نوه حضرت امام(ره):
تجویز مشی تربیتی نسل گذشته برای جوانان امروز صلاحدید امام(ره) نبود

گذران جوانی در دهه شصت - فصلی با حال و هوای انقلاب و جنگ – هر لحظه خاطرات شنیدنی بسیاری با خود به همراه دارد که شنیدنی ترین آنها را در پر ماجراترین نقطه تهران آن زمان، یعنی محله جماران می توان یافت.
امروز و در ابتدای دهه 90، پای صحبت های دختر بیست ساله محله جماران در آن دوران می نشینیم. خانم زهرا اشراقی، نوه امام خمینی (ره) که مزه جوانی در کنار این بزرگمرد را چشیده است، از مشی ایشان با جوانان خانواده می گوید. زهرا اشراقی دختر آیت الله شهاب الدین اشراقی است. وی مدتی مشاور معاونت اجتماعی در امور جوانان وزارت کشور نیز بوده است.
دیداری ساده و صمیمی برای صحبتهای خودمانی، فرصتی شد تا از حال و هوای سن جوانی در کنار امام (ره) جویا شده و با شیوه های تربیتی حضرت امام (ره) آشنا شویم.

جوانی را از چه سنی و چگونه احساس کردید؟
سالهای نوجوانی و جوانی در کنار امام(ره) هر لحظه اش شور و نشاطی خاص داشت. رفتار امام(ره) با فرزندان خانواده چنان دلنشین می نمود که گذران سال های زندگی قابل درک نبود. خاطرات جوانی خود در کنار امام(ره) را هر لحظه مرور می کنم و هرگز از خاطر نمی برم. زندگی در یک خانواده روحانی، با رویه سنتی اما بسیار متفاوت تر از برخی خانواده هایی که در آن تحکم و امر و نهی حاکم است. من از نوجوانی با امام (ره) بودم اما به ندرت پیش می آمد که ایشان امر و نهی کنند. بلکه بیشتر با عملشان شیوه های تربیتی خویش را در خانواده پیاده می کردند.
امام(ره) شناخت عمیقی از روحیه جوانان خانواده داشتند و با درایت پدرانه خویش، همواره با ملایمت در کلام، راه درک صحیح صواب از ناصواب را فراروی فرزندان خویش می گشودند.
در آن خانه ساده حضرت امام(ره)، هرگز از تحکم خبری نبود. امر و نهی نبود، شیوه تربیتی امام(ره) در عملشان بود. رویه ای که در خانواده های سنتی آن زمان کمتر دیده می شد. وقتی این گونه زندگی با امام(ره) را مقایسه می کنم ارزش آن دوران و خاطرات آن را دو چندان درمی یابم.

این آزادمنشی امام (ره) در تربیت فرزندان شامل مسائل اعتقادی هم بود؟
آموزه های عبادی حضرت امام(ره) برای جوانان خانواده خویش نیز با امر و نهی نبود بلکه به نحوی بود که انگیزه و اشتیاق را در ما برمی انگیخت. بارها منزل امام (ره) می رفتم و شب آنجا می خوابیدم؛ حضرت امام (ره) برای نماز شب برمی خاستند اما چنان آهسته که من متوجه نمی شدم؛ یا حتی برای نماز صبح. آن زمان در خانواده های سنتی رسم بود که فرزندان کوچک را نیز برای نماز صبح بیدار می کردند اما حضرت امام(ره) چنین نمی کرد و این باعث می شد که به محض بیدار شدن از ایشان سوال کنم که چرا بیدارم نکردید؟ پاسخ امام (ره) این بود که «اگر به من بسپارند من برای نماز صبح بیدار می کنم اما اگر نه واجب نیست بیدار کنم». این عمل امام(ره) فارغ از روشهای خشک متداول در آن زمان، انگیزه های درونی من نوجوان را بر می انگیخت.
حضرت امام همواره اطرافیان را به توجه نسبت به جوانان سفارش می کردند. در دیدار با اقشار نیز بخش مهمی از سخنانشان توجه به تربیت نسل جوان بود. من که نوجوانی در کنار امام (ره) بودم، همه این نصایح را در عمل امام (ره) برای تربیت فرزندان خانواده خویش به وضوح می دیدم و این اهتمام عملی امام (ره) بسیار ارزشمند بود.

