نگرش امام خمینی(ره) نسبت به زن با رویکرد فلسفی

نگرش امام خمینی(ره) نسبت به زن با رویکرد فلسفی

 محموده خاتون

 جایگاه و نقش زن در جهان خلقت

هیچ موجودی در جهان، بی هدف و یا بی نیاز نیست. برخی مخلوقات ممکن است در ظاهر از دید ما بی هدف باشند؛ اما در حقیقت در پس هر آفریده ای دلیل و ماهیتی وجود دارد؛ به عبارت دیگر در ریشۀ همۀ این مخلوقات بی شمار، تفکری بسیار پسندیده، و برنامه ریزی کاملاً دقیقی وجود دارد و هیچ گونه عیب و نقصی در هیچ کجای آن مشاهده نمی شود؛ چون خداوند بزرگ این مکانیسم را اداره می کند. خلقت زن و مرد در برابر یکدیگر، فقط ابزار چنین برنامه ریزی می باشد بنابراین اتصال جریان خلقت،  ضرورت اهمیت دادن به شخصیت زن و مرد را دو چندان می کند. به همین دلیل،  آفرینندۀ بزرگ، زن و مرد را از عوامل اصلی یکسان و به اشکال، صفات جسمانی و عقلانی متفاوت از هم خلق نموده است؛ اما هیچ یک در خلقت خود کامل نیستند و هیچ خلقتی بدون اتحاد آن دو، امکانپذیر نمی باشد.

زن و مرد دو عضو جدایی ناپذیر جامعۀ بشری هستند. خالق مطلق، هر یک از زن و مرد را برای مأموریت و اجرای طرح بزرگی آفریده است. در حیطۀ خلقت، جایگاه و نقش زن بسیار مهم بوده و از آغاز پیدایش زمین نیز نقش بسیار باشکوهی ایفا نموده است. آفریدگار دو شخصیت متضاد از لحاظ جسمانی و عقلانی را خلق نموده تا نیازهای چند جانبۀ این دنیای عجیب و شگفت انگیز را نمایان کند. زن به عنوان نیمی از پیکرۀ بشریت محسوب می شود؛ بنابراین هر طرحی از آن، که بدون شرکت زن طراحی شده باشد، عاری از عیب و نقص نخواهد بود. هیچ جامعه ای با وجود مرد و یا زن به تنهایی تشکیل نمی شود؛ زیرا زن و مرد به طور کامل و قطعی به یکدیگر وابسته بوده و بدون یکدیگر نمی توانند کاری از پیش ببرند.

در بعضی مواقع ممکن است به نظر بیاید که فرهنگ و مذهب، محدودیتهایی در آزادی طبیعی بشر قرار داده است؛ اما با تعریف مسئولیتهای مربوطه و تعیین حدود قلمرو آنها، دیگر نیازی به محدودیت نیست.

خداوند مطلق، زن را با حرفۀ مادرانه یعنی قدرت تکثیر، تغذیه و تربیت بشر آفریده است و در حقیقت هویت و نقش واقعی زن در انجام این فریضه، قابل مشاهده است. آفریدگار بزرگ با هنرمندی، زن را دارای تواناییهای جسمانی و عقلانی مناسب با این کار نموده و برای تکثیر و تداوم هستی بشر، چهار مرحلۀ متوالی را طراحی نموده است که یک زن باید این مراحل را با سختی و دشواری طی نماید:

آبستن شدن، وضع حمل، شیر دادن و تربیت کردن

بدون تردید یک مادر اعم از تحصیلکرده و غیر تحصیلکرده، باید از یک فصل بسیار بحرانی بویژه در زمانی که سه مرحله از چهار مرحلۀ وظیفۀ مادرانه اش را طی می کند،  عبور نماید و این در شرایطی است که ممکن است در مواقع خاص، امید به زندگی اش را از دست بدهد.

