اهمیت خانواده و وظایف آن

تربیت عملی کودکان

چون اطفال را حشر دائم یا غالب با پدر و مادر است، تربیتهای آنها باید عملی باشد؛ یعنی، اگر فرضاً خود پدر و مادر به اخلاق حسنه و اعمال صالحه متصف نیستند، در حضور طفل با تکلّف، خود را به صَلاح نمایش دهند تا آن ها عملًا مرتاض و مربی شوند، و این خود، شاید مبدأ اصلاح خود پدر و مادر نیز شود؛ زیرا که مجاز قنطره حقیقت و تکلف راه تخلّق است، و فساد عملی پدر و مادر از هر چیز بیشتر در اطفال سرایت کند. چه بسا که یک طفل، که عملًا در خدمت پدر و مادر بد تربیت شد، تا آخر عمر با مجاهدت و زحمت مربیان اصلاح نشود، و حسن تربیت و صلاح پدر و مادر از توفیقات قهریه و سعادات غیر اختیاریه ای است که نصیب طفل گاهی می شود؛ چنانچه فساد و سوءتربیت آنها نیز، از شقاوات و سوءاتفاقات قهریه ای است که بی اختیار نصیب انسان شود. (1)

تربیت الهی بچه ها

مواظب باشید که اعمالتان اعمال صالح باشد، قیامتان برای خدا باشد، اعمالتان برای خدا باشد. هر کدام بچه دارید تربیت کنید، تربیت الهی بکنید، تربیت شیطانی نکنید. (2)

شروع تربیت از دامن زنان

بچه در محیط خانوادگی، در دامن مادر و در محیط خانه مبدأ تربیت اصلی اش است، اگر در محیط خانه و در دامن مادر، که بالاترین محل تربیت است، بچه خوب از کار درآمد، این تا آخر - مگر یک عوامل بسیار قوی ای باشد که او را برگرداند - و الّا تا آخر به همان تربیت بچگی و کوچکی که شده است تا آخر به همان تربیت باقی می ماند. (3)

تهذیب اخلاق نونهالان

خانواده شما باید مدرسه باشد، تعلیم احکام اسلام، تهذیب اخلاق نونهالان. شما باید نونهالان مهذب تحویل معلمان بدهید و معلمان باید آن ها را بیشتر تهذیب کنند. (4)

دعوت به ازدواج جهت جلوگیری از انحراف

این دعوت به ازدواج، این قدر تعریف از ازدواج برای این که هم ازدواج بشود، هم انحراف نباشد. از این شهوات مطلق، از این مراکز فساد و فحشا، انبیا جلوگیری می کنند، نه از اصل شهوت. اصل شهوت طبیعی است و باید هم کار خودش را انجام بدهد، اما حدود دارد. اگر تربیت و تعلیم آن طوری که انبیا و تحت تربیت انبیاست تحقق پیدا بکند، انسان هم صحیح می شود و روی یک نظمی تحقق پیدا می کند و این آکل و مأکول و این تعدّیات و این تجاوزها و این اختلاف های طبقاتی پیدا نمی شود؛ و هم آن طرف - که عمده آن طرف است - آن حیات جاویدی که آخر ندارد تأمین می شود. (5)

جامعه سالم، بچه های سالم

وقتی در یک جامعه ای سلامت حکمفرما باشد افراد خود به خود سالم بار می آیند. یک خانواده ای که همه شان اشخاص خوب هستند، بچه هاشان سالم بار می آیند، مگر باز وارد بشوند در یک جامعه فاسد که آنها فاسدشان بکنند، و الّا طبعاً این طوری است. بچه های کوچک نفْسشان مستعد از برای این است که، نقش بگیرد، یا از طرف فساد یا از طرف صلاح. اگر یک جامعه صالح بود، بچه هایش هم صالح بار می آیند. اگر فاسد بود، بچه ها هم فاسد بار می آیند. (6)

تربیت جوانان برومند در دامن خانواده

شما خانواده هایی بودید که در دامن شما این جوانهای برومند تربیت شده اند که فداکاری کردند برای اسلام. (7)

حساسیت نقش خانواده

نقش خانواده و خصوص مادر در نونهالان و پدر در نوجوانان بسیار حساس است؛ و اگر فرزندان در دامن مادران و حمایت پدران متعهد به طور شایسته و با آموزش صحیح تربیت شده و به مدارس فرستاده شوند، کار معلمان نیز آسان تر خواهد بود. اساساً تربیت از دامان پاک مادر و جوار پدر شروع می شود و با تربیت اسلامی و صحیح آنان استقلال و آزادی و تعهد به مصالح کشور پایه ریزی می شود. (8)

توصیه به حسن رفتار با اعضای خانواده

نمونه بودن مادران

مادران گرچه همه نمونه اند، لکن بعض آنان از ویژگیهای خاصی برخوردارند، و من در طول زندگی با مادر محترم تو و خاطراتی که از او - در شبهایی که با اطفال خود می گذراند و در روزها نیز - دارم، او را دارای این ویژگیها یافتم. اینک به تو ای فرزند (منظور، مرحوم حاج سید احمد خمینی است.) و به سایر فرزندانم وصیت می کنم که کوشش کنید در خدمت به او و در تحصیل رضایت او پس از مرگ من، همانگونه که او را از شماها راضی می بینم در حال زندگی، و پس از من بیشتر در خدمتش بکوشید. (9)