قبولی در دانشگاه و ادامه تحصیل دغدغه امروزی بسیاری جوانان است. نگرش و عملکرد امام(ره) برای دختر جوان پشت کنکوری این خانواده چه بود؟
یکی از دغدغه های جدی دختران جوان امروزه ادامه تحصیل است. زمانی که من برای قبولی در دانشگاه درس می خواندم امام(ره) توجه ویژه ای به ادامه تحصیل جوانان داشتند. ایشان در روزهایی که من پدرم را از دست داده بودم و از سویی دیگر نگران قبولی کنکور و آینده درسی خود بودم، مشوق من بودند برای ورود به دانشگاه و قبولی من در کنکور، خبری بود که ایشان را مسرور ساخت.

روش تربیتی مادر بزرگ گرامی شما – همسر محترمه حضرت امام(ره)– چگونه بود؟
مادر بزرگ من - خانم ثقفی - نیز نقش بسیار موثری در این رویه موفق امام(ره) در تربیت فرزندان داشتند همنشینی امام(ره) با این بانوی گرانقدر، شناخت روحیه جوانان و همدلی با آنان را برای امام(ره) تسهیل می کرد. شاید بتوان گفت که عطوفت مادربزرگ با امام(ره)، تاثیرگذار بر تفکر و مشی ارزشمند امام(ره) با جوانان خانواده بود.

آیا حضرت امام (ره) در برخورد با فرزندان خانواده تفاوتی نیز قائل می شد؟
تفاوت در برخورد امام(ره) بر اساس حکمت و مصلحت بود. شیوه های تربیتی حضرت امام(ره) برای هر فرد نیز در طول زمان دچار تغییر می شد، من بوضوح می دیدم روش تربیتی ایشان در سن نوجوانی من با سن جوانی تغییر بسیار داشت. این تغییر را وقتی متوجه شدم که به تفاوت نیازهای خود در دوران نوجوانی و جوانی واقف شدم و دریافتم که این تغییر امام(ره) مطابق با همان نیازهای من شکل می گرفت.
نیازهای جوانان برای امام(ره) بسیار مهم بود و جدی شمرده می شد. ایشان خواسته های جوانان را متناسب با روز پاسخ می دادند و اجرای شیوه تربیتی نسل قبل را برای نسل حاضر صلاح نمی دیدند. این مهم حتی در مورد برخی مسائل سنتی و اعتقادی نیز معمول بود.
بیت حضرت امام برای ما نوجوانان و جوانان اطراف ایشان کلاس آموزش اخلاق بود. کلاسی که معلم آن خود قدم بر می داشت و مکارم اخلاق را عملا می آموخت. ایشان همواره در احترام گذاشتن به کوچکترها پیش قدم بودند و این درس ماندگاری برای ما بود که احترام متقابل را سرلوحه تعاملات خود با دیگران کنیم.
یکی از ویژگیهای بارز حضرت امام(ره) که منجر به مدیریت مسائل جاری خانواده می شد، صبر و تحمل ایشان و نیز عدم واکنش سریع و شدید بود که در پی آن، مسائل را با طمأنینه بسیار بررسی می کردند.
ایشان گوش شنوای درد دلهای فرزندان خانواده بودند. خوب می دانستند که جوانان برای رهایی از دغدغه های دوران خود نیازمند کسی هستند که حرفشان را بشنود. ایشان گلایه های دوران نوجوانی و جوانی ما را خوب گوش می دادند و سپس ما را به تحمل و صبر در زندگی فرا می خواندند.

کدام بخش از خاطرات جوانی در کنار امام(ره) را این روزها وقتی با بیت ایشان دور هم جمع می شوید بیشتر مرور می کنید؟
یکی از ویژگیه ای بارز ایشان که همیشه در یاد ما زنده مانده است، این بود که حضرت امام(ره) در بسیاری مسائل سیاسی بسیار جدی و قاطع بودند اما در خانه و میان فرزندان خویش بسیار متین و آرام. تمامی عروس ها و دامادهای ایشان نیز همه خاطرات لذت بخش رفتارهای متانت آمیز امام(ره) را به خاطر دارند که زبانزد محافل امروزین ماست.