زندگی امام ساده و مانند یک طلبه عادی بود

ابوالفضل توکلی بینا از اعضای قدیمی حزب موتلفه اسلامی است و در دولت های مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی، حجت الاسلام والمسلمین سید محمد خاتمی و دکتر محمود احمدی نژاد مشاور روسای جمهور در امور اصناف بوده است. وی از روزهای نخست شروع نهضت امام در کنار دوستان دیگر خود که مشهورترین و شجاع ترین آنها شهید عراقی و فعالانی مانند آقای عسگر اولادی بود، فعالانه در صحنه مبارزه حضور داشت. خاطرات وی مشتمل بر نکات جالبی از خصوصیات و سیره بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است. وی در خصوص روزهای آغازین مبارزه و ارتباطش با حضرت امام می گوید: یک روز پیش از مصوبه انجمن های ایالتی و ولایتی نزد امام نشسته بودم، متوجه شدم تلفنی با آقای گلپایگانی مشغول صحبت است. سخن امام این بود که اکنون اگر متحد نشویم و برنخیزیم، رژیم همه ما را زیر چکمه های خود خرد خواهد کرد. توکلی در سفری شهید عراقی را به قم می آورد و واسطه دیدار او با امام می شود از همان زمان است که شهید عراقی، عاشق امام می شود. توکلی بینا از جمله مؤسسین هیات های مؤتلفه ی اسلامی، و از جمله مبارزینی است که در جوانی، فعالیت های خود را با شرکت در هیات های مذهبی آغاز کرد و با شروع نهضت به رهبری امام خمینی (ره)، به نهضت پیوست و آشکارا به فعالیت پرداخت. آنچه در ادامه از نظر می گذرد گفتگوی حریم امام با ایشان درباره تصمیم های مهم امام و سیره و شیوه برخورد امام با مسائل در مقاطع گوناگون نهضت است:

شما در سالهای قبل از پیروزی انقلاب در دفتر امام در قم حضور داشتید از آن دوران و حال و هوای آن بفرمایید.

در اوایل نهضت بنده در روزهای یکشنبه صبح خدمت امام می رسیدم. سالهایی که در خدمت حضرت امام بودم ویژگی های زیادی از ایشان به یاد دارم مثلا اینکه همیشه چه در همان اوایل نهضت چه در نجف و چه در نوفل لوشاتو و چه بعد از پیروزی انقلاب، واقعا مانند یک طلبه ساده زندگی می کردند. اخلاق خوبی که داشتند این بود که هیچوقت در سخن کسی وارد نمی شدند و آرام می نشستند و بعد از اینکه صحبت های طرف مقابل تمام می شد، شروع به صحبت می کردند آن هم در حد نیاز. آنهایی که در طریق الهی سیر می کنند کم حرف می زنند و درست عمل می کنند. دیدارایم با امام زیاد بود ولی از اینجا شروع کنم که بعد از تدارک راهپیمایی دسته عزاداری جمعیت های موتلفه اسلامی که از مدرسه حاج ابوالفتح به طرف دانشگاه تهران که بسیار باشکوه برگزار شد و در آن شهید عراقی سخنرانی کردند قرار شد بنده و مرحوم حبیب الله عسگراولادی و شهید عراقی برای ارائه گزارش به قم خدمت حضرت امام بودیم. امام در منزل شهید حاج آقا مصطفی که روبروی منزل امام بود، تشریف داشتند. گزارش را ارائه دادیم و البته ایشان از عزاداری های روز عاشورا در سراسر کشور و حضور گسترده مردم اطلاع داشتند و تصمیم گرفتند که در عصر عاشورا در مدرسه فیضیه سخنرانی کنند که نمی خواهم به آن بپردازم. از آن دیدار خاطره ای دارم که خدمت خوانندگان محترم نشریه حریم امام بازگو می کنم. بعد از گزارش دسته عزاداری جمعیت های موتلفه اسلامی خدمت امام، بنده از موقعیت استفاده کرده و در حالی که روبروی امام نشسته بودم عرض کردم از شروع نهضت طبقات مختلفی خصوصا جوانان، دانشجویان و تحصیل کرده های زیادی به بیت شما مراجعه می کنند اما بعضی افرادی که در دفتر شما هستند صلاحیتِ دفتر شما را ندارند و ضروری است که افرادی با روابط عمومی بالا در دفتر حضور داشته باشند تا برخوردی گرم تر با مراجعه کنندگان داشته باشند! امام فرمودند منظورتان چه کسی است؟ گفتم: فلانی! امام فرمودند ایشان فرد موثقی است! عرض کردم نه از این بابت؛ بلکه فردی باید باشد که تا این سیل جوان ها و دانشجویان که به بیت شما مراجعه می کنند روابط عمومی خوبی داشته باشد! بعد از توضیحات بنده امام فرمودند: بر شما واجب است که در اینجا هر وقت چیزی می بینید، تذکر دهید. بخاطر دارم که در قضیه عاشورا و واقعه فیضیه، حضرت امام به همه خطبا، اهل منبر و فضلا سراسر کشور تکلیف کرد که مسائل روز را بیان کنند. بخاطر دارم که کلانتری ها و ساواک از انقلابیون سه مدل تعهد می گرفتند که یکی این بود که راجع به شاه چیزی گفته نشود و بعد هم راجع به آمریکا و اسرائیل هم چیزی نگویید! حضرت امام در واکنش به این اقدام سخنرانی عجیبی داشتند فرمودند نهراسید از حکومت! آنها باید محاکمه شوند و از چند روز زندان و حبس نهراسید و مسائل اصلی را بیان کنید!

