يادگاري از يادگار امام

نامه‌اي كه حاج سيداحمد خميني در شهريور 1367 خطاب به پدرش نوشت، خشت موسسه‌اي شد براي حفظ و نشر آثار بنيانگذار جمهوري اسلامي؛ تمهيدي براي جلوگيري از اختلاف بر سر متون و فرمايشات امام خميني. روزنامه اطلاعات آن روزها مثالي آورده بود از اشتباهي كه درباره يكي از سخنراني‌هاي امام رخ داده بود و لزوم تشكيل مجمعي براي انتشار صحيح آثار رهبر انقلاب را يادآور شد: «وقتي كلمه «محرم» (بر وزن معظم) در متن فتوا، «محرم» (بر وزن مركز) نوشته و خوانده شود، موجب تغيير معنا و تاثيرات مهم در جامعه مي‌شود. همين كلمه در نطق سال 43 حضرت امام، در متن يكي از كتب تاريخي، «مجرم» (بر وزن مشكل) نوشته شده و توضيحات مطلب هم نشان مي‌دهد كه اشتباه چاپي نبوده است و تكرار اين اشتباهات كه بعضا بوسيله اهل دانش و تحقيق هم رخ داده است، از ميزان اعتبار و صحت مطالب چاپ شده مي‌كاهد.»؛ نامه‌اي كه سيداحمد خميني نیمه اول سال 1367 با عنوان "پدر عزيز و مراد بزرگوارم "خطاب به رهبر انقلاب نوشت، درواقع استفتايي بود براي تعيين تكليف درباره شش موضوع:

- يكى از مسائل بسيار مهم كه بعد از جنابعالى - خدا آن روز را نياورد - موجب موضعگيريهاى فرزندان انقلاب و افراد گوناگون و محققين و احياناً اختلاف آنها مى‏گردد، برداشتهاى گوناگون سياسى و غيرسياسى آنان از يك متن است و از اين بسيار گسترده‏تر، از اختلاف بين متون منتشر شده حضرتعالى با آنچه به عنوان اسناد سياسى و غيره از صدا و فيلم و متنهاى دستنويس جنابعالى كه منتشر نشده و در اختيار ماست، سرچشمه مى‏گيرد. شما بهتر از هر كس مى‏دانيد كه به علل گوناگون گاهى خود شخصاً و گاهى اينجانب و يا مسؤولين و حتى بعض افراد معمولى پيشنهاد حذف يك قسمت و يا قسمتهايى از سخنرانيها يا حذف و تغيير و اضافه جمله و يا جملاتى بسيار در اعلاميه‏ها خدمتتان عرضه شده‏است كه حضرتعالى گاهى قبول نمى‏فرماييد و گاهى پس از دقت، دستور حذف و يا تغيير و اضافه را بدان صورت كه مايل باشيد، صادر مى‏فرماييد كه انجام گيرد، ال اگر روزى تصميم بر اين گردد - كه حتماً مى‏گردد - متن سخنرانيها و يا اعلاميه‏ها و چيزهايى از اين قبيل كه با صدا و خط حضرتعالى منتشر گردد، مسلماً متن دستخط و يا متن اصلى صدا و فيلم به عنوان سند خدشه‏ناپذير اصل قرار مى‏گيرد و آنچه از زياد و كم بدان صورتى كه گذشت ولو بسيار هم مهم باشد يا كنار گذاشته مى‏شود و يا تحت‏الشعاع خط و يا متن اصلى سخنرانى قرار مى‏گيرد و اين از مسائلى است كه بايد جدى براى آن فكرى كرد.

