سید محمد صدر:قضیه فلسطین را فدای اختلافات سیاسی داخل نکنیم

نزدیک به 15 سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی به دلیل سخنرانی بر علیه حکومت شاه از ایران تبعید می گردد. یکی از محورهای مهم این سخنرانی حمله به اسرائیل است. امام در روزهای تبعید نیز هیچگاه فلسطین را فراموش نمی کند. سید محمد صدر در این گفتگو معتقد است که امام تشکیل اسرائیل به عنوان یک توطئه غربی را به خوبی درک نموده بودند و با اعلام روز قدس یک اقدام عملی پس از پیروزی انقلاب انجام دادند. دکتر صدر معاون سابق امورکشورهای عربی و آفریقای وزارت خارجه و مشاور رئیس جمهور در دولت اصلاحات، هم اکنون در مرکز مطالعات این وزارت خانه مشغول به فعالیت است. گفتگو با صدر در دفتر کار وی و در آستانه روز قدس 1390 انجام گرفت:

آقای دکتر! اجازه دهید بحث را در بازه زمانی پیش از وقوع انقلاب اسلامی شروع کنیم. امام تا بهمن 57، تقریبا 15 سال به صورت مداوم در همه سخنرانی ها و بیانیه های خود، اسرائیل را خطاب قرار می دهند و به شدت به آن حمله می کنند. دلایل مخالفت حضرت امام با اسرائیل در این زمان چیست و چـرا حکومت پهلوی با مخالفان رژیم اشغالگر قدس بـا جدیت بـرخورد می نماید.

این سوال شما سوال خوبی است. چرا این اندازه حکومت پهلوی با مخالفین اسرائیل مخالف است. چه در سیاست و روابط خارجی و چه در ارتباط با داخل و گروه های سیاسی و شخصیت های مذهبی و سیاسی و علمی. اینجا باید به قضیه حزب توده و شوروی اشاره ای داشته باشم. زمانی که قبل از انقلاب توده ای ها فعالیت می کردند، اگر به اعضای این گروه انتقاد می کردید یا مطالب تندی علیه آنها می گفتید خیلی ناراحت نمی شدند اما اگر علیه شوروی حرف می زدید و انتقاد می کردید به شدت عصبانی می شدند و بعضا هم با لحن تند، خیلی محکم پاسخ می دادند. قضیه شاه، آمریکا و اسرائیل دقیقا شبیه همین ماجرا و قضیه وابستگی بود. شاه بعد از 28 مرداد 32، حکومت خود را وابسته به آمریکا می دانست. رژیم پهلوی مجری استراتژی های آمریکا در منطقه خاورمیانه بود و هر چیزی که آنها برای حکومت شاه تنظیم می کردند، ایشان خیلی سریع و بدون چون و چرا اجرا می نمود. علت آن هم این بود که در آن زمان به دلیل دو قطبی بودن جهان مابین شوروی و آمریکا، یک سری از کشورها وابسته به بلوک شرق بودند و سری دیگر وابسته به بلوک غرب. با این تفاسیر شاه خیلی هم خجالت نمی کشید که بگوید در بلوک غرب یا مجری خواسته های امپریالیزم جهانی است. از سوی دیگر آمریکا با توجه به اینکه حفظ اسرائیل را بخشی از اهداف استراتژیک خود می دانست، ماموریت تامین امنیت و نفت برای اسرائیل، که جز اولویت های درجه یک سیاست خارجی این کشور در خاورمیانه محسوب می شد، را به شاه داده بود. البته این گونه نبود که شاه متوجه نباشد در منطقه خاورمیانه کشورهای عربی و اسلامی حضور دارند و در واقع ترکیب جمعیتی منطقه بیشتر مسلمان است و حمایت از اسرائیل به ضرر ایران و خود او تمام خواهد شد. اما به دلیل همان وابستگی و اینکه حکومت خود را مدیون آمریکا می دانست، با دستور آمریکا به عنوان حافظ منافع اسرائیل در منطقه و در مقابل تمامی کشورهای عربی و اسلامی قرار گرفت و اقداماتی هم که انجام داد در همین زمینه بود. این بُعد بین المللی و خارجی رفتار رژیم پهلوی بود. در زمینه داخلی هم طبیعی است وقتی شاه خودش را متحد اسرائیل می دانست به دستور آمریکا به هیچ مخالف اسرائیل در ایران اجازه ابراز عقیده ندهد و اگر کسی هم با آن مخالفت کند به شدت برخورد نماید. این نکته را امام با توجه به اینکه می دانست اسرائیل توطئه ای غربی برای مقابله با کشورهای اسلامی و در واقع با هدف از بین بردن قبله اول مسلمین است، خیلی خوب متوجه شده بود. امام به عنوان یک مسلمان و یک مرجع دینی، وظیفه خود می دانست که در درجه اول این توطئه غربی، تشکیل اسرائیل در مرکز جهان اسلام، را افشا کند و در درجه دوم آن را خنثی نماید. افشا کردن این مطلب در زمان شاه و تا پیروزی انقلاب انجام شد. چون طبیعتا آن موقع امام قدرت حکومتی نداشت که بخواهد کاری کند. فقط همین که با بیانیه و سخنرانی ماهیت این ماجرا را افشا کند و ضمن حمایت از مبارزین فلسطینی، دستور کمک به آنان را دهد. بعد از پیروزی انقلاب هم امام با نام گذاری روز قدس وارد صحنه عمل برای مقابله با این توطئه بزرگ شد منتها صحنه عملِ سیاسی، اقتصادی و تبلیغی نه صحنه عمل نظامی.