پس از تحمل چنین رنجهایی یک زن، مادر می شود و دوباره فصل جدیدی از مسئولیت، پیش روی او باز می شود و تنها زمانی که فرزند قادر به مراقبت از خودش گردید، می تواند از مسئولیت تربیت کردنش آسوده شود. در طول مدت رشد، مادر باید چشمان تیزی داشته و به دنبال غذا، استراحت، حرکت، نگهداری و خلاصه تمام جنبه های زندگی کودک باشد. هیچ چیز بیشتر از آیندۀ طلایی کودک توجه مادر را به خود جلب نمی کند؛ زیرا لحظات باارزشی را صرف ساختن چنین آینده ای برای کودک می کند. مأموریت انحصاری مادر، مجهز کردن کودک به بهترین شخصیت، سلامت و تندرستی و دستیابی به والاترین نگرشهای اخلاقی است.

یک زن می تواند یک جامعۀ اصلاح طلب ایجاد کند. به همین ترتیب مادران خوب می توانند یک ملت خوب تربیت نمایند. قوۀ عقلانی که برای عشق ورزیدن و وقف کودک بودن به زن عطا گردیده، به مرد ارائه نشده است؛ گر چه عشق و احساس یک پدر نسبت به فرزندش کم نیست، اما تنها مادر ـ نه هیچ کس دیگر ـ می تواند یک کودک را با عشق، علاقه و مراقبت تربیت کند.

علی رغم نقش بسیار مهمی که زن در جهان آفرینش دارد، برای مدتها در معرض شکنجه، انقیاد، بدرفتاری و غفلت بوده است؛ و اگر چه نقش مرد در ایجاد این حالت ناگوار بسیار مهم است، اما خود زن نیز در فراهم نمودن این شرایط بی تأثیر نبوده است. تمدن ماتریالیستی غرب نیز از این غفلت، سوءاستفاده کرده و با زن به عنوان یک کالا برخورد نمود. زنان با رنگهای مصنوعی آرایش می کردند تا بدین ترتیب شخصیت خود را ترک کنند. برخی از زنان در تله های مردان فریبکار شکار شده بودند. زنان، زنانگی و مادری خود را فراموش کردند، از این رو همچون کالاهای در دسترس می شوند؛ آنها با نادانی شروع به فرو نشاندن عطش جنسی مردان می کردند؛ بنابراین، شعار معروف آزادی زنان می توانست آنان را با اعتماد به نفس از چهاردیواری منازل به فضای باز بیاورد؛ اما این ترفند هم موفق به ایجاد ذره ای امنیت، افتخار و آسودگی برای زنان نشد.

در مورد حضور زن در موقعیتهای مناسب، رهبر زمان، حضرت آیت الله امام خمینی(ره) می گوید: «اسلام شما را می خواهد نجات بدهد، اسلام شما را می خواهد از این ملعبه ای که اینها می خواهند شما را ملعبه قرار بدهند نجات بدهد، اسلام می خواهد شما را یک انسان کامل تربیت کند» [1].

بر طبق گفتۀ ایشان، وظیفۀ زن امروز این است که وظایف اجتماعی و مذهبی خود، و به عنوان فردی برجسته، مقدسات و پاکدامنیها را به جا آورد. امام خمینی(ره) نظریۀ معتبری را در مورد موقعیت مقتضی، نقش و احترام زن در دنیای جدید ارائه داده است. نه تنها در دنیای معاصر بلکه در تاریخ هزار ساله، زن هرگز مانند زن امروز ایران تا این حد، پیشرفته و بزرگ، جلوه داده نشده است. برای اینکه توجه خاصی نسبت به تعالی و احترام زن صورت گیرد، امام خمینی(ره) روز بزرگ میلاد مقدس مادر مسلمانان جهان،  حضرت فاطمه زهرا ـ سلام  الله علیها ـ را به عنوان روز بزرگ زن، معرفی نموده است. در طول این معرفی، امام خمینی بار دیگر زن را در موقعیتهای شایسته می گمارد، و بدین ترتیب زنان، احترام و شکوه از دست رفتۀ خود را دوباره به دست می آورند.