2- يكى ديگر از مسائلى كه خوب است حضرتعالى براى آن فكرى كنيد، اين است كه آنچه از حضرتعالى منتشر شده است در جرايد و صدا و سيما و حتى بولتنها، به يك صورت نيست، گاهى ديده شده در روزنامه‏اى و يا مجله‏اى به علل، چه سياسى و چه غيرسياسى و يا سهواً، جمله يا جملاتى از لابه‏لاى اعلاميه‏ها و يا سخنرانيها در روزنامه‏اى آورده شده و در روزنامه ديگر نيامده است، كدام را بايد اصل قرار داد، آن متنى كه اين جمله را دارد و يا متنى كه فاقد آن جمله است؟ بديهى است اين ترديد، در جايى است كه دسترسى به صدا و خط حضرتعالى نيست و اين هم بسيار است، چرا كه خيلى وقتها است كه صحبتهاى جنابعالى را من و يا دوستان مى‏نويسيم و بعد از تصويب شما به مطبوعات و غيره مى‏دهيم، چه كسى بايد تشخيص دهد آن جمله از حضرتعالى است يا نه؟ روشن است كه گاهى تغيير و يا حذف و يا اضافه كلمه‏اى بطور كلى معناى جمله را تغيير مى‏دهد.

3- مسأله ديگر اين است كه تكليف نامه‏ها و نوشته‏ها و پيام‏ها و فيلم و نوارها و اشعارتان كه بطور كلى منتشر نشده است و در بايگانى دفتر موجود است را هم روشن بفرماييد.

4- پرونده‏هاى حضرتعالى در ساواك است (كه الان در اختيار وزارت اطلاعات مى‏باشد) و يك نسخه از آن را اينجانب در اختيار دارد، لازم است به اطلاع حضرتعالى برسانم كه تنها پرونده‏هاى جنابعالى در سازمان امنيت شاه در تهران 48 جلد است كه تقريباً هر جلد حدود پانصد صفحه مى‏باشد كه انتشار آن بدون شك پرده از مسائل بسيارى برمى‏دارد و طبيعى است كه گرانقدرترين اسناد انقلاب اسلامى است.

5- كتابها و نوشته‏هايى كه صرفاً علمى و يا اخلاقى است، از ارزشمندترين كتبى است كه مى‏تواند زيربناى انقلاب فقهى، اخلاقى، فلسفى، عرفانى و اصولى باشد.

6- بهره‏بردارى و تحقيق و تحليل و نيز انتشار اسناد و نامه‏ها و بولتنهايى كه قبل و بعد از انقلاب به عنوان حضرتعالى و يا دفتر ارسال گرديده و هم اكنون نيز در اختيار دفتر مى‏باشد، دو - سه نمونه از مواردى كه باعث نوشتن اين نامه شد، به عنوان ضميمه و استشهاد تقديم مى‏گردد.

بنيانگذار انقلاب هم در پاسخي كه به نامه حاج احمد آقا در 17 شهريور 1367 مرقوم فرمودند، اين مسووليت را برعهده فرزندشان گذاشتند:

«بسم ‌ الله الرحمن الرحيم

فرزند عزيزم احمد - حفظه ‌ الله تعالى و ايده

از آنجا كه شما را بحمدالله تعالى در مسائل سياسى و اجتماعى صاحب ‌ نظر مىدانم و در تمامى فراز و نشيب ‌ ها در كنار من بوده ‌ اى و هستى و با صداقت و كياست امور سياسى و اجتماعى اينجانب را متصدى هستى، لهذا شما را براى تنظيم و تدوين تمامي مسائل مربوط به خود، كه بسا در رسانه ‌ هاى گروهى اختلافات و اشتباهاتى رخ داده است، انتخاب مىنمايم و از خداوند متعال كه حاضر و ناظر است توفيقات شما را خواستارم. اميد است با صرف وقت و دقت ‌ نظر، اين امر را به پايان برسانى.

والسلام عليكم

پنجشنبه 17 شهريور 67/ 26 محرم ‌ الحرام 1409

روح الله الموسوى الخمينى»