شما خاطرات زیادی از همراهی تان با امام در نوفل لوشاتو دارید. بازگویی آنها برای مخاطبان جذاب و برخوردهای امام در آن برهه که همراه با قاطعیت بوده درس آموز است؛ لطفا از چگونگی حضورتان در آنجا بفرمایید و آیا شما به اتفاق شخص دیگری به نوفل لوشاتو رفتید؟

بله به اتفاق شهید عراقی به نوفل لوشاتو خدمت امام رفتیم. موقع غروب رسیدیم دیدیم جا نیست که پشت امام نماز مغرب و عشا بخوانیم. آمدیم پایین حیاط ایستادیم بعد از چند دقیقه دیدم یک جوان با عمامه مشکی آمد و گفت آقای توکلی، شما کی آمدید؟! خودش را معرفی کرد و متوجه شدم حسین آقا پسر شهید حاج آقا مصطفی خمینی است که گفت که شما وقتی در نجف نزد پدرم آمدید من از آنجا شما را می شناسم. ایشان رفت خدمت امام و جریان ورود ما را گفت و امام هم فرمودند، وارد شوند. ما 15 سال امام را ندیده بودیم و آن شب خیلی محبت کردند، مخصوصا به شهید عراقی. امام دست مهدی را گرفت و گفت آن بازوها کو؟! مهدی خیلی قوی بود و بعد از 13 سال خیلی لاغر شد. امام پرسید کی آمدید و وسایل شما کجاست؟ گفتیم تو هتل! حضرت امام فرمودند بروید بیاورید و در اداره اینجا کمک کنید که ما هم همین کار را انجام دادیم. فردا صبح گزارشی کامل از داخل ایران به ایشان دادیم و البته ایشان هم مطلع بودند. این زمانی بود که قیام مردمی در ایران شدت گرفت و امام هم با صلابت سکان انقلاب را در دست داشت و پیام های لازم را به مردم و قوای دولتی می داد.

می خواستید یک خاطره ای از موضع گیری امام درباره حجاب که این روزها هم بحث آن در محافل مختلف سیاسی و اجتماعی مطرح می شود بیان کنید؟! بفرمایید.

