بِسمِ اللهِ الرَّحمن ِ الرَّحیم
پیشگفتار:
وقتی بحث از «نظامات» مختلف در حیطۀ تفکر اسلامی، صحت و سلامت داشته باشد می تواند جایگاه واقعی خود را بیابد تا به جامعیت دین و فراگیری آن ایمان بیاوریم.
تصور اسلام و نگرش به مفاهیم آن به دو صورت متصور است:
اولاً آنکه اسلام تنها به عنوان دینی که هدفش تامین آخرت و جوابگویی به نیازهای معنوی مسلمانان باشد تصور شود در این صورت تکلیفی را بر مردم و جامعه معین نمی کند مگر اموری عبادی و آداب و عباداتی شخصی که هر فردی در خانه و یا معبر خویش انجام دهد. با این بینش اسلام هیچ ربط و تماسی با مسایل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی نداشته، مگر به تبع و در پرتو مسائل فردی، اخلاقی و معنوی؛ مضاف بر آنکه اساساً توجه به مسائل فوق با چنین تفکری موجب سقوط انسان از جایگاه حقیقی خویش می گردد، چرا که با این دیدگاه توجه به مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مخصوص افراد خاصی است که مذهبی می باشند!
برداشت فوق از اسلام نوعی ادراک است که مسلمانان زیادی به آن گرفتار
مسائلنگرشی تازه به بانکداری و مسائل آنصفحه 11
بوده اند و خصوصاً طرفداران این نظر در قرون اخیر فراوانند و طرفداران مسیحیت و یهودیت نیز به این تفکر دامن می زنند.
ثانیاً ممکن است اسلام را آنگونه بیابیم که به تمام احتیاجات انسان در مسائل مربوط به زندگی دنیا و آخرت نظر داشته و تمام ادوار و اطوار زندگی اش را با برنامه ای مدون و نقشه ای از پیش طرح شده در نظر گرفته و مبین تمام مسائل انسان از عالم چنین تا پس از مرگ و تا قیامت است در این دیدگاه اسلام مبین تمام مسائل انسان از قبل از تولد و دوران بارداری و شیرخوارگی و کودکی و نوجوانی و... می باشد و پس از این مراحل تکامل او را در مرحله نوجوانی و جوانی و کمال و وظایف خاصش را در قبال جامعه، از خانه تا شهر و کشور و جهان پیگیری می نماید. وظایف انسان صرفاً در رابطه با خالق و عبادت او نیست بلکه شامل ارتباطات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و روابط بین او و رهبران و حقوق اجتماعی و جزایی و دیگر زمینه ها است.
اما بر اساس بینش دوم اسلام هم دین است و هم حکومت، هم عقیده است هم نظام، هم عبادت و اخلاق و تشریع است و هم اقتصاد و سیاست و حکومت و بر مسلمانان لازم و واجب است که به تمام این جهات توجه داشته باشند و بر رتق و فتق همۀ این مسائل توانمند شوند.
گمان نگارنده آن است که بر صحت نظر اخیر اقامۀ دلیل لازم نیست، چرا که بررسی دیدگاههای حضرت امام (قدس سره) و تفکرات ایشان و خصوصاً لحاظ زمان و مکان در فرایند های فقهی دال بر آن است که این دید پذیرفته شده و مورد تأیید است، و تلاشهای متفکران بزرگی همچون مرحوم امام (قدس سره) و دیگر عالمان علوم اسلامی همچون مرحوم علامه طباطبایی در آثار مختلف ایشان خصوصاً تفسیر قسم المیزان در ذیل آیه مبارکۀ «یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطو و اتقوالله لعلکم تفلحون»، تحت عنوان کلام فی الرالطة
مسائلنگرشی تازه به بانکداری و مسائل آنصفحه 12
فی المجتمع الاسلامی، و مباحثی که در ذیل کریمۀ فوق تحت عناوین چهارده گانه مطرح فرمودند که عبارتند از: «الانسان و الاجتماع»؛ «الانسان و نموه فی اجتماعه»؛ «الاسلام و عنایة بالاجتماع»؛ «اعتیار الاسلام رابطة الفرد و المجتمع»؛ «و بماذا یتکون و یعیش الاجتماع الاسلامی»؛ «منطقان منطق التعقل و منطق الاحساس» و «معنی ابتغاء الاجر عندالله و الاعراض عن غیره؛ ما هو الطریق ألی التمول و التکامل فی المجتمع الاسلامی؛ هل اسلام بشریعته یقی باسعاد هذه الحیاة الحاضرة؛ من الذی یتقلد ولایة المجتمع فی الاسلام و ما سیرته؟؛ و تعز المملکة الاسلامیه هو الاعتقاد دون الحدود الطبیعی و الاجتماع الاسلامی و الاسلام الاجتماع بجمیع شئونه» که کلیه مباحث فوق با عنوان روابط اجتماعی در اسلام نیز ترجمه شده است.
مباحث مطروحه بالا، یعنی؛ «انسان و اجتماع»؛ انسان و رشد اجتماعی او و توجه خاص اسلام به اجتماع؛ «اسلام بین فرد و جامعه رابطه حقیقی قائل است»؛ ثبات یا تغییر روش اجتماعی اسلام؛ و پایه های تکوین زندگی اجتماعی اسلامی؛ دو منطق تعقلی و احساسی؛ مفهوم اجر خواهی از خدا؛ راه تحول و تکامل جامعه اسلامی»؛ «آیا اسلام توان سعادت بخشی به زندگی کنونی را داراست.» «رهبری اسلامی از آن کیست،»؛ «حدود جامعه و مملکت اسلامی کجاست» و بالاخره اینکه اسلام در تمام ابعاد خویش اجتماعی است. همه و همه تلاشی بوده بر اثبات این نظریه که البته متفکران شیعی و سنی در نشان دادن عظمت و جلوه گری دین در این بعد همت گماشتند که تعدادی از آنها را ذکر می نماییم.
ندوی، ابوالحسن: در ماذا خسر العالم بانحطاط المسلمین و حلمی، دکتر مصطفی: قواعد المنهج السلفی
مالک بن بنی: مشکلة الافکار فی العالم الاسلامی
مسائلنگرشی تازه به بانکداری و مسائل آنصفحه 13
سید قطب: معالم فی الطریق
القرضاوی ـ دکتر یوسف و العال ـ دکتر احمد الاسلام بین شبهات الضالین و اکاذیب المفترین.
عوده ـ عبدالقادر الحال و الحکم فی الاسلام
الشادی دکتر توفیق: الشریعة الاسلامیه و الاصالة الفکریه التلمسانی ـ عمر: نداء من الاستاذ عمر التلمسانی
فهد النفیس ـ عبدالله: عند ما یحکم الاسلام
البهی ـ دکتر محمد الاسلام فی حیاة المسلم
این تلاشها و تلاشهای محققان و بزرگان در شیعه که به چند تن از آنان اشاره رفت و عزیزان (شهیدانی همچون استاد مطهری و دکتر بهشتی نیز در این راستا بوده و این نظام مبتنی بر پذیرش این نظر بوده است.
مسائلنگرشی تازه به بانکداری و مسائل آنصفحه 14