در پي اين نامه‌نگاري‌ها محمدعلى و حميد انصارى طرح پيشنهادى «تشكيلات و شرح وظايف موسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام» را تدوين كردند كه كليات آن مورد موافقت بنيانگذار انقلاب و روساي سه قوه قرار گرفت. مجلس شوراى اسلامى با تصويب قانون نحوه حفظ آثار و ياد حضرت امام خمينى در 14 آبان 1368 و سپس تاييد آن توسط شوراى نگهبان، امر حفظ، نشر، نظارت و تاييد آثار امام خمينى را به‌طور مستقيم به موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(س) واگذار كرد؛ علاوه بر آن بعضى سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و صداوسيما موظف به نشر و بسط‌انديشه‌هاى بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران شدند. مجلس در 26 شهريور 1369 موادى را به اين قانون الحاق كرد كه روز سوم مهر 1369 به تاييد شوراى نگهبان رسيد و طبق آن درباره دخل و تصرف يا انهدام اسناد مرتبط با حضرت امام(س) و نيز ساير موادى كه در اين الحاقيه آمده است براى مرتكبان، پيگرد قانونى و مجازات تعيين كرده است.

برادران انصاري در موسسه تنظيم و نشر آثار امام

يادگار امام دو هفته پس از رحلت حضرت امام، در نامه‌اي به حجت‌الاسلام‌والمسلمين حاج محمدعلى انصارى، وي را به‌عنوان سرپرست موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى و حرم مطهر آن حضرت منصوب كرد؛ كسي كه طرح پيشنهادي موسسه را همراه برادرش - كه در همان زمان قائم‌مقام موسسه شد - تدوين كرده بود. اين انتصاب به واسطه شايستگي‌ها و ارادتي بود كه برادران انصاري به بيت امام داشتند.

در نامه مرحوم حاج احمد آقا به حجت‌الاسلام والمسلمين محمدعلي انصاري آمده است:

«... با توجه به سابقه و تجربه خدمت شما در پيشگاه مقدس رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت‏اللَّه العظمى امام خمينى - سلام‏اللَّه ‌ عليه - جنابعالى را به عنوان سرپرست و مسؤول مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(قدس‏اللَّه سره) و حرم مطهر آن حضرت منصوب مى‏نمايم كه با هماهنگى و استفاده از كليه نيروهاى مجرب اجرايى و فكرى و فرهنگى و مردمى كشور، زمينه‏هاى لازم نشر آثار با بركت و همچنين طراحى و ساخت مرقد شريف را فراهم نماييد. ان شاءاللَّه تمامى ارگانها و نيروهاى مؤمن و مخلص انقلاب در تمامى برنامه‏ها با شما همكارى مى‏نمايند و در اجر بزرگ تعظيم شعائر اسلام و تحقق آرمان ‌ هاى مقدس امام سهيم خواهند بود.»

واگذاري نظارت به سيدحسن خميني

پس از درگذشت حاج‌احمد آقاي خميني و بنا‌بر وصيت او، توليت موسسه تنظيم و نشر آثار امام و حرم مطهر به فرزند ارشدش حجت‌الاسلام والمسلمين سيدحسن خميني واگذار شد. يادگار امام اما درباره اين مسووليت و وصيت پدرش از مقام معظم رهبري درخواست تنفيذ كرد و در نامه‌اي به ايشان نوشت:

«... از آنجا كه همه امور را بنا به فتواى امام راحل به مقام شامخ ولايت مىدانم و همواره بر اين اعتقادم كه اين نظام مقدس در پرتو ولايت مطلقه فقيه و گام نهادن در مسير ‌ انديشه ‌ هاى تابناك خمينى كبير مىتواند از مرزهاى موجود فراتر رفته و به لطف الهى نجات ‌ بخش انسانيت از ورطه هلاكت و ظلمت باشد، لذا از محضر مبارك حضرتعالى تقاضا مىكنم در صورت صلاحديد، وصيت آن عزيز سفر كرده را تنفيذ فرماييد.»

آيت‌الله خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب در پاسخ به اين نامه، وصيت سيداحمد خميني را تنفيذ فرمودند:

بسمالله الرحمن الرحيم

با طلب رحمت و مغفرت براى پدر گرامى شما و برادر عزيز ما مرحوم حجت ‌ الاسلام ‌ والمسلمين سيداحمد آقا طاب ثراه وصيت مزبور را تنفيذ مىكنم و توفيقات الهى را براى شما صميمانه مسالت مىنمايم.