بله؛ زمان مبارزات وقتی که آیت الله خامنه ای از مشهد به تهران آمدند جا و مکان ثابتی نداشتند گاهی به منزل آقای شانه چی برای استراحت و مطالعه می رفتند. یک بار به ایشان پیشنهاد دادم که بنده در منزلم در زیر زمین دفتری دارم که سرویس بهداشتی هم در کنارش دارد و کاری هم به داخل خانه ندارد و باعث ناراحتی شما هم نمی شود، اگر تمایل داشتید می توانیم در خدمت شما باشیم. ایشان دیدند و پسندیدند و مدت کمی در آنجا سکونت کردند و کلید خانه خدمتشان بود. مدتها بعد در خانه تنها بودم زنگ به صدا در آمد و آیفون را برداشتم دیدم آیت الله خامنه ای و آقای طبسی هستند. فرمودند اینجا از همه جا راحت تر بودیم و آمدیم. خوشحال شدم. به داخل تشریف آوردند و خواستم سفارش شام از بیرون بدهم که فرمودند هر چه هست بخوریم. برای ایشان چنجه درست کردم و غذا که آماده شد گفتم از شام بهتر هم دارم برای شما! گفتند چی؟ گفتم نوار سخنرانی آخرِ امام که یکی از دوستان از پاریس آورده اند. خوشحال شدند ضبط را روشن کردم و نوار مربوط به صحبت های حضرت امام درباره حجاب بود که احتمالا مربوط به مصاحبه امام با خبرنگار فرانسوی درباره حوادث و اوضاع آینده ایران بود که در 7 بهمن 1357 در نوفل لوشاتو انجام شده که خبرنگار از امام پرسید: برخی از رسوم اسلامی مانند حجابِ اجباری رها شده است آیا در جمهوری اسلامی از نو اجباری خواهد شد؟ که حضرت امام پاسخ دادند: حجاب به معنای متداول میان ما، که اسمش حجاب اسلامی است، با آزادی مخالفتی ندارد اسلام با آنچه خلاف عفت است، مخالف است. ما آنان را دعوت می کنیم که به حجاب اسلامی روی آورند و زنان شجاع ما دیگر از بلاهایی که غرب به عنوان تمدن به سرشان آورده است به ستوه آمده اند و به اسلام پناهنده شده اند. (ر.ک صحیفه امام؛ ج 5، ص 541)

برای اقامت و پذیرایی از میهمانان چه برنامه ای داشتید؟

در نوفل لوشاتو روزانه حدود 300 خبرنگار از سراسر جهان می آمدند و چون اداره آنجا بر عهده بنده و شهید عراقی بود آبگوشت درست می کردیم؛ سیب زمینی می پختیم و تخم مرغ آب پز می کردیم و دو وعده (ظهر و شب) غذا می دادیم. خاطره ای در این باره دارم که عرض می کنم: نوفل لوشاتو روستای زیبایی بود که یک واحد نان سنتی داشت رفتم با مسئول آنجا صحبت کردم که نان میهمانان و اعضا را برای غذای ظهر و شب تامین می کرد. برای برخی میهمانان هم از هتل کوچکی که در آن روستا بود استفاده می کردیم. رفتم با صاحب آن هتل صحبت کردم که بصورت اجاره ماهانه البته خیلی ارزان آنجا را در اختیار ما و میهمانان مان گذاشت. قبل از اجاره آنجا شهید عراقی به من گفت پولت کو می خوای اجاره کنی؟ گفتم خدا جور می کند! فردا صبح دیدم احمدآقا آمد و گفت: آقای صدوقی و چند نفر دیگر آمدند جا نداریم! به ایشان گفتم ناراحت نباشید جا داریم! که خیلی خوشحال شد. این را هم اضافه کنم که منابع مالی هم از طریق کمک های مردمی تامین می شد. حضرت امام در طول اقامتشان در نوفل لوشاتو تابع قوانین و مقررات فرانسه بودند مثلا درباره ذبح شرعی گوسفند فرمودند تابع مقررات باشید. حضرت امام در نوفل لوشاتو زندگی ساده داشتند به مانند یک طلبه. نقش حاج احمدآقا در مدت اقامت امام بسیار تاثیر گذار و ایشان یک مدیر توانا بود و کارها را تقسیم می کرد و آقای کفاش زاده هم خدمت حاج احمدآقا بود و به ایشان کمک می کرد.