تربیت خوب فرزندان

... و آخرین وصیتم به احمد آن است که فرزندان خود را خوب تربیت کند و از کودکی با اسلام عزیز آشنا کند و مادر محترم مهربانشان را مراعات کند و خدمتگزار همه فامیل و همه متعلقان خود باشد. سلام خداوند بر همه صالحان. و از همه اقربا، خصوصاً فرزندانم تمنا دارم که مرا از تقصیر و قصوری که درباره آنان کردم و اگر ظلمی نمودم، ببخشند و از خداوند برایم طلب مغفرت و رحمت کنند، انَّهُ ارْحَمُ الرَّاحمین؛ و از خداوند منّان عاجزانه می خواهم که بستگان مرا در راه سعادت و استقامت توفیق مرحمت فرماید و آنان را به رحمت واسعه خود غریق نماید. (10)

حسن رفتار بامادران و خواهران

آنچه لازم است تذکر دهم، علاوه بر آن که به جمیع خویشاوندان و بستگان پس از ابلاغ سلام سفارش کنید به صبر جمیل و عدم فزع، به هیچ وجه تشبث نکنید. خداوند تعالی آن چه مقدر فرموده واقع خواهد شد. آنچه لازم است به شما (خطاب به فرزندشان مرحوم حاج سید مصطفی خمینی) تذکر دهم، آن است که اگر رضای خداوند تعالی و رضای مرا می خواهی، با مادر و خواهران و برادر و بستگان مطلقاً حُسن رفتار نمایید. همه محتاج به حُسن سلوک شما هستند. تقاضا می کنم به همه خوش رفتاری نمایید. وقت حرکت گفته شد که اگر میل دارید خانواده بیایند مانع ندارد، اینجا هم تکرار شد. لکن با کمال میلی که به ملاقات همه دارم راضی نیستم بیایند و بیایید، زیرا به شماها و ایشان (منظور، همسر حضرت امام است) بد می گذرد در محل غربت (شهر بورسای ترکیه، محل تبعید حضرت امام). برای من وسایل راحت فراهم خواهد شد، ان شاءالله تعالی. (11)

رضای خدا در حُسن سلوک با مادر

لازم است در موضوع مادر و خواهرها و احمد (منظور، مرحوم حاج سید احمد خمینی است) و بستگان به شما تأکید کنم، رضای خداوند و رضای من در حُسن سلوک با آنهاست. مادر، خیلی احتیاج به خدمت دارد، باید از هر حیث مادی و معنوی رضایت او را به دست آورید، نگذارید نگرانی پیدا کند، راحتی او را فراهم کنید. (12)

مهربانی و عطوفت با مادر

لازم به تذکر نیست که باید با مادر و متعلقین با کمال مهربانی و عطوفت رفتار نمایید، مخصوصاً خدمت کنید به مادر که رضای خدای تعالی در آن است. (13)

مآخذ:

(1) شرح حدیث جنود عقل و جهل - ص 155

(2) 19 / 11 / 57 - سخنرانی برای جمعی از معلمان - صحیفه امام- ج 6 - ص 106

(3) 11 / 4 / 58 - سخنرانی در جمع دختران دانشجوی دانشگاه دماوند - صحیفه امام - ج 8- ص 363

(4) 7 / 2 / 58 - سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم - صحیفه امام - ج 7- ص162

(5) 16 / 4 / 58 - سخنرانی در جمع بانوان مکتب ولی عصر - صحیفه امام - ج 8 - ص 517

(6) 10 / 4 / 59 - سخنرانی در جمع رؤسای آموزش و پرورش و اعضای انجمن اسلامی وزارت کشور - صحیفه امام - ج 12 - ص 500

(7) 27 / 9 / 59 - سخنرانی در جمع خانواده شهدای اصفهان - صحیفه امام - ج 13 - ص 411

(8) 31 / 6 / 60 - پیام به دانشجویان و دانش آموزان - صحیفه امام - ج 15 - ص 245

(9) 8 / 2 / 61- نامه اخلاقی و عرفانی به آقای سید احمد خمینی - صحیفه امام - ج 16 - ص 225 - 226

(10) 8 / 2 / 61 - نامه اخلاقی و عرفانی به آقای سید احمد خمینی - صحیفه امام - ج 16 - ص 226

(11) 13 / 8 / 43 - نامه به آقای سید مصطفی خمینی - صحیفه امام - ج 1 - ص 428

(12) 19 / 8 / 43 - نامه به آقای سید مصطفی خمینی - صحیفه امام - ج 1 - ص 429

(13) 23 / 8 / 43 - پیام به آقای سید مصطفی خمینی - صحیفه امام - ج 1 - ص 432