والسلام عليكم

سيدعلى خامنه اى

21 ذىالقعده1415-2/2/1374

سيدحسن خميني نيز دو ماه پس از آن حجت‌الاسلام ‌والمسلمين محمدعلى انصارى را مجددا به رياست موسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام منصوب كرد:

«... با توجه به انتخاب شايسته پدرم و همچنين با عنايت به عنايات خاص حضرت امام - سلام ‌ الله عليه - و مرحوم يادگار گرانقدر امام - رضوان ‌ الله عليه - و با تاسى به حكم آن عزيز بزرگوار كه همواره از حضرتعالى به ‌ عنوان رازدار و مونس خويش ياد مىكردند و لذا در همه كارهاى خويش شما را چونان برادرى مىدانستند و از همين ‌ رو مسووليت حرم امام(س) و موسسه تنظيم و نشر آثار ايشان را به جنابعالى تفويض كرده بودند و با توجه به صراحتى كه در وصيتنامه خويش دارند و جداى از همه موارد فوق، با توجه به شناختى كه اينجانب از شما دارم و حضرتعالى را از دير باز يكى از همراهان افكار امام و ياران با وفاى ايشان مىشناسم، شما را كماكان در سمت سابق ابقا مىنمايم.»

سيدحسن خميني همچنين دكتر حميد انصاري را مجددا به قائم‌مقامي موسسه تنظيم و نشر آثار امام منصوب كرد.

«.با توجه به سوابق درخشان و نقش برجسته و تعيين ‌ كننده جنابعالي در كليه مراحل تاسيس و برنامه ‌ ريزي و تعيين خطوط و اهداف اساسي موسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام خميني(س) و نيز مديريت موفق و حضور مستمر شما در كليه امور اجرايي آن در سمت قائم ‌ مقام موسسه و خصوصا با توجه به عنايت خاص و تاييد يادگار امام راحل(س) حضرت حجت ‌ الاسلام والمسلمين آقاي حاج ‌ سيداحمد خميني - رحمت ‌ الله عليه - از شما و بنابه پيشنهاد سرپرست موسسه بدينوسيله مجددا به سمت قائم ‌ مقام موسسه منصوب مي ‌ شويد. اميد است با استعانت از خداوند متعال و با همكاري و همدلي كليه مسوولين واحدها و مراكز وابسته و به ‌ كارگيري اختيارات لازم همچون گذشته در راه توسعه و پيشرفت اين مجموعه با بركت كه حقا نقش بارز خود را در بسط و نشر افكار بلند امام راحل به ‌ خوبي ايفا نموده است، موفق باشيد.»

اهداف و وظايف موسسه

موسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام چه در شش سالي كه تحت هدايت و نظارت حجت‌الاسلام والمسلمين سيداحمد خميني بود و چه طي سال‌هاي پس از آن‌ كه فرزند گرانقدر ايشان نظارت آن را برعهده دارد، فعاليت‌هاي مؤثر و مفيدي را در بخش هاى پژوهشى، هنرى، امور فرهنگى و ارتباطات، انتشارات، امور بين‌الملل، طرح و برنامه، ادارى و مالى، دفاتر نمايندگى، واحدها و موسسات وابسته و پژوهشكده امام خمينى و انقلاب اسلامى به‌عمل آورده است.