اجازه دهید بحثی هم داشته باشیم در مورد تحولات منطقه تا پیش از انقلاب اسلامی؛ تحولات منطقه خاورمیانه در این زمان خصوصا پس از جنگ جهانی دوم به چه صورت است؟

ببینید! بعد از جنگ جهانی دوم که با شکست آلمان هیتلری و پیروزی متفقین شروع می شود، قضیه اسرائیل به دلیل برخورد نازی ها و هیتلر با یهودیان و کشتن تعدادی از آنها - البته تعداد کشته شدگان مشخص نیست - خیلی جدی تر دنبال می شود و این موضوع به وسیله تبلیغاتی بسیار خوبی در دست صهیونیست ها و حامیان آن تبدیل می گردد. بحث مظلومیت قوم یهود در واقع مقدمه ای است برای تشکیل اسرائیل. البته فکر تشکیل یک کشور یهودی از قبل وجود داشت ولی این قضیه به تشکیل اسرائیل در سال 1948 کمک شایانی نمود. از آن زمان هم به دلیل آنکه تعداد یهودی ها در داخل فلسطین کم بود و آنها می خواستند جمعیت قابل توجهی را تشکیل دهند، به جمع آوری یهودیان از نقاط مختلف دنیا و انتقال آنان به فلسطین اقدام نمودند که حتی از ایران هم تعدادی یهودی مهاجرت کردند. تشکیل اسرائیل با حمایت جدی غرب، اخراج مردم فلسطین از سرزمین و محل زندگی شان و فجایع زیادی که در داخل فلسطین توسط صهیونیست ها - همچون قضایای دیریاسین - انجام شد، محقق گردید. توطئه دیگری که غربی ها پایه ریزی نمودند و یک توطئه تبلیغاتی بود، بحثی را به نام «آنتی سمیتیزم» یعنی ضد یهودی یا یهود ستیزی مطرح کردند. هر کس که از فلسطینی ها حمایت می کرد یا از جنایات اسرائیل حرفی می زد، این انگ آنتی سمیتیست را به او نسبت می دادند و می گفتند یک حالت نژادی ضد یهودی دارد. البته مقاومت هایی هم در داخل فلسطین صورت می گرفت که در وهله اول مقاومتهای ناسیونالیستی بود بعد تبدیل به مقاومتهای کمونیستی شد که هیچ کدام جواب نداد و بعد از انقلاب اسلامی ایران، حرکت های اسلامی در فلسطین شروع شد که در راس آنها حماس و جهاد اسلامی قرار داشتند. در کشورهای عربی هم در ابتدا یک سری از کشورها شروع به مقاومت در مقابل اسرائیل کردند. جبهه ای به نام جبهه پایداری تاسیس شد که البته کشورهای عربی را دو شقه کرد. البته این جبهه هم کار جدی نتوانست انجام دهد و به مرور زمان مضمحل شد. اما متاسفانه اسرائیل با جنگ های مختلفی که انجام داد گام به گام جلو آمد. در اینجا باید اشاره کنم طبق قطعنامه سازمان ملل، اسرائیل به سرزمین های 1948 گفته می شود و فلسطین به سرزمین های 1967. اسرائیل در سرزمین های 1948 مستقر شد سپس نسبت به اشغال سرزمین فلسطین که 1967 بود اقدام نمود. نکته جالب در مورد تجاوزگری اسرائیل این است که اصلا وجود اسرائیل با قطعنامه سازمان ملل یعنی قطعنامه تقسیم رخ داد و سرزمین فلسطین به دو بخش تقسیم شد. اسرائیل با این قطعنامه در 1948 تاسیس شد ولی مرزهای 1967 را رعایت نکرد و شروع به تجاوز نمود و از سال 1967 تا حالا مداوم مقدار بیشتری از این سرزمین ها را اشغال می نماید که همچنان هم ادامه دارد. بحث شهرک سازی در داخل سرزمین فلسطین آخرین مورد از این دست است که حتی اوباما هم با آن مخالفت کرده اما نتانیاهو توجهی نمی کند و تجاوزگری و اشغال گری را ادامه می دهد.

