دبیر مجمع محققین و مدرسین حوزه: امام تاکید داشتند ائمه جمعه از همه جناح‌ها باشند

به بهانه سالروز اقامه نخستین نمازجمعه نظام جمهوری اسلامی در 5 مرداد 1358، با آیت الله سیدحسین موسوی تبریزی، قاضی شرع انقلاب اسلامی در آذربایجان و دادستان کل انقلاب در سالهایی از دوران امام خمینی (س) به گفتگو پرداخته ایم.

دبیر مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در این مصاحبه، ضمن بررسی جایگاه سیاسی و عبادی نماز جمعه و تاریخچه آن در ایران پیش از انقلاب، به تشریح جریان اقامه نخستین نماز جمعه تهران می پردازد و با تبیین بایسته های نماز جمعه، آفت های آن را نیز برمی شمارد و ضمن تشریح جایگاه و کیفیت نماز جمعه در طول این سالها، سواستفاده اصحاب قدرت از آن در تاریخ را از جمله آفت های نماز جمعه می داند.

دبیرکل خانه احزاب می‌گوید: امام تاکید داشتند باید از هر دو جناح در نماز جمعه به عنوان امام جمعه حضور یابند. نماز جمعه نباید در خدمت قدرت حاکمه قرار گیرد و نباید تبدیل به تریبون گروه خاصی شود و باید به گونه ای باشد که حتی افراد بی تفاوت نسبت به نظام نیز احساس کنند که حرف دل آنها زده می شود چه برسد به اینکه افراد درون نظام احساس کنند نماز جمعه یک طرفه است.

عبادت خدا مساوی است با خدمت به خلق

آیت الله سید حسین موسوی تبریزی در این گفت و گو، به تشریح اهمیت و جایگاه تاریخی نماز جمعه در دین اسلام و جامعه اسلامی پرداخت و گفت: در نماز جمعه دو مسئله عبادت و سیاست در کنار هم قرار داده شده است خداوند به عنوان تفویض کننده و پیامبر(ص) به عنوان تشریح کننده احکام با فرض نماز جمعه سیاست و اجتماع را در کنار عبادت و نیایش قرار داد. این یعنی عبادت خدا مساوی است با خدمت به خلق.

وی ادامه داد: در روز تعطیل عمومی جمعه اعمال دنیوی تعطیل می شود و در هر فرسخی مردم در کنار یکدیگر جمع می شوند تا نماز بگذارند. این نشان دهنده اهمیت گردهمایی و بازخوانی مسائل سیاسی و اجتماعی همراه تذکار مفاهیم عبادی در کنار محراب است.

دبیر کل خانه احزاب به شرایط امام جمعه اشاره کرد و گفت: امام جمعه باید آگاه به مسائل اجتماعی و سیاسی باشد. وی نباید آنچنان باشد که نتواند واقعیات اجتماعی و سیاسی را درک کند و بیان نماید.

نماز جمعه، رسانه جامعه اسلامی و مرکز فرماندهی آن

رئیس مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم افزود: نماز جمعه مرکز فرماندهی و اصلاح مدیریت جامعه و رسیدگی به مشکلات مردم و حکومت است و به مثابه واسطه ای بین مردم و حکومت، از یک طرف انتقادات مردم را به حکومت می رساند و نقاط ضعف حکومت را گوشزد می کند و از طرف دیگر مردم را به تقوی، راستی و همراهی دعوت می کند.

وی با بیان اینکه نماز جمعه نقش یک رسانه قوی و موثر را بازی می کند، گفت: خبرگزاری ها و مطبوعات اگر آزاد باشند که در کشورهای مترقی آزادند سعی می کنند بدون اینکه بخواهند دولت یا جامعه را تضعیف کنند، مشکلات و نقاط ضعف ملت و جامعه را بازگویند. این همان نقشی است که نماز جمعه در جامعه اسلامی دارد.

امامان جمعه پیش از انقلاب یا دست نشانده شاه بودند و یا روحانیان انقلابی مغضوب حکومت

آیت الله موسوی تبریزی به تشریح تاریخچه نماز جمعه پرداخت و اظهار داشت: قبل از انقلاب در کشورهای سنی نشین برادران اهل تسنن نماز جمعه برپا می کردند اما این نماز جمعه ها سیاسی نبود و معمولا امام جمعه ها، دست نشانده های حکومت های غیر دینی و شاهان لاقید آن جوامع بودند.

وی به سابقه نمازجمعه در ایران اشاره کرد و گفت: در ایران نیز افرادی از سوی حکومت به منصب امام جمعه منصوب شده بودند اما آنها نمازجمعه نمی خواندند حتی با توجه وابستگی به حکومت‌های جور اگر نماز جماعت هم می خواندند کسی به آنها اقامه نمی کرد چه برسد به نماز جمعه.