سخنرانی های امام پیرامون چه موضوعاتی بود؟ و چه کسانی شرکت می کردند؟

دورانی که در پاریس بودم و مسئولیت دفتر آنجا را بر عهده داشتم به خاطر دارم که حضرت امام معمولا هر شب بعد از نماز جماعت سخنرانی داشتند و در اکثر سخنرانی ها که اغلب سیاسی بود، می فرمودند که شاه باید برود. آن زمان برخی ها می گفتند که کشوری که شصت هزار مستشار آمریکایی دارد و سه رکن کشور یعنی ارتش، آموزش و پرورش و برنامه و بودجه (که آن زمان به مالی معروف بود) چگونه می توان با دست خالی انقلاب کرد؟! اما حضرت امام به مانند معمار چیره دستی طراحی کرد و همه اتفاقات را در خشت خام می دید که کمتر افرادی از این نعمت خدادادی برخوردار بودند؛ آنقدر آگاهانه این مطالب را گفت تا اینکه 26 دی شاه رفت.

جالب این بود که در آنجا بنی صدر هر شب در سخنرانی های امام شرکت می کرد و نُت برداری می کرد! البته آقای دکتر یزدی زیاد به او میدان نمی داد مرحوم صادق طباطبایی و قطب زاده هم اغلب شبها حضور داشتند. از ویژگی های امام بود که برای اهالی محله نوفل لوشاتو هم احترام ویژه ای قائل بود آنها هم برای خوشامد گویی می آمدند و برای امام گل می آوردند.

 یک خاطره در همین باره عرض کنم: پس از فرار شاه هر فردی از سران رژیم که می خواست با حضرت امام ملاقات داشته باشد، می بایست مواضع خود را به صورت کتبی می نوشت تا ملاقات می کرد. مواضع مورد نظر هم این بود که اولا رژیم سلطنتی را نفی کند؛ ثانیا قیام و مبارزات مردم ایران را تایید کند. البته این مسئله شامل افراد دیگری هم می شد مثلا آقای دکتر سنجابی از سران جبهه ملی برای ملاقات با حضرت امام به نوفل لوشاتو آمدند و متنی را مبنی بر نفی رژیم سلطنتی و تایید قیام و مبارزات ملت ایران نوشتند که بنده خدمت حضرت امام بردم و امام هم متن را اصلاح کرد. وقتی دکتر سنجابی مجدد متن را اصلاح و امضاء کرد، حضرت امام اجازه دیدار دادند. از جمله افرادی که در آن زمان برای ملاقات با امام وارد نوفل لوشاتو شدند رمزی کلارک دادستان اسبق آمریکا بود. پس از دیدار با حضرت امام وقتی که می خواست خارج شود، بنده به آقای محمد هاشمی گفتم از او سوال کنید که در ملاقات با امام چه دیدید و نظرشان راجع به امام چیست؟ تاملی کرد . گفت: او یک مرد استثنایی تاریخ است.

شهید بهشتی در همان زمانِ حضور امام در نوفل لوشاتو به عنوان عضو شورای انقلاب تعیین شدند؟

بله شهید بهشتی حدود پنج شش روز در نوفل لوشاتو اقامت داشت. ایشان ایدئولوگ انقلاب بود و افرادی مانند آیت الله هاشمی و آیت الله خامنه ای و دکتر باهنر و شهید مطهری از چهره های بارز انقلاب بودند و در نبود امام هم ما از اینها مشورت می گرفتیم. به خاطر دارم بنده و شهید عراقی چون شهید بهشتی عضو فقهی شورای مرکزی موتلفه بود درباره ورود امام به میهن با ایشان مفصل صحبت کردیم که اصلا دلیل زودتر آمدن شهید بهشتی به ایران راه اندازی برنامه استقبال بود. یک عده از ایران می آمدند و به حضرت امام توصیه می کردند که مصلحت نیست که شما الان به ایران بروید در جلسه خصوصی که ما با حضرت امام داشتیم می فرمود که من هر چه سریعتر باید بروم در میان ملتم. امام با اقتدار این تصمیم را عملی کرد و اگر امروز می بینید که ما قدرت منطقه ای هستیم حاصل توکل امام به خداوند است.