ما شاهد این هستیم که از 1967 و بعد از جنگ 6 روزه اعراب و اسرائیل، بیت المقدس توسط اسرائیل اشغال می شود. اشغال قدس چه تاثیری بر حرکتهای ضد اسرائیلی در منطقه خاورمیانه دارد.

در سال 1967 بیت المقدس شرقی و مسجد الاقصی به عنوان قبله اول مسلمین به اشغال اسرائیل در می آید. از همان زمان توطئه های مختلفی برای نابودی مسجد الاقصی انجام می گیرد. این توطئه ها به بهانه پیدا کردن پیکر سلیمان که می گویند زیر مسجد الاقصی است و با خالی کردن زیر ساختمان مسجد و در خطر قرار دادن آن و یا توطئه ای که مسجد الاقصی را آتش زدند - سازمان کنفراس اسلامی به دنبال آن تشکیل شد - انجام می شود. در واقع از زمانی که اسرائیل با اشغال گری، زور، جنایت و ترور تشکیل می شود امنیت از منطقه رخت می بندد. یعنی مهمترین عامل ناامنی در منطقه اسرائیل است و تمام طرفهای قضیه حتی خود آمریکا هم از اسرائیل ضرر می کنند. به دلیل جنایاتی که اسرائیل انجام می دهد و حمایتهایی که آمریکا از اسرائیل به عمل می آورد مردم منطقه از آمریکا بدشان می آید. بنابراین این موضوع، ناامنی را در منطقه به وجود آورده است و تخم کینه و نفاق را در منطقه کاشته و این را به همه جهان صادر می کند و همچنان قضیه ادامه دارد.

چه اتفاقی افتاد که ایران انقلابی 6 ماه بعد از پیروزی، مساله روز قدس را به وسیله رهبر خود مطرح می کند؟