اين موسسه چنانكه از نام و وظايفش پيدا است تمامي اسناد و آثار حضرت امام و با استفاده از مناسب‌ترين شيوه‌ها از آنها مخافظت مي‌كند. آثار موجود به منظور تدوين تاريخ انقلاب اسلامى و زندگينامه حضرت امام و ترجمه و آماده‌سازى مجموعه آنها مورد بررسي و تحقيق قرار مي‌گيرد. انتشار مجموعه آثار به زبان‌هاى مختلف در معرفى و تبليغ‌انديشه و سيره امام خمينى به منظور زنده نگاه داشتن ياد و نام رهبر كبير انقلاب اسلامى در داخل و خارج كشور از ديگر اهداف اين موسسه است. آموزش و تدريس مبانى‌انديشه امام خمينى در رشته‌هاى مختلف علوم اسلامى در حوزه و دانشگاه نيز از ديگر وظايف اين موسسه است. در بعد فرهنگي و هنري، اين موسسه بر آثاري كه توسط هنرمندان درباره امام توليد مي‌شود، نظارت مستمر دارد و خود براي توليد آثار فرهنگي و هنري نيز پيشگام مي‌شود؛ علاوه بر آن براى آثار پديدآورندگان محصولات «علمى، پژوهشى - فرهنگى و هنرى» در حيطه‌انديشه و آراى حضرت امام مجوز صادر مي‌كند. اين موسسه همچنين حفظ و نگهدارى از اماكن و آثار تاريخى و فرهنگى منسوب به حضرت امام به‌عنوان ميراث فرهنگى را برعهده دارد.

كارنامه 20 ساله موسسه

حاصل فعاليت‌هاي موسسه تنظيم و نشر آثار امام گردآورى ده‌ها هزار سند از اسناد مبارزاتى، دستنوشته‌ها و احكام و نامه‌هاى امام است كه از مجموعه اين اسناد مىتوان به چهار هزار و 300 نامه شخصيتهاى برجسته سياسى و فرهنگى و دينى داخلى و خارجى و نيز يك ميليون و 50 هزار نامه‌هاى قشرهاى مختلف مردم كه براى امام فرستاده‌اند، اشاره كرد. تاكنون 915 مورد نوار سخنراني‌هاي امام به صورت فيلم و نوار ويدئويي ثبت و بيش از 66 هزار فيش موضوعى از آثار امام تهيه و آرشيو شده كه دفتار آثار موضوعي (تبيان) در قريب به ٥٠ عنوان منتشر شده‌اند. گردآورى و نگهدارى نسخ خطى تاليفات، اشعار و ساير مكتوبات حضرت امام، جمع‌آوري نسخه‌اى از اغلب تاليفات و كتاب‌هايى كه در داخل و خارج كشور به زبان‌هاى مختلف درباره زندگى و‌انديشه ايشان منتشر شده‌اند، گردآورى، نمايه‌سازى و آرشيو مجموعه مقاله‌هاى منتشره در نشريات داخل كشور از سال 1340 تاكنون، ثبت و ضبط چند هزار ساعت خاطرات ياران ايشان و افراد موثر در نهضت در زمينه تاريخ محلى انقلاب اسلامى و زندگى و مبارزات امام، جمع‌آوري، فيش‌بردارى و نمايهسازى ده‌ها هزار برگ سند مبارزاتى امام (مندرج در پرونده‌هاى ساواك، شهربانى و...)، ‌شناسايى و گردآورى و درجه‌بندى بيش از پنج هزار قطعه اشعار سروده شده درباره امام(س) از ديگر اقدامات موسسه طي اين دو دهه بوده است. ديوان اشعار امام و دو كتاب مهم و اخلاقى امام به نام‌هاى «شرح 40 حديث» و «شرح حديث جنود عقل و جهل» و همچنين زندگينامه امام«حديث بيدارى» از جمله آثارى است كه تاكنون بارها تجديد چاپ شده است و بيشترين شمارگان كتاب‌هاى انتشار يافته را داشته است.