وقتی که حضرت امام برنامه برگشت به کشور را مسجل کردند، بنده به شهید عراقی گفتم که ما باید برویم و در ستاد استقبال فعال شویم. اول بهمن بود که برای کمیته استقبال به ایران آمدم و بعد از اینکه در ایران فعالیت خود را شروع کردیم هر شب با دفتر امام در فرانسه تماس داشتیم. خاطره جالبی در این زمینه دارم و آن اینکه در آن روزها برخی از کارکنان اداره مخابرات که ما آنها را هرگز ندیدیم و نمی شناختیم هر شب راس ساعت یک نیمه شب شماره مدرسه رو می گرفتند و می پرسیدند: آماده ای؟! و سپس تلفن را به دفتر امام در نوفل لوشاتو وصل می کردند و من با شهید عراقی صحبت می کردم و پیامهای امام را ضبط می کردم و همان نصف شب در حسینیه ارشاد دفتری بود و آن را پیاده و تایپ می کردیم و هشت صبح سراسر تهران سخنرانی امام را پخش می کردیم.

 امروز در سایه آن توکل امام است که شیخ ابراهیم زَکزاکی توانست سی میلیون شیعه درست کند. وقتی امروزه حتی برخی کمونیست ها هم عکس امام را روی دیوار خانه هایشان می چسبانند و می گویند که او ناجی محرومین بوده است و اگر امروز قدرت برتر منطقه ای به شمار می رویم بیشتر ارزش کار امام را درک می کنیم که می فرمود دست قدرت الهی پشت این انقلاب است. ما علی رغم همه عملکرد بدمان می بینیم که انقلاب با قدرت به پیش می رود. اسرائیل اخیرا بنا داشت حمله ای موشکی به ایران داشته باشد اما آزمایش موشکی اخیر ایران بازدارنده بوده و آنها وحشت کردند! اینها جز عنایت الهی نمی تواند باشد. یک روز به ما سیم خاردار هم نمی دادند اما امروز به لطف رشادت های امام که به ملت ما آموخت، دارای همه چیز هستیم. حضرت امام می فرمودند که ما مامور هستیم انقلاب را بدست آقا امام زمان(عج) تحویل بدهیم. امام همواره معتقد بود که انقلاب ما سه مرحله دارد یک مرحله اسلامی کردن خودمان است بعد باید به فکر منطقه ای کردن آن و سپس جهانی کردن انقلاب باشیم. به عقیده ام اکنون در مرحله سوم آن چشم انداز امام برای انقلاب قرار داریم. بعنوان مثال جامعة المصطفی العالمیه، مرکزی آموزشی و یکی از ارگان های مهم ایران برای اشاعه اسلام شیعه در سایر کشورها است. این مرکز در شهر قم واقع شده و در 120 کشور جهان شعبه دارد. می دانید که جامعه المصطفی در کشورهایی که جامعه مسلمان دارند نماینده دارد و از طریق این نماینده افراد مناسب برای آموزش اسلام را شناسایی و آن ها را برای آموزش طلبگی به قم اعزام می کند. این دانشگاه حدود 40 هزار طلبه خارجی و 40 هزار فارغ التحصیل تربیت کرده است. لذا باید گفت اینها طلیعه همان زمینه سازی های امام راحل بوده و رو به زایش است.

برنامه ویژه امام در آن ایام چه بود؟

خب حضرت امام پیام دادند و فرمودند من اولین جایی که می خواهم بروم دیدار با شهدا در بهشت زهرا است. بعد هم به بیمارستان (معروف به هزار تخت خوابی) برای دیدار با مجروحین خواهم رفت. ما برای بهشت زهرا 7 هزار نیرو تدارک دیدیم و یک هلی کوپتر هم با هماهنگی نیروی هوایی به آنجا منتقل کردیم. با این حال نمی شد جمعیت را کنترل کرد. سوله زدیم و بعد وقتی ماشین حضرت امام رسید، صفحه کلاچش سوخت! با هلی کوپتر امام را بردیم سمت جایگاه. در تهران برای حفاظت 36 کیلومتر را برنامه ریزی کرده بودیم، که افراد تعلیم دیده بودند.

از اتفاقات مدرسه رفاه و علوی برای مخاطبان ما بفرمایید.