دربارۀ نقش و موقعیت زنان در جهان، امام بزرگوار می فرمایند: «زن مظهر تحقق آمال بشر است. زن پرورش ده زنان و مردان ارجمند است» [2].

ایشان زنان را به عنوان نگهبانان بشریت معرفی کرده، می فرمایند: تنها زنان هستند که قادرند از دامانشان چنین انسانهایی را تحویل جامعه دهند، به خاطر آنان، نه تنها یک جامعه، بلکه بسیاری از جوامع می توانند روح تزلزل ناپذیر و ارزشهای والای انسانی را به دست آورند.

در معرفی موقعیت زنان در جهان آفرینش، امام اظهار می فرمایند: «از دامن زن مرد به معراج می رود» [3].

نقش زن در جامعه والاتر از نقش مرد است. برای اینکه زنان علاوه بر اینکه خودشان یک قشر فعال در همه ابعاد هستند قشرهای فعال را در دامن خودشان تربیت می کنند» [4]

همچنین می فرمایند: «صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می گیرد» [5].

 جایگاه زن در قرآن مجید

پیش از ظهور اسلام، زنان، زائد و مخالف با خوشبختی، پیشرفت و فرهنگ در نظر گرفته می شدند. آنها با همراه داشتن لکّۀ بدنامی به عنوان موانعی در جریان اصلی زندگی، کنار گذاشته می شدند. اسلام با مخالفت شدید نسبت به این اوضاع مخوف زنان،  صریحاً ادعا کرد که زندگی در جهان، به طور مساوی به زن و مرد وابسته است و زنان به عنوان جزء مهم و ضروری جامعه خلق شده اند. در پس خلقت زن و مرد، مأموریتی است و مقصود آفریدگار، انجام این مأموریتها به وسیلۀ زن و مرد می باشد.

هنگامی که اسلام، افتخار زاییدن فرزند دختر را نصیب زنان کرد؛ دختران در عربستان در معرض غفلت و شکنجۀ شدید بودند؛ حق زندگی کردن در دنیا به آنها داده نمی شد و زنده به گور می شدند. ظاهراً به دنیا آوردن دختر، توهین به آنها بود؛ حتی پدر،  علاقه ای به دیدن صورت دخترش نداشت. اسلام شدیداً با این دشنامها و رسوم غیر انسانی مخالفت کرد و حق مساوی زندگی کردن را همانند فرزند پسر، به فرزند دختر عطا نمود. اگر فرزند دختر زنده به گور بشود پدر  باید در روز قیامت در برابر خدا پاسخگو باشد. «از دختری که زنده به گور شده است، پرسیده می شود، به چه گناهی کشته شدید؟» [6]

بر طبق روایت، پیامبر بزرگ ـ صلوات الله علیه ـ فرمودند: خداوند برای افراد نیک،  هر گونه بی احترامی نسبت به مادران و کوتاهی نسبت به رعایت حقوق آنها، روی هم انباشتن و ذخیره کردن ثروت، و زنده به گور کردن دختران را ممنوع اعلام کرده است.

همچنین ایشان می فرماید: اگر به مردی فرزند دختر عطا شود و او این دختر را زنده به گور نکند، و غفلت  و بی عاطفگی نسبت به او نشان ندهد و هیچگونه تبعیض با فرزند پسرش برای او قائل نشود، بهشت نصیب او خواهد شد.

ایشان همچنین می فرمایند: هر کس که سه فرزند دختر بیاورد و با آنها به خوبی رفتار نماید، مستحق جایگاه بهشت خواهد بود.

به عبارت دیگر، رفتار خوب پدر با فرزند دختر، عاملی برای ورود به بهشت است؛ و این همان ادای احترام به زنان می باشد.