وی افزود: البته در چهار پنج شهر، نماز جمعه‌های مستقل از حکومت اقامه می شد که از جایگاه خاصی برخوردار بود . امام جمعه این شهرها شخصیت‌های دینی و سیاسی بودند. اینها نه منصوب و محبوب شاه که مغضوب حکومت بودند.

رئیس مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در خصوص برگزاری نماز جمعه در شهر قم گفت: در قم آیت الله اراکی از قدیم در مسجد امام حسن عسگری نماز جمعه می خواند ایشان با اینکه سیاسی نبودند اما گاهی تذکراتی هم به حکومت می دادند.

دبیرکل خانه احزاب دومین نماز جمعه را مربوط به اصفهان دانست و تصریح کرد: نماز جمعه دوم که خیلی هم سیاسی بود توسط آیت الله طاهری اصفهانی در مسجد حسین آباد اصفهان اقامه می شد. آیت الله طاهری به خاطر انتقادات و اعتراضات سیاسی همواره توسط حکومت دستگیر می شد. البته مردم از این نماز جمعه به خوبی استقبال می کردند.

دادستان کل انقلاب در سالهایی از دوران امام خمینی (س) نماز جمعه سوم را به شهر نجف آباد مربوط دانست و گفت: در نجف آباد آیت الله منتظری از سال 42 نماز جمعه را هر هفته بصورت مرتب غیر از مواقعی که در زندان و یا در تبعید بود، اقامه می کرد . وی نماز جمعه را واجب می دانست.

وی دیگر شهری را که نماز جمعه مستقل در آن برپا می شده زنجان دانست و اظهار داشت: در زنجان آیت الله عزالدین حسینی زنجانی از طرفداران انقلاب اسلامی نماز جمعه را اقامه می کرد و در آن مسائل سیاسی را مطرح می کرد. آیت الله عزالدین حسینی از جمله علمای بزرگی بود که در سال 42 زمان دستگیری امام خمینی (س) در خصوص مرجعیت امام بیانیه داد.

دبیرکل خانه احزاب نماز جمعه بعدی را متعلق به شهر مقدس مشهد دانست و گفت: آیت الله شیخ غلامحسین تبریزی که از علمای معروف تبریز بود و در جریان کشف حجاب به خاطر سخنرانی تند خود توسط رضاخان به مشهد تبعید شده بود در مسجد گوهرشاد مشهد نماز جمعه اقامه می‌کرد . ابن نماز جمعه همانند نماز جمعه های مستقل دیگر مورد توجه انقلابیون بود.

اولین خطبه خیلی متناسب با شان امام و مردم و آیت الله طالقانی بود

آیت الله موسوی تبریزی به نحوه اقامه نخستین نمازجمعه بعد از انقلاب اشاره کرد و تصریح کرد: بعد از انقلاب آیت الله منتظری که از نماز جمعه را هم واجب می دانست، به امام پیشنهاد کرد حالا که انقلاب اسلامی به پیروزی رسیده یکی از مسائلی که باید اجرا شود، نماز جمعه است و با توجه به موقعیت بسیار والا و با عظمت آیت الله طالقانی، ایشان را به امام پیشنهاد کردند و حضرت امام خمینی (س) هم کسانی از جمله خود آیت الله منتظری را مامور کرد که با آیت الله طالقانی صحبت کنند و بدین ترتیب 5 مرداد سال 58 اولین نماز جمعه تهران برگزار شد.

حاکم شرع دادگاه انقلاب اسلامی تبریز در سال 58 ادامه داد: من در مرداد آن سال به حکم امام به عنوان قاضی شرع آذربایجان در تبریز به سر می‌بردم اما قضایا را دنبال می کردم. اولین نماز جمعه چهره مردمی نظام را به جهان نشان داد. نماز جمعه به امامت آیت الله طالقانی نماد نظام جمهوری اسلامی بود و نمازی که در دانشگاه تهران برگزار شد، نشان از پیوند عمیق جامعه دانشگاهی با نظام اسلامی داشت.

وی به خطبه های آیت الله طالقانی در اولین نماز جمعه اشاره کرد و گفت: اگر همین امروز خطبه های آیت الله طالقانی را پخش کنند، بی ارتباط با مسائل روز نخواهد بود. سخنان وی مسائل روز را به صورت جامع و مفید بیان می کند. اولین خطبه خیلی متناسب با شان امام، انقلاب، مردم و آیت الله طالقانی بود. نمازی بود که از وحدت و تمامیت جامعه اسلامی حکایت می کرد و نشانگر این بود که مردم با تمام وجود نظام را پذیرفته اند.