امام یک شب در مدرسه رفاه خوابیدند و بعد به مدرسه علوی رفتند. در مدرسه علوی همراه ستاد استقبال خدمت امام رسیدیم و ایشان فرمودند بروید برای اداره اینجا هیات مدیره تشکیل بدهید. مرحوم حاج احمد آقا خیلی از کارها از جمله کنترل رفت و آمدها و کنترل و حراست و حفاظت را برعهده داشتند. یک خاطره عرض کنم از دیدارهای امام در مدرسه علوی؛ عصرها نوبت دیدار خواهران با امام بود؛ شهید محلاتی خدمت حضرت امام رفتند و گفتند آقا ازدحام جمعیت باعث میشه که برخی از خانم های جوان از شدت علاقه بیهوش می شوند و حرام است که به دیدار شما بیایند! حضرت امام تبسمی کردند و خطاب به ایشان گفتند که سهم خانمها در انقلاب کمتر از شما آقایان نبود و شما بروید و شرایط دیدارها را بهتر کنید. یکی دو روز بعد از پیروزی انقلاب هویدا را به مدرسه رفاه آوردند و در طبقه دوم در یک اتاق مستقل و اختصاصی نگهداری کردند. دستگیری و انتقال هویدا مردمی بود و حضرت امام هم دستور دادند که هر چه می خواهد برای او فراهم کنند؛ لباس و غذا... که البته چند روز بعد به زندان قصر منتقلش کردیم که بعد اعدام شد! البته دولت موقت تلاش کرد که او اعدام نشود و دستورش را از امام هم گرفته بودند اما قبل از اینکه پیام امام را برسانند، اعدامش کردند! چهار نفر بودند که یکی از آنها هویدا بود. البته به نظرم اعدام او به آن فوریت کار اشتباهی بود چون او یازده سال نخست وزیر بود و اطلاعات زیادی از شاه داشت. مثل تیمسار فردوست که حرف های زیادی گفت. نصیری و رحیمی را هم به مدرسه رفاه آوردند رحیمی را خودم بردم زیر زمین مدرسه رفاه و زندانی کردم. او با رشادت دو جوان از نیروهای مردمی بازداشت شد.

 حضرت امام یاسر عرفات را برای بار اول در مدرسه علوی به حضور پذیرفتند. یاسر عرفات با حدود شصت نفر یک شب در مدرسه خوابیدند. صبح غیر از یک خانم که همراه آنها بوده، هیچکدام برای نماز صبح بیدار نشدند! قضیه را به امام گفتیم که سری تکان دادند و تاسف خوردند.

خاطره دیگری اگر به خاطر دارید در پایان بفرمایید.

یک روز در حوالی تاریخ 22 بهمن 1357 حضرت امام تصمیم گرفتند که برای زیارت حضرت عبدالعظیم به شهر ری بروند حاج احمدآقا موضوع را به ما گفت و من از قبل ماشین خودم را که یک بنز 230 سبز رنگ بود آماده کرده بودم. ساعت 11 شب حکومت نظامی شروع می شد؛ ما ساعت 9 شب راه افتادیم البته قبل از حرکت چند نفر را به آنجا فرستادیم که مواظب اوضاع باشند. وارد صحن شدیم، بازار بسته بود ولی نمی دانم جمعیت چگونه متوجه حضور امام در حرم حضرت عبدالعظیم شدند! که به یک باره مانند آبی که از زمین بجوشد، جمع شدند. وقت تنگ بود نمی دانستیم از میان جمعیت چگونه امام را بیرون بیاوریم! یک مرتبه دو جوان قوی هیکل که نمی دانم از کجا آمدند، کمک کردند که امام سوار ماشین شدند. مردم هجوم آورده بودند که امام اظهار نگرانی می کرد که نکند با حرکت ماشین کسی از مردم آسیبی ببیند. عده ای روی سقف و کاپوت ماشین نشسته بودند و هر آن ممکن بود اتفاقی پیش بیاید. با زحمت فراوان چند دقیقه قبل از یازده شب به مدرسه رفاه رسیدیم.

منبع: حریم امام، شماره 378