران اعتراف کنند و‏‎ ‎‏این است آن جمله: ‏‏مع کل شی ء لابمقارنة و غیر کل شی ء لابمزایلة‏‎[4]‎‏».‏‎[5]‎

‏
‏‎

‎‏    ‏‏امام خمینی(س) در بیانات خود ـ از گذشته های دور تا واپسین روزهای زندگی ـ ‏‎ ‎‏توجّه خاصّی به توحید عملی و افعالی و عبادی داشته اند، و ربوبیت حق را در جهان‏‎ ‎‏دیده و بازگو کرده و همۀ دگرگونیها و تحوّلات و... را از حق دانسته اند و انقلاب اسلامی‏‎ ‎‏را نیز جز از حق و عنایت او نشناخته اند و در این مقام برای هیچ کس نقشی را ندیده و‏‎ ‎‏نمی شناسند که همۀ عالم مظهری از تجلیات و مظاهر حق است.‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ویژگیهای این مجموعه‏

‏‏     ‏‏1ـ این مجموعه زیر نظر و با اشراف گروه معارف اسلامی حوزه معاونت پژوهشی‏‎ ‎‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) استخراج و تنظیم گردیده است.‏

‏‏     2ـ متن تمامی مطالب از حضرت امام(س) می باشد، ولی مقدمه، پاورقیها و فهرستها‏‎ ‎‏و ترجمه های متنهای عربی از تهیه کنندگان می باشد.‏

‏‏     3ـ ترتیب بابها و فصلها و عناوین آنها با توجه به پیوستگی لازم بین مباحث توحید و‏‎ ‎‏مطالب موجود در آثار حضرت امام(س) فراهم گشته است.‏

‏‏     4ـ برخی مطالب که در تبیانهای دیگر نیز گرد آمده است به دلیل ضرورت و ایجاد‏‎ ‎‏پیوستگی بین مطالب و تکمیل بحث ـ در حدّ نیاز ـ در این مجموعه تکرار شده است، و‏‎ ‎‏طالبان اطلاعات بیشتر و کاملتر باید به تبیانهای خاصّ هر موضوع رجوع نمایند.‏

‏‏     5 ـ مطالب این دفتر از آثار قلمی و سخنرانیها و پیامها و تقریرات درس امام(س)‏‎ ‎‏برگزیده شده است به همین دلیل دارای یکسانی در قلم و بیان نیست.‏

‏‏     6ـ در گردآوری و تنظیم این مجموعه سعی بر استقرای تامّ مطالب یک عنوان از‏‎ ‎‏جمیع آثار حضرت امام(س) بوده است، اما آنچه ارائه شده جامع و نتیجه نظر ایشان در‏‎ ‎‏هر موضوع است به نحوی که دربردارندۀ تمامی نکات دیدگاههای ایشان باشد. به این‏‎ ‎‏جهت ممکن است خواننده و محقق دیگری، در آثار امام به مطالبی با همین محتوا‏‎ ‎‏برخورد نماید که برای جلوگیری از افزایش حجم و حذف مفاهیم و معانی تکراری،‏‎ ‎‏گزینش صورت پذیرفته که بی شک خالی از کاستی و نقص نیز نخواهد بود.‏

‏‏     7ـ به دلیل چند وجهی بودن موضوعات و بنا به ضرورت، برخی مطالب در فصول‏‎ ‎
‏‎

‎‏مختلف تکرار شده است.‏

‏‏     در پایان لازم می دانیم از همۀ خواهران و برادرانی که در مراحل مختلف کار ما را‏‎ ‎‏یاری کرده اند و به ویژه از خانم دکتر فروغ السادات رحیم پور که تدوین و تنظیم مجموعه‏‎ ‎‏و ترجمۀ متون و نگارش بیشتر پاورقیها را به عهده داشته اند و در استخراج مطالب نیز‏‎ ‎‏بیشترین سهم را به دوش کشیده اند صمیمانه تشکر نماییم و همچنین از خانمها میترا‏‎ ‎‏شربتدار و طاهره معلمی که در مرحلۀ تایپ و صفحه بندی و تنظیم فهارس تلاش‏‎ ‎‏کرده اند، قدردانی و تشکر می شود.‏

‏‏ ‏

‏‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س) ‏

‏‏معاونت پژوهشی                              ‏

‏‏گروه معارف                                 ‏

‏‎

‎