همان گونه که عرض کردم امام سالها قبل از انقلاب موضع آمریکا و اسرائیل را به خوبی کشف کرده بود. اصلا یکی از دلایل جدی مخالفت های امام با رژیم شاه، همین حمایت رژیم از اسرائیل بود. بنابراین امام بعد از پیروزی انقلاب، درصدد بود یک اقدام عملی در جهت دفاع از مردم فلسطین و مقابله با اسرائیل انجام دهد. در همان زمان در وزارت خارجه آقای دکتر یزدی - وزیر خارجه وقت - و آقای کمال خرازی - معاون سیاسی وزارت خارجه - که می دانستند امام دنبال این است که اقدامی را برای حمایت از مردم فلسطین و در مقابله با اسرائیل انجام دهد، طرح روز قدس را در وزارت خارجه بحث و بررسی می کنند و برای امام می فرستند. خیلی جالب است که این پیشنهاد مورد تایید قرار می گیرد و امام جمعه آخر ماه رمضان را به عنوان روز قدس اعلام می نماید. به نظر من این عملکرد امام هم پیام داخلی دارد هم پیام خارجی. پیام داخلی این اقدام این است که امام این پیشنهاد را از طرف وزیری می پذیرد که عضو نهضت آزادی ایران است. نظر امام راجع به نهضت آزادی در جای دیگری بیان شده است اما این اقدام دکتر یزدی را امام سریعا قبول می کند و مورد اقدام قرار می دهد. معنای این اقدام این است که در قضیه قدس و فلسطین وارد اختلافی که با همدیگر داریم نمی شویم و در این قضیه به دنبال وحدت هستیم. وحدت مان را حفظ می کنیم برای اینکه اسرائیل یک دشمن بسیار خطرناک برای تمام مسلمان ها است. من مخصوصا جوان های عزیز را مخاطب قرار می دهم که به خاطر قضایایی که این یکی دو سال اخیر به وجود آمده نسبت به یک سری از مسائل سوالاتی دارند؛ در مورد این که چرا باید از فلسطین دفاع کنیم یا چرا باید از حزب ا... لبنان دفاع کنیم؟ جوانهای عزیز باید بدانند که مبتکر این قضیه دکتر یزدی عضو نهضت آزادی ایران است - که حالا ممکن است بعضی اختلاف نظرهایی در مورد مسائل حکومتی در داخل ایران داشته باشد - اما نظرش در مورد فلسطین و در مورد روز قدس عین نظر امام است. یعنی در واقع این پیشنهاد را مطرح می کند و امام کاملا این ابتکار را می پذیرد. خود این نشان می دهد مساله فلسطین یک مساله اسلامی و دینی است که باید متوجه باشیم اگر در داخل با هم اختلاف نظر داریم این قضیه را فدای آن اختلاف نظرهایمان نکنیم. تمام گروه هایی که واقعا به اسلام اعتقاد دارند از قضیه فلسطین دفاع می کنند. اما در بعد خارجی همان گونه که عرض کردم امام می خواست به دنیا اعلام کند که انقلاب اسلامی ایران انقلابی است برای تمام مسلمانها و نه فقط برای ایران و چون در آن شرایط مهمترین مساله مسلمانها مسئله قدس و مسئله فلسطین بود، امام با این کار انقلاب اسلامی ایران را به عنوان انقلابی جهانی مطرح نمود و اعلام کرد که فلسطین باید آزاد شود و تمام مردم فلسطین بتوانند حکومت خود را تشکیل دهند و این توطئه غربی برای تشکیل اسرائیل در مرکز اسلامی در واقع باید خنثی شود و از بین برود.

بحث صدور معنوی انقلاب هم همین جا مطرح می شود...

البته صدور معنوی انقلاب را امام بعدا مطرح می کند اما واقعا همین معنا را می توانیم اینجا بیان نماییم. وقتی که امام بحث صدور انقلاب را مطرح کرد و گفت که ما انقلابمان را به تمام جهان صادر می کنیم بحث اسرائیل نبود. کشورهای عربی و منطقه ای - خود کشورهای مسلمان - از اینکه امام می گوید ما انقلابمان را به همه جهان صادر می کنیم وحشت کردند. آن زمان این حرف معنایش این بود که ایران می خواهد در امور داخلی دیگر کشورها دخالت کند و چه بسا اصلا می خواهد نیروی نظامی به این کشورها بفرستد که بروند انقلاب کنند. این هم یک توطئه تبلیغاتی علیه ایران خصوصا در زمان جنگ بود و امام برای اینکه آن را خنثی کند این مساله را مطرح کرد که صدور انقلاب به معنای لشکرکشی نیست. به این معنا نیست که ما می خواهیم در امور داخلی کشورها دخالت کنیم. صدور انقلاب در واقع معرفی انقلاب به مردم است که چه اهدافی داریم. هر کشوری خودش تصمیم می گیرد و فقط ما همان پیام معنوی را برای مردم داریم که انقلابمان را معرفی کنیم.

اعلام روز قدس چه تاثیری بر تحولات منطقه داشت. پس از اعلام روز قدس ما شاهد چه تغییراتی در منطقه هستیم.

امام به هدف تبلیغی خود از اعلام این روز رسید. یعنی واقعا بعد از آن، امام قضیه فلسطین را دوباره روی آنتن آورد و مطرح کرد. از آن زمان هم همین گونه ادامه دارد و دنباله روز قدس و پیام انقلاب اسلامی در واقع تشکیل گروه های مقاومت اسلامی در داخل فلسطین است. هم حماس و هم جهاد اسلامی که خیلی گسترده تر و تاثیرگذارتر از گروه های چریکی مارکسیستی و ناسیونالیستی هستند و مهمتر از آن انتفاضه اول و دوم در داخل فلسطین که یک حرکت جدی توسط کل مردم فلسطین بود و فقط گروه های مقاومت را در بر نمی گرفت از نتایج انقلاب اسلامی ایران است.

با این اوصاف ارزیابی خود را از تحولات فلسطین و آینده آن بفرمایید.

من فکر می کنم بعد از به وجود آمدن بهار عربی، کشورهای منطقه چشم انداز روشن تری را پیش رو خواهند داشت و با آغاز گفتگو و پیگیری حرکتهای آزادی خواهانه، به دنبال حاکمیت بر سرنوشت خود هستند. با پیشرفت حرکتهای مردمی در کشورهای عربی و تشکیل حکومتهای ملی، حامیان فلسطین خیلی جدی تر می شوند و می توانند اهداف خود را دنبال کنند و گام هایی را به پیش بگذارند. اکنون سقوط مبارک در مصر امتیاز بسیار بزرگی برای مردم فلسطین است. یعنی یک متحد اسرائیل کنار رفته و الان حکومتی در مصر است که در یک نگاه حداقلی دیگر متحد اسرائیل نیست و در نهایت از خواسته مردم فلسطین حمایت خواهد کرد. این قضیه در کشورهای دیگر عربی هم که پیش رود در واقع باعث تقویت مقاومت فلسطین خواهد شد.

آقای دکتر! آیا راهکاری برای مقابله اسرائیل و جلوگیری از زیاده خواهی های آن متصور هستید؟

امام معتقد بود که توطئه اسرائیل یک توطئه بین المللی است. توطئه ای که قدرتهای بزرگ بین المللی اعم از غرب و شرق، آمریکا و بلوک ناتو و شوروی و بلوک ورشو، از آن حمایت می کنند. بنابراین کسی که می خواهد به معنای جدی با اسرائیل مبارزه کند باید با همه دنیا مقابله کند. با همه دنیا در افتادن هم کار یک کشور و دو کشور نیست. اینجاست که امام مطرح می کند اگر همه مسلمانان جهان که یک میلیارد یا بیشتر هستند یک سطل آب بریزند اسرائیل غرق می شود. قضیه اسرائیل، قضیه کوچکی نیست که مثلا چهار نفر اسلحه دست بگیرند و حل شود. امام خیلی خوب به این نکته توجه داشت و معتقد بود برای مبارزه با اسرائیل وحدت جهان اسلام و وحدت همه جانبه سیاسی، اقتصادی و نظامی با همه امکانات نیاز است. چون اسرائیل یک کشور یا دولت چهار، پنج میلیون نفری نیست. دو بلوک نظامی بزرگ دنیا که تمام قدرت نظامی دنیا در دست آنها است، حامی اسرائیل هستند.