مراكز وابسته به موسسه

رهبر يكي از بزرگ‌ترين انقلاب‌هاي تاريخ معاصر، ساكن يكي از روستاهاي قديمي تهران بود؛ منزلي كوچك در مجاورت حسينيه جماران كه امروزه از مراكز وابسته به موسسه تنظيم و نشر آثار امام محسوب مي‌شود. ساختمان حسينيه جماران كه در شمالىترين قسمت محله ده جماران قرار دارد، اين حسينيه در سال 1275 توسط مرحوم آيت‌الله سيدابراهيم امام‌جمارانى، براى برگزارى مراسم مذهبى و اقامه نماز جماعت وقف شد. اين ساختمان به همت اهالى ده جماران در سال 1355 بازسازى شد و مرمت قسمتهايى از آن ادامه يافت تا اينكه در اواخر سال 1358 بنا به توصيه موكد پزشكان معالج امام از قم به تهران عزيمت مىكنند و پس از بسترى شدن در بيمارستان و اتمام معالجات پزشكى مجبور به اقامت در تهران مىشوند. حجت‌الاسلام والمسلمين حاج سيدمهدي امام‌جماراني منزل خود را كه در مجاورت همين حسينيه بود در اختيار امام قرار مي‌دهد. با توجه به اينكه حسينيه جماران قبل از سكونت حضرت امام در مجاورت آن، در دست بازسازى بوده و امر گچكارى آن هنوز به پايان نرسيده بود، ولى براساس توصيه آن حضرت كه: «تا من زنده هستم، اينجا گچ نمىخواهد»، ادامه تعميرات و بازسازى متوقف مىشود. بعد از استقرار بنيانگذار انقلاب، حياط خانه با يك راهروى موقت به بالكن حسينيه وصل شد و امام تا پايان حياتشان ساكن همين خانه كوچك بودند.

***

موسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام در سال 1377 با همكارى شهردارى منطقه يك تهران با انگيزه استفاده بهينه از موقعيت ويژه حسينيه جماران، «نگارستان جماران» را راه‌اندازى كرد كه در طبقه زيرين حسينيه جماران قرار دارد. نگارخانه جماران محلى براى نمايش بخشى از وسايل شخصى حضرت امام، آثار و دستنوشته‌ها، برخى از نامه‌هاى مردم به امام و پاسخ آن حضرت و نيز محل تعبيه تابلوها و آثار هنرى و عكسهايى است كه هنرمندان درباره امام خمينى خلق كرده‌اند. اين نگارستان در 17 شهريور 1377 همزمان با سالروز تاسيس موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى توسط سيدمحمد خاتمى رئيس‌جمهورى وقت افتتاح شد.

يكي از يادگارهاي مرحوم سيداحمد خميني كه حاصل دورانديشي و تلاش‌هايش براي گسترش پژوهش‌هاى كمى و كيفى در خصوص آرمان‌ها و‌انديشه امام بود، «پژوهشكده امام خمينى(س) و انقلاب اسلامى» است كه پس از درگذشت ايشان، در سال 1375 آغاز بكار كرد. اين پژوهشكده هم‌اكنون داراى پنج گروه تخصصى آموزشى - پژوهشى شامل فقه و مبانى حقوق اسلامى،‌انديشه سياسى در اسلام، جامعه‌شناسى انقلاب اسلامى، تاريخ انقلاب اسلامى و عرفان اسلامى است كه در مقطع كارشناسى ارشد و دكترا دانشجو مىپذيرد. برخى فعاليت‌ها و خدمات پژوهشى در پژوهشكده كه عمدتا در حوزه تخصصى امام و انقلاب انجام مىگيرد اجراى طرح‌هاى پژوهشى در حوزه تخصصى امام و انقلاب، تاليف و ترجمه مقالات، برگزارى جلسات سخنرانى و سمينارهاى علمى، انتشار كتاب و پايان نامه‌هاى مرتبط با امام و انقلاب، راه‌اندازى و تشكيل كتابخانه تخصصى امام خمينى و انقلاب اسلامى در پژوهشكده است.

***

موسسه فرهنگى - هنرى عروج (عروج فيلم) هم در سال 1371 با تامين جديدترين تجهيزات سينمايى و تلويزيونى توسط معاونت هنرى موسسه تنظيم و نشر آثار امام تاسيس شد كه ارائه خدمات سينمايى و تلويزيونى و توليد آثار هنرى را در دستوركار دارد و در اين راستا بيش از 200 فيلم سينمايى از امكانات فنى اين موسسه بهره گرفته‌اند.

موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(س) همچنين مركز چاپ و نشري به همين نام «عروج» دارد كه در زمينه‌هاى حروفچينى، ليتوگرافى، چاپ و صحافى، نشر و فروش تمامي كتب مربوط به امام و درباره حضرت امام فعاليت مى كند.