زمانی در این دنیای بزرگ، زنان ریشۀ مظاهر خلاف و فسق و فجورها در نظر گرفته می شدند؛ در چنین شرایطی پیامبری که نجابت و شخصیتش واحد و بی نظیر بود، بانگ برآورد و بشر را به راستی و ترس از خدا دعوت کرد؛ مأموریت بزرگ ایشان، رهایی دنیا از فسق و فجور بود. ایشان فرمودند: زنان و بوی معطر دلنشین است.

آموزشهای اسلام به عنوان انقلابی عظیم در افکار و کردار جامعه آورده شد. مردان که قلبهایشان نسبت به بی رحمی در عمل زنده به گور کردن دختران بی گناهشان،  نمی لرزید به افرادی تبدیل شدند که از همۀ امکاناتشان برای تربیت فرزندان دختر استفاده می کردند؛ آنها همانهایی بودند که دخترانشان امنیت نداشتند؛ امّا حالا در حمایت و تربیت کردن دختران مفید، رقابت می کردند.

به مادران نیز در اسلام احترام والایی داده شده است که نسبت به هر احترام دیگری در دنیا غیر قابل مقایسه است. حضرت محمد ـ صلوات الله علیه ـ  می فرمایند: بهشت زیر پای مادران است.

این به آن معنی است که اگر فرزندی احترام مناسب مادر را به جا بیاورد، حقوق او را محترم بشمارد و حق خدمات او را به جا بیاورد، تنها آن موقع است که او محق بهشت است. به عبارت دیگر بهشت یک کودک، منوط به خشنودی و رضایت مادرش می باشد. اگر حقوق مادر به طور مناسب رعایت نشده و فرزند باعث درد و رنج او شود فرزندش قادر به ورود به بهشت نخواهد بود؛ هر چند که نسبت به انجام اصول مذهبی دقیق باشد.

امام خمینی(ره) دربارۀ مقام مادر می فرماید:

 «بانوان علاوه بر اینکه خودشان یک قشر فعال در همه ابعاد هستند قشرهای فعال را در دامن خودشان تربیت می کنند. خدمت مادر به جامعه از خدمت معلم بالاتر است و از خدمت همه کس بالاتر» [7].

او همچنین می افزاید:

 «مادر خوب بچه خوب تربیت می کند» [8].

امام خطاب به زنان فرمود: «شما خانمها شرف مادری دارید که در این شرف از مردها جلو هستید و مسئولیت تربیت بچه در دامن خودتان دارید» [9].

بر طبق فرمایش ایشان ملّتی که مادران و خواهران شیر دلش جوانان قهرمانی خلق کنند تا به درجۀ شهادت نایل شوند، قطعاً پیروز خواهند شد. جامعۀ زنان، تنها دختران و همسران و مادران نیستند، بلکه آنها اعضای اجتماعی هستند که دارای حقوق و ارزش یکسانند. از آنجا که در اسلام، زنان به اندازۀ مردان دارای ارزش هستند، به طور مساوی نیز به آنها وظایف و مسئولیتهای اجتماعی و انسانی محول شده است.

حوزۀ فعالیتهای زنان تنها محدود به مسئولیتهای خانوادگی نیست، بلکه شامل کسب دانش، انتقال تحقیق و ارائۀ خدمات به جامعه با استفاده از تجربیات زندگی واقعی می باشد. همزمان با پیشرفت دانش و تکنولوژی، زنان حق دارند خودشان را نسبت به کشاورزی و تجارت، متعهد دانسته و با حفظ پاکدامنی و فروتنی به فعالیتهای اجتماعی همت گمارند؛ هر چند زنان برای تشخیص حقوقی که اسلام به آنها عطا کرده، نیازی به رقابت با مردان ندارند؛ زیرا حق زنان با فعالیت اجتماعی و یا بدون فعالیت اجتماعی،  باید به آنها داده شود.

بدین ترتیب در قرآن مجید و سنت ائمه معصومین(ع)، زنان دارای جایگاه خاصی می باشند و می توانند در مواقع نیاز، شایستگیها و توانمندیهایشان را در هر مکان به منصۀ ظهور برسانند.