طالقانی اوج اخلاق اسلامی بود

وی افزود : بزرگی و عظمت آیت الله طالقانی، سوابق مبارزاتی و جامعیت علمی او که یک مجتهد مسلم و یک مفسر عالیقدر بود قابل توصیف نیست. انتخاب چنین شخصیتی به عنوان اولین امام جمعه تهران بجا و شایسته بود.

آیت الله موسوی تبریزی به تشریح رابطه آیت الله طالقانی با امام پرداخت و گفت: من از سال 42 خدمت آیت الله طالقانی در مسجد هدایت می رفتم و سفارشاتی که از قم و یا تبریز خدمت ایشان می رساندم علاقه و اعتقاد ایشان به امام را همواره می دیدم.

وی افزود : آیت الله طالقانی یک شخصیت با سابقه سیاسی بود و کمتر از امام به سیاست توجه نداشت. سابقه مبارزاتی آیت الله طالقانی کمتر از خود امام نبود. ایشان در مرکز ثقل سیاست بود و با همه گروه ها و سیاسیون ارتباط داشت و با سعه صدری که داشت همه را به حضور می پذیرفت. طالقانی اوج اخلاق اسلامی بود.

رییس مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم به جریان اعتراض آیت الله طالقانی به دستگیری فرزندان ایشان توسط کمیته‌های انقلاب اشاره کرد و گفت: آیت الله طالقانی به حالت قهر و اعتراض به حرکت‌های غیر قانونی به اطراف تهران رفته بود و دشمن از این مسئله برای ایجاد تفرقه سوءاستفاده می کرد با تدبیر امام، حاج احمد آقا به خدمت آیت الله طالقانی رفتند و مسئله را با درایت حل کردند. بعدها که من به خدمت آیت الله طالقانی رسیده بودم ایشان اظهار داشت ما باید در این شرایط دست به دست هم بدهیم و نظام اسلامی را پیش ببریم. آیت الله طالقانی آگاهانه از امام اطاعت کرد و اعتقاد داشت که باید راه اتحاد را در پیش گرفت.

آیت الله موسوی تبریزی به ذکر خاطراتی از آیت الله طالقانی د ر ارتباط با امام خمینی(س) پرداخت و گفت: قبل از پیروزی انقلاب شعار مردم؛ "استقلال، آزادی، حکومت اسلامی" بود. بعدها امام این شعار را عوض کرد و فرمود: " استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی". در این زمان آیت الله طالقانی در زندان بود. بعد از آزادی از زندان در یک جلسه خصوصی از او پرسیدیم نظر خودش را درباره جمهوری اسلامی و سخن امام بگوید. طالقانی گفت: من نمی دانم امام چگونه جمهوریت را با اسلامیت ترکیب خواهد کرد اما می دانم که امام بدون برنامه و بی جهت حرف نمی زند. حتما برنامه و ایده ای برای این شعار دارد من هم همین شعار را می دهم که امام داده است.

جمهوریت و اسلامیت دو عنصر تفکیک ناپذیر نظام مدنظر امام

دادستان کل انقلاب در سالهایی از دوران امام خمینی (س) با بیان اینکه امام خمینی (س) جمهوریت و اسلامیت را با هم و در کنار هم قرار داد، گفت: این روزها متاسفانه عده ای بر خلاف اندیشه های امام خمینی (س) حرف می زنند. خداوند اداره جامعه را که از آن خودش است به مردم تفویض کرده است نه به شخص خاصی. امام معتقد بود که اسلامیت بدون جمهوریت مفهومی ندارد نظام اسلامی اگر جمهوری نباشد اسلامی هم نیست. یعنی اگر نظر مردم برای حکومت نباشد اسلامیت هم ندارد.

وی افزود: در اصل 56 قانون اساسی که اول انقلاب دکتر حبیبی نوشت و حدود چهل مجتهد خبرگان قانون اساسی از جمله: آیت الله صدوقی، آیت الله بهشتی، آیت الله منتظری، آیت الله شیخ مرتضی حائری، آیت الله فلسفی، میرزا جواد تهرانی، خادمی اصفهانی، مدنی تبریزی ، مکارم شیرازی و ... آن را امضا کرده اند و بدون هیچ مخالفتی تصویب شده، آمده است که «حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او که انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش مسلط ساخته است و هیچ کس نمی تواند این حق الهی را سلب کند و یا در خدمت منافع فرد یا گروه خاصی قرار دهد. »

آیت الله موسوی تبریزی به آخرین نامه حضرت امام به آیت الله مشکینی در تاریخ 9/2/68 اشاره کردو گفت: حضرت امام می نویسد؛ " اگر مردم به خبرگان رای دادند تا مجتهد عادلی را برای رهبری حکومتشان تعیین کنند وقتی آنها هم فردی را تعیین کردند که رهبری را به عهده بگیرد قهری او مورد قبول مردم است در این صورت او منتخب مردم می شود و حکمش نافذ است." (صحیفه جلد 21 صفحه 129) امام در اینجا به صراحت روشن می کند حق حکومت در مرحله اول با مردم است و رای مردم است که حکم مجتهد عادل را نافذ می کند.

این استاد حوزه علمیه اظهار داشت: امروزه متاسفانه عده ای پیدا شده اند و بر خلاف نص صریح قانون اساسی، می گویند مشروعیت حکومت از خداست و خدا آن را به ما داده است. درحالیکه آنها هر کدام تنها یک رای دارند.

آیت الله موسوی تبریزی ادامه داد: نظامی که امام تبیین کرده جمهوری اسلامی است و تا روز قیامت نه با موازین اسلام در تناقض خواهد بود و نه در دنیای مترقی امروز می توانند به آن ایراد بگیرند.

نماز جمعه از آن ملت است و نه بازوی حکومت

آیت الله موسوی تبریزی در ادامه به فلسفه نماز جمعه در جامعه اسلامی پرداخت و گفت: نماز جمعه برقرار شده نه تنها برای بازگویی مشکلات حکومت که برای بازگویی مشکلات مردم و دولت. نماز جمعه از آن ملت است و نه بازوی حکومت.

وی افزود: در نماز جمعه باید انسان های معتدل و جامع نگر در رابطه با ضعف و مشکلات جامعه، عدالتخواهی و اجرای عدالت سخن بگویند و همزمان، هم به ملت هم به دولت تذکر بدهند.

سوء استفاده دولت ها از نماز جمعه

رئیس مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم به آفت های نماز جمعه اشاره کرد و گفت: متاسفانه بعد از پیامبر اسلام(ص) حکومت ها همواره از نماز جمعه و برخی از ائمه جمعه سوءاستفاده کرده اند و نمازجمعه را همواره در خدمت قدرتمندان دانسته و تلاش کردند تا از آنها پلی برای نیروهای خود بسازند.

وی افزود: آیت الله محقق داماد و آیت الله نوری همدانی در درس مسئله نمازجمعه بودند نقل می کنند: آیت الله بروجردی می گفت؛ نماز جمعه خوب است اما غالبا در خدمت حکومت ها و در برابر مردم قرار گرفته است.

آیت الله موسوی تبریزی تاکید کرد : امام جمعه علاوه بر دفاع از مردم و مظلومین باید جایگاه و شان نماز جمعه را که بدان منصوب شده است، حفظ کند.

دادستان انقلاب در سالهایی از دوران امام خمینی (س) به آفت های نماز جمعه پس از آن دوران اشاره کرد و گفت: بعدها متاسفانه کیفیت نماز جمعه و انتخاب امام جمعه طور دیگری شد و نتوانستند آنگونه که باید، جایگاه نماز جمعه را حفظ کنند.

دبیرکل خانه احزاب تشریح کرد: امام تاکید داشتند باید از همه جناح‌های درون نظام در نماز جمعه به عنوان امام جمعه حضور یابند نماز جمعه نباید در خدمت قدرت حاکمه قرار گیرد و تبدیل به تریبون گروه خاصی شود باید به گونه ای باشد که حتی افراد بی تفاوت نسبت به نظام نیز احساس کنند که حرف دل آنها زده می شود چه برسد به اینکه افراد درون نظام احساس کنند نماز جمعه یک طرفه است.

آفت های نماز جمعه از دیدگاه امام معصوم

رئیس مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم به بیان آفت های نماز جمعه از دیدگاه امام حسین (ع) پرداخت و اظهار داشت: حکومت ها همیشه سعی کرده اند از علما استفاده ابزاری کنند. امام حسین (ع) در آخرین سفر حج خود یعنی موقع حرکت از مکه خطاب به علمای زمان خود فرمودند: مگر شما نمی‌بینید که حاکمان این همه بر مردم ظلم می کنند و مردم را مقهور خود قرار داده اند و با هوی و هوس حکمرانی می کنند. در هر شهری عده ای را گماشته اند که افکار عمومی را بسازند و به مردم دروغ بگویند. مردم نمی توانند دستی را که به سمتشان می آید تا به آنها زور بگوید، عقب بزنند و از خود دفاع کنند. شما همه ی این صحنه ها را می دیدید و کاری نمی کردید. اینان عده ای ستمگر و صاحبان قدرت اند که علیه ضعفا و محرومین بسیار خشن عمل میکنند و به روش غیر اسلامی حکومت میکنند و متاسفانه بی چون و چرا هم اطاعت میشوند. در حالی که نه خدا را میشناسند و نه آخرت را قبول دارند.