  زندگی و شخصیت زنان بزرگ اسلام

کردار زنان بزرگ مسلمان در نامه های طلایی تاریخچۀ اسلام ثبت شده است. آنها وظایف و مسئولیتهایشان را به وسیلۀ پیام آوران الهی به انجام رسانده اند. حضرت محمد ـ صلوات الله علیه ـ پیامبر بزرگ ما دربارۀ زنان بزرگ می فرمایند: شما باید چهار زن بزرگ و شایسته را سرمشق قرار دهید؛ این زنان حضرت مریم، حضرت آسیه، حضرت خدیجۀ کبری و دخترم حضرت فاطمه زهرا هستند.

 همچنین می فرمایند: احترام و عزت زنان بالاتر از همۀ احترامات و عزتهاست و تصدیق این گفته شخصیت حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ است و از این رو همۀ زنان باید از او پیروی کنند.

از لحاظ روحی، اخلاق و خصوصیات فرشتگان بهشتی همه در شخصیت حضرت فاطمه زهرا جای داده شده است. حضرت امام در بخشی از سخنان خود می فرمایند:   «اگر روزی باید روز زن باشد، چه روزی والاتر و افتخارآمیزتر از روز ولادت با سعادت فاطمه زهرا سلام الله علیهاست.» [10]

بنابراین اجازه بدهید نسبت به ملّت ایران، بویژه زنان ایرانی، در روز میلاد حضرت فاطمه ـ که مظهر همۀ ارزشهای انسانی و ارزشهای والای فرمانفرمایان خدا در زمین می باشند ـ ادای احترام کنیم. حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ دارای شخصیت قابل تقدیری بوده و دانش ژرفی نسبت به تمام جنبه های اسلامی داشتند که آن را در زندگی عملی شان انتقال می دادند. ایشان نه تنها الگوی آن عصر بودند، بلکه نمونۀ قابل تقلید در این عصر که علم و تکنولوژی گامهای بلندی در تمدن انسان برداشته است، می باشند. دختر او حضرت زینب کبری ـ سلام الله علیها ـ زن نمونۀ دیگری است که به عنوان خلف پیامبر بزرگ ـ صلوات الله علیه ـ وظایفش را به طور درخشان و موفقیت آمیزی به انجام رسانید. حضرت زینب، دختر گرانقدر حضرت امام علی ـ علیه السلام ـ در فضای مذهبی والا و انسانی تربیت شد، ایشان سخنوری استثنایی و بسیار شجاع بودند. وقتی برادرشان امام حسین ـ علیه السلام ـ در کربلا شهید شدند و خانوادۀ پیامبر(ص) در بارگاه یزید اسیر بودند، حضرت زینب با سخنان آتشینشان، نقاب از چهرۀ توطئه گر و شیطانی یزید برداشته و انگیزۀ واقعی شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ را بیان نمودند. سخنان ایشان در بارگاه یزید برای همیشه به یادها خواهد ماند. امام خمینی(ره) دربارۀ حضرت زینب می فرمایند:

 «ما مکرر دیدیم که زنان بزرگواری زینب گونه ـ علیها سلام الله ـ فریاد می زنند که فرزندان خود را از دست داده و در راه خدای تعالی و اسلام عزیز از همه چیز خود گذشته و مفتخرند به این امر و می دانند آنچه به دست آورده اند بالاتر از جنات نعیم است» [11].

امام خمینی(ره) در جمعبندی نقش زن در انقلاب ایران می فرمایند: شما خواهران در این نهضت سهم بسزایی داشتید و در همه جا کمک کردید و پیشوا بودید نسبت به مردها و موجب قدرت شدید نسبت به آنها. از این جهت هم تشکر می کنم» [12].

ایشان همچنین می افزایند: «ملتی که بانوانش در صف مقدم برای پیشبرد مقاصد اسلامی هست آسیب نخواهد دید» [13].

 منبع: تأملی بر جایگاه زن، ج 2